Irena Bajerowa
Próba sformułowania kilku praw ewolucji języka (na materiałach z historii polskiego języka literackiego).
Niniejszy artykuł jest próbą sformułowania ogólnych praw ewolucji językowej.
Podstawowym twierdzeniem, z którego da się wydedukować ogólne prawa ewolucji językowej, brzmi: język oraz mówienie podlegają samoregulacji, czyli ewoluują w czasie, dążąc ustawicznie do osiągnięcia swego stanu idealnego. Autorka artykułu przytacza Jakobsona, który ewolucję języka rozumie jako dążenie do zachowania równowagi. Wykorzystuje również pojęcia z zakresu cybernetyki, m.in. sprzężenie zwrotne.
Sprzężenie zwrotne jest połączeniem działającym zwrotnie, które w pewnych granicach zabezpiecza efekt przed oddziaływaniem na niego zmian powodujących go czynników.
Działanie efektora uzależnione jest od czynników działania. Działanie efektora wywołuje efekt. Jeżeli jednak efekt nie jest zgodny z efektem optymalnym, różnica ta zostaje zauważona i przechwycona przez regulator , który w odpowiedni sposób od razu oddziałuje na odpowiedni czynnik działania tak, że czynnik ten zmienia swe działanie, dzięki czemu efekt poprawia się.
Działanie zwrotne w samoregulacji mówienia polega na tym, że niedoskonałość efektu mówienia działa zwrotnie na czynniki, które skutkiem tego działania zmieniają swoją pracę tak, aby osiągnąć lepszy efekt.
Siła oddziaływania zwrotnego języka zależy od kilku elementów:
Od ilości mówień jednostkowych (efekt działania wielu czynników jest silniejszy niż efekt działania mniejszej ilości takich czynników);
Od siły działań międzysobnych miedzy poszczególnymi mówieniami, co zależy od częstości wzajemnych kontaktów między ludźmi;
Od nasilenia społecznej potrzeby kontaktu językowego.
Poprzez pojęcie „efekt optymalny” rozumie się najczęściej jako stan równowagi (stan prawidłowego, doskonałego funkcjonowania). Zakładając, że język jest kodem, możemy wyróżnić pewne cechy języka optymalnego.
Dotyczące ilości symboli kodu:
kod optymalny powinien być:
wystarczający (powinien zawierać wystarczającą ilość symboli potrzebnych w danym układzie przesyłania informacji),
maksymalnie ekonomiczny (kod, który do przesłania wiadomości będzie wymagać najmniejszej liczby symboli i najmniejszego czasu przesyłania).
Dotyczące jakości symboli kodu:
symbole kodu powinny być:
maksymalnie zróżnicowane (symbole powinny jak najbardziej różnić się jedne od drugich).
Podsumowując: optymalny język (czyli język w stanie równowagi) powinien być wystarczający, przy tym maksymalnie ekonomiczny, a symbole tworzące kod językowy powinny być maksymalnie zróżnicowane.
Język nie funkcjonuje w oderwaniu od mówienia, zatem należy również ustalić specyficzne cechy optymalnego mówienia.
Symbole kodu muszą być nadane za pomocą sygnałów fonicznych , wytwarzanych przy pomocy energii narządów artykulacyjnych.
Sygnały foniczne powinny być maksymalnie łatwe pod względem artykulacyjnym (prawo jak najmniejszego wysiłku).
Działania mówienia artykulacyjnego i pozaartykulacyjnego (określone ciągi dźwięków są nośnikami określonych znaczeń)) muszą być maksymalnie uzgodnione.
W ślad za wymienionymi cechami optymalnymi można określić pięć głównych praw ewolucji języka i mówienia. Są to:
Prawo uzupełnienia systemu językowego (podtrzymanie, podniesienie wystarczalności kodu językowego).
Prawo upraszczania systemu językowego (podtrzymanie, podniesienie ekonomiczności kodu językowego).
Prawo różnicowania systemu językowego (podtrzymanie, podniesienie różnic między symbolami kodu językowego).
Prawo ułatwiania emisji sygnałów fonicznych (podtrzymanie, podniesienie łatwości artykulacyjnej).
Prawo koordynacji (podtrzymanie, podniesienie zgodności między stroną artykulacyjną mówienia a stroną pozaartykulacyjną mówienia i językiem).
Prawa te nie charakteryzują wszystkich procesów ewolucyjnych, gdyż całokształt ewolucji językowej to przede wszystkim wynik krzyżowania się różnych praw. Z tego powodu, jak również z powodu zbytniej złożoności języka ewolucja jego nie może dojść do idealnego punktu końcowego i bez ustanku trwać musi dążenie języka do nieosiągalnego w praktyce stanu optymalnego.