Gotfryd Leibniz (1644 – 1716)

Substancjami są jedynie byty indywidualne i proste, zwane monadami. Podmiot poznający jest jedną z monad, które tworzą hierarchiczny szereg, continuum, począwszy od monad najprostszych. Cechy nomady ludzkiej przysługują według ciągłości wszystkim innym monadom w tym szeregu, choć nie w takim samym stopniu. Każdy podmiot poznający jest niepowtarzalny, indywidualny, osobliwy, wobec tego dowolna monada jest indywidualna i niepowtarzalna, podobna raczej do osoby niż do rzeczy. Atrybutem nomady ludzkiej jest świadomość własności, funkcje psychiczne, zdolność za zapamiętywania, myślenie refleksyjne. Doskonałą monadą jest Bóg, który postrzega cały wszechświat z doskonałą jasnością i nie jest w postrzeganiu ograniczony ani czasem, ani przestrzenią. Wszelkie monady tak jak człowiek, obdarzone są zdolnością do przetwarzania się i do działania celowego. Monady jako niepodzielne są nierozciągłe, ponieważ to co jest rozciągłe, jest podzielne. Jako nierozciągłe są niematerialne, ponieważ to co jest materialne jest rozciągłe. Monady nie są więc ciałami, ale wykazują właściwości psychiczne, więc są natury duchowej. Jak to jest możliwe, że świat tworzy harmonijną całość, mimo, że w sferze monad nie ma powiązań wzajemnych oddziaływań, uporządkowania czasowo – przestrzennego? Mimo iż każda monada jest „światem bez okien”, to monady tworzą harmonijny zespół, ich losy są zgodne, choć niezależne, a jest tak dzięki Bogu, który ustanawia kosmiczny ład. Jako wszechmocny, Bóg mógł stworzyć jeden z nieskończonych światów. Przykładem doskonałości świata jest panująca nim wolność. Niesie ona w prawdzie ryzyko blędu, ryzyko zła, lecz dopiero na tle zła dobro nabiera wartości. Świat bez wolności byłby gorczy nawet gdyby był bez grzechu

Filozofia oświecenia – XVIII w. :

• Filozofii stawiane są cele praktyczne:

1. popularyzacja wiedzy

2. oświecanie umysłów

3. walka z przesądami i tradycyjnymi autorytetami – wszystko to sprzyja również zmianom społecznym

• Orientacja scjentystyczna: filozofia była uprawiana w ścisłym związku z naukami szczegółowymi,a zwłaszcza z przyrodoznawstwem, biologią i medycyną

• Przewaga minimalizmu filozoficznego: zamiast konstruowania wielkich systemów, postuluje się wyspecjalizowane i często krytyczne analizy. Rozwijają się szczegółowe nauki filozoficzne: estetyka, psychologia, antropologia i ekonomia.

• Dominuje naturalizm – istnieją jedynie rzeczy i zjawiska naturalne, obserwowane w przyrodzie, nie ma nadnaturalnych, idealnych.

• Empiryzm – jedyna droga do wiedzy wiedzie przez doświadczenie

Filozofia brytyjska:

J. Locke (1632 – 1704)	Sformułował podstawy nowej filozofii: zamiast badania bytu (zagadnienia metafizyczne), należy badać poznanie bytu (problemy epistemologiczne), jego źródła, przedmiot i wartość. Badając poznanie, należy stosować metodę filozoficzną (badać przedstawienia psychiczne), genetyczną (dociekać ich pochodzenia) i analityczną (rozkładać je na czynniki proste). Locke był zwolennikiem empiryzmu. Wiedza pochodzi wyłącznie z doświadczenia, nie ma żadnej wiedzy wrodzonej, umysł jest czystą tablicą, zapisywaną przez doświadczenie. Obok doświadczenia zmysłowego (postrzeganie), dopuszczał doświadczenie wewnętrzne – introspekcję. Wszelkie przedstawienia psychiczne, wszystko co pojawia się w umyśle, nazywał ideami. Idee dzielił na pierwotne, które odpowiadają obiektywnym własnościom rzeczy, oraz wtórne, odpowiadające własnościom subiektywnym. Do własności obiektywnych zaliczał: - rozciągłość -kształt - ilość - ruch Pozostałe zaś uznał za subiektywne: - barwy - smaki - zapachy - dźwięki Własności pierwotne są nieusuwalne z naszych przedstawień rzeczy i SA potwierdzane więcej niż jednym zmysłem, wtórne zaś są wytwarzane zawsze przez jeden tylko zmysł. Analiza przedstawień psychicznych ujawnia, że tylko idee pochodzące bezpośrednio i wyłącznie z doświadczenia są proste, tj. nierozkładalne na składniki, natomiast pozostałe są wynikiem składania idei prostych przez umysł. Pojęcie substancji jest wytworem umysłu pozwalającym połączyć w trwałą całość własności dane doświadczeniu. Nie można powiedzieć, że substancje nie istnieją, lecz na pewno doświadczenie nic o nich nie mówi; w doświadczeniu dane są tylko własności, które rozum przypisuje substancjom.
Dawid Hume (1711 – 1776)	Ideami są jedynie wtórne przedstawienia, tworzone na podstawie wrażeń. Pojęcia substancji i przyczynowości nie maja podstawy w faktach. Doświadczenia (ani wrażenia), nie mówią o substancjach zewnętrznych ani o substancji duchowej, informują jedynie o własnościach, albo doznaniach. Przyzwyczajenie, intuicja skłaniają nas do wiązania faktów w zespoły zwane substancjami. Podobnie jest z pojęciem przyczyny i jemu nic w rzeczywistości nie odpowiada. To przyzwyczajenie skłania nas do wiązania tym pojęciem faktów następujących po sobie. Krytyka substancji i przyczynowości doprowadziła go do podważenia wszelkiego rozumowania na temat Boga, w którym zakłada się jego substancjalność i przyczynowość względem świata. Religia musi pozostać sprawą nie wiedzy, lecz wiary. W etyce uważał, że pierwotnym uczuciem jest sympatia, a nie egoizm; dlatego naturalne jest tworzenie społeczności i wszystkich jego wytworów: religii, prawa, państwa.
George Berkeley (1685 – 1753)	Nie ma innego źródła doświadczenia niż zmysły. Na prawde to tylko istnieje, co jest przedmiotem doświadczenia zmysłowego. A zatem, co nie jest postrzegane, nie istnieje. Nie istnieją wobec tego wielkości nieskończenie małe, bezwymiarowe punkty, linie bez szerokości, siły, związek przyczynowy. Przedmiotem postrzeżeń są poszczególne jakości zmysłowe: kształty, smaki, zapachy, barwy. Natomiast ciała są wynikiem operacji umysłowych wykonywanych na ideach prostych, są zespołami jakości, którym umysł przypisuje substancjalne podłoże i trwałość. Jeśli idee proste czyli jakości zmysłowe, oraz złożone jak przedmioty i świat cały istnieją subiektywnie, czyli zależnie od podmiotu poznającego, to pierwotną substancją jest poznająca świadomość. Naprawdę istnieje tyko moja jaźń, a świat to wytwór jaźni – solipsyzm.