Polityka zagraniczna Jagiellonów
Dynastia Jagiellonów panowała w Polsce i na Litwie w okresie 1386 - 1572. Spójnym elementem polityki zagranicznej Jagiellonów był problem osadzenia Polski i Litwy nad Bałtykiem i kwestia Zakonu Krzyżackiego, a następnie Prus, kwestia wschodnia - problem nacierania na zachód Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, także polityka dynastyczna i rywalizacja z rodem Habsburgów.
Trzy zasadnicze kierunki polityki zagranicznej Jagiellonów dały o sobie znać już u zarania wstąpienia tej dynastii na tron Polski. Powodem zawarcia w 1386 roku Unii w Krewie i małżeństwa pomiędzy Władysławem Jagiełłą i Jadwigą był sojusz zawarty przeciwko Zakonowi Krzyżackiemu, chęć wzmocnienia obrony wschodnich granic przed naporem ze strony Rusi i Tatarów a także zawarcie bardziej korzystnego układu dynastycznego - Jadwiga była bowiem początkowo zaręczona z przedstawicielem dynastii Habsburgów.
Kwestia krzyżacka i pruska w polityce zagranicznej Jagiellonów
W latach 1401-1404 Jagiellonowie na Litwie i Władysław Jagiełło jako król Polski kontynuował ochronę Polski i Litwy przed Zakonem Krzyżackim. Papieska bulla, owoc starań dyplomatycznych po chrzcie Litwy, zakazywała Zakonowi Krzyżackiemu atakowania Litwy, na Żmudzi wybuchło antykrzyżackie powstanie wparte przez Witolda. Układ w Raciążu zawarty w tym okresie stanowił o odzyskaniu przez Polskę Ziemi Dobrzyńskiej.
Napięcie w stosunkach z Zakonem Krzyżackim osiągnęło apogeum w okresie 1409-1410 - Wielkiej Wojny z Zakonem Krzyżackim, rozstrzygniętej Bitwą Pod Grunwaldem 1410 roku. Wielka Wojna, wygrana przez Władysława Jagiełłę, nie przyniosła jednak wyniku godnego, odpowiadającego poziomowi militarnego zwycięstwa polsko-litewskiego a kwestia krzyżacka pozostała otwarta także po Pierwszym Pokoju Toruńskim. W okresie panowania Władysława Jagiełły sprawa krzyżacka stała się przedmiotem obrad Soboru w Konstancji, miały też miejsce kolejny działania zbrojne (tak zwana wojna głodowa). Za panowania Kazimierza Jagiellończyka doszło do odnowienia wojny z Zakonem Krzyżackim, tym razem powodem było niezadowolenie rycerstwa i przede wszystkim mieszczaństwa Prus spoglądających na o wiele korzystniejszą sytuację tych stanów u polskiego sąsiada. Wojna toczona z udziałem wojsk zaciężnych zakończyła się Drugim Pokojem Toruńskim zawartym w roku 1466, ustanawiającym Prusy Zakonne ze stolicą w Królewcu i Prusy Królewskie, które wraz z Warmią weszły do Polski. Drugi Pokój Toruński sprawił odzyskanie dla Polski dostępu do Morza Bałtyckiego i stanowił odpowiedź polityczną niezrealizowaną za Władysława Jagiełły. Za panowania Kazimierza Jagiellończyka, w trakcie gdy król zajęty był rywalizacją z Węgrami o koronę czeską, wybuchła wojna popia 1478 - 1479, w sprawie obsady biskupstwa warmińskiego.
Ostateczne rozwiązanie kwestii Zakonu Krzyżackiego miało miejsce w 1525 roku. Po okresie, w którym wielcy mistrzowie odmawiali złożenia hołdu lennego Polsce, wielki mistrz Albrecht von Hohenzollern postanowił wydać Polsce wojnę w sojuszu z Moskwą, korzystając z faktu długotrwałych wojen pomiędzy Polską i Litwą a Moskwą. W obliczu niepowodzenia postanowił doprowadzić do sekularyzacji państwa pod wpływem poglądów Marcina Lutra i przyjąć świecką godność książęcą. Prusy Książęce stały się pierwszym na świecie państwem luterańskim. Hołd Pruski złożony przez Albrechta Hohenzollerna Zygmuntowi Staremu w 1525 roku kończył historię wojen z Zakonem Krzyżackim, otwierał jednak nowy, niespodziewany rozdział stosunków z Prusami i Niemcami.
Kwestia wschodnia w polityce zagranicznej Jagiellonów
Do 1387 roku Jadwiga, a następnie Władysław Jagiełło, prowadzili kontynuację polityki wschodniej przede wszystkim dla ostatecznego pozyskania Rusi Czerwonej. Stabilizacja Wielkiego Księstwa Litewskiego jako potężnego państwa od Morza Bałtyckiego do Morza Czarnego nastąpiła za samodzielnego panowania Kazimierza Jagiellończyka jako Wielkiego Księcia Litwy.
Wątek wschodni obecny był w czasach podziału władzy pomiędzy Aleksandra Jagiellończyka, panującego na Litwie i Jana Olbrachta sprawującego rządy w Polsce. Aleksander Jagiellończyk popierał antytureckie dążenia Jana Olbrachta, ponieważ ukierunkowane były one także na rozbicie Tatarów Krymskich, sojuszników Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Turcja wspierała wyprawy tatarskie na ziemie Litwy w celu osłabienia swego polsko-litewskiego przeciwnika. Wojny Litwy z Moskwą i osłabienie wynikające z trwającego konfliktu z Turcją spowodowały, że za Aleksandra Jagiellończyka do 1503 roku Litwa utraciła na rzecz Moskwy jedną czwartą swego terytorium. W ostatnich latach panowania Aleksandra Jagiellończyka Litwa i Polska padała ofiarą łupieżczych wypraw tatarskich.
Następny władca, Zygmunt Stary, z polityki wschodniej uczynił zasadniczy punkt swojej polityki zagranicznej i niemalże przez cały okres swego panowania prowadził wojny z Moskwą. W 1514 roku Litwa utraciła Smoleńsk. W wojny moskiewskie Zygmunta Starego włączył się też Zakon Krzyżacki. Pokój z Moskwą został osiągnięty dopiero w 1537 roku.
Za Zygmunta Augusta polityka wschodnia nabrała nowego wymiaru dzięki wzrostowi znaczenia politycznego Moskwy za panowania Iwana IV Groźnego, twórcy Cesarstwa Rosji. Strefą sporną stały się Inflanty, dawniej zależne od Prus Zakonnych, po sekularyzacji tego państwa nadal we władaniu Zakonu Kawalerów Mieczowych. "Wyścig" pomiędzy Polską i Litwą a Moskwą o opanowanie Inflant zaczął się w 1557 roku, dla Moskwy stawką było zapewnienie dogodnego dostępu do Morza Bałtyckiego. Po sekularyzacji Zakonu Kawalerów Mieczowych oraz włączeniu się do konfliktu Danii (po stronie Zygmunta Augusta) i Szwecji (po stronie Moskwy), doprowadziło do I Wojny Północnej 1563 - 1570, której zasadniczą stawką stała się dominacja na Morzu Bałtyckim. Po odwróceniu sojuszy, wojna zakończyła się utrzymaniem status quo i dominacji Polski i jej lenn w Inflantach.
Jagiellonowie jako dynastia europejska
Pochodzący z Litwy Jagiellonowie zawarli pierwszy akt polityki dynastycznej poprzez sam fakt objęcia korony Polski. Związki dynastyczne pomiędzy Polską a Litwą sięgają czasów Kazimierza Wielkiego, który posiadł za żonę córkę Giedymina (dziadka Jagiełły) Aldonę. Jagiełło, jako pogański książę, zabiegał o rękę Jadwigi Andegaweńskiej, a małżeństwo, oprócz zawarcia sojuszu wojskowego, miało ułatwić mu obejście religijnego ultimatum Zakonu Krzyżackiego (chrzest z rąk Polski, a nie Krzyżaków), Andegawenowie tak samo jak Litwa, zainteresowani byli sprawami wschodnimi. Do zakończenia Wielkiej Wojny z Zakonem Krzyżackim prawa Władysława Jagiełły do trony polskiego nie były uznawane przez sojuszników Krzyżaków - dynastię luksemburską, stosunki z Zygmuntem Luksemburczykiem zostały uregulowane dopiero w 1412 roku. Już w tym samym okresie Władysławowi Jagielle, uznanemu władcy europejskiemu po zwycięstwie grunwaldzkim, oferowano koronę czeską. Kwestia korony czeskiej powróciła za panowania Władysława Warneńczyka, który walczył w 1438 roku na terenie Śląska o czeską koronę dla swego brata Kazimierza Jagiellończyka. W obliczu wojen z rosnącą potęgą Turcji Władysław Warneńczyk został obrany także na króla Węgier po śmierci Albrechta II Habsburga, choć przyszło mu rywalizować o koronę z synem zmarłego króla Władysławem Pogrobowcem.
W ten sposób zawarta została unia personalna pomiędzy Królestwem Polski i Królestwem Węgier - w tym okresie unia polsko-litewska była faktycznie zerwana po burzliwych wydarzeniach na Litwie i samowolnym obwołaniem przez bojarów Kazimierza Jagiellończyka, brata Władysława Warneńczyka, Wielkim Księciem Litwy.
Interwencja przeciwko Turcji miała miejsce w warunkach kryzysu władzy papiestwa i nabrała rangi krucjaty, co było zgodne ze skalą zagrożenia. Klęska wojsk Władysława Warneńczyka pod Warną 1444 umożliwiła Turcji budowę imperium w oparciu o Bałkany, położyła też kres unii polsko-węgierskiej.
Politykę dynastyczną kontynuował Kazimierz Jagiellończyk i prowadził ją drogą dyplomatyczną. W wyniku negocjacji z Jerzym z Podiebradu, husyckim królem Czech, objętym anatemą papieską Kazimierz Jagiellończyk, pomimo sprzeciwu Węgier, uzyskał prawo Jagiellonów do ustanowienia dynastii w Czechach. W 1471 roku syn Kazimierza Jagiellończyka Władysław Jagiellończyk, został królem Czech. W 1490 roku został też wybrany królem Węgier. Popadł jednak w konflikt ze swoim bratem, Janem Olbrachtem, królem Polski, konflikt rozegrany na polu bitwy pod Koszycami. Jan Olbracht zaś za główny punkt swojej polityki zagranicznej postawił kwestię zahamowania dążeń dynastycznych Habsburgowi powstrzymanie Turcji, zajmującej coraz to nowe ziemie, w tym wasalizującej Wołoszczyznę. Władca podjął działania wojenne w 1497 roku, wyprawa na Wołoszczyznę przyniosła jednak sromotną klęskę w bitwie w lasach bukowińskich (polskie pospolite ruszenie zostało rozgromione), nie nadeszła też spodziewana pomoc Władysława Jagiellończyka. Zagrożenie tureckie zostało zażegnane dopiero w 1540 roku za Zygmunta Starego, co otworzyło ponad stuletni okres spokoju na granicy południowej.
Załamanie polityki dynastycznej Jagiellonów nastąpiło w 1515 roku podczas zjazdu w Wiedniu 1515 roku z udziałem Habsburgów i Jagiellonów. Celem Zygmunta Starego było odsunięcie Maksymiliana Habsburga od sojuszu z Moskwą i zapewnienie poparcia dla rozwiązania kwestii krzyżackiej - Prusy Zakonne konsekwentnie odmawiały złożenia hołdu lennego i przestały respektować postanowienia Drugiego Pokoju Toruńskiego. By uzyskać Maksymiliana Habsburga, Cesarz Austrii otrzymał zapewnienie, że na wypadek wygaśnięcia męskiej linii Jagiellonów w Czechach i na Węgrzech to Habsburgowie obejmą panowanie w tych dwóch państwach.
Po śmierci Władysława Jagiellończyka i jego syna dynastia Jagiellonów na Węgrzech i w Czechach wygasła rok później - w 1516 roku. Nieoczekiwanie zwyciężyły interesy dynastyczne Habsburgów.