Obozy zagłady w okupowanej Polsce

Extermination Camps in Occupied Poland

6.04.2013  | Rabbi Joel Padowitz

Krótka historia tych niesławnych fabryk śmierci.

Zaraz po dojściu do władzy partii nazistowskiej w 1933, powszechną praktyką stało się zamykanie w obozach koncentracyjnych każdego postrzeganego jako zagrożenie dla partii.

Pierwszymi zamykanymi byli "więźniowie polityczni" w najluźniejszym sensie tego słowa. Te wczesne obozy były, faktycznie, więźniami zapewniającymi Rzeszy niewolników do pracy. Wśród pierwszych jakie otworzono były Dachau położone tuż k. Monachium (1933), i Sachsenhausen, kilka km na północ od Berlina (1936).

Mimo że obozy zbudowane przed 1941 miały być rzekomo obozami pracy lub przejściowymi – wymyślonymi do wykorzystywania a nie zagłady więźniów – warunki w nich były tak brutalne i nieludzkie, że wskaźnik śmiertelności był wyjątkowo wysoki. Więźniowie umierali na skutek chorób, głodu i wyczerpania. Wielu poddano egzekucji bez należnego procesu, a niektórych poddawano eksperymentom medycznym.

Latem 1941, Hitler zarządził "ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej" / “Final Solution to the Jewish question” – zagładę wszystkich Żydów w Europie. Szwadrony śmierci, znane jako Einstatzgruppen, podążały za armią niemiecką podczas inwazji na Związek Sowiecki. W każdym nowo zdobytym mieście czy wiosce, wyłapywano całą społeczność żydowską, w tym mężczyzn, kobiety i dzieci, i maszerowano ich do pobliskiego lasu. Tam zmuszano ich do kopania dużego dołu. Po rozebraniu ich z ubrań, rozstrzeliwano ich nad masowym grobem.

Mobilne szwadrony śmierci uważano za zbyt nieskuteczne do zabijania wielkiej liczby ludzi. Strzelanie zbytnio pochłaniało zasoby Rzeszy i było zbyt wyczerpujące psychicznie dla morderców. Co więcej, masowe rozstrzeliwanie zwracało uwagę zarówno lokalnej ludności jk i niemieckich żołnierzy, i pogłoski o mordach przedostawały się do Niemiec. Skoro Hitler chciał ukryć swoje "ostateczne rozwiązanie" przed narodem niemieckim i światem, opracowano inny plan zagłady dużej żydowskiej ludności w Polsce.

Pod koniec 1941, wprowadzono nową metodę zagłady, w której ofiary duszono w zamkniętym pomieszczeniu ciężarówki do którego wpuszczano tlenek węgla z pracującego silnika.

W 1941, mobilne szwadrony śmierci zamordowały ponad milion Żydów i tysiące sowieckich partyzantów i Cyganów (Romów). Ale Niemcy oszacowali, że było ok. 11 mln Żydów w Europie, i chcieli zgładzić ich wszystkich. Potrzebny był bardziej skuteczny plan.

Te obozy miały tylko jeden cel: ułatwić ludobójstwo.

W styczniu 1942, najważniejsi nazistowscy oficjele zebrali się w kurorcie na brzegu Jeziora Wannsee koło Berlina, by skoordynować "ośrodki zabijania", gdzie miliony Żydów i innych wrogów Niemieckiej Reich można było zgładzić skutecznie i potajemnie. Te obozy śmierci będą się różnić co do celu i funkcji od tych już istniejących obozów koncentracyjnych.

Oryginalny wagon używany do transportu do obozów koncentracyjnych pokazany przez Tzvi Sperbera…

Pod koniec 1941 i na początku 1942, naziści otworzyli 5 obozów śmierci / death camps w Polsce: Bełżec, Sobibór, Treblinka, Chełmno i Auschwitz-Birkenau. Te obozy nie miały być obozami pracy, ani więzieniami do karania za działania przestępcze. Miały tylko jeden cel: ułatwić ludobójstwo – zagładę narodu żydowskiego i innych "niepożądanych".

Obozy śmierci były dość dosłownie fabrykami śmierci. Ogromna większość tych którzy weszli przez bramy zabijano w ciągu godzin po przybyciu. Żydów transportowano do obozów pociągiem i ciężarówkami. Po dotarciu czekali na nich strażnicy, którzy wyjaśniali iż zostaną wykąpani przed wejściem do obozu. Żydów zmuszano do pozbycia się kosztowności i rozebrania się. Kobietom golono włosy. Wtedy wpychano ich do zamkniętych pomieszczeń, do których wpuszczano gaz trujący, początkowo wykorzystując tę samą metodę tlenku węgla jak w mobilnych autach.

Egzekucję przełożono dla nielicznych z najsilniejszych i najzdrowszych, których najpierw wykorzystano jako niewolników. Te tzw. Sonderkommando – dosłownie "jednostka specjalna", termin zgodny z nazistowskim stosowaniem eufemizmu i oszustwa – musiały pomagać w najstraszniejszych zadaniach takich jak usuwanie swoich martwych braci z komór gazowych, i palenie ich ciał. Odzież, włosy i rzeczy osobiste ofiar zbierało i sortowało Sonderkommando, i następnie wysyłało do Niemiec. Większość ofiar tych obozów stanowili Żydzi, a wielu innych, w tym Romów (Cyganie), też zabijano.

CHEŁMNO

Pierwszy obóz śmierci otwarto na opuszczonym majątku w Chełmnie, ok. godziny na płn-wschód od Łodzi. Jego zadaniem była likwidacja znacznej ludności żydowskiej Łodzi i jej okolic.

SS z pomocnikami zaczęli operacje zabijania w Chełmnie 8.12.1941. Pierwszymi ludźmi sprowadzonymi do obozu do zamordowania było 2.000 Żydów mieszkających w pobliskim miasteczku Koło. DO Chełmna sprowadzano ich etapami w ciężarówkach. Po przybyciu kazano im się rozebrać, i prowadzono ich na tyły majątku do tylnej części dużej ciężarówki gdzie ich duszono tlenkiem węgla. Następnie ciężarówka wiozła martwe ciała do lasu gdzie ich grzebano i później odkopywano i palono.

Ciężarówka gazująca w obozie zagłady w Chełmnie

Począwszy od stycznia 1942, Żydów zabierano z łódzkiego getta na śmierć do Chełmna. Byli tam Żydzi z Niemiec, Austrii, Bohemii / Czech, Moraw i Luksemburga, którzy byli internowani w Łodzi. Do Chełmna przysyłano też wielu Romów. Mimo że placówkę zamknięto w marcu 1943, ponownie otwarto latem 1944 dla ostatecznej likwidacji getta.

Sekretarz lokalnej rady, Stanislaw Kaszynski, wraz z małżonką usiłowali zwrócić uwagę na to czego dokonywano w obozie. Pod koniec stycznia 1942 zostali aresztowani i zamordowani 3 dni później.

 Członkowie rodziny żegnają się z dzieckiem przez ogrodzenie w głównym więzieniu getta, gdzie przetrzymywano dzieci, chorych i starszych przed deportacją do Chełmna w czasie akcji "Gehsperre". Łódź, Polska, wrzesień 1942.

OPERACJA REINHARD

Operacja Reinhard to nazwa-kod dla 3 obozów zagłady: Bełżec, Sobibór i Treblinka, ustanowionych w jedynym celu zagłady ok. 2 mln Żydów mieszkających w Generalnej Guberni (nieanektowana część polski przejęta przez Niemców w czasie II wojny światowej.) Strażnikami we wszystkich 3 obozach byli sowieccy jeńcy wojenni albo polscy cywile. SS szkoliła tych strażników by byli bezwzględnymi zabójcami.

Operację Reinhard zakończono w listopadzie 1943 – po zgładzeniu niemal całego polskiego żydostwa.

Te obozy wymyślono żeby ukryć ich prawdziwą funkcję zarówno przed światem zewnętrznym jak i przed ich ofiarami. Miejsce przyjęć i centrum zabijania (łącznie z komorami gazowymi i masowymi grobami) były rozdzielone wąskim, ogrodzonym przejściem znanym pn. "rura". Po rozebraniu i przekazaniu swoich kosztowności, więźniów zmuszano do biegania nago od miejsca przyjęć przez rurę do komór gazowych. Obozy ogrodzone były drutem kolczastym poprzeplatanym gałęziami i otoczone drzewami je kamuflującymi.

W 1943, Sonderkommando w Sobiborze i Treblince zorganizowała bunt. Ci którym udało się uciec i uniknąć wyłapania byli praktycznie jedynymi ocalonymi z Operacji Reinhard, która wymordowała ok. 1.7 mln Żydów w okresie marzec 1942 - październik 1943. Operacja Reinhard zakończyła się w listopadzie 1943 – po zagładzie niemal całego polskiego żydostwa.

Równoległą z tą późniejszą fazą Operacji Reinhard była "Aktion 1005", wymyśloną do usunięcia wszelkich śladów masowych mordów. W każdym obozie więźniów zmuszano do ekshumacji masowych grobów i kremacji zakopanych ciał, przy wykorzystaniu ogromnych palenisk z drewna i szyn kolejowych. Później fragmenty kości mielono w specjalnych maszynach-młynkach, i wszystkie szczątki ponownie zakopywano w świeżo wykopanych dołach. Dlatego kiedy odwiedza się obozy Operacji Reinhard, praktycznie nic nie widać w samych obozach.

BEŁŻEC

Oryginalnie zorganizowany w 1940 jako obóz pracy, Belzec przekształcono w obóz śmierci pod koniec 1941, czyniąc go pierwszym funkcjonującym obozem w Operacji Reinhard. Posłuży on za wzór dla 2 pozostałych.

Drewniane komory gazowe były przebrane za baraki i prysznice w obozie pracy, żeby ofiary nie mogły zdać sobie sprawy z prawdziwego celu tego miejsca. Żeby zapobiec buntowi, proces prowadzono tak szybko jak możliwe, ludzi zmuszano by biegli z pociągów do komór gazowych, dając im mniej czasu do zrozumienia gdzie byli lub żeby planowali bunt. Garstkę Żydów wybrano na członków Sondercommando, którzy będą wykonywać każdą pracę fizyczną wiązaną z zagładą: usuwanie ciał z komór gazowych, zakopywanie ich, sortowanie i naprawa odzieży ofiar itd. Tych robotników co jakiś czas zabijano i zastępowano nowo przybyłymi, żeby tez nie mogli zorganizować buntu.

Tylko dwaj Żydzi są znani którzy przeżyli Bełżec: Rudolf Reder i Chaim Hirszman.

W okresie marzec-grudzień 1942, zamordowano tam ok 434.500 Żydów ze Lwowa, Lublina i otaczających terenów. W sumie obóz śmierci działał przez ok. 13 miesięcy, z szokującą liczbą zagazowanych tam 600.000 ludzi. Wiosno 1943, obóz zlikwidowano i przekształcono w gospodarstwo zarządzane przez byłego strażnika.

Tylko dwaj Żydzi sa znani jako ci którzy przeżyli Bełżec: Rudolf Reder and Chaim Hirszman.

SOBIBÓR

Ulokowany w regionie Lublina we wschodniej Polsce, Sobibór zorganizowano w maju 1942. Do obozu transportowano Żydów z Lublina, Moraw, Mołdawii, Słowacji, Francji, Holandii i gett na Białorusi i w Wilnie.

Obóz działał podobnie jak Bełżec. Na stację kolejową wjeżdżały pociągi i znajdującym się w nich Żydom mówiono iż byli w obozie przejściowym. Zmuszano ich do rozebrania i przekazania kosztowności, i prowadzono 100-metrowej długości “Himmelstrasse” (Droga do Nieba), prowadzącą do komór gazowych. Byli gazowani przy pomocy tlenku węgla uwalnianego z rur wydechowych zdemontowanego silnika czołgu.

Sobibór był miejscem jednego z 2 udanych powstań żydowskich więźniów w nazistowskich obozach zagłady. Podobny bunt był w Treblince 2 sierpnia 1943. (Bunt w Auschwitz-Birkenau w październiku 1944 doprowadził do wysadzenia w powietrze jednego z krematoriów, a prawie wszystkich uciekinierów zabito.)

Zdjęcie ocalonych z powstania w Sobiborze wykonane w 1944 

14 października 1943, członkom podziemia w Sobiborze udało się potajemnie zabić 11 niemieckich oficerów SS i wielu strażników obozu. Powstanie rozpoczęło się w warsztacie krawieckim i szewskim, gdzie znokautowano komendanta obozu i szefa ukraińskich strażników i zabrano im broń. Choć planowano zabić wszystkich SSmanów i wyjść spokojnie przez główną bramę obozu, zabójstwa odkryto i więźniowie musieli biec po życie pod ciężkim ostrzałem z karabinów maszynowych strażników.

 Thomas "Toby" Blatt, ocalony z Sobiboru, rozmawia z grupą JRoots w Sobiborze

Mniej niż 300 z 500 więźniów w obozie udało się uciec do lasu. Wielu zginęło na polach minowych wokół obozu, i niektórych wyłapali i zastrzelili Niemcy w następnych kilku dniach. Tylko 50-70 uciekinierów przeżyło wojnę.

Nazajutrz po powstaniu obóz zamknięto. Szacowana liczba Żydów zabitych w Sobiborze jest aż 250.000. Było bardzo niewielu ocalonych. Jednym z nich jest Thomas "Toby" Blatt. Był jedynym żyjącym świadkiem z Sobiboru na procesie Demjanjuka w 2009/2010.

TREBLINKA

Las prowadzący do Treblinki: Betonowe belki upamiętniają prowadzące doń tory kolejowe. 

W 1941 ustanowiono obóz pracy koło miasteczka Treblinka w płn-wschodniej Polsce. Obóz działał do 1944. W lipcu 1942, koło obozu pracy zbudowano obóz śmierci pn. Treblinka II razem z linią kolejową Warszawa-Białystok.

Oba obozy działały pod innym zarządem, ale w tandemie; więźniów z obozu śmierci wybranych do pracy przenoszono do obozu pracy, a więźniów z obozu pracy którzy nie mogli już pracować wysyłano do obozu śmierci.

 Edi Weinstein (pośrodku) jest jednym z bardzo nielicznych ocalonych z Treblinki. Towarzyszą my dyrektorzy JRoots rabin Naftali Schiff (po lewej) i Tzvi Sperber

W ciągu 2 miesięcy lipiec-wrzesień 1942, z warszawskiego getta przetransportowano ok. 265.000 na śmierć w Treblince. Od sierpnia do listopada tego samego roku ok. 340.000 Żydów wywieziono do Treblinki z regionu Radomia. Do maja 1943 tysiące więcej przybyło do Treblinki z Białegostoku, Grecji i Macedonii. W sumie w okresie lipiec 1942-listopad 1943 w Treblince wymordowano prawie 900.000 Żydów. Zamykając go jesienią 1943, naziści zniszczyli cały obóz by ukryć wszelkie ślady swoich zbrodni.

AUSCHWITZ-BIRKENAU

Auschwitz stał się symbolem holokaustu. Jego niesława wynika z ogromu "kompleksu mordu" i liczby zamordowanych tam ludzi. Auschwitz składał się z 3 obozów i wielu pod-obozów. Główny obóz, znany jako Auschwitz I, otworzono w maju 1940 jako obóz koncentracyjny i obóz pracy.

Na początku 1943 otworzono 4 komory gazowe wykorzystujące Cyklon-B.

Latem 1941 naziści przeprowadzili pierwszy eksperyment użycia Cyklonu-B w komorach gazowych w Auschwitz. Choć niektóre grupy docelowe tam zagazowano, to Auschwitz pozostał, w istocie, obozem koncentracyjnym i obozem pracy. Wiosną 1942 w kompleksie Auschwitz założono drugi obóz, wyznaczony jako ośrodek zabijania, i był ostatecznym miejscem dla wszystkich Żydów z terenów nie włączonych w Operację Reinhard. Ten obóz znano zamiennie jako Auschwitz II albo Birkenau. Oryginalnie ten drugi był wyposażony w 2 komory gazowe. Cztery nowe komory używające Cyklon-B otwarto na początku 1943. Wzdłuż komór gazowych były krematoria – piece do spalania zwłok.

Natychmiast po przybyciu do Auschwitz ofiary poddawano procesowi selekcji. To tutaj swoje mordercze rzemiosło uprawiał notoryczny dr Mengele. Wybranych do pracy wysyłano do jednego z wielu powiązanych obozów pracy, a uznanych za niezdolnych do pracy natychmiast wysyłano do komór gazowych.

Eva Neuman z Węgier wchodząca Tu Mrs Eva "Bobby" Neuman

do Auschwitz w wieku 15 lat 55 lat później przemawiająca do

grupy JRoots (w tle wagon)

 Pozostałości po krematorium w Birkenau

Warunki w obozach pracy były nie do zniesienia. i więźniów którzy nie przeszli codziennych selekcji gazowano. Odwrotnie do innych obozów śmierci, sam Auschwitz-Birkenau działał zarówno jako obóz koncentracyjny jak i obóz zagłady / extermination camp. Było tu wiele pojedynczych aktów oporu i buntu ze strony więźniów, w październiku 1944 zbuntowało się żydowskie Sonderkommando i zniszczyło jedno z krematoriów.

W latach 1942-1944, do Auschwitz przybywały transporty Żydów z każdej części okupowanej przez nazistów Europy. Do centrum zabijania w Birkenau wielu Żydów przenoszono z innych obozów koncentracyjnych. Po zamknięciu 3 obozów z Operacji Reinhard pod koniec 1943, Auschwitz-Birkenau miał być końcowym celem dla wszystkich pozostałych w Europie Żydów.

Wszystkie 4 komory gazowe w Birkenau pracowały pełną parą wiosną i latem 1944 żeby zlikwidować węgierskich Żydów i ostatnich ocalonych z gett. Do tej chwili w każdym z nich mordowano 6.000 Żydów dziennie. Do czasu kiedy komory gazowe w Auschwitz zniszczono w listopadzie 1944, zamordowano ponad milion Żydów, większość z nich natychmiast po przybyciu. Zabito tam też dziesiątki tysięcy Polaków, Cyganów i jeńców wojennych. Obóz wyzwolili sowieci 27 stycznia 1945.

Źródło: Triumf i tragedia: podróż przez 1000 lat żydowskiego życia w Polsce / Triumph and Tragedy: Journeying Through 1000 Years of Jewish Life in Poland. Książka zawiera ponad 20 not biograficznych najważniejszych żydowskich osobistości w Polsce, kompleksowe, zwięzłe opisy 24 najczęściej odwiedzanych interesujących dla Żydów miejsc, i bezcenne narzędzia do zrozumienia holokaustu.

https://www.aish.com/ho/i/Polands-Extermination-Camps.html