PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA IM. WITELONA W LEGNICY

Wydział    Nauk o Zdrowiu i Kulturze Fizycznej  

Kierunek: Pielęgniarstwo – Studia pierwszego stopnia

PRACA Z PRZEDMIOTU

FIZJOLOGIA

Prowadzący: dr Ryszard Błacha

Znaczenie wysiłku fizycznego w profilaktyce i leczeniu chorób

Agnieszka Kachnowicz

Legnica 2014

Aktywność ruchowa jest jednym z podstawowych, tuż obok prawidłowego odżywiania, czynników warunkujących zdrowie człowieka. Powszechnie wiadome jest iż narząd nieużywany przestaje pełnić swoją funkcję, co bardzo wyraźnie widać u osób które uległy kartuzji lub jakiemuś wypadkowi i przez dłuższy okres czasu muszą przebywać w łóżku. Pojawiają się u takich osób widoczne zmiany w masie mięśni szkieletowych oraz zaburzenia innych wskaźników fizjologicznych. Postęp cywilizacyjny doprowadził do znacznego ograniczenia wysiłku fizycznego, przyczynił się niestety do nasilenia wielu negatywnych zjawisk do których należą choroby cywilizacyjne. ¹

„Aktywność ruchowa systematycznie i konsekwentnie utrzymywana może wstrzymać negatywne skutki starzenia się.”² Podczas wykonywania wysiłku fizycznego zwiększa się różnica tętniczo-żylnia wysycenia tlenem krwi, co umożliwia utrzymanie prawidłowego zapotrzebowania tkanek w tlen, pomimo zmniejszonego przepływu krwi.³ Wywiera również bezpośredni wpływ na przemianę materii, co ułatwia utrzymanie równowagi między ilością energii dostarczanej z pożywieniem i wydatkowanej przez organizm oraz przyczynia się do właściwej dystrybucji składników spożywanego pokarmu.⁴

Natomiast deficyt ruchu powoduje w naszym organizmie „niekorzystne zmiany o podłożu degeneracyjnym, upośledza funkcję mięśni, nerwów, narządów wewnętrznych, zmniejsza dopływ tlenu, zwalnia przemianę materii.”⁵ Wśród osób prowadzących siedzący tryb życia obserwuje się: zmniejszenie pojemności serca, zmniejszenie pojemności życiowej i maksymalnej wentylacji płuc, wzrost częstości skurczów serca przy zmniejszonej objętości wyrzutowej, spadek wydolności fizycznej. Zmniejszona jest po za tym objętość płynów ustrojowych – krwi i hemoglobiny, płynu pozakomórkowego, prowadząc do odwodnień i zaburzeń pracy poszczególnych komórek ustroju. Niedobór ruchu powoduje zbyt wczesne zmiany inwolucyjne, sprzyja chorobom układu krążenia, otyłości, zmniejsza siłę mięśniową oraz koordynację ruchową, zwiększając ryzyko uszkodzeń narządu ruchu.⁶

W czasie treningu zdrowotnego istotne jest wsłuchiwanie się we własny organizm. Ćwiczenia powinny być wykonywane z zachowaniem podstawowych zasad. Należy pamiętać że adaptacja od wysiłku fizycznego szczególnie u osób starszych wymaga dłuższego czasu, dlatego należy bardzo ostrożnie oraz stopniowo zwiększać obciążenia wysiłkowe. Należy również pamiętać iż wysiłek fizyczny zaczynamy od rozgrzewki która jest przygotowaniem naszego organizmu do pracy. Jeżeli jej nie wykonamy i zaczniemy wykonywać maksymalny wysiłek, może dojść do poważnych zaburzeń rytmu serca a czasem nawet urazów.⁷

Wpływ wysiłku fizycznego na organizm

Dzięki systematycznemu wysiłkowi fizycznemu poprawie ulega wydolność i sprawność organizmu:

• zwiększa się szansa na normalizację ciśnienia tętniczego krwi w ciągu doby (nie oznacza to jednak, że wysiłek fizyczny może zastąpić leki obniżające ciśnienie tętnicze),

• wzmacnia się serce, polepsza sprawność przepływu krwi w naczyniach krwionośnych w całym organizmie – we wszystkich narządach i kończynach (np. w nogach),

• zmniejsza się stężenie „złego” cholesterolu, natomiast zwiększa się stężenie tego „dobrego”

• zwiększa się siła mięśni, zręczność i sprawność ruchowa,

• zmniejsza się ryzyko gęstnienia i wykrzepiania krwi w naczyniach krwionośnych,

• poprawia się jakość kości i zmniejsza zagrożenie osteoporozą,

• podwyższa się odporność organizmu na zakażenia,

• poprawia się sprawność układu oddechowego,

• zmniejsza się ilość tkanki tłuszczowej w organizmie,

• poprawia się wykorzystanie glukozy przez komórki,

• łatwiejsze staje się odchudzanie i utrzymanie należnej masy ciała,

• normalizacji ulega (obniża się) podwyższone stężenie glukozy we krwi,

• poprawia się skuteczność działania insuliny w organizmie,

• poprawia się samopoczucie fizyczne i psychiczne.⁸

Wysiłek fizyczny a choroby układu krążenia

Przyczyną 50% wszystkich zgonów w naszym kraju są choroby układu krążenia, wśród których czołowe miejsce zajmuje choroba niedokrwienna serca. „Polega ona na niedostatecznym zaopatrzeniu mięśnia sercowego w tlen, najczęściej z powodu zwężenia tętnic wieńcowych (zaopatrujących serce w krew), przez rozwijające się w nich zmiany miażdżycowe. Zmiany te polegają na odkładaniu się w błonie wewnętrznej tętnic włóknika (na skutek zaburzeń w układzie krzepnięcia) i substancji lipidowych, przede wszystkim cholesterolu, oraz na rozroście tkanki łącznej i komórek mięśni gładkich.”⁹ Następstwem niedokrwiennej choroby serca może być martwica części mięśnia sercowego zwana zawałem. Liczne badania pokazują iż zapadalność na chorobę niedokrwienną serca i śmiertelność spowodowana zawałem mięśnia sercowego są większe wśród osób prowadzących siedzący tryb życia niż u osób aktywnych ruchowo. Stwier­dzono u nich częstsze pojawianie się zmian miażdżycowych w tętnicach wieńcowych i niedotlenienie mięśnia sercowego. Wysiłek fizyczny przyczynia się do zmniejszenia ryzyka wystąpienia chorób układu krążenia, powoduje obniżenie ciśnienia tętniczego skurczowego i rozkurczowego 8-10 mm Hg. Nawet tak niewielka z pozoru zmiana przyczynia się do zmniejszenia obciążenia serca i pozwala na zmniejszenie dawki leków obniżających ciśnienie we wczesnym okresie choroby, a nawet całkowite zaniechanie ich stosowania.¹⁰ Wpływa na lepszą, kapilaryzację mięśnia sercowego, powiększenie przekroju naczyń wieńcowych, co powoduje wzrost przepływu wieńcowego, zmniejsze­nie stężenia cholesterolu w lipoproteinach o małej gęstości (LDL-C), a zwiększenie zawartości cholesterolu w lipoproteinach o dużej gęstości (HDL-C), zmniejszenie stosunku całkowitego cholesterolu do HDL-C, ograniczenie zlepiania się płytek krwi oraz wzrost fibrynolizy, opóźniający arteriosklerozę naczyń wieńcowych, zmniejsza się procentowa za­wartość tłuszczu w masie ciała, poprawia tolerancja na glukozę u chorych na cukrzycę, zmniejsza zapotrzebowanie na insulinę oraz wzrasta ilość antyoksydantów. Ważne jest też, że po zakończonym wysiłku fizycznym częstość skurczów serca powraca do wartości spoczynkowych dużo szybciej niż przed treningiem.

Wysiłek fizyczny a cukrzyca

Osoby u których została rozpoznana cukrzyca typu 2, jeśli stężenie cukru nie jest tak wysokie, że konieczne jest podanie leków doustnych bądź też insuliny, stosuje się leczenie niefarmakologiczne. Obejmuje ono zastosowanie odpowiedniej diety oraz aktywności fizycznej, która stanowi bardzo ważny element postępowania niefarmakologicznego. Również w późniejszych, bardziej zaawansowanych okresach cukrzycy typu 2, kiedy niezbędne jest już przyjmowanie leków obniżających stężenie cukru we krwi (a także w cukrzycy typu 1, w której od samego początku konieczne jest podawanie insuliny), wysiłek fizyczny jest bardzo ważnym elementem leczenia. W przypadku cukrzycy typu 2, która bardzo często występuje z nadwagą oraz otyłością. Bardzo cennym efektem aktywności fizycznej jest to, iż sprzyja ona zmniejszeniu zawartości tkanki tłuszczowej w

organizmie i ułatwia utrzymanie prawidłowej masy ciała. Jeśli dąży się do uzyskania odpowiedniej masy ciała jedynie przez ograniczenia dietetyczne, to osiągnięcie celu jest znacznie trudniejsze.

Środki ostrożności niezbędne podczas podejmowania wysiłku fizycznego przez osobę z cukrzycą:

• nie należy ćwiczyć na czczo. Najlepiej wysiłek podejmować około 2 godziny po lekkim posiłku,

• konieczne jest zapewnienie odpowiedniego spożycia płynów, nie dopuszczając do wystąpienia uczucia pragnienia

• idąc na spacer lub na trening, powinno się mieć przy sobie łatwo przyswajalne węglowodany,

• nie wolno podejmować wysiłku fizycznego w czasie przeziębienia, trwania jakiegokolwiek stanu zapalnego w organizmie, grypy, gorączki bądź złego samopoczucia,

• należy posiadać identyfikator informujący o chorobie,

• nie wolno podejmować ćwiczeń, jeżeli poziom cukru sprawdzony przed wysiłkiem wynosi poniżej 100 mg/dl.

• podejmując wysiłek fizyczny należy uprzedzić osoby towarzyszące i instruktora prowadzącego zajęcia o swojej chorobie, aby w przypadku niedocukrzenia potrafili zareagować i udzielić pomocy. ¹¹

Wysiłek fizyczny a otyłość

Powszechnie wiadomo iż złe odżywiane może sprzyjać choroba bądź nawet być ich przyczyną. Wiadomo również że bardzo ważna jest właściwa dieta podczas wysiłku fizycznego. Aby ułożyć odpowiedni jadłospis, potrzebne są tabele w których odnajdziemy informacje zawartości podstawowych składników spożywczych w produktach żywnościowych. Po to by nasz organizm prawidłowo funkcjonował potrzebna jest mu energia, którą musimy mu dostarczyć w postaci pożywienia. Podstawowymi substancjami energetycznymi są tłuszcze i węglowodory. Udział tłuszczów w diecie nie powinien przekraczać 30%, a węglowodanów powinien wynosić 60%, białek 10-12% całodziennego zapotrzebowania energetycznego. ¹² „Spożywanie tłuszczów jest niezbędne gdyż to właśnie z nich są zbudowane błony komórkowe, komórki nerwowe i hormony steroidowe. Po za tym w tłuszczach są rozpuszczane niektóre witaminy (A,D,E,K). Spożywanie tłuszczy nie stanowi problemu zdrowotnego istotna jest ich ilość oraz jakość.”¹³ W trakcie trwania naszego życia musimy pamiętać, by dostarczać naszemu organizmowi odpowiednich ilości składników odżywczych, węglowodanów, tłuszczy, białek witamin, wody oraz soli mineralnych. Wszystkie wyżej wymienione składniki muszą byś spożywane w odpowiednich proporcjach, ponieważ ich niedobór lub też nadmiar może wywołać zmiany, które często są początkiem choroby bądź prowadzą do ograniczenia wydolności fizycznej.¹⁴

Otyłość jest chorobą przewlekłą, która powstaje w następstwie zaburzenia bilansu energetycznego, czyli długotrwałego dostarczania do organizmu nadmiaru energii pod postacią pokarmu, przekraczającego ilość energii wydatkowanej przez organizm. Siedzący tryb życia, automatyzacja, przekarmianie i ogólnie coraz niższa aktywność fizyczna społeczeństwa sprzyjają rozwojowi otyłości w krajach rozwiniętych oraz rozwijających się.¹⁵ Znikoma aktywność ruchowa bardzo rzadko bywa pierwotną przyczyną otyłości, chociaż sprzyja jej rozwojowi. Otyłość jest szczególnie niekorzystna dla naszego organizmu ponieważ wpływa na wiele jego funkcji, powoduje miedzy innymi zwiększenie pojemności minutowej serca i objętości. Pod jej wpływem wzrasta również lepkość krwi, przez co podnosi się ciśnienie tętnicze zmuszając serce do bardziej wzmożonej pracy. Pojawia się niestety również niewydolność oddechowa obserwowana szczególnie podczas wykonywania wysiłku fizycznego. U osób otyłych często dochodzi do zmian miażdżycowych, udarów mózgu oraz choroby niedokrwiennej serca. Niekorzystne zmiany występują nie tylko w układzie oddechowym i krążeniowym ale również w aparacie ruchu w którym nadmiernie są obciążane stawy a konsekwencją tego działania jest powstawanie zmian zwyrodnieniowych, co powoduje upośledzenie funkcji lokomocyjnych.¹⁶ Czasami zwiększenie aktywności ruchowej może być jedynym sposobem obniżenia nadwagi dużego stopnia. Regularne wykonywanie wysiłku fizycznego jest jednak bardzo ważnym uzupełnieniem dietetycznego leczenia otyłości. Wysiłek fizyczny stanowi również powszechnie uznaną metodę zapobiegania nadmiernemu gromadzeniu tkanki tłuszczowej u ludzi narażonych przez cywilizację na siedzący tryb życia i łatwą dostępność wysokokalorycznych produktów spożywczych. Poprzez zwiększenie aktywności ruchowej możliwe jest utrzymywanie równowagi bilansu energetycz­nego bez konieczności sięgania po rygorystyczne ograniczenia dietetyczne. Zaburzenia emocjonalne jak również psychologiczne bardzo często towarzyszą otyłości, a czasa­mi nawet mogą być również jej przyczyną. Należy pamiętać, iż zastosowanie diety niskokalorycznej osób otyłych bardzo często przyczynia się do pogorszenia ich nastroju. Istotne znaczenie ma więc to, że udział w programie treningowym ma działanie poprawiające nastrój i przeciwlękowe w stopniu porównywalnym lub niekiedy większym niż inne formy psychoterapii. Wiąże się to w znacznym stopniu ze wzrostem sprawności fizycznej. Zasadnicze znaczenie ma również poprawa nastroju wywołana bezpośrednio przez wysiłki, którą przypisuje się zwiększonemu uwalnianiu endorfin.¹⁷

Wysiłek fizyczny a osteoporoza

„Osteoporoza to układowa choroba szkieletu, charakteryzująca się niską masą kostną oraz zaburzeniami w mikroarchitekturze tkanki kostnej, a w następstwie zmniejszoną jej wytrzymałością i zwiększonym ryzykiem złamania.” ¹⁸ To choroba działająca często w ukryciu, której objawy kliniczne manifestują się dopiero w postaci złamania. Ryzyko zachorowania na tę chorobę wzrasta z wiekiem. Występuje zazwyczaj u kobiet po menopauzie, ale stwierdza się ją również u od 15 do 20% mężczyzn powyżej 50 roku życia. Zachowanie prawidłowej struktury kości wymaga ich optymalnego mechanicznego obciążania. Mała aktywność ruchowa zwiększa ryzyko wystąpienia osteoporozy.¹⁹ Przeprowadzone zostały badana w których stwierdzono, że umiarkowane ćwiczenia fizyczne do których zaliczają się gry zespołowe, jazda na rowerze, marszobieg oraz zajęcia siłowe stosowane u kobiet w średnim wieku zmniejszają ryzyko wystąpienia osteoporozy. Zwiększona aktywność fizyczna wpływa bardzo korzystnie na zdrowie kobiet będących w okresie menopauzy, zwiększa wydolność fizyczną, mineralizację kości oraz zmniejsza objawy psychoneurogenne.²⁰

Podsumowując, należy stwierdzić, że wysiłek fizyczny w profilaktyce i leczeniu chorób ma istotne znaczenie, ponieważ wywołuje korzystne zmiany w organizmie człowieka. Pozwala zapobiegać chorobom cywilizacyjnym. Dzięki niemu ludzie dłużej czują się sprawni a co za tym idzie są niezależni.

BIBLIOGRAFIA:

1. Jaskólski A., Jaskólska A., Podstawy fizjologii wysiłku fizycznego z zakresem fizjologii człowieka, wydawnictwo AFK, Wrocław 2009.

2. Merska M., Znaczenie aktywności ruchowej dla osób w starszym wieku, Wydawnictwo DrukTur, Warszawa 2010.

3. Górski J., Fizjologiczne podstawy wysiłku fizycznego, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001.

4. http://czasopisma.viamedica.pl/fmr/article/viewFile/10309/8809

5. http://www.szkolacukrzycy.pl/szkoly/0/121/wysilek_fizyczny.pdf

6. http://www.pmurz.nazwa.pl/PDF/2008/2/01_z2_2008.pdf

1^ Jaskólski A., Jaskólska A., Podstawy fizjologii wysiłku fizycznego z zakresem fizjologii człowieka, wydawnictwo AFK, Wrocław 2009, s.402.

2^ http://www.pmurz.nazwa.pl/PDF/2008/2/01_z2_2008.pdf

3^ Merska M., Znaczenie aktywności ruchowej dla osób w starszym wieku, Wydawnictwo DrukTur, Warszawa 2010, s.32.

4^ Tamże s.32.

5^ http://www.pmurz.nazwa.pl/PDF/2008/2/01_z2_2008.pdf

6^ Górski J., Fizjologiczne podstawy wysiłku fizycznego, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001, s.532-534.

7^ Jaskólski A., Jaskólska A., s408-409.

8^ http://www.szkolacukrzycy.pl/szkoly/0/121/wysilek_fizyczny.pdf z dnia 10.01.2014r.

9^ Górski J., op. cit., s.534.

10^ Tamże, s. 535.

11^ http://www.szkolacukrzycy.pl/szkoly/0/121/wysilek_fizyczny.pdf z dnia 10.01.2014 r.

12^Jaskólski A., Jaskólska A., op. cit.,s. 405.

13^ Tamże , s.405.

14^ Tamże, s.406.

15^ http://czasopisma.viamedica.pl/fmr/article/viewFile/10309/8809 z dnia 10.01.2014 r.

16^ Jaskólski A., Jaskólska A., op. cit., s. 415.

17^ Górski J., op. cit., s.538-540.

18^ http://www.pmurz.nazwa.pl/PDF/2008/2/01_z2_2008.pdf

19^ Górski J., op. cit.,s.540.

20^ Merska M ., op. cit.,s.32.

1