Poussin Nicolas Et in Arcadia ego

autor — Nicolas Poussin

data powstania — ok. 1650–55

technika — olej na płótnie

wymiary — 85 × 121 cm

miejsce przechowywania — Paryż, Luwr

Najwybitniejszy malarz francuski XVII w. pracował głównie w Rzymie (od 1612), gdzie zasłynął jako czołowy klasycysta, przeciwstawiany barokiście Rubensowi. Malował sceny mitologiczne, biblijne i z życia świętych, alegoryczne i pastoralne, a także pejzaże.

Powstały ok. 1650–1655 r. obraz Et in Arcadia ego przedstawia temat pastoralny: pasterzy w krainie wiecznego szczęścia. Arkadia jest krainą w Grecji, na półwyspie Peloponez, która — choć w rzeczywistości nieurodzajna, skalista, biedna — została wyidealizowana przez Wergiliusza (Eklogi) oraz innych poetów rzymskich i uznana za kraj doskonałego piękna i szczęścia. W scenerii bujnej roślinności, pięknego krajobrazu, wiecznej wiosny pasterze i pasterki wieść mieli proste i szczęśliwe życie i prowadzić swe miłosne zaloty — zawsze młodzi i nie zagrożeni upływem czasu. Taką wizję Arkadii dają poematy z gatunku pastorale XVI–XVII w.: Iacopa Sannazzara, Torquato Tasso, Giovanniego Battisty Guariniego czy Philipa Sidneya.

Temat Et in Arcadia ego jest przewrotnym odwróceniem tej wizji. „Ja jestem nawet w Arkadii” — głosi odkryty przez pasterzy napis na sarkofagu. Oto ostrzeżenie przekazywane przez Śmierć pasterzom, wytrącające ich z poczucia wiecznego szczęścia i złudzenia nieśmiertelności. Nic i nikt nie może umknąć władzy Czasu i Śmierci. Temat ten jest dość rzadki w sztuce nowożytnej; przedstawili go w swych obrazach Francesco Guercino (Rzym, Galleria Corsini) i dwukrotnie Poussin (Chatsworth, Devonshire Collection; Luwr). Podjęcie tego tematu dobrze wpisuje się w wyznawaną przez Poussina filozofię stoicką. Człowiek nie powinien poddawać się ani niepowściągliwej radości doczesnego życia i pozostawać ślepym na swą śmiertelność, ani też pogrążać się w czarnej rozpaczy i apatii, lecz życie swe kształtować świadomie, wedle zasad rozumu i cnoty.

Tę wymowę obrazu podkreśla jego kompozycja — wyważona, klarowna, harmonijna. Ruchy, pozy i gesty pasterzy — powściągliwe i niedramatyczne — wyrażają elegijną zadumę nad śmiertelnością. Spokojny krajobraz, przesycony równomiernie rozproszonym światłem, wzmaga jeszcze ten nastrój.

Antoni Ziemba

Encyklopedia PWN © Wydawnictwo Naukowe PWN SA