Notatki zebrane na podstawie książki: Kamińska-Szmaj I., Agresja językowa w życiu publicznym. Leksykon inwektyw politycznych 1918-2000, Wrocław 2007.

PROPAGANDA POLITYCZNA – najważniejszy podtyp języka polityki

Cechy języka propagandy politycznej:

• Wykorzystywanie językowych środków perswazji (w tym metafory, metonimii, synekdochy, hiperboli, katachrezy, peryfrazy, ironii, itp.). Mają one na celu skłonienie ludzi do działań zgodnych z intencją rządzących.

• Posługiwanie się sloganami, hasłami, stereotypami, etykietami. Wszystko to pozwala na skondensowanie opisu i narzucanie wartościowania.

• Wykorzystywanie uogólnień, które zafałszowują obraz rzeczywistości, ale są skuteczne. Wiąże się z tym tendencja do upraszczania, generalizacji i kategoryzacji.

• Stosowanie emocjonalnej argumentacji wzmocnionej językiem agresji (opozycja my – oni, która dzieli świat na rządzących i wrogów, przy czym wrogowie to bardzo istotna kategoria, wokół której koncentruje się wiele środków językowych, m.in. epitetów i metafor).

• Budowanie mitów o sobie i swojej partii za pomocą podniosłego słownictwa, pozytywnie nacechowanych słów, przypisywania pozytywnych konotacji (skojarzeń).

• Pojawianie się obietnic, ostrzeżeń i gróźb (w systemie demokratycznym, w przeciwieństwie do okresu z czasu PRL, istnieje możliwość ich weryfikacji, dlatego rządzący starają się tak konstruować teksty, aby móc unikać odpowiedzi w kategoriach prawdy i fałszu).

• Wysoki stopień niedookreśloności i wieloznaczności.

• Wykorzystywanie emocji, namiętności, uczuć i nastrojów.

• Powoływanie się na opinię publiczną, dobro ogółu, rację stanu, itp.

• Cytowanie i powoływanie się na autorytety.

• Wybiórcze przywoływanie wygodnych dla siebie faktów historycznych, pomijanie innych.

• Wykorzystywanie symboli (zmienianie ich, walka na symbole lub o symbole, podkreślanie przywiązania do symboli)

Co to jest inwektywa polityczna?

Inwektywa to słowna: -obraza, -obelga, -zniewaga. Zbliżony semantycznie jest akt zniesławienia.

Najogólniej inwektywa polityczna:

• To celowe zachowanie słowne

• Ma charakter publiczny

• Dotyczy uczestników życia politycznego

• Wyraża negatywne emocje nadawcy względem tego o kim lub o czym mówi

• Wykorzystuje obraźliwe środki językowe lub bardziej subtelnie aksjologiczne lub emocjonalne środki językowe, które dopiero przez kontekst zyskują negatywne cechowanie

Językowe sposoby obrażania przeciwnika politycznego

Środki językowo stylistyczne, które mają deprecjonować, poniżać, ośmieszać i niszczyć pozytywny wizerunek przeciwników politycznych (wrogów):

1. Słownictwo systemowo wartościujące

-nazwy ludzi o niskim poziomie intelektualnym i moralnym: łotr, łobuz, bandyta, złodziej, błazen, aferzysta, cham, idiota, zdrajca, itp.

- nazwy groźnych zbiorowości: dzicz, motłoch, hołota, mafia, itp.

- przymiotniki oceniające negatywnie i ośmieszające: sprzedajny, tępy, brzuchaty, zdziecinniały, arogancki, itp.

- czasowniki nazywające godne potępienia działania: łgać, szczuć, opluwać, donosić, jątrzyć, itp.

2. Słownictwo konotacyjnie wartościujące (takie, któremu przypisane jest wtórne negatywne cechowanie)

- specjalnie dobrane konteksty: bagno (kapitalizmu), chlew (poselski), dżuma (ideowa), minister (od zupek), itp.

- odwoływanie się do stereotypów etnicznych (opozycja swój-obcy): żydokomuna, izra-Elita, ukraińska (żmija)

- używanie słownictwa ze świata zwierząt w odniesieniu do ludzi: pijawka, szakal, pawiany, szarańcza, ujadać, łasić się, wyć, karaluchy, itp.

- używanie nazw związanych z chorobą w odniesieniu do zjawisk z życia politycznego: rak (na zdrowym ciele partii), atak wścieklizny, niepoczytalność, itp.

- przejmowanie wyrazów z polszczyzny potocznej: szpicel, gnojek, popaprańcy, olewać, dyrdymały, itp.

3. Środki morfologiczne

- formy rzeczowe zamiast form męskoosobowych: żydy, klerykały, itp.

- nazwiska w liczbie mnogiej: Andersy, Michniki, Leppery, itp.

- sufiksy zdrobniające: senacik, teoryjka, artykulik, pisemko, itp.

- ekspresywne formanty: aparatczyk, partyjniak, postkomuch, solidaruch, itp.

- derywaty od skrótów partii lub instytucji: ubek (od Urząd Bezpieczeństwa), pepesiacki (od Polska Partia Socjalistyczna), awuesiak (od Akcja Wyborcza „Solidarność”), itp.

- derywaty od nazw osobowych: skuroniować się, krzaklewszczyzna, itp.

- przekształcanie imion i nazwisk: Kaczor, Krzak, Kwach, Niesioł, itp.

- złożenia i zrosty: socjalzdrajcy, komuchopodobny, itp.

- kontaminacje: rydzyjko (Rydzyk + radyjko), paplament (paplać + parlament), itp.

4. Frazeologizmy i ich modyfikacje

- tworzone intencjonalnie, są rozwijanie, przekształcane, zmieniane tak, by były nacechowane negatywnie: dorwać się do władzy/koryta, trząść portkami, partia jednorazowego użytku, siedzieć po uszy w PRL, iść na smyczy polityki watykańskiej, itp.

5. Nagromadzenia wyrazów negatywnie wartościujących

- tzw. hiperbola: endeckie i faszystowskie śmieci reakcyjne; czereda błaznów, upiorów, pętaków; zapluty, potworny karzeł na krzywych nóżkach, wypluwający swoją brudną duszę, opluwający mnie zewsząd (…) robiący małpie grymasy, itp.

6. Środki graficzne

- stosowanie ironicznego cudzysłowu: tzw. „Wolna Europa”, „towarzysz”, itp.

- wykorzystywanie małych i dużych liter oraz pisowni łącznej i rozdzielnej: KORniki, Radio Ma ryja, łoBuzkowy, itp.

Notatki zebrane na podstawie książki: Kamińska-Szmaj I., Słowa na wolności, Wrocław 2001.

JĘZYK POLITYKI

- pojawia się w tekstach dotyczących sfery polityki wytwarzanych przez polityków i ludzi związanych z życiem publicznym (m.in. dziennikarzy)

- środek wyrażania różnorodnych poglądów, idei, opinii

- wielogłos:

a) polifoniczne przenikanie się treści związane z przemiennością ról nadawcy i odbiorcy

b) zróżnicowana forma i treść tekstów (teksty mówione i pisane, należące do różnych gatunków i idiolektów)

- nie można mówić o jednym języku polityki, ale raczej jego różnych wersjach (zróżnicowane środki wewnątrz- i zewnątrzjęzykowe)

- skierowane do masowego odbiorcy

- podporządkowane funkcji perswazyjnej

W Polsce definicję języka polityki sformułował m.in. B. Walczak, wg którego jest to funkcjonalna odmiana polszczyzny stosowana w tekstach, które są:

• tworzone przez środowisko polityków i ludzi z nimi związanych,

• adresowane do wszystkich użytkowników języka ogólnego,

• dotyczą sfery polityki,

• odznaczają się dominacją funkcji perswazyjnej, przy obecności – w różnych tekstach tej odmiany w bardzo różnym stopniu – także innych funkcji, takich jak informacyjna, ekspresywna czy autoteliczna.

Ustalenie jednoznacznych i zawsze obowiązujących cech języka polityki staje się niemożliwe, można jedynie podjąć próbę określenia najczęściej stosowanych zabiegów językowych:

• dążenie do emocjonalizacji przekazu przez nasycenie go sądami wartościującymi i słowami oceniającymi,

• dążenie do maksymalnej ekspresyjności poprzez stosowanie leksyki i frazeologii nacechowanej emocjonalnie oraz słownictwa potocznego,

• tendencja do ekonomiczności wypowiedzi, stosowanie skrótów myślowych w celu podporządkowania się prawu mediów elektronicznych,

• stosowanie prostych struktur składniowych, charakterystycznych dla stylu potocznego,

• nadużywanie składniowych konstrukcji bezosobowych oraz strony biernej,

• przewaga zdań oznajmujących,

• nadużywanie powtórzeń, wyliczeń, porównań i metafor,

• stosowanie pytań retorycznych, wykrzykników i apostrof,

• deformowanie znaczeń wyrazów,

• ogólnikowość stwierdzeń,

• ograniczenie pojęć abstrakcyjnych, które mogą być trudno przyswajalne dla potencjalnego odbiorcy,

• stosowanie wyrazów szczegółowych kosztem ogólnych, tworzenie pozorów konkretności,

• wykorzystywanie stereotypów językowych.