Literatura staroruska i jej periodyzacja:

1. Koniec X w. – początek XIII - okres Rusi Kijowskiej    

2. XIII-XIV- - niewola tatarska

3. XV – okres Księstwa Moskiewskiego

4. XVI-XVII – okres Państwa Moskiewskiego

Literatura tłumaczona

• Głównie z greckiego na scs dzieła religijne literatury bizantyjskiej, powstają w klasztorach

• W drugiej połowie IX w. Cyryl i Metody w złotym wieku literatury bułgarskiej za cara Symeona I

• Rola Bułgarii jako pośrednika w oddziaływaniu kultury Bizancjum na ziemie ruskie

• Intensywne prace nad tłumaczeniami za Jarosława Mądrego

• Tłumaczenia:

  • Cztery ewangelie (czetwierojewangielije)

    • Ewangelia archanielska i ewangelia halicka – najstarsze kodeksy pełnego teksty czterech ewangelii; wraz z nimi pojawił się na Rusi Apostoł (Akta Apostolskie i Listy)

  • Ewangeliarze (aprakosnoje jewangielije) – zawierające lekcje ułożone w kolejności dni roku

    • Ewangeliarz Ostromira – najstarszy zachowany kodeks ewangeliarza redakcji ruskiej, tzn. przepisany został na Rusi i w skutek tego zawierał ruskie cechy językowe; przepisany w Nowogrodzie przez diakona Grigorija dla namiestnika (posadnika) Ostromira; obejmował lekcje niedzielne i świąteczne

  • Stary Testament

    • Psałterz ­– używany jako modlitewnik, do celów liturgicznych, powszechnie do nauki czytania, uczono się jego na pamięć, przepowiadano z niego przyszłość; jego popularność odbiła się na stylu literatury staroruskiej i późniejszych (Psałterz objaśniony  – Tołkowaja psałtyr’ – zawiera ujęte w sposób alegoryczny komentarze; Psałterz wróżebny – Gadatielnaja psałtyr’ – przeznaczony specjalnie do celów wróżebnych)

    • Pięcioksiąg Mojżesza

    • Parimiejnik (паримии – przypowieści) – wyjątki ze ST odczytywane podczas nabożeństw świątecznych

  • Księgi liturgiczne z zawartymi w nich utworami bizantyjskiej poezji religijnej – modlitwami i pieśniami

    • Mineje liturgiczne – składały się z 12 części wg liczby miesięcy, zawierały ułożone w porządku kalendarzowym teksty nabożeństw na każdy dzień roku; najstarsze z XI w. - nowogrodzkie

    • Horologion – teksty do cyklu dziennego

    • Triodion postny – obejmuje cykl nabożeństw wielkopostnych i wielkotygodniowych

    • Triodion kwietny – obejmuje cykl od Wielkanocy do Zielonych Świątek

    • Literatura hagiograficzna:

      •  Czetij-Mineje ­­– zbiór ułożonych wg kalendarza obszernych żywotów świętych o ustalonym schemacie (przerywany dygresjami opis budujących epizodów z życia świętego, opis cudów dokonywanych po śmierci, końcowy panegiryk) o moralizatorskim charakterze, styl ozdobny, przeznaczony do czytania poza cerkwią

      •  Prolog –zbiór zwięzłych żywotów przeznaczonych do odczytywania podczas nabożeństwa, najstarsza redakcja, powstała w XII w. w Konstatynopolu, uwzględnia świętych ruskich (Olgę, Władimira, Borysa, Gleba i in.), bardzo popularny, czerpali z niego autorzy przełomu XIX i XX w. – Tołstoj, Leskow

      •   Pojedyncze, nie włączone do żadnego zbioru żywoty: Aleksego, Jana Złotoustego, Mikołaja Cudotwórcy, Wacława czeskiego

      • Paterniki – zbiory krótkich legend o życiu pustelników i ascetów związanych z danym klasztorem, miejscowością, obszarem (Panegiryki: Synajski, Egipski, Rzymski)

      • Apokryficzne żywoty świętych: Fiodora, Nikity, Jurija, Ireny i in.- wpływ na ustną twórczość ludową

      • Apokryfy – legendy odrzucone przez kościół jako niekanoniczne, popularne wśród czytelników

      • Literatura patrystyczna (z Bizancjum) – nawiązywały do starogreckiej sztuki oratorskiej i prozy filozoficznej dzieła Jana Złotoustego, Bazylego Wielkiego, Efrema Syryjczyka, Jana Damasceńskiego, Atanazego Wielkiego, Grzegorza z Nazjanzu, Jana Klimaksa i in.; szczególnie popularny Złoty Strumień – zbiór homilii Bazylego W.

      • Literatura gnomiczna (krótkie zwięzłe sformułowania, które zawierały myśl ogólną, często moralno-dydaktyczną) – zbiory sentencji, cytaty z PŚ, pisarzy starożytnych, jeśli nie były sprzeczne z zasadami religii chrześcijańskiej

      • Izborniki – wpisy o bardzo różnorodnej treści, w których znajdowały się wyjątki z pism ojców kościoła, sentencji, zagadek, traktatów z dziedziny filozofii, gramatyki, historii itd. Najbardziej znane są dwa izborniki Światosława ( przepisany dla księcia czernihowskiego Światosława Jarosławowicza)

Piśmiennictwo historyczne:

• Kroniki bizantyjskie przepisywane przez mnichów, które ujmowały dzieje świata pod religijnym kontem widzenia – kroniki Jana Malalasa (VI w.), kronika Jerzego Hamartolosa(IX w.)

• Opowieści wojenne , np. Opowieść o zburzeniu Jerozolimy

• Przekłady średniowiecznych opowieści i romansów – Aleksandreida – fantastyczny romans o życiu i wyprawach wojennych Aleksandra Macedońskiego

• Hekseamerony – opowieści o 6 dniach stworzenia świata

• „Topografia chrześcijańska” VI w - Kosmasa Indikopleustesa

Lata 40 XI – początki piśmiennictwa własnego

• „Opowieść o rozprzestrzenianiu piśmiennictwa na Rusi” 1040

• „Pouczenie Włodzimierza Monomacha” – pierwsza autobiografia w hist. Lit. Rosyjskiej. Monomach pokazuje naswmoim przykładzie, jak powinien zachowywać się władca

Rozwój ruskiego piśmiennictwa rodzimego:

• Jeden s pierwszych gatunków – kazanie

• „Kazanie dla braci” XI – Łukasz Żydiata (biskup nowogrodzki)– jedno z pierwszych zachowanych,

• Inne kazania: Teodozjusza Pieczerskiego i Antoniego Pieczerskiego skierowane głównie do innych zakonników – zachowało się 8 kazań

• Kazania Ilii – biskupa nowogrodzkiego

• Kazanie Klemensa Smolatycza

• Homilia – kazanie, w którym autor zajmuje się interpretacją, wyjaśnieniem Pisma Świętego

• „Słowo o zakonie i łasce” Hilarion – jeden z pierwszych homiletyków – był metropolitą kijowski ruskiej narodowości, mianowany przez Jarosława Mądrego

• „Homilia na niedzielę św. Tomasza” – zima ustępuje wiośnie

Literatura hagiograficzna:

• „Olga i Włodzimierz” – są „równi apostołom”

• Borys i Gleb – książęta kijowscy, młodsi synowie ks. Włodzimierza Wielkiego. Z woli ojca Borys miał panować w Rostowie, Gleb zaś w Muromie. Po śmierci ojca (1015) zamordowani z polecenia starszego brata, Światopełka I, podczas walk o sukcesję. Szczegóły wydarzeń pozostają jednak niejasne, być może uczestniczył w nich także drugi brat, Jarosław Mądry, na którego panowanie przypadają początki kultu zamordowanych. Pierwszy z braci zginął w okolicach Wyszogrodu, drugi - Smoleńska; wg tradycji każdy z nich przyjął śmierć dobrowolnie, na wzór Jezusa Chrystusa. Kanonizowani w 1072 przez ruski Kościół prawosławny (pierwsi rodzimi święci). Centrum ich kultu był Wyszogrod koło Kijowa, gdzie 1072 w nowo wybudowanej, drewnianej świątyni spoczęły zwłoki Borysa i Gleba; kamienną cerkiew konsekrowano w 1115. Wcześniej byli czczeni przez lud jako męczennicy - 1020 (lub 1039) metropolita Jan ułożył poświęcone im oficjum. Ich kult sprzyjał idei umacniania władzy ks. kijowskiego i uniezależnienia Rusi od wpływów bizantyjskich. Napisano o nich dwa rodzaje żywotów – typ biograficzny napisany przez Nestora „Lekcja o żywocie i zgubie cierpiętników Borysa i Gleba”

• Wyróżnia się dwa typy żywotów : biografię ( całe życie) i martyrium? (tylko okoliczności śmierci)

• „Żywot Teodozjusza Pieczerskiego” Nestor. Dotyczy kręgów monastycznych

Książa ruska :

- pisano skrótami i bez przerw, bo żal było pergaminu ( tytel)

- XV-XV – na Rusi pojawia się papier

XVII – udało się wytworzyć papier w dobrej jakości

- pisano na osobnych kartach, które potem łączono i oprawiano w deski. Między kartkami przekładki atłasowe, żeby się nie skleiły

- bogate zdobienia i ilustracje

- CZCIONKI :

USTAW - Najstarsza forma pisma, używana od XI-XV w., a w księgach liturgicznych również później. Był pismem artystycznym, czytelnym i czystym z małą ilością skrótów. W XV w. wprowadzono doń pewne zasady ortografii.

PÓŁUSTAW - Pismo wywodzące się z ustawu, ale bardziej od niego swobodne. Powstało w południowej słowiańszczyźnie na przełomie XII i XIII w. Charakteryzowały go litery mniejsze i pisane cieńszym piórem, dekoracyjne skróty wyrazów, ornament w formie plecionki, zdobienie liter pętelkami i długimi wąsami. Lekko pochylone

SKOROPIS - Pismo pośpieszne, używane w piśmiennictwie świeckim. Powstał w końcu XIV w. W kancelarii książąt litewskich pod wpływem zachodniej i południowej Słowiańszczyzny. Oparty został na pomniejszonych literach półustaw, które zaopatrzono w wysokie laski. U Słowian wschodnich powstały trzy terytorialne odmiany skoropisu: litewski z charakterystycznym brakiem połączeń międzyliterowych; moskiewski, wyróżniający się swobodnym rozmachem, pismo bardzo szerokie pełne ligatur i trudne do odczytania oraz kijowski, powstały w końcu XVI wieku, stosujący połączenia międzyliterowe. Wprowadził on również litery nowe. Po przyłączeniu Kojowa do Państwa Moskiewskiego (1686) skoropis kijowski uległ całkowicie wpływom moskiewskim, natomiast moskiewski przejął z niego łączne pisanie liter.

WIĘŹ /WIAZ- Ozdobny sposób pisania tytułu, powstały w XIII wieku, na modłę azjatycką. Polegał na umieszczeniu kilku liter na wspólnej lasce lub wpisywaniu jednych w drugie. Słowianie południowi wprowadzili trzy rodzaje więzi: roślinny - przejęty w końcu XIV w. przez Ruś litewską; geometryczny; typ pośredni. – GŁÓWNIE TYTUŁY

Kniażniki – zajmowali się przepisywaniem ksiąg

Księgi były drukowane na Rusi od XV wieku

Książki drukowane cyrylicą były głównie sprowadzane z Amsterdamu

Z polecenia Iwana Groźnego pierwsza drukarnia w 1562 , Iwan Fiodorow

Jednak drukowana księgi z błędami -> sprowadzono kogoś, kto miał temu zaradzić ->

Opowieści o najeździe tatarskim:

• „Opowieść o bitwie nad Kałką” 1223 – pierwszy najazd Tatarów

• „Opowieść o zburzeniu Riazania przez Batu-Chana” 1237

• „Homilie” Serapiona Włodzimierskiego – najazd ->kara Boża

• „Słowo o ruinie ziemi ruskiej” – 45 wersów, fragment większej, niezachowanej części. W zachowanym tekście wspomnienia złotego wieku Rusi, możliwe, że tekst ten poprzedzał biografię Aleksandra Newskiego

Cykl opowieści o bitwie na Kulikowym Polu ( 1380)

• „Zadońszczyzna” („Słowo Sofoniusza z Riazania”) – przypomina słowo o wyprawie Igora, ale autentyczności nie budzi wątpliwości. Jest eposem rycerskim, opowiada o dwóch bitwach, podobna rola przyrody jak w Słowie o wyprawie Igora, podobne dygresje ALE wydźwięk optymistyczny, brak elementów pogańskich ( tylko chrześcijańskie)

• „Opowieść kronikarska” („Bitwa Wielkiego Księcia Dymitra Iwanowicza z Mamajem” – tekst o charakterze dokumentalnym – relacja

• „Opowieśc o bitwie z Mamajem” – tkst folklorystyczny, przypomina legendę

• „Słowo o żywocie i zgodnie Wielkiego Księcia Dymitra Iwanowicza ,cara ruskiego” – historia panegiryczna,

Chronograf – znaczna uwaga poświęcona jest sprawom powszechnym, ograniczenie teologii dziejów, bardziej laicki opis historii i lokowanie historii krakju w histrii powszechnej

• „Chronograf ruski” 1442 – jeden z pierwszych. Historia Rusi przedstawiona na tle historii Europy. Dzieje Rusi zredagowane w duchu ideologii moskiewskiej

1453 – Turcy zdobywają Konstantynopol, koneic Cesarstwa Bizantyjskiego

• „O Carogrodzie, zdobyciu go i zburzeniu przez Turków” („Opowieśc o zdobyciu Carogrodu” – Nestor Iskander ( przeszedłna mahometanizm, był naocznym świadkiem. Dokładna, neutralna relacja

Kształtowanie idei Moskwy jako miejsca wybranego:

• „opowieść o grodzie Babilonie” – korona króla Babilonu miała najpierw trafić do Bizancjum a potem na Ruś-> Rusini spadkobiercami Babilonu

• „Opowieść o książętach włodzimierskich” – 1520 – genealogia wielkich książąt ruskich+cesarz Konstanty Monomach przesłał Włodzimiezowi dary, w tym koronę-> Włodzimierz stałsię cesarzem w momencie, gdy ją założył

• „Listy mnicha Filoteusza z klasztoru św. …. W Pskowie do ojca Iwana IV, Wasyla III” – teoria Moskwy jako trzeciego Rzymu, Wasyl jest jedynym obrońcą chrześcijaństwa na świecie a także spadkobiercą i następcą cesarzy bizantyjskich. Upadek Moskwy = koniec świata . Moskwa nowym Jeruzalem. Wspomina też, że źle się dzieje na Rusi, bo ludzie źle się żegnają ( dwoma, a nei trzema palcami)

Tendencje regionalne:

1. Nowogród

• „Opowieść o arcybiskupie nowogrodzkim Joanie” – abp zobaczył w swojej celi diabłą-> przeżegnał go->diabeł obiecał mu spełnić jego każde życzenie-> abp chce pomodlić się przy Grobie Pańskim-> odbył w ciągu jednej nocy podróż na plecach diabła do Grodu Pańskiego-> miał nikomu o tym nie mówić, ale po latach pwiedział->zemsta diabłą – przybiera damską postać i podrzuca Iwanowi do celi kobiece ubrania -> wsadzają abp do łodzi, żeby płynął przed siebie -> łódź płynie pod prąd -> zrozumieli, że się pomylili

• „Opowieść o nowogrodzkim

2. Księstwo Twerskie

• „Słowo ….” – przedstawia księcia twerskiego Borysa jako osobę mogącą zjednoczyć ziemie wokół ks. Tw. Podobny tekst o innym księciu

3. Księstwo Murowskie”

• „Opowieśc i Piotrze i Fiewronii” – postacie fikcyjne. Piotr - książe

„Powieść lat minionych”(inaczej „Latopis Nestora” bądź „Powieść lat doczesnych”)

• staroruski latopis opisujący dzieje państwa ruskiego od czasów najdawniejszych (przybycie Ruryka) do początku XII wieku, podstawowe źródło do historii wczesnej Rusi Kijowskiej

• pierwsza ruska kronika

• 1113- pierwsza redakcja kroniki . Kolejne : 1116, 1118,

• Podział ziem między synów Noego-> Słowianie dla Jafeta

• Pierwsza data w kronice 852 – wtedy miała się pojawić nazwa Ruś i początki państwa

• „Opowieśc o pobycie apostołą Andrzeja na Rusi” – tekst apokryficzny. Apostoł jechałz Krymu na Ruś, zachwycał się krajobrazami malowniczej Rusi-> pobłogosławił ją. Postawił krzyż na górze -> cheścijaństwo, zdziwił go sposób kąpieli

• „Legenda o założeniu Kijowa” – nad Dnieprem. Kij, Szczek, Choryw i ich siostra Lybed. Druga częśc skupiona na Kiju – kim był-> przewoźnik lub książe -> gdyby był przewoźnikiem, nei chodziłby do Carogrodu i nie byłby przyjmowany przez cara. Subiektywizacja naratora

• „Legenda o śmierci Olega” – sprawował władzę po śmierci Ruryka. Okoliczności śmierci legendarne -> ma umrzeć od ulubionego kocia, każe go trzymać daleko od siebie, po pewnym czasie koń umiera -> Oleg idzie obejrzeć jego kości, drwi z przepowiedni, w tym momencie z czaszki konia wypełza żmija i zabija go

• „Oślepienie Wasylki Trembowskiego” – młodszy brat Włodzimierza Monomacha. Zmowa Śwatopełka i Dawida przeciwko Wasylce ( Dawid mówi Światopełkowie, że Wasylko chce go zabić). Światopełk zaprasza Wasylkę na imieniny , zostaje pojmany i oślepiony, płacz popadii

„Słowo o wyprawie Igora, syna Światosławowego, wnuka Olega”

• Epos rycerski , opowieść historyczno – wojenna , 1185 – przypuszczalna data wyprawy

• Odnaleziony wlatach 90 XVIII w. w zakonnej bibliotece przez kolekcjonera starej literatury Musina Puszkina

• 1800 – wydano tł. Tekstu na rosyjski oz komentarzem

• Podczas wojny z Napoleonem i pożaru Moskwy w 1812r. spłonęła rezydencja M.Puszkina wraz z oryginałem, pozostałą jedynie kopia

• Autor: Włodzimierz, szwagier Igora, brat jego żony Jarosławny (uczestnik i obserwator wydarzeń, opisuje zdarzenia ze swojej perspektywy, jest dobrze zorientowany w sprawie i zaangażowany emocjonalnie) Sceptycy sądzą, że prawdziwym autorem jest Musim Puszkin lub ktoś z jego otoczenia. Czemu? Bo zbyt wysoki poziom artystyczny jak na XII wiek + schemat podobny do poematy dygresyjnego, popularnego w romantyzmie

• Autor swobodnie traktuje czas i przestrzeń, dużo dygresji, przytoczona postać Bojana (legendarny pieśniarz), duża rola przyrody

• Opiera się na 5 faktach fabularnych : zebranie wojsk Igora, wyprawa nad Don, wygrana bitwa, przegrana bitwa, ucieczka

• Płacz Jarosławny

Literatura podróżnicza:

• Po chrzcie rozprzestrzenił się zwyczaj pielgrzymek ( góra Atos, klasztor kijowsko-pieczersju, Konstantynopol, Żiemia Święta)

• Najpierw pielgrzymi a potem upcy

• „Wędrówka ihumena jednego z klasztorów Daniela do Ziemi Świętej” (pielgrzymka 1106 – 1108) – 4-5 miesięcy na Ziemi Swiętej-> opis wrażeń, zabytków, spostrzeżeń obyczajowych, architektury. Język : scs, ale przeważa starosuski. Odzwierciedlenie ksenofobii prawosławnych-> niechęć do wszytkiego, co łacińskie

• „Wędrówka za trzy morza” – Atanazy Nikitin ( pochodziłz Księstwa Twerskiego) - dotarł aż do centralnych Indii ( na 20 lat przed Vasco da Gama). Tekst odkryty przez Karamzina. „Wędrówka..” jest w formie gawędy, duża tolerancja religijna, zwrócenie uwagi na gołe głowy zamężnych kobiet w Indiach – niedopuszczalne na Rusi

• Wiek XVII

• Iwan IV Groźny ( 1530 – 1584)

Protopop Awwakum

rosyjski pisarz, protopop Jurewca Powołżskiego. Urodził się w roku 1620 lub 1621 we wsi Grigorowo w Kraju Niżnonowogrodzkim, zmarł w roku 1682 w Pustoziersku. Był przeciwnikiem siedemnastowiecznych reform patriarchy Nikona. Przypisuje mu się 43 dzieła, w tym Żywot - pierwsze rosyjskie dzieło autobiograficzne. Jest również autorem Księgi homilii, Księgi wykładni i pouczeń, Księgi oskarżeń czyli Ewangelii Wiecznej, Opisu i zebrania nauki o Bóstwie i stworzeniu i jak stworzył Bóg człowieka, Supliki, Listów oraz Lamentacji o trzech wyznawczyniach. Przez staroobrzędowców uważany za męczennika.

Syn popa, jak i ojciec sam został popem, pracując początkowo w wiejskiej parafii, po ośmiu latach wyniesiony do godności protopopa Jurewca Nadwołżańskiego. W roku 1647 Awwakum przybył do Moskwy, gdzie brał aktywny udział w działaniach bratiji, grupy duchownych prawosławnych, dążących do odnowy życia liturgicznego. W 1652, jak i inni członkowie bratiji, poparł Nikona jako kandydata na nowego patriarchę Rusi.

Nikon, po otrzymaniu godności patriarchy, zainicjował szereg reform w rosyjskiej liturgii i teologii, mających na celu przywrócenie zgodności z wzorcami prawosławnego obrządku bizantyńskiego. Te działania skłóciły Nikona z Awakumem, który zerwał także ze środowiskiem bratiji, a wcześniejszy głos poparcia dla Nikona uznał za swój życiowy błąd.

Awwakum i jego zwolennicy stanowczo sprzeciwiali się reformom, uważając je za zniekształcenie Cerkwi rosyjskiej, którą uznawali za prawdziwy Kościół Boży. Protopop twierdził, że Konstantynopol wpadł w ręce tureckie z powodu swoich heretyckich wierzeń. Awwakum był więziony, próbowano pozbawić go święceń kapłańskich, został zesłany do Tobolska, Jenisiejska, a następnie wraz z ekspedycją kolonizacyjną Paszkowa do Daurii we wschodniej Syberii.

Po odsunięciu Nikona od władzy Awwakum mógł koło roku 1664 powrócić do Moskwy. Jednak jego aktywna działalność na rzecz starej wiary sprawiła, że jeszcze tego samego roku został zesłany do Pustozierska koło Archangielska, gdzie przetrzymywany był w ziemiance. Został spalony wraz z towarzyszącymi mu wyznawcami w Wielki Piątek roku 1682.

W miejscu, w którym spłonął, znajduje się obecnie ozdobny drewniany krzyż. Pomimo śmierci Awwakuma grupy odrzucające zmiany kontynuowały swą działalność jako staroobrzędowcy.

Pośmiertną sławę zapewnił mu także Żywot protopopa Awwakuma, przez niego samego nakreślony. Utwór ten powstał podczas pobytu w więzieniu w Pustoziersku w 1672 roku. Barwna autobiografia Awwakuma mówi o trudach jego uwięzienia i wygnania na daleki wschód Rosji, opowiada o jego przyjaźni i konflikcie z carem Aleksym, praktykach egzorcyzmowania demonów oraz bezgranicznym podziwie dla przyrody i innych dzieł Boga. Zapiski te są jednocześnie nowatorskim utworem literackim, tłumacz polskiego wydania z 1972 roku, Wiktor Jakubowski tak pisze o charakterze dzieła:

„Ze skrajnym konserwatyzmem światopoglądowym łączył Awwakum nowatorstwo sztuki pisarskiej, która stanowi o niepospolitym mistrzostwie, z jakim wyzyskał współczesną mu żywą mowę rosyjską, prostymi, nieraz drastycznymi środkami osiągając jędrność i jurność stylu”

Nikon, patriarcha Moskwy (w latach 1652–1666.)

W 1552 zostaje patriarchą i wprowadza trójpalcowy znak krzyża, zmniejsza liczbę pokłonó z 16 do 4

Staroobrzędowcy, starowierzy - odłam prawosławia, powstały w Rosji, w wyniku sprzeciwu wobec reform patriarchy Nikona w 1652 roku. Reformy Nikona zmierzały do poprawienia rytów tak, aby były zgodne z greckimi księgami liturgicznymi. Do najważniejszych reform należało czynienie znaku krzyża trzema palcami, a nie dwoma, oraz poprawiona pisownia imienia Jezus. Wprowadzono także śpiew polifoniczny.

Staroobrzędowcy postrzegali te zmiany jako herezje, zwiastującą koniec świata (staroobrzędowcy wierzą w istnienie trzech wielkich apostazji: katolickiej, greckiej i rosyjskiej - Nikona) i odrzucili je. "Raskoł" został potępiony w 1667 roku, uznany za przestępstwo i raskolnicy poddani zostali krwawym prześladowaniom, a ich duchowego przywódcę Awwakuma Pietrowicza uwięziono i spalono na stosie w roku 1682. Część staroobrzędowców uznała, że Bóg pozbawił ich całkowicie kapłanów i sakramentów - w powyższej sytuacji za drogę do oczyszczenia i powrotu do Boga uznawano niekiedy samospalenie. Wierni zamykali się w cerkwiach z całymi rodzinami i ze starymi księgami liturgicznymi, po czym podkładano ogień.

Piotr I Wielki (okrzyknięty władcą w 1682 roku, miał wówczas 10 lat), rządy regencyjne obejmowała Zofia Aleksiejewna. W 1889, w wyniku przewrotu, Piotr objął samodzielną władzę. Był pierwszym z carów, który podróżował za granicę.

Reformy Piotra Wielkiego :

1. Reformy oświatowe:

• utworzył szkoły zawodowe, wojskowe, prawnicze, medyczne

• zabronił popom udzielania ślubu tym, którzy nie potrafili pisać, czytać ani liczyć

• nakazywał częstować wódką i zakąską odwiedzających biblioteki

• nowe, uproszczone pismo – grażdanka

• wprowadził kalendarz juliański

• Założył Akademię Nauk

2. Reformy obyczajowe:

• ukaz o ścinaniu bród (pod groźbą kary pieniężnej)

• nakaz ubierania się dworzan w stylu zachodnim

• zakaz plucia w miejscach publicznych

• Wprowadzenie zwyczaju palenia tytoniu

• Wprowadzenie kobiety do towarzystwa

3. Reformy administracyjne:

• likwidacja Dumy Bojarskiej, w jej miejsce Senat Rządzacy

• przeniesienie stolicy z Moskwy do Petersburga

• likwidacja patriarchatu moskiewskiego, sam uczynil się głową kościoła

• stworzenie jednolitego stanu szlacheckiego

• Podzielił kraj na gubernie, prowincje i dystrykty

• Stworzył magistraty z burmistrzami na czele

• Podatek pogłówny (1724)

Teofan Prokopowicz (ur. 1681 w Kijowie, zm. W 1736 w Petersburgu)

• Prawosławny arcybiskup i mąż stanu w Imperium Rosyjskim

• Rektor Akademii Kijowsko- Mohylańskiej

• Zwolennik reform Piotra I (najsłynniejsze kazanie wygłosił podczas jego pogrzebu)

• Dramat „Włodzimierz” ( akcja w czasach Włodzimierza I. Celem Prokopowicza jest pokazanie analogii pomiędzy misją Włodzimierza a misją Piotra I)

• „Podręcznik literaturoznawstwa”

• Tworzył poezję z duchu barokowym

Klasycyzm - styl w muzyce, sztuce, literaturze oraz architekturze odwołujący się do kultury starożytnych Rzymian, Greków oraz Żydów. Styl ten nawiązywał głównie do antyku. W Europie tzw. "powrót do źródeł" (klasycznych) pojawił się już w renesansie - jako odrodzenie kultury wielkiego Rzymu. Trwał do końca wieku XVIII, w niektórych krajach do lat 30. następnego stulecia, a nawet dłużej. Wywodził się z Francji. Nicolas Boileau – twórca „Sztuki poetyckiej” – kodeksu klasycyzmu

Założenia:

• Powrót do obiektywnego, harmonijnego, antycznego piękna

• Zasada decorum - zasada zgodności treści z formą, inaczej jednorodność stylistyczna.

• Odrzucenie subiektywizmu

• Racjonalizm

• Imitacja natury – odwzorowanie rzeczywistości, sztuka powinna być jak najbardziej zbliżona do natury ( natura jest pięknem obiektywnym)

• Sztuka ma umoralniać odbiorcę

• Sztuka powinna być uniwersalna

• Język czysty, zrównoważony

• Ogranicza swobodę twórcy

Klasycyzm w Rosji ( lata 30 XVIII w. ) – zainteresowanie tematyką społeczno – patriotyczno – narodową, przeważa satyra

Czołowi przedstawiciele klasycyzmu:

Antioch Kantemir (ur. 1708 w Konstantynopolu, zm. 1744 w Paryżu)

• Pierwszy rosyjski klasyk

• Poeta, związany z dworem Piotra I

• Orędownik klasycyzmu

• Popierał zbliżenie kultury rosyjskiej z europejską

• Uznawany za protoplastę lit. Klasycystycznej w Rosji

• Przyjaciel Prokopowicza

Twórczość:

• 9 satyr, m.in. „Do rozumu swego” , „Na zawiść i hardość szlachciców nieobyczajnych”

• Poemat epicki „Petrida” ( niedokończony)

• Bajki, epigramaty

• Ody naśladujące Horacego

• „Listy o naturze i człowieku” – traktat filozoficzny

Wasilij Tediakowski ( 1703 – 1769)

• Pierwszy teoretyk literatury

• Pochodził z plebsu, umarł z nędzy i zapomnieniu

• Poeta dworski, pisał na zamówienie, tłumacz

• Zapoczątkował reformę wersyfikacji rosyjskiej: Nowy a krótki sposób składania wierszy rosyjskich z objaśnieniami nazw do tego przynależnych

Utwory i tłumaczenia:

• „Oda triumfalna nad kapitulacją Miasta Gdańska”

Michaił Łomonosow (ur. 1711 koło Archangielska, zm. 1765 w Petersburgu)

• Uczony i poeta

• Syn rybka, nie pochodził z rodu szlacheckiego

• Studiował w Niemczech

• Prekursor chemii fizycznej

• Założyciel Uniwersytetu Moskiewskiego

Michaił Łomonosow wyróżnia 3 kat. słów:

- wspólne dla rosyjskiego i staro-cerkiewno-słowańskiego

- tylko rosyjskie

- tylko starocerk.

Wyróżnia 3 style( przedstawione w utworze „O pożytku ksiąg cerkiewnych”:

- wysoki – ody, przemówienia, tragedie

- średni – poezja liryczna, poezja dydaktyczna, satyry

- niski – komedie, bajki, nieoficjalne przemówienia

Twórczość :

• Ody panegiryczne, religijno filozoficzne, poruszające problem relacji Bóg-człowiek

• Podręcznik do gramatyki rosyjskiej

• „Oda w rocznicę wstąpienia na tron Jezawiety Pietrowny”

• „Poranne rozmyślania o wielkości bożej” 1751

• Hymn „ Do brody” – jedyny utwór napisany stylem niskim, wyśmiewa Duchowieństwo

• „List o pożytku szkła” – poezja dydaktyczna,

Aleksander Sumarokow ( ur 1717 w Finlandii, zm 1777 w Moskwie)

• Stworzył nowoczesną dramaturgię w języku rosyjskim

• Nazywany Molierem północy

• Wzorował się na klasycystycznym dramacie francuskim

• Rozwinął poezję liryczną (elegie miłosne, podstawy bajki rosyjskiej, epigramaty)

• Był dyrektorem Teatru Rosyjskiego

• Wydawał periodyk „Pracowita pszczoła”,

Katarzyna II Wielka (panowała od 1762 do 1796)

• Żona cara Piotra III

• podziwiana przez zachodnich filozofów za mądrość, umiłowanie wiedzy i sprzyjanie oświeceniu, w rzeczywistości rządziła niezwykle twardą ręką. Zezwoliła szlachcie na handel chłopami i zsyłanie buntowników na Syberię, krwawo stłumiła bunty kozackie i chłopskie. ( powstanie Pugaczowa) Uczestniczyła w rozbiorach Polski.

Oświecenie - określane często jako wiek rozumu – nurt kulturalny oraz okres w historii Europy przypadający na lata 1688-1789. W rozumieniu szerszym: epoka w dziejach kultury europejskiej między barokiem a romantyzmem.

Ludzie oświecenia najbardziej cenili to, co można pojąć rozumem. Ważna cecha oświecenia to sekularyzacja państw europejskich oraz sformułowanie praw człowieka.

Oświecenie w Rosji

Kulminacyjnym momentem i punktem rosyjskiego Oświecenia jest krytyka władzy carskiej i feudalizmu, jaką rozpoczął Aleksandr Radiszczew

Gawriła Dierżawin ( ur. 1743 w Kazaniu zm. 1816)

• Rozwinął i doprowadził do perfekcji w literaturze rosyjskiej formy uprawiane takie jak oda, przy czym nie przestrzegał klasycznej hierarchii form literackich i umiejętnie potrafił wplatać np. elementy satyryczne. Do najbardziej wartościowych jego dzieł należą ody teologiczne i filozoficzne np. znana oda pt Bóg, do której fragmentów nawiązuje Adam Mickiewicz w Dziadach. Mickiewicz bardzo cenił talent Dzierżawina i zestawiał go z Adamem Naruszewiczem.

• Związany z otoczeniem Katarzyną II, Dierżawin pisał panegiryki na cześć władczyni, lecz po pewnym czasie jako człowiek zbyt prostolinijny został odsunięty i rozczarował się nią. Ceniony przez romantyków, bywa uznawany za największego poetę rosyjskiego przed Aleksandrem Puszkinem.

Nikołaj Iwanowicz Nowikow (ur. 1744, zm. 1818) –

• pisarz rosyjski epoki Oświecenia. Założył pismo "Truteń". Poddawał krytyce stosunki społeczne XVIII-wiecznej Rosji. Aresztowany w 1792 r. i skazany na 15 lat w twierdzy, został po czterech latach zwolniony, ale już nie powrócił do działalności redakcyjnej . Należał do masonerii.

Poezja i dramaturgia XXVIII w.

1. A. Sumarokow – j.w.

2. Michaił Chieraskow (1733 w Perejasławie, zm. 1807 w Moswie)

Tragedie – „Płomiena” 1765- oparta na tragedii Conheilla

„Borysław” – wpływ estetyki dramatu sentymentalnego, strona uczuciowa, emocjonalna (?)

3. Kniażnin –

1769 – „ Pydona” ? – odejście od kanonów tragedii ( większa ilość bohaterów, eekty specjalne, ). Sztuka dobrze przyjęta

„Milosierdzie” – El. Chóralne, muzyka. Sztuka zamówiona przez Katarzynę II ( opiewanie jej panowania). Pierwsza tragedia muzyczna w dziejach Rosji

1789 – „Wadim Nowogrodzki” – bohater jest obrońcą wolności przeciw zapędom Moskwy (?), wydźwięk antyabsolutystyczny

„Zycie Ruryka” – historia Rusi, podporządkowanie Nowogrodu, a Wadim Nowogrodzki jako przywódca przeciw Moskwie uznany za buntownika ( utwór autorstwa Katarzyny II, jako odpowiedź na „Wadima Nowogrodzkiego” )

„Nieszczęście z karetą” – opera komediowa. O wyzysku chłopów, sprawy antypańszczyźniane, treści moralizatorskie, brak konkretnej stylizacji

„Dziwacy” - komedia

„Samochwał” - komedia

4. Michaił Popow

1772 – „Aniuta” – pierwsza opera komediowa, entuzjastycznie przyjęta. Tytułowa bohaterka to dziewczyna z ludu. Stylizacja na język ludowy, środowisko wiejskie, idealizacja wiejskości ( wpływ sentymentalizmu), psychologiczna wiarygodność postaci.

5. Aleksander Ablesimow

„Młynarz czarodziej”

6. Krylow

1784 „Wróżka” – opera komediowa

„Szalona rodzina” – komedia

„Psotnicy”

„Autor w przedpokoju” – Kniażnin uznał, że utwór ten jest plagiatem jego dzieła-> Krylow zaprzestał pisania komedii

7. Denis Fonwizin ( 1745 -1792)

• Satyryk i komediopisarz.

• Nalezał do szlachty średniej, był urzędnikiem w kolegium spraw zagranicznych

• Tłumacz (m.in. Woltera)

Twórczość:

• „List do moich sług” – tekst satyryczny o charakterze filozoficznym

• „Ogólna gramatyka dworska” – satyr na dwór i Katarzynę II w formie pytań i odpowiedzi

• „Słowo (…) do Marka Aureliusza” – satyra na egoistyczne postawy

• „Kazanie wygłoszone przez ojca” – pastisz kazania

• „Brygadier” – pierwsza komedia. Poruszony problem złej edukacji

• „Synalek szlachecki” – utwór od strony formalnej jest komedia klasycystyczną. Ośmiesza styl życia prowincjonalnej szlachty. Prostakowa – tragikomiczna postać

8. Wasilij Kapnist

Urodzony na Ukraninie

„Oda na niewolnictwo” – protest przeciwko poddaństwu na Ukrainie

1793 „Ma coś tam? „ - pierwsza komedia w Rosji, w której pokazane jest środowisko urzędników

Rosyjskie Czasopisma satyryczne

Czasopisma satyryczne wywodzą się z Anglii -> Edison i Steel „The Spectator” ( „Obserwator”)

• Akademia Nauk ( 1724) – wydaje czasopisma

• „Pracwita Pszczoła” – pierwsze prywatne czasopismo XVIII ( Sumarokow)

• Czasopisma wydawane przez szkoły

• Tłumaczenie artykułów francuskich ( W. Tredjakowski) -> porównywanie Piotra I do Ludwika XiV

• 1769 – „Róże różności” –

DO UZUPELNIENIA!

Sentymentalizm - kierunek umysłowy i literacki w Europie, który trwał od lat 70 XVIII wieku do początku wieku XIX, był okresem pomiędzy oświeceniem a romantyzmem. Jego twórcami byli Jean Jacques Rousseau (we Francji) i Laurence Sterne (w Anglii). Nazwa nurtu pochodzi od dzieła Laurence'a Sterne'a Podróż sentymentalna przez Francję i Włochy.

Sentymentaliści w centrum zainteresowania stawiali człowieka i jego uczucia, skupiali się na indywidualizmie, wnętrzu. Uważali, że człowiek w procesie cywilizacji utracił podstawowe wartości, dlatego propagowali powrót do natury. Metody poznawania świata według nich to: empiryzm i sensualizm. Dzieło sztuki, zgodnie z zasadami kierunku, powinno mówić o uczuciach, psychice człowieka i przeżywanych przez niego emocjach.

Główne gatunki : opowiadanie, nowela, powieść, dramat mieszczański, łzawa komedia

Rousseau, Diderot, Starne, Karamzin, Radiszczew, Kaupiński

• Zainteresowanie prostym człowiekiem

• Refleksja, autoanaliza, więzi międzyludzkie

• nasilenie pierwiastka uczuciowego,

• poszerzenie tematyki literatury i wzbogacenie jej o treści społeczne,

• w literaturze podkreślanie indywidualizmu bohaterów,

• stylowi retoryczno-oratorskiemu przeciwstawienie intymności i czułości,

• nastroje religijne, smutek i melancholia,

• wprowadzenie uczuć litości i empatii,

• wprowadzenie folkloru,

• naśladowanie natury, ale nie ucywilizowanej, lecz prostej, a nawet dzikiej.

Czołowi przedstawiciele rosyjskiego sentymentalizmu :

1. Mikołaj Karamzin ( ur 1766 , zm. 1826)

• Pochodził z niebogatej rodziny ziemiańskiej

• Był tłumaczem ( czasopismo Nowikowa)

• W czasopiśmie „Nowikowa” zamieścił swoją pierwszą nowelę „Eugeniusz i Julia” (Евгений и Юлия)

• Podróżował po Europie (Szwajcaria, Niemcy, Francja i Wielka Brytania) , gdzie miał styczność z europejskim sentymentalizmem

• K. sięgał wzorów angielskich i niemieckich, zwalczał wyłączność klasycyzmu francuskiego, w miejsce napuszoności poprzedników wprowadził prostotę stylu

• W czasopiśmie московский журнал ( które było jego) wydawał swoje utwory

• „Listy podróżnika rosyjskiego” – podróż sentymentalna na wzór … Narrator jest człowiekiem wrażliwym i emocjonalnym. Przeżycia samego Karamzina

• „Biedna Liza” – 1792. powieść sentymentalna. Bohaterowie : Liza, Matka Lizy, Erast (prekursor modelu „ludzi zbędnych” ). Brak oceny bohaterów (zostaje ona pozostawiona czytelnikowi) i moralizowania. Narrator wrażliwy, zaangażowany. Streszczenie :

Narrator na samym początku opisuje przyrodę. Opowiada jak widzi okolice Moskwy. Opisuję równiny, wzgórza, rzeki i niewielki cmentarz. Dowiadujemy się również, że Liza mieszka z matką, jej ojciec zmarł, gdy miała 16 lat. Liza pracuje, lecz to nie jest praca ciężka. Codziennie zrywa konwalie i sprzedaje je w mieście. Pewnego razu spotkał ją pękny młodzieniec. Na imię miał ERAST, był szlachcicem. Powiedział jej , żeby od tej pory, tylko jemu sprzedawała konwalie.Dał jej rubla za pierwsze kwiaty,lecz ona ich nie przyjeła, bo to było za duzo,ile brała za konwalie. Gdy wróciła do domu opowiedziała wszystko matce i ona była zadowolona, że nie wzieła rubla za kwiaty. Następnego dnia Liza nazrywała konwalii i pojechała do Moskwy, lecz spotkał ją zawód, gdyż Erasta nie było. Liza wrzuciła kwiaty do rzeki Moskwy.Następnego dnia Erast przyszedł do Lizy, i od tej pory spotykali się. Pewnego razu matka oznajmiła jej, że chce ją wydać za młodzienca z sąsiedniej wsi. Liza poszła na spotkanie z Erastem. Była bardzo zapłakana. (Narrator jest bardzo zaangażowany emocjonalnie, współczuje Lizie).Gdy Erast poraz kolejny spotyka się z Lizą, oznajmia jej, że idzie do wojska, na wojnę. Po upływie czasu Liza pojechała do Moskwy po lekarstwo dla chorej matki. W tedy zobaczyła swojego Erasta, który przejeżdzał właśnie powozem. Prawda była taka, że Erast stracił cały majatek, grając w karty i żeni się ze starą wdową, która się w nim kochała od jakiegoś czasu. Liza była bardzo załamana(tutaj własnie zauważamy zaangazowanie emocjonalne narratora). Lizie było przykro, była załamana. Erast zabrał ją do jego gabinetu. Powiedział jej że to koniec, dał jej zwitek banknotów. Liza ich nie chciała, bo bardzo kochała Erasta. Natomiast on kazał lokajowi ją wyprowadzić.Ona oddała część pieniędzy sąsiadce, spłacając dług. Liza była bardzo załamana, skoczyła do rzeki popełniając samobójstwo.Narrator na końcu wspomina, że ludzie robią pielgrzymki do tego miejsca gdzie pochowano Lizę. ( streszczenie z jakiejś pierwszej lepszej stronki, nie gwarantuję, że jest poprawne merytorycznie, już o języku wypowiedzi nie wspominając ;) )

• „Natalia, córka bojarska”

• „Aguaja” – nowe czasopismo

• „Wyspa Bornholm” - nowela gotycka (preromantyczna) traktująca o miłości kazirodczej

• „Zwiastun Europy” – kolejne czasopismo

• Karamzin porzuca karierę literacką i zostaje historykiem carskim, pisze historię Rosji -> „Dzieje państwa rosyjskiego” (12) przeniknięte dumą narodową, które wywarły potężny wpływ na rozwój nacjonalizmu rosyjskiego. W stosunku do Polski zajmował K. stanowisko wrogie i wpływał w tym duchu na Aleksandra I..

• „Marta namiestnicza” -Marta Borecka – postać historyczna. Bunt Nowogrodu przeciw Moskwie

Poezja Karamzina :

• Tematyka miłosna, rozważania na temat przyrody

• Stosował język naturalny, taki, jakim posługiwała się ówczesna inteligencja

• Tworzył neologizmy, korzystał z j. francuskiego -> niektóre słowa weszły na stale do użytku

• Odrzucał SCS

Aleksander Radiszczew (ur. 1749 w Moskwie, zm. 1802 po zażyciu trucizny)

• pochodził z zamożnej szlachty, przez siedem pierwszych lat życia mieszkał z rodzicami, po czym został oddany pod opiekę stryjecznego brata matki.

• Korpus Paziów – uczelnia, która przygotowywała do pracy na dworze carskim -> następnie studia na Uniwersytecie Lipskim w Niemczech, gdzie zdobył wykształcenie prawnicze

• Znał niemiecki i francuski

• Po studiach w Niemczech powraca do Rosji, zostaje prawnikiem w wojsku w Petersburgu-> tam zainteresował się literatura ( wpływ powstania Pugaczowa)

• Przeniósł się do Ministerstwa Handlu, gdzie poznał Michaiła Woroncowa (przeciwnik Katarzyny)-> zaprzyjaźnili się

• „dziwny” sentymentalista (cokolwiek to znaczy)

• Idee oświeceniowe , wpływ rewolucji francuskiej

• Wykorzystywał estetykę sentymentalną do celów

• „Dziennik jednego tygodnia” – szkic psychologiczny (?)

• Oda „Wolność” – idee rewolucji .Naród ma prawo obalić władcę, jeśli ten tłamsi lud

• „List do przyjaciela z Tobolska” - ukazał się drukiem anonimowo po 8 latach,

• „Podróż z Petersburga do Moskwy” – 1790 - powieść traktuje o konieczności zniesienia poddaństwa chłopów oraz likwidacji rządów despotycznych. Dostał pozwolenie na wydanie(mylny tytuł), ale drukarze nie chcieli drukować. Radiszczew kupił małą drukarnie i wydrukował. Po opublikowaniu książki, w niewielkim nakładzie, został uwięziony i osadzony w twierdzy Pietropawłowskiej, a następnie skazany na karę śmierci, zamienioną przez Katarzynę II na dziesięcioletnie zesłanie do Ilimska ( dzięki wpływom Woroncowa).

• Bohater sentymentalny

• Tytuły rozdziałów = nazwy miejscowości

• Główny temat-> wieś rosyjska

• Idea rewolucyjna-> należy zmienić ustrój (obalić monarchę) , by były możliwe zmany na lepsze

• Ukazana sytuacja chłopa pańszczyźnianego

• Na zesłaniu leczył miejscową ludność

• „O człowieku, jego śmiertelności i nieśmiertelności”

• „Opowieść o zdobyciu Syberii”

• Zostaje ułaskawiony przez następcę Katarzyny II -> Pawła I . Był pod nadzorem policji

• Za Aleksandra I odzyskał majątek i prawa obywatelskie

• „Opowieść o królewiczu Bowie” (?) –poemat

• Aleksander zleca mu przygotowanie planu reform państwowych -> projekt zbyt radykalny, zostaje odrzucony

• Radiszczew popełnia samobójstwo -> wypija truciznę

Iwan Dmitriew (ur. 1760 , zm. 1837)

• Oficer gwardii królewskiej

• Przyjaźnił się z Karamzinem

• został oska różny o spisek ( zamach na Pawła I) ->śledztwo wykazało niewinność

• Minister Sprawiedliwości ( mianowany przez Aleksandra I), potem dymisja i przeprowadzka do Moskwy

• Interesowano się nim w Polsce, był podziwiany przez Mickiewicza (

Twórczość

• Powszechnie znany jako bajkopisarz -> eleganckie bajki salonowe (wtf). Styl wysoki, brak odwołań do ludowości. Maniera sentymentalna

• „Cudzy rozum” – satyra w stylu trochę oświeceniowym, lecz forma sentymentalna

• „I moje bagatele” – nawiązanie do tomiku Karamzina

• Pieśni sentymentalne, miłosne - typowe tematy -> rozłąka, porażka, zwątpienie. Do wielu napisano muzykę. HIT!-> „Grucha siwy gołąbeczek” ( muzyka naapisana przez czeskiego muzyka)

Preromantyzm – zespół zjawisk w kulturze i literaturze rozwijający się od połowy XVIIIw. i zapowiadający nadejście romantycznego przełomu w kulturze europejskiej.

Należały do nich:

sentymentalizm, eksponujący rolę uczuć,

powieść gotycka, intrygująca opisami zdarzeń niezrozumiałych i przerażających,

zwrot do przeszłości (przede wszystkim do średniowiecza), a więc do czasów sprzed panowania "cywilizacji rozumu".

Przedstawiciele preromantyzmu krytykowali oświeceniowy racjonalizm i klasycyzm, odrzucając jednocześnie sztywne reguły twórczości na rzecz oryginalności, odwoływali się przede wszystkim do uczuć, natchnienia, indywidualnej zdolności twórczej i wyobraźni.

Preromantyzm przyniósł wzrost zainteresowania twórczością ludową, tradycjami lokalnymi, narodowymi, jak również średniowieczem.

Preromantyzm niemiecki =pasywny ->bohater nie walczy, ucieka. Świat baśni lub średniowiecze

Wiek XIX

• Starcie różnych estetyk ( karamzinistów i klasycystów)

• 1-wsza połowa w sensie hist-lit kończy się w 1842 ( wydanie „Martwych dusz”) = koniec romantyzmu

OKRESY:

1. 1801 – 1815/16

• 1801 –zamach na Pawła I -> władzę przejmuje Aleksander I ( liberalne poglądy do 1812)

• Powstaje liceum w Carskim Siole (1811), gimnazjum w Nieżynie, rozbudowa uniwersytetów

• Złagodzenie cenzury, możliwość podróży

• Za Arakczejewa znaczne pogorszenie sytuacji -> 1815-1825 gł. doradca cara, rządził wszechwładnie Rosją (tzw. arakczejewszczyzna). Ograniczył znaczenie najważniejszych, kolegialnych instytucji w państwie (Rady Państwa, senatu, rządu). Życie umysłowe poddał bezwzględnej cenzurze, opór chłopów tłumił krwawymi pacyfikacjami oraz przesiedleniami. Szkolnictwo objął nadzorem policyjnym. Dyscyplinę w armii utrzymywał za pomocą rozbudowanych batalionów karnych.

• Rodzi się ruch DEKABRYSTÓW - grupa rosyjskich rewolucjonistów ze sfer szlacheckich działająca w latach 20. XIX w. Nazwa wywodzi się od daty wybuchu antycarskiego powstania – 26 grudnia 1825 (14 grudnia wg kalendarza juliańskiego)

UGRUPOWANIA:

1. Przyjacielskie stowarzyszenie literackie - Petersburg

W. Żukowski , bracia Turgieniewowie

rozpadło się z powodu różnicy poglądów

2. Wolne Stowarzyszenie Miłośników Literatury, Nauki i Sztuk Pięknych – Petersburg

W. Papugajew, J. Born, A. Wasotokow ( językoznawca)

Kontynuacja tradycji klasycystycznej

3. Rdiszczewcy

Synowie Radiszczewa

Ody, tragedie, eposy -> idee oświeceniowe

Do 1825

4. Towarzystwo miłośników słowa rosyjskiego

Założycielem A. Szykow -> 1803 wystąpienie – atak twórców innych estetyk, karmazinistów. Nawoływał do powrotu do SCS i folkloru, odrzucenia francuszczyzny 1811-> utworzenie Towarzystwa

Inni członkowie : A Szachowski (najaktywniejszy), Dzierżawin, Krylow… do uzupełnienia!!!

Sympatycy : M. Gniedicz, A Gribojedow, P. Katienin

Rozwiązane w 1816

5. Arzamas ( od nazwy miasteczka, w którym hodowano gęsi ->gęś w herbie)

Członkowie : Żukowski, W. Puszkin, K. Batiuszkow, M. Tugieniew, S. Uwarow,

Spotkania : naobiadach -> głównym daniem gęś. Spotkania towarzyskie -> pozorne. Rozmowy na temat dalszych losów Rosji

Rozwiązanie w 2817/18 ?

6. Stowarzyszenie ….. przy Uniwersytecie Moskiewskim od 1811,

Czasopisma:

1. „Zwiastun Europy” 1802

-Karamzin, potem Żukowski

-poglądy sentymentalne i preromantyczne

2. „Merkuriusz Moskiewski” 1803 ( działał tylko rok)

Karamzin

3. „Patriota”

4. „Zwiastun północy” klasycyzm

5. „Liceum” klasycyzm

6. „Żurnal…” klasycyzm

7. „Kwietnik” 1809

Typowo literackie :

1. „Periodyk” 2 numery

2. „Zwiastun rosyjski” S. Glinka

Oświeceniowe, choć konserwatywne poglądy polityczne

Dekabryści – grupa rosyjskich rewolucjonistów ze sfer szlacheckich działająca w latach 20. XIX w. Wśród dekabrystów wyłoniły się dwa ugrupowania : Towarzystwo Północne (opowiadało się za przekształceniem monomachii absolutystycznej w monarchię konstytucyjną) i Towarzystwo Południowe (za wprowadzeniem ustroju republikańskiego). Po bezpotomnej śmierci cara Aleksandra I, spiskowcy korzystając z zamieszania, rozpoczęli powstanie (25 <14> grudnia (dekabr)<- stąd nazwa). Powstanie zostało jednak szybko stłumione, ponieważ rewolucjoniści byli źle dowodzeni. Następcą Aleksandra I został jego brat, Mikołaj I – reakcjonista, przeciwnik jakichkolwiek zmian. Za jego rządów Rosja stałą się państwem policyjnym, a jej symbolem stały się trzy zasady głoszone przez ministra oświaty Siergieja Uwarowa : samodzierżawie, prawosławie i ludowość ( to tak raczej w ramach ciekawostki ;) raczej nie musimy tego wiedzieć )

Wasilij Żukowski (ur. 1783, zm 1850)

• Dziecko z romansu z Turczynką,służącą

• Nazwisko po ojcu chrzestnym (Andriej)

• debiutował w 1797 publikacją młodzieńczego wiersza pt. Poranek majowy, jednak za właściwy początek swojej działalności literackiej uważał opublikowaną w 1802 roku elegię pt. Cmentarz wiejski, będącą parafrazą utworu angielskiego pisarza-sentymentalisty Thomasa Graya.

• 1808-1809 – redaktor pisma „Westnik Jewropy”

• 1815-1818 – aktywny uczestnik grupy literackiej Arzamas

• Od 1815 służył na dworze carskim

• autor słów hymnu Imperium Rosyjskiego "Boże, zachowaj Cara!"(1833-1917)

• Fascynacja literaturą sentymentalną ( uważał siebie za ucznia Karamzina)

• „Wadim Nowogrodzki” – nowela sentymentalna

• Podobał mu się preromantyzm niemiecki, tłumaczył takie utwory

• Inspiracje : Goethe, Goldsmith , nie: Byron

• Ballada „Lenora” Bürgera-> przeniósł na grunt rosyjski -> „Ludmiła” 1808

• Entuzjastyczne przyjęcie

• „Swietlana” - ballada

• Pierwowzór niemiecki (ale wygląda na całkowicie rosyjską)

• Happy end

• Poezja elegijna:

„Słowianka”

Gribojedow (ur. ,zm. )

• Polskiego pochodzenia, interesował się kulturą polską

• Ukończył studia na Uniwersytecie Moskiewskim

• Służba wojskowa ->porzucił-> praca w Kolegium Spraw Zagranicznych

• 1818 – stanowisko sekretarza rosyjskiej misji dyplomatycznej w Persji, sekundant w pojedynku

• 1822- Kaukaz, praca w sztabie namiestnika Kaukazu, rozpoczął pracę nad „Gore ot uma” (ukończone w 1823)

• 1825 – zostaje aresztowany, następnie uniewinniony ( miał kontakty dekabrystami, ale nie należał do nich)

• Wyjeżdża do Persji, gdzie poślubia młodą Gruzinkę

• 1826 – zostaje mianowany pełnomocnym ministrem-rezydentem w Teheranie

• Atak na ambasadę rosyjską, ginie

Twórczość:

-„Młodzi małżonkowie” - 1815 - dramat, pierwsza próba

- „Student” – komedia traktująca o sporach między stowarzyszeniami, napisana z Kantieninem

-„Kto brat, kto siostra” – utwór napisany wspólnie z Wiaziemskim ,akcja w Warszawie

-„Gore ot uma” („Mądremu biada”)– komedia polityczna

• o konflikcie dwóch obozów

• Środowisko szlachty moskiewskiej

• 2 płaszczyzny – wątek miłosny i wątek polityczny (odejście od tradycji klasycystycznej), ale w ogólny rozrachunku jest to komedia klasycystyczna, bo: 3 jedności

• Utwór ukazał się durkiem 1833, silnie okrojony przez cenzurę

• W Polsce : „Biada temu, co ma rozum” 1857

Streszczenie:

Bohaterowie:

• Czacki – głosiciel idei dekabrystowskich

• Famusow – biurokrata

• Mołczalin – karierowicz, niezbyt błyskotliwy

• Skałożub ? –

• Zofia, córka Famusowa –

• Riepietiłow

Romantyzm do zrobienia

Puszkin (ur. 1799 w Moskwie, zm. 1837 w Petersburgu)

• Otrzymał typowe dla tamtych czasów wykształcenie, guwernantki, niania: Anna Rodionowna

• Nikita Kozłów – piastun <-kontakt z prostymi ludźmi, tylko z nimi rozmawiał po rosyjsku

• Na jego rozwój miały wpływ postaci dwóch przodków: jego stryja Wasilija Lwowicza Puszkina (1770-1830) i pradziadka, czarnoskórego Abisyńczyka Ibrahima Hannibala, który trafił do Rosji jako niewolnik, ale dzięki mądrości i odwadze stał się ulubieńcem cara Piotra I i otrzymał szlachectwo. Trzecią osobą, która wywarła na niego wpływ, była niania, dzięki której poznał kulturę i problemy chłopów pańszczyźnianych. ( z wikipedii)

• Słabe więzi z rodzicami, prowadzili dom otwarty

• 1811 – Liceum w Carskim Siole – okres liberalnego panowania Aleksandra I

• 1817 – Petersburg, Kolegium Spraw Zagranicznych

Okres licealny :

• Nastrój patriotyczny w związku wojną napoleońską

• 1814 – „Do przyjaciela poety” ( list poetycki, kierowany najprawdopodobniej do Wilhelma Küchelbeckera, przyjaciela Puszkina z lat licealnych i późniejszego członka ugrupowania dekabrystów.) – pierwszy utwór drukiem ( w „Wiestniku Jewropy”)

• W komisji egzaminacyjnej Puszkina był Dzierżawin, który dostrzegł jego talent

• Inne utwory z tego okresu : „Wspomnienia w Carskim Siole” – utwór deklamowany publicznie przez Puszkina w 1815r. z okazji egzaminu przejściowego z niższego kursu liceum na wyższy, „Napoleon na Elbie” czy „Na powrót cesarza z Paryża w 1815 roku”)

• Poszukiwania twórcze – „Mnich” , „Cień Fonwizina” – poematy w duchu oświeceniowym

• Zabawne epigramaty

• Znajomi : Piotr Czaadajew ( starszy o kilka lat, oficer) , Mikołaj Rajewski ( oficer, Puszkin zakochał się w jego siostrze)

• 18

Okres petersburski 1817-1820

• Kolegium spraw zagranicznych

• Członek ugrupowania „Arzamas”

• Znalazł się w kręgu dekabrystów, wpływ braci Turgieniewów, Gribojedowa, Czaadajew

• Oda „Wolność” – nawiązanie do utworu Radiszczewa, polemika ->nie powinno się mordować władców, monarchia konstytucyjna

• Wiersz „Bajki Noël” (1918) – atak na cara Aleksandra I

• „Do Czaadajewa” -(1918) list poetycki. podmiot liryczny wierzy, że wolność nadejdzie. Wymowa bardziej radykalna, niż w przypadku ody

• „Wieś” – 1819 - pro chłopska elegia, o losie chłopów . Składa się z dwóch części: 1. Sielankowy obraz wsi ( opublikowana) , 2. Los chłopów, czyli to, co się kryje za tą sielanką ( niewolnictwo, wyzysk)

• „Rusłan i Ludmiła” 1820 – pierwszy poemat romantyczny ( wg Notatek z wykładu) –połączenie tradycji europejskiej epiki romansowo-rycerskiej o tematyce historyczno-bśniowej oraz cech osiemnastowiecznego poematu żartobliwego z motywami zaczerpniętymi z rosyjskiej bajki ludowej i byliny. Opowiada o porwaniu córki Włodzimierza I Wielkiego, Ludmiły przez czarodzieja i o dzielnym rycerzu Rusłanie, który miał ją uratować. Poemat romantyczny ( również wg notatek z wykładu ) :

• Połączenie el. Komicznych i tragicznych

• Ważna rola narratora i bohaterów poematu

• El. Historyczne z elementami fantastycznymi

• Jego antycarska działalność literacka spowodowała zesłanie go na południe Rosji (Kaukaz, Krym, Kiszyniów, Odessa)

• Fascynacja bajronizmem (Bajronizm cechuje: bunt przeciwko przyjętym wzorcom kulturowo-społecznym – bohater to buntownik, charakterystyczny w literaturze romantycznej, samotność, skłócenie z otoczeniem – wyalienowanie, indywidualizm, okazywany na wszelkich możliwych płaszczyznach, rozdarcie wewnętrzne, wieczne cierpienie, dwuznaczność moralna, skłonność do zemsty)

• Utwory powstałe na zsyłce :

• „Jeniec kaukaski” - streszczenie : Na Kaukazie żyją Czerkiesi. Pewnego dnia jeden z nich przyprowadza do obozu jeńca, Rosjanina. Jest on półprzytomny, wygląda, jakby nie wiedział, gdzie się znajduje. Nic nie mówi. Obserwuje codzienne życie Czerkiesów. Stale wraca myślami do ojczyzny. Młoda Czerkieska opiekuje sie jeńcem. Z czasem zakochuje się w nim. Jemu podoba się życie Czerkiesów - ich obyczaje, charaktery, ich praca. Podziwia ich sprawność w jeździe konnej i myślistwie. Nie boi się ich. Zawsze śmiało patrzy w oczy. Czerkiesi go za to lubią i podziwiają. Dziewczyna zwierza się ze swojej miłości. Jeniec jednak ją odrzuca. Mówi, że dla niego minęły już czasy młodości, a oprócz tego kocha już kogoś. Czerkieska ciężko to przyjmuje, ale godzi się z faktem. Uwalnia więźnia. Sama popełnia samobójstwo. ( z neta)

-egoizm głównego bohatera <- cecha romantyzmu rosyjskiego

• „Fontanna Bachczysaraju” – dawne czasy, chan Girej.

• „Bracia rozbójnicy” – środowisko rozbójników, do którego przystają bracia. Jeden z nich ginie w rozboju, dramatyzm , drugi brat nie może się pogodzić z jego smercią

• „Cyganie” – streszczenie (Jest noc. Tabor cygański rozbił obóz nad rzeką. Wszystkie światła już zgasły. Tylko starzec nie śpi. Czeka na córkę, Zemfirę. Przychodzi ona z gościem – Aleko, swoim ukochanym, który porzucił życie w mieście, aby podróżować razem z Cyganami. Zemfira jest nieco zdziwiona jego decyzją. Mijają dwa lata. Zemfira śpiewa. Aleko nie lubi cygańskich pieśni. Starzec przypomina sobie, że tę samą piosenkę śpiewała kobieta, która przed laty go porzuciła. Zemfirze również nudzi się już jej ukochany. W trakcie rozmowy ze starcem Aleko mówi, że nie wybaczyłby, gdyby został zdradzony. W nocy Zemfira spotyka się ze swoim kochankiem, młodym Cyganem. W tym czasie Aleko budzi się. Zauważa brak żony. Wychodzi na zewnątrz. W ciemności słyszy głos kochanków. Zabija oboje. Pozostaje na miejscu zbrodni aż do rana z zakrwawionym nożem w ręku. Starzec wydaje srogi sąd: Ponieważ Aleko dopuścił się tak wielkiego przestępstwa, nie może podróżować razem z taborem. Cyganie odjeżdżają, pozostawiwszy młodzieńca. (toże z neta)

• W tym czasie rozpoczyna pracę nad „Eugeniuszem Onieginem” 1823 Kiszyniów-1830 Bołodin)

- „роман в стихах” – poemat wierszem, poemat dygresyjny (Utwór wierszowany, o charakterze fabularnym, o luźnej, fragmentarycznej kompozycji, najczęściej związanej prowadzącym cały tekst motywem podróży bohatera, a czasem również wątkiem romansowym. Szczątkowa, epizodyczna fabuła poematu dygresyjnego jest pretekstem do licznych wypowiedzi narratora, (dygresji) na tematy aktualne, związane z literaturą (w tym autotematyczne), sztuką, polityką, historią oraz na tematy osobiste. Narrator często odchodzi od opowiadania głównej fabuły, na rzecz snucia refleksji na różnorodne tematy, np. natury społecznej, politycznej, artystycznej, zdawania relacji z własnych wspomnień, opisywania uwag, anegdot, rozważań, obaw, przypuszczeń. Narrator często posługuje się ironią, żartem, bywa złośliwy, subiektywny, zachowuje dystans do utworu i jego bohaterów. Celowo akcentowana jest sztuczność i literackość fabuły, co służy uwypukleniu kreacyjności, jako podstawowej właściwości sztuki.) <-wikipedia

- Eugeniusz – cynik, zblazowany egoista, nie pasuje do społeczeństwa, jest społecznie nieprzydatny ( prototyp człowieka zbędnego) itd.

- inni bohaterowie : Włodzimierz Leński, Tatiana

• 1824 – złagodzenie kary, odosobnienie w majątku jego matki we wsi Michajłowskoje

• „Borys Godunow” – tragedia romantyczna o okresie wielkiej smuty, brak klasycystycznego podziału na akty (23 sceny luźno ze sobą powiązane). 2 wątki-> działanie Borysa i działanie Dymitra Samozwańca. Brak jedności stylu = indywidualizacja języka postaci= elementy języków obcych. Pomieszanie el. Tragicznych z komicznymi. Tłum komentuje bierzące wydarzenia, nie jest bierny. Tragedia spodobała się Mickiewiczowi ( spotkali się 1826r.)

• „Prorok” – poeta jest jak prorok, wieszcz namaszczony przez Boga. Nie jest zwyczajnym człowiekiem, musi realizować swoją misję, inaczej poniesie klęskę .

• „Graf Nulin” – żartobliwy poemat obyczajowy

• „Pan młody” – ballada,, b. dramatyczna i straszna

• „Pieśń o Stiepanie Razinie” -

• 1825 – postanie dekabrystów – Puszkin bidulka bardzo to przeżył, pod wpływem tych przeżyć powstały wiersze W głębinie syberyjskich rud (1827) i Arion (1827)

• 1826 – zwolnienie z kary , rozmowa z carem Mikołajem I <- car zostaje jego osobistym cenzorem, Puszkin nie zgadza się na bycie nadwornym poetą

• 1826-1830 – Moskwa

• 1830/31 – Bołodino pod Moskwą – kończy Oniegina ślub z Natalią Gonczarową

• „Powieść Bielkina” (Гробовщик, Станционный смотритель, Барышня-крестьянка, Выстрел, Метель) Станционный смотритель =Poczmistrz; bohaterowie: Samson Wyrin, Dunia (Awdotia), Minski

• 1831-33 Petersburg

• „Dama pikowa”1834 - streszczenie : : Młoda dziewczyna, Lizawieta, wychowywana przez despotyczną, starą i obrzydliwą hrabinę zauważa, że pod ich domem prawie co dzień pojawia się młody człowiek, wpatrujący się w ich okna. Zaczyna podejrzewać, że mężczyzna ten zakochał się w niej. Wkrótce zaczęła dostawać od niego najróżniejszymi drogami listy, w których namawiał ją na spotkanie. Lizawieta w końcu uległa jego prośbom. Nie wiedziała że człowiekowi temu, o imieniu Herman, zależało tylko na wyciągnięciu tajemnicy ze starej hrabiny. Tajemnica ta mogła dać każdemu olbrzymie pieniądze- pozwalała wygrać trzy razy w karty. Trzeba było tylko znać trzy karty, na które należy postawić. Herman dostał się do hrabiny i błagał ją o wyznanie tajemnicy, lecz ona umarła mu prawie na rękach. Przyszła jednak do niego w nocy jako duch. Podałamu karty: trójkę, siódemkę i as, jednak kazała obiecać, że wyjdzie za Lizawietę. Herman wyruszył więc grać. W dwóch pierwszych rozgrywkach wygrał olbrzymią sumę. Jednak w trzeciej grze zamiast asa pojawiła się dama pikowa, i mrugnęła do niego. Herman wszystko przegrał, a ostatecznie dostał pomieszania zmysłów i resztę życia spędził w szpitalu.

• „Jeździec miedziany” napisany w 1833, wydany w 1838- I część - polemika z Mickiewiczem; II część - opis powodzi z 1824r.; Eugeniusz, Parasza, Piotr Wielki

• 836 Puszkin uzyskał zgodę na wydawanie pisma literacko-społecznego Sowriemiennik, które prowadził aż do śmierci. Rok później w 1837, na skutek intrygi dworskiej zmuszony był, w obronie honoru żony, pojedynkować się z francuskim emigrantem G. d'Anthèsem. Ciężko ranny zmarł w dwa dni później, pogrzeb odbył się bez rozgłosu na cmentarzu przyklasztornym w guberni pskowskiej.

• Wiersze :

• a) Do *** [Cudowne pomnę oka mgnienie]: podmiot wspomina, jak ujrzał ukochaną, przyrównuje ją do bóstwa. Długo ją wspominał, cierpiał, śnił mu się jej głos i twarz, ale z upływem lat zapomniał o niej. Żył w osamotnieniu, bez miłości i bez wiary, bez natchnienia - jego życie było bezsensowne, dopóki nie przypomniał sobie o niej. Na nowo zrodziła się w nim miłość i przywróciła mu sens życia, wiarę i natchnienie.

• b) Anczar: na pustyni, która wydaję się podmiotowi niczym cały wszechświat, rośnie anczar, trujące drzewo. Zrodziło się ono z gniewu i pragnienia, które wsączyły w niego jad. Omijają go wszelkie zwierzęta, tylko czasem owieje go wiatr, który potem “tchnie śmiercią”, nawet spływający z niego deszcz jest trujący. To człowiek posłał drugiego człowieka, aby wziął z anczaru trochę jadu i w ten sposób stworzył broń. Goniec, którego po to wysłano, zmarł u stóp swego pana, który umaczał strzały w jadzie i stworzył śmiertelną broń.

• c) Poranek zimowy: słońce i mróz to piękna pogoda; podmiot budzi pannę, która wciąż śpi. Wcześniej była zamieć, niebo było ciemne i zamglone, a dziewczyna przez to ponura. Teraz niebo jest błękitne, skrzy się śnieg, lasy otacza mgiełka, sosna zieleni się pod szronem, a rzeczka błyszczy lodem. Pokój jest oświetlony bursztynową łuną ognia z kominka; miło jest pomyśleć na tapczanie. Podmiot proponuje przejażdżkę saniami, aby zobaczyć piękno natury z bliska.

• d) [Czy po ulicy błądzę szumnej]: podmiot oddaje się swym snom idąc ulicą, będąc w kościele czy wśród młodzieży. Mówi, że życie szybko zleci i każdy z nas kiedyś umrze. Patrzy na dąb, który przeżył przodków podmiotu i przeżyje też jego. Kiedy całuje niemowlę, to już gotuje się do śmierci: ktoś musi umrzeć, aby żyć mógł ktoś. Każda chwila jest dla niego pożegnaniem z życiem, próbuje odgadnąć datę swej śmierci i jak ona nastąpi. Stwierdza, że choć dla ciała to obojętne, gdzie zostanie pochowane, to i tak chciałby wiedzieć, że będzie to blisko rodzimych stron. Nad jego grobem niech rozwijają się ci, którym ustąpił miejsca na ziemi, i trwa natura, która ich także przeżyje.

• e) Biesy: księżyc za chmurami, śnieżyca, mgła. Podmiot jedzie saniami (konie, dzwoneczki), boi się, gdyż noc jest straszna. Pośpiesza Wożnice, ten jednak mówi, że konie już ledwo dyszą, poza tym nie widać drogi przez śnieg oraz mrok; podejrzewa, że to bies ich otoczył i stąd mgła. Konie stają się oszalałe, stają, potem znów ruszają. Coś słychać, nie wiedzą, czy to pies czy wilk. Konie czują obecność złych mocy, znów się zrywają. Podmiot widzi w oddali “korowó widm”. Nie potrafi ich zliczyć, kręcą się jak szalone i zawodzą pieśń (ślub czarta i jędzy? Czyjaś śmierć?). Biesy pędzą, a ich straszliwa pieśń rozdziera serce podmiotu.

• f) Rocznica Borodino: rocznica bitwy z 1812; narody Europy wygrażał Rosji, ale ona stawiała opór i udało jej się, mimo nierównych sił. Dziś się chwalą, ale czy już zapomnieli już o swym bezwstydnym odwrocie? Jeśli chcą, mogą znów zaatakować, ale już bez Polski (powstanie listopadowe). Rosjanie zdobyli Warszawę, “umilkł już zgnieciony bunt”. Podmiot zaznacza, że Rosjanie nie będą jak Polacy: nie spalą Warszawy, nie zniszczą ich ksiąg, nie będą bezcześcić ciał zabitych i nie będą obrażać ich pieśniami (choć właśnie to robi). Wrogowie Rosji chcieli by jej rozpadu, już zastanawiają się, które tereny do czego przyłączyć. Rosja jednak, mimo wojen, buntów i chorób jest silna; dlatego on jest w pokoju, a Polskę spotkał zasłużony los. Cała Rosja powinna się cieszyć ze zdobycia Warszawy i zwycięstwa.

• g) Jesień: I - październik, opadają ostatnie liście, pierwszy chłód i mrozy, rzeka jeszcze płynie, ale staw już zamarzł, sąsiad wyrusza na łowy; II - podmiot nie lubi wiosny (odwilż, wtedy choruje), teraz mu dobrze, lubi śnieg i przejażdżki saniami; III - miło jest jeździć na łyżwach, ale pół roku śniegu znudziło by nawet niedźwiedzia; IV - lato byłoby cudowne, gdyby nie upały, komary i muchy, ale szkoda zimy, zegnają ją blinami i lodami; V - podmiot lubi jesień jak niekochane dziecko w rodzinie, jest w niej wiele dobrego; VI - jest mu miła jak “młoda suchotnica” (wie, że czeka ją śmierć, ale gaśnie powoli i bez skargi), już oschodzi; VII - nadchodzi zima, to piękny moment, gdy świat mieni się szkarłatem i złotem; VIII - co jesień zakwita i zdrowieje; IX - przejażdżka koniem, potem czyta przy kominku i rozmyśla; X - budzi się w nim ogień poezji; XI - ma już pomysły, zaraz stworzy wiersze, porównanie do statku, który w jednej chwili spokojnie dryfuje, w drugim pędzi; XII - “Płynie. A nam gdzież płynąć?”

Michaił Lermontow (ur. 1815 w Moskwie, zm. 1841 w Piatigorsku)

• jego matka zmarłą, gdy miał 3 lata, ojciec się nim nei interesował

• wychowany przez babcię Aleksiejewną Arseniewą, która zapewniła mu wykształcenie ( władał francuskim i niemieckim)

• wychowywał się w atmosferze kultu dekabrystów ( babulka była znimi powiązana), wolności

• ojciec zmarł w 1831 ( trauma z dzieciństwa odbiłą się na jego utworach)

• od dziecka jeździł na Kaukaz ( nie cieszył się dobrym zdrowiem)

• 1829 -32– Uniwersytet Moskiewski

• Porzuca studia i wstępuje do szkoły kadetów ( podchorążych) w Petersburgu – uzyskał stopień oficera

• 828-1836 – okres młodzieńczy

• „Chadży Abrek” – debiut, poemat(napisany w 1828, wydrukowany w 1835), duch orientalny, folklor kaukaski

Najważniejsze utwory :

1. Demon 1829-1841 –

- 8redakcji, długo go przerabiał

- Bohaterowie: tytułowy Demon Tamara, bezimienny narzeczony z Karabachu, osetyńscy muzułmanie, Anioł Stróż

- dedykowany Barbarze jakiejś tam ( nie mogę się odczytać)

- wydany po śmierci autora w 1857

- porusza temat relatywizmu moralnego , charakter filozoficzny

- czytelnik współczuje katu, nie ofierze ( celowy zabieg)

-pejzaże Gruzji, monolog miłosny ; bardzo liryczne

- Demon wierzy, że piękno i dobro Tamary go odmieni, jednak jego pocałunek zabija ukochaną-> zło wygrywa

• 2. Bohater naszych czasów: Narrator podczas podróży przez Kaukaz spotyka oficera zmierzającego w tym samym, co on, kierunku. Z powodu złej pogody podróż trwa dosyć długo. Maksym Maksymicz (spotkany oficer) opowiada o swojej służbie na Kaukazie wraz z innym oficerem, Grigorijem Aleksandrowiczem Pieczorinem. Żołnierzowi temu podczas wesela , na które został zaproszony, wpadła w oko piękna Czerkieska – Bela – siostra panny młodej. Podobała się także buńczucznemu Czerkiesowi Kazbiczowi. Miał on pięknego konia. Kazamat, brat Beli chciał w zamian za zwierzę porwać dla niego własną siostrę, ale Kazbicz się nie zgodził. Pieczorin dobił jednak z Azamatem targu: W zamian za Belę, oddał mu skradzionego Kazbiczowi wierzchowca. Bela, przetrzymywana w kwaterze Pieczorina, na początku nie dopuszczała nikogo do siebie. Z czasem jednak pokochała młodego oficera. On za to zaczął coraz częściej przebywać poza domem. Całe dni spędzał na polowaniach. Jego uczucie do pięknej Czerkieski wygasło. Pewnego dnia pojawił się Kazbicz. Po stracie konia szukał zemsty. Porwał Belę. Na szczęście Maksym Maksymicz i Pieczorin byli w pobliżu. Puścili się w pościg. Dognali porywacza i uratowali dziewczynę. Kazbicz uciekł. Bela była postrzelona. Nie udało się jej wyleczyć. Pieczorin, gdy umierała jego ukochana, nie okazywał żadnych uczuć. Po pewnym czasie narrator powtórnie spotyka Maksyma Maksymicza. Zatrzymują się przypadkowo w tym samym miejscu na nocleg. Okazuje się, że ma tam przybyć także Pieczorin. Stary oficer oczekuje go z niecierpliwością. Gdy w końcu dochodzi do spotkania, Pieczorin zachowuje się bardzo chłodno. Szybko wyjeżdża. Maksym Maksymicz nie kryje rozgoryczenia. Narrator także wyjeżdża. Otrzymuje także niechciane przez nikogo dzienniki Pieczorina. Nieco później dowiaduje się o jego śmierci.. Dlatego postanawia opublikować otrzymane zapiski: Tamań. W tej nadmorskiej miejscowości Pieczorin zatrzymuje się, ponieważ nie ma gdzie przenocować u chłopów. Przypadkowo odkrywa, że nocą mieszkający tam chłopak i dziewczyna wraz z jej ukochanym przemycają coś przez pobliską cieśninę. Pyta o to, co widział. Dziewczyna na co dzień zachowuje się dziwnie: tańczy, śpiewa. Pewnego razu wyciąga Pieczorina na przejażdżkę łódką po morzu. Tam próbuje go zabić. Nie udaje jej się. Niedługo po tym wydarzeniu Pieczorin wyjeżdża, zostawiwszy za sobą Tamań i jego tajemnice. Księżna Mery. Pieczorin wypoczywa w sanatorium. Oprócz niego przebywają tam m. in.: Grusznicki – junkier obnoszący się w żołnierskim płaszczu, stylizujący się na romantyka, aby przypodobać się kobietom. Księżna Ligowska i jej córka Mery – towarzystwo z bogatego domu. Mery jest piękną dziewczyną. Jest adorowana przez większość mężczyzn. Werner – lekarz, stary znajomy Pieczorina. Dobrze go rozumie. Lubi zgłębiać tajemnice ludzkiej psychiki. Wiera – stara miłość Pieczorina. Nadal go kocha, chociaż wyszła za mąż za starszego mężczyznę (przebywa on razem z nią w sanatorium). Większość odpoczywających spędza czas w towarzystwie księżnej i jej córki. Grusznicki podkochuje się w Mery. Pieczorin na złość mu postanawią ją zdobyć. Na początku zupełnie ją ignoruje i odciąga od niej towarzystwo. Zwraca tym jej uwagę. Na jednym z bali ratuje ją przed tańcem z mocno podchmielonym oficerem, który się do niej przystawia. Z czasem Pierczorin całkowicie podporządkowuje sobie Mery. Równolegle potajemnie spotyka się z Wierą. Mery gardzi Grusznickim i jego sentymentalną miłością. Ten, aby się zemścić, knuje przeciw Pieczorinowi. Rozpowiada, jak przyłapał go na zakradaniu się pod okno komnaty Mery. Pojedynek jest nieunikniony. Stronnicy Grusznickiego planują nie włożyć kuli do pistoletu Pieczorina, ale ich zamiar wychodzi na jaw. W dniu pojedynku próba oszustwa zostaje wykryta. Starcie odbywa się uczciwie. Grusznicki ginie od kuli. Po pojedynku Pieczorin otrzymuje 2 listy: pierwszy od swojego sekundanta Wernera, drugi – od Wiery, która pisze, że go kocha, ale musi wyjechać. Pieczorin próbuje dogonić jej powóz, ale koń pod nim pada. Po powrocie do apartamentu rozmawia z Mery. Oświadcza, że jej nie kocha, ona – że go nienawidzi. Następnie Pieczorin wyjeżdża. Fatalista. W czasie służby z Maksymem Maksymiczem ma miejsce ciekawe wydarzenie. Między oficerami toczy się dyskusja na temat przeznaczenia. Porucznik Bulicz, aby przekonać wszystkich do swoich racji, nabija pistolet i próbuje się zastrzelić. O dziwo broń nie wypala. Pieczorin mimo to twierdzi, że Bulicz umrze tego dnia, bo coś na to wskazującego jest w jego wyglądzie. Następnego dnia okazuje się, że Bulicz został zabity przez pijanego kozaka. Morderca zabarykadował się w jednej z kwater. Pieczorin postanawia wypróbować los. Podejmuje się rozbrojenia bandyty. Wskakuje przez okno. Kula wystrzelona przez kozaka nie trafia go. Morderca zostaje obezwładniony. To wydarzenie utwierdza Pieczorina w jego fatalizmie.

3. Wiersze:

• a) Żagiel: Samotny żagiel pośród morza. Nie wiadomo czego wypatruje, wieje wiatr, tworzą się fale, gnie się żaglowi maszt. Nie szuka on szczęścia, mknie daleko. Pod nim morze, nad nim niebiosa, a on wzywa burzę, gdyż zdaje się odnajdzie w niej spokój.

• b) Śmierć poety: oskarżenie kół politycznych w Rosji o śmierć Puszkina; apostrofa do władcy, aby był sprawiedliwy i pomścił morderców, aby to była przestroga dla innych. Poeta zginął, bo chciał bronić honoru przed plotką, zginął od kuli. Za późno na płacz, już nie żyje. Apostrofa: to wy go prześladowaliście, przez nich zgasł geniusz. Zabójca działał z zimną krwią, nie znał języka ani obyczajów (francuski imigrant), nie wiedział, że zabija geniusza. Poeta zaufał ludziom i to stało się przyczyną jego zguby. Ściągnęli mu wieniec laurowy i włożyli cierniowy. Już nigdy nie powstaną takie pieśni. Zabójcy niech obawiają się Sądu Bożego, bo poeta zginął niesłusznie.

• c) Modlitwa (1837): apostrofa do Matki Bożej, przed której obrazem stoi; nie prosi o zbawienie ani o powodzenie w bitwie, ale poleca jej swoją siostrę. Prosi o otoczenie jej szczęściem, dobrymi ludźmi. Niech ma młodość promienną i starość pogodną, niech ufa światu. Kiedy będzie umierać, niech po jej duszę przyjdzie smutny najpiękniejszy anioł.

• d) Spór: Kaukaz (Gruzja); w ponury dzień góra Kazbek wdała się w spór z Szat-Górą. Szat poucza go, aby nie ufał człowiekowi, bo skoro dziś rozkłada na nim obozy, to jutro w jego wąwozach będzie walka, wbiją w niego łopatę, zniszczą go, bo są chytrzy. Kabek nie boi się Wschodu, mówi, że tam wszystko śpi (Gruzja, Teheran, Jeruzalem, Nil, Beduini), przechwala się swą mocą. Pouczenia Szat-Góy w końcu przestraszają Kazbeka. Przyjrzał się i rzeczywiście zobaczył dziwne poruszenie, od Uralu do Dunaju szły wojska, idą na Wschód. Kazbek nie potrafił ich nawet zliczyć, zasmucił się i zamilkł na wieki.

• e) Ojczyzna: podmiot kocha ojczyznę dziwną miłością, która jest większa niż rozsądek, sława, walka w bitwach. Nie jej historia go porywa, a krajobraz: stepy, bezbrzeżne lasy, wiejskie drogi. Typowy widok wiejskich chat to dla niego coś pięknego, lubi nawet patrzeć na pijanych chłopów w czasie zabawy.

• f) Więzień: podmiot prosi o otwarcie ciemnicy i ofiarowanie mu czarnookiej dziewicy (ucałuje jej oczy) oraz konia (pomknie w step). Niestety, krata jest wysoka, drzwi zamknięte na klucz, a dziewica daleko o nim marzy. Jest samotny, wśród nagich ścian i wiecznej ciemności, widzi tylko szarego ptaszka i carskiego chłopa, z którym nie może porozmawiać (jest niemy i głuchy).

Poematy Lermontowa:

• „Jeniec kaukaski” 1827 (tak jak u Puszkina_

• „Dwie niewolnice” 1828 – inspirowany „fontanną Bachczysaraju”

• „Dżulio” 1830

• „Spowiedź” 1830

• „Ostatni syn wolności” 1830 – idee dekabrystowskie, przypomnienie sprawy Nowogrodu (walka z Moskwą o suwerenność). Wg niektórych badaczy inspirował się Konradem Walenrodem

• Poematy o tematyce kaukaskiej:

DO UZUPEŁNIENIA!

Dramaty Lermontowa:

• Prawie wszystkie napisał w okresie młodzieńczym, 2 z nich na poziome światowym (wg. Dziadzia)

• „Hiszpanie” 1830 – tragedia. Czasy Inkwizycji. Ginie Fernando. Aluzje do Mikołaja I

• „Ludzie i namiętności” 1830 – tematyka współczesna autorowi. Bohater Jerzy Walen(?) uwikłany jest w konflikty rodzinne, majątkowe (wątki biograficzne)

• „Dziwny człowiek” 1831 – Bohater : Arbienin. Konflikt rodzinny na tle sytuacji społeczno-politycznej w Rosji

• „Maskarada” 1835/36 – kreacji postaci demonicznych. Arbienin jest człowiekiem tajemniczym, dzięki miłości do Niny staje się lepszym człowiekiem, jednak pomimo tego pogardza innymi i to go gubi. Otruł swoją żonę, bo sądził, ze go zdradza (wtf)

Proza Lermontowa :

• „Wadim” 1833-34 – powieść historyczna, czasy powstania Pugaczowa. Wadim przyłącza się do powstania z pobudek osobistych (rozrachunek z innym ziemianinem). Utwór niedokończony

• „Księżna Ligowska”1836 – nowela o tematyce współczesnej. Bohaterem jest Piczorin – ekscentryczna, demoniczna postać, skontrastowana z urzędnikiem Krasińskim

• „Bohater naszych czasów” 1838-39 – składa się z pięciu kompozycyjnie zamkniętych nowel, które łączy postać Pieczorina ( Bela, Maksym Maksymicz, Tamań, Księżna Mery, Fatalista). Brak porządku chronologicznego -> powieść psychologiczna (ważniejsze jest zobrazowanie uczuć). 3 ostatnie części – notatki samego Pieczorina. Pieczorin jest przedstawicielem ludzi zbędnych. Reszta jak powyżej

Okres dojrzały:

• Wcześniej dominowała liryka bezpośrednia, sytuacja wyznania lub zwrotu do adresata, TERAZ-> lirka pośrednia, bardziej społeczno-polityczna, osobiste wyznania schodzą na dalszy plan

- „Umierający gladiator”1836- elegia romantyczna, podmiot liryczny jest gladiatorem, jego uczucia są wyeksponowane. Idee wolnościowe, wyzwoleńcze

- „Borodino”1837 – ballada. Narratorem jest zwykły żołnierz, 20 lat od bitwy pod Borodino, spotkanie rocznicowe weteranów- narrator opowiada młodzieży swoją historię, przebieg bitwy-> przeciwstawienie pokoleń-> patrioci kontra młodzież, która nie zna takich wartości

-„Śmierć poety” – j.w.

- „Myśl” – pod. Lir. Spogląda ze smutkiem na swoje pokolenie, które nei ma żadnych ideałów, nikt się nie sprzeciwia i nie walczy o wolność

- „Poeta” – poeta musi być ostrożny ? , poczucie osamotnienia, pustki

Liryka miłosna :

- ważna rolą kobiet, emocjonalnie intensywne przeżycia. 3 wielkie miłości w jego życiu: Jekaterina Suszkowa i Natalia Iwanowa, Barbara Łapuchina (poważna miłośc, ale niespełniona. Barbara wyszła za mąż, mimo tego dalej utrzymywali kontakt przyjacielski

- „ Żebrak” – o obojętności i odrzuceniu Suszkowej

- „Noc” – też o Suszkowej

- „Do N.I” – do Natali Iwanowny

- „Do…” - też

- „Demon” – utwór dedykowany Barbarze

- miłość w jego utworach : nieszczęśliwa, niesie ze sobą żal i zawód, b. emocjonalna

Liryka refleksyjna :

- „Żagiel”- osamotnienie, rozczarowanie, reszta jw.

- „Śmierć” – o sensie życia

- „Pragnę żyć, ale pragnę smutku” ?

Liryka religijna :

- „Ziemia i niebo” – próba odnalezienia miejsca człowieka

Liryka o twórczości:

- „Nie, nie jestem Byronem” - ?

- „

Liryka nawiązująca do dekabrystów :

????? Do uzupełnienia!

Mikołaj Gogol (ur. 1809 Sorczyńcach na Połtawszczyźnie, zm. 1852 w Moskwie)

• Miał polskie korzenie

• Pochodził ze średniozamożnej szlachty ukraińskiej

• Kształcił się w Połtawie, następnie w Nieżynie

• 1828 zamieszkał w Petersburgu, gdzie pracował jako urzędnik i próbował swoich sił jako aktor

• 1831 – poznał Puszkina i zaprzyjaźnił się z nim

• 1834 – zaczął wykładać historię na uniwersytecie w Petersburgu

• 1836-1841 – przebywał zagranicą, w Paryżu, Rzymie – w tym okresie powstały „Martwe dusze”

• Zmarł (jakoby) pochowany żywcem w stanie śpiączki 4 marca 1852. Po odkopaniu jego grobu znaleziono ciało skulone jakby w śmiertelnym skurczu. (WOW!!!!)

Dramaty :

• „Ożenek” 1835 ( pierwszy wariant w 1833)

- komedia obyczajowa, prezentuje instytucję małżeństwa-> brak miłości, „kontrakt materialny”

- panna- córka kupca, który chce podnieść swój status i wydać ją za szlachcica

- szlachcic chce podreparować swoje finanse majątkiem kupca ( ma problem z podjęciem decyzji, ostatecznie na skutek namowy przyjaciela decyduje się na małżeństwa, ale w ostatniej chwili ucieka sprzed ołtarza)

• „Rewizor”1835 – prapremiera w Petersburgu i Moskwie w 1836 – szok, zniesmaczenie, sztuka została niezrozumiana.

- śmiech jest jedynym pozytywnym bohaterem ( jak zawsze u Gogola)

- akcja na prowincji,

- Gogol wyśmiewa się z prowincjonalnych urzędników

- miała być kontynuacja

Cała akcja obejmuje od razu wszystkie osoby, tzn. te, które przebywają u Horodniczego w momencie dostarczenia mu listu z wiadomością o wizycie rewizora. Potem tylko wzrasta napięcie tej akcji wraz z pojawianiem się kolejnych osób. Napięcie wzrasta, kiedy przybiegają Dobczyński i Bobczyński z nowiną, iż rewizor jest już w mieście. Komiczne przygotowania do przyjęcia rewizora kończą akt I( np. zalecanie zmniejszenia liczby pacjentów w szpitalu, by rewizor nie pomyślał, że lekarz nie posiada odpowiednich umiejętności).W akcie II akcja przenosi się do pokoju Chlestakowa. Z monologu Osipa (służący) dowiadujemy się, kim jest Chlestakow; nie jest on świadomym oszustem pragnącym uchodzić za rewizora, dlatego żyje jeszcze własnymi kłopotami. Same okoliczności sprawiają, iż nie zamierzając grać nie swojej roli – gra ją mimowolnie, a komedia pomyłek zatacza krąg coraz szerszy. III akt – kulminacyjna scena (centralny punkt sztuki) poematu kłamstw Chlestakowa w domu horodniczego. Chlestakow kłamie w stanie egzaltacji, żyje wyobraźnią, że istotnie jest urzędnikiem państwowym i ma do dyspozycji 35 tys. kurierów. Słuchający go horodniczy wierzy, że musi w tym być prawda. Metamorfoza Chlestakowa – z mizernego urzędnika w dostojnika państwowego. Linia wzlotu Chlestakowa jest równoczesna z linią upadku ojców miasta. W akcie IV decydują się oni po naradzie zgłaszać indywidualnie do Chlestakowa z łapówkami (własne grzechy i strach zmuszają ich do tego). Chlestakow tym chętniej wciela się w przypisywaną mu rolę, przyjmuje łapówki, a nawet podejmuje romans z żoną i córką udzielającego mu gościny Horodniczego. Przyłapany na umizgach oświadcza się o rękę córki. Oświadczyny zostają przyjęte, a Chlestakow urasta w oczach prowincjuszy do roli człowieka, który wszystko może. W ostatnich scenach sztuki, kiedy sytuacja staje się niebezpieczna, Chlestakow czmycha, przejęty zaś przez miejscowych notabli jego prywatny list ujawnia straszną prawdę, że padli ofiarą zbiorowej mistyfikacji. Horodniczy czuje się ośmieszony i poniżony. Tymczasem żandarm oznajmia, że z najwyższego rozkazu przybył rewizor z Petersburga. Zapada scena niema – wszyscy zaskoczeni, porażeni, nie mogą wydusić z siebie ani słowa.

• „Gracze” – komedia

-zalążkiem intrygi jest motyw gry w karty

-Szuler – żyje z oszukiwania innych graczy

-Gogol ukazuje człowieka bez skrupułów

Proza:

• „Martwe dusze” – napisane za granicą, ukazały się drukiem 1842 r.

- znaczenie tytułu: dosłowne-> martwi chłopi, przenośne -> ludzie tamtych czasów – zdegenerowani, zepsuci moralnie , puści

- utwór spotkał się z krytyką -> Gogol szkaluje Rosję

W „Martwych Duszach” Gogol z charakterystycznym dla siebie poczuciem humoru rysuje obraz rosyjskiej wsi. Poprzez wędrówkę Pawła Iwanowicza Czyczykowa do pięciu kolejnych właścicieli ziemskich: Maniłowa, Nozdriewa, Koroboczki, Sobakiewicza, Pliuszkina, poznajemy w sposób oczywiście przerysowany, niekiedy aż do przesady, sylwetki gospodarzy, ich gospodarstwa i należące do nich wsie. Krytyczny realizm, satyra, ironia pozwoliła mu,mówić o tym, czego nie wolno było powiedzieć wprost, o degradacji rosyjskiej szlachty.

MANIŁOW

Pierwszym gospodarzem jakiego przedstawia nam autor jest Maniłow. Jaki był Pan Maniłow, tego nawet pewnie sam Pan Bóg nie wie (choć autor uważa, że Bóg jeden wie), właściwie był nijaki, kompletnie oderwany od rzeczywistości, bardzo lubił marzyć i myśleć

o tym co można byłoby zrobić, ale od myślenia do czynu, droga była baardzo daleka. Nie miał pojęcia o rzeczywistych potrzebach chłopów i gospodarstwa, żył w jakimś wymyślonym przez siebie świecie i nie widział nic, co się działo dookoła niego, a działo się dużo. Służb

a była okrutnie rozpita, swoją pracę traktowała niepoważnie i nic nie było dopilnowane, klucznica kradła, a ze spiżarni wiało pustką. W gabinecie Maniłowa leżała od lat nie przeczytana książka, a jedyne, czym gospodarz zajmował się, aby zabić nudę, było układanie tytoniu w kupki. Nie przyszło mu do głowy, żeby zainteresować się gospodarstwem albo wyjechać w pole.

Miał się za to Maniłow za wielkiego nosiciela kultury i sztuki. Ogród jego urządzony był w pseudo angielskim stylu, dwa, trzy klomby i kilka brzózek, nawet znajdowała się tam „świątynia samotnego dumania” – jak podpisana była altanka. Dzieci nosiły szacowne starożytne imiona: Temistokluś i Arcyldzio, a uczyły się tylko samych najpotrzebniejszych przedmiotów tj.: pianina, j. francuskiego i przedmiotu gospodarczego (tu: robienia niespodzianek). Ogólnie w domu Państwa Maniłłowów, panowała istna sielanka, niestety,

na wsi było znacznie gorzej, wśród niezadbanych chłopów panowała duża śmiertelność.

KOROBOCZKA

W drugiej kolejności główny bohater zajechał do Pani Koroboczki. Tutaj chaty były byle jak porozstawiane, jak by je ktoś porozrzucał, ale za to solidne i naprawione. Sama gospodyni dbała o gospodarstwo aż za bardzo, starała się za wszelką cenę, sprzedać produkty i wyroby gospodarcze, z byle kim nie gadała, ale jak widziała, że da się ubić interes, to i blinów kazała narobić nie byle jakich. Pani Koroboczka należała do tych ludzi, którzy cały czas narzekają na niedostatek i ciężkie życie, a jednocześnie upychają pieniądze gdzie się da, po szafkach po szufladach komody. Była trochę starej daty, zabobonna i jak nazwał ją Czyczykow twardogłowa. Nie mogła w żaden sposób pojąć po co mógłby chcieć kupować od niej owe „martwe dusze”, kombinowała na co nieboszczyki mogły by się komu przydać, ale wiedziała jedno - skoro kupował, to pewnie były coś warte i targowała się długo, żeby nie daj Boże nie stracić nic na tej umowie.

NOZDRIEW

Zatrzymał się Czyczykow w przydrożnej karczmie, aby się posilić i zapytać o drogę do Sobakiewicza. Na swoje nieszczęście spotkał się tam z Nozdriewem, który właśnie wracał z jarmarku razem ze swoim szwagrem. A cóż to za barwna postać ten Nozdriew! Utracjusz, hulajdusza, pijak, hazardzista, zawsze gotowy do gry, do bitki, a oszust, jakich mało. Dał się Czyczykow zaprosić do niego na gościnę. Częstował Nozdriew przeróżnymi podejrzanymi alkoholami (sam niewiele pijąc), cały czas namawiał Czyczykowa do gier karcianych, poznakowanymi kartami, jak nie chciał z nim grać, to się obrażał. Gospodarstwo Nozdriewa, było strasznie zaniedbane. W stajni stały trzy marne konie, poza tym były tam tylko puste przegrody i kozioł, nieopodal był strumień, w którym według Nozdriewa były takie ryby, że dwaj ludzie z trudem je wyciągali z wody. Jedyną porządną rzeczą jaką posiadał Nozdriew były psy różnej maści i całkiem ładne, poza tym pochwalił się tylko polem i ziemią jaką posiadał, co zresztą było kłamstwem, bo rzeczywiście posiadał jej znacznie mniej. Gabinet Nozdriewa nie przypominał innych gabinetów, wisiały tam strzelby i szable, stała pozytywka,która z resztą była popsuta i znajdowały się różnej maści fajki. Obiad u Nozdriewa był paskudny, co gospodarzowi całkiem nie przeszkadzało, to i owo było niedogotowane, to i owo rozgotowane, na dodatek niesmaczne, słowem, co kucharzowi wpadło w ręce, to podawał. Pokój był brudny, niesprzątany, na dywanie leżał popiół z papierosów, na obrusie okruchy chleba z przed kilku dni, sam gospodarz również nie był zadbany ani ubrany gustownie. Mając przed sobą taką personę, myślał Czyczykow, że uda mu się kupić „Martwe dusze” bez problemu, a może nawet dostanie je za darmo, jakże się pomylił. Nozdriew narwaniec, koniecznie lubił czymś handlować, coś kupować, o coś grać, u niego zwykła transakcja nie wchodziła w grę. Na początku, chciał Czyczykowowi sprzedać źrebaka,

a dusze dorzucić gratis, potem kobyłę, jak nie kobyłę to psy, jak nie psy to pozytywkę

i martwe dusze w zamian za bryczkę i konie, w końcu zaproponował grę w karty, stanęło

na grze w warcaby. Nozdriew oszukiwał, dlatego też Czyczykow, miał już wszystkiego dosyć, próbował się wydostać od Nozdriewa, ten go zwymyślał i zawołał swoich służących, byliby stłukli Czyczykowa na kwaśne jabłko, uratowało go przybycie niespodziewanego gościa, który notabene był komisarzem obwodowym.

SOBAKIEWICZ

Przestraszony i zdegustowany Czyczykow, postanowił udać się do Sobakiewicza, jak to planował wcześniej. Pan Sobakiewicz, również był barwną postacią (choć nie tak jak Nozdriew). Sobakiewicz był ciężki i niezgrabny, równie ciężki i niezgrabny był jego dwór

i inne zabudowania oraz meble i inne przedmioty znajdujące się w domu. Sobakiewicz to typ kułaka, chytry i majacy głowę na karku, nie łatwo go było oszukać, potrafił się targować, wiedział czego chce. Wszystkich poza sobą miał za łotrów, łajdaków. Nie łatwo poszło targowanie się z Sobakiewiczem, zachwalał swoje dusze, że wyborowe, że nie byle jakie, niezadowolony Czyczykow zauważył dużo później, że nawet jakąś „babę” wcisnął mu Sobakiewicz między chłopów, żeby się nie zorientował. Mogłoby się wydawać, że ten chociaż był solidny i dbał o ludzi, ale skąd, cynik nikomu nie współczuł o nikogo nie dbał,

a chłopami interesował się tylko jako siłą roboczą.

PLIUSZKIN

U Sobakiewicza dowiedział się Czyczykow, że niejaki Pliuszkin, jest takim sknerą,

że chłopi u niego mrą jak muchy. Aż mu serce zabiło z radości i postanowił wstąpić również do Pliuszkina. Żałosny był obraz Pliuszkinowskiej wsi, wszystko zgrzybiałe, chaty bez dachów, okna bez szyb poutykane szmatami. Na polach nie zebrane zbutwiałe zboże. Sam Pliuszkin nie wyglądał na właściciela, nie wyglądał nawet na mężczyznę, ubrany w jakieś przypadkowe potargane szmaty, z damskim nakryciu na głowie. Skąpstwo i moralna degeneracja u Pliuszkina przybrały już postać zaawansowaną i nieuleczalną. Potrafił chodzić po drodze i znosić do domu, to, co znalazł na drodze: podeszwy od butów, gwoździe itd. Żal mu było skrawka papieru, zastanawiał się, czy nie dałoby się go jeszcze podzielić na pół. Niestety skąpstwo Pliuszkina nie miało nic wspólnego z oszczędnością, w magazynach

i spichrzach niszczał i butwiał towar, a wygłodniali chłopi musieli oddawać do dworu należną daninę. Nic dziwnego, że była tam duża śmiertelność chłopów, a i bardzo wielu uciekało. Jak sam twiedził, chłopi są żarłoczni, bo z lenistwa nabrali ochoty do objadania się, a on nie ma im co dać jeść. Warto nadmienić, że Pliuszkin był jednym z większych, a wśród wymienionych największym właścicielem ziemskim.

Jest rzeczą oczywistą, iż autor wybrał kilka reprezentatywnych cech włodarzy ziemskich i karykaturalnie je wyolbrzymił, jednak, musiał być to problem, który był widoczny, który trapił go dość mocno. Wiadomo, że nie przyczyniło mu to sympatyków, oskarżających go o szkalowanie.

Autor nie traci jednak wiary w Wielką Rosję, widzi dużą siłę w narodzie, widzi

w narodzie ogromne możliwości, ma nadzieję, że to naród poderwie Rosję do lotu, że nie upadnie, że będzie potężna i wielka.

• Opowiadania Petersburskie:

• „Newski Prospekt”

• „Nos” - cyrulik Iwan Jakowlewicz, jego żona Praskowia, asesor kolegialny Płaton Kowalow, nos-radca stanu, Aleksandra Grigoriewna

• „Szynel” - Akakiusz Akakijewicz Kamaszkin, Piotrowicz, ważna osobistość

„W pewnym departamencie służył pewien urzędnik — urzędnik, o którym nie można powiedzieć, żeby się czymś wyróżniał: niziutkiego wzrostu, nieco dziobaty, nieco ryżawy, nawet jak gdyby nieco przy ślepy, z niewielką łysinką nad czołem, ze zmarszczkami na obu policzkach i z cerą twarzy. Nazwisko urzędnika brzmiało: […]Akakij Akakijewicz Kamaszkin. Pędzi on nader spokojne życie, gdzie sen przeplata się z pracą. Mimo monotonii i niezwykłej bierności wobec otaczającego świata, bohater jest postacią interesującą, nie posiada bowiem żadnych pragnień. Wolny czas poświęca pracy, która sprawia mu wiele przyjemności. Jest on bowiem radcą tytularnym, którego jedynym zadaniem jest przepisywanie dokumentów. Osamotniony, uległy, cichy, zahukany i mocno zakompleksiony. Nieustannie wyśmiewany przez współpracowników. Nie potrafi się bronić. Przychodzi zima, niezwykle sroga, mroźna zima petersburska. Kamaszkin nie podejrzewa, że jego życie nagle ulegnie zmianie. A to wszystko za sprawą tytułowego szynela. A właściwie tego, co z tego zlepku różnego rodzaju materiałów i łat pozostało… sukno przetarło się, podszewka rozpruła, w zaistniałej sytuacji nie pozostało nic innego, jak zakup nowego szynela. Niestety, zważywszy na nader niskie zarobki, urzędnik nie mógł sobie pozwolić na nowy nabytek. Ograniczając wydatki, udało się Kamaszkinowi uzbierać określoną przez krawca kwotę. Precyzja i zdolność mistrzowskiego władania igłą pijaczyny Pietrowicza oraz wkład Kamaszkina, doprowadziły do powstania jedynego w swoim rodzaju płaszcza. Dumny urzędnik prezentuje się kolegom w nabytku przepięknej urody. Współpracownicy postanowili uczcić owe źródło radości Akakiusza, z tej okazji urządzili przyjęcie w domu jednego z urzędników, łącząc je z celebracją imienin gospodarza. Przychodzi noc, lekko podchmielony bohater samotnie przemierza zimne petersburskie ulice chcąc jak najszybciej dotrzeć do domu. Na swojej drodze napotyka grupę chuliganów, którzy powalają nieszczęśnika na ziemię, zdzierając z niego nowo nabyty szynel. Zrozpaczony mężczyzna czym prędzej udaje się w stronę stójkowego. Niestety, pomoc nie została mu udzielona. Za namową współpracowników, zdesperowany Kamaszkin udaje się do „znacznej osobistości”. Oburzony bezpośredniością urzędnika mężczyzna, nie udziela mu żadnej pomocy. Załamany Akakij traci chęć do życia. Umiera ze zgryzoty. Wkrótce po jego śmierci, zaczyna krążyć pogłoska, jakoby po Petersburgu grasował upiór zdzierający mieszkańcom płaszcze. Upiorem tym był Kamaszkin…

„Gogol, tworząc groteskę, […] świadomie zaostrzał cechy postaci, przekraczał granice prawdopodobieństwa, nie cofał się przed operowaniem absurdem”. Dzięki precyzji dobrania epitetów, dokładności przedstawienia szczegółu, rysuje się nam, czytelnikom portret głównego bohatera, na pozór urzędnika przeciętnego, urzędnika szarego, obdarzonego jednak cechami wyraźnie przerysowanymi. Dzięki przejaskrawieniu zyskuje osobowość, utrwala się w pamięci.

Rosja w XIX wieku sama wychowała sobie „ludzi małych”. „Człowiek mały” to zwykły, przeciętny obywatel, poddający się woli silniejszego. To jednostka, która niczym nie wyróżnia się spośród tłumu. To postać cierpiąca, żyjąca w niedoli, przytłoczona otaczającą rzeczywistością, wreszcie – to postać tragiczna, nie jest w stanie zawalczyć o swoje lepsze jutro, bo nawet jeśli – wie, że z góry skazana jest na druzgocącą porażkę.

Pod tym pojęciem nie tylko kryje się tylko biedny, szary przeciętniak, lecz także może to być bogacz, wysoki rangą urzędnik, którego charakter i działanie czynią "małym". (patrz – „znaczna osobistość”)

• „Zapiski szaleńca” – bohater rozumie mowę psów – dla czytelnika jest to czymś normalnym ( tak to kreuje Gogol). Wariuje, gdy po porażce (??jakiej?) myśli, że jest królem Hiszpanii

• „Portret” – malarz Czartkow, ma dosyć swojego ubogiego życia -> zaczyna malować na zamówienie, staje się bogaty – gdy chce powrócić do swojego dawnego malarstwa, już nie potrafi stracił talent . „rozmienił go na drobne” . Misja artysty : jego kolega wytrwał w biedzie i stał się sławnym malarzem

• „Wózek”

• Noc wigilijna: Diabeł, Kozak Czub i jego córka Oksana, diak, kum, kowal Wakuła, Sołocha, sołtys, Paciuk (krewny diabła), caryca