Kinga Rabiak

Historia wychowania

Temat: Uniwersytet w Krakowie- organizacja i osiągnięcia naukowe.

Przenikanie kultury łacińskiej do Polski było procesem powolnym. Dokonywało się to na podłożu rozprzestrzeniającego się chrystianizmu i narastających powiązań państwa Piastów z głównymi ogniskami cywilizacji zachodniej. Trzeba było dłuższego czasu, żeby chrześcijaństwo z ośrodków władzy królewskiej i książęcej zaczęło przenikać do wyobrażeń stosunków obyczajowych wspólnot etnicznych zjednoczonych w ramach państwa polskiego.

Po śmierci Mieszka II zapanował chaos i rozbicie dzielnicowe co nie sprzyjało pogłębieniu związków ze światem kultury zachodniej.

Jednakże na dworach książęcych, w klasztorach i siedzibach biskupich pojawili się pierwsi uczeni, którzy zdobywali wykształcenie w ośrodkach zagranicznych. W XII w. spotykamy już pewną liczbę polskich księży studiujących na obcych uniwersytetach m.in. w Bolonii i Paryżu. Pojawiają się także scholarze świeccy. Pobudzali oni innych do wyjazdów na studia, a jednocześnie tworzyli wokół siebie ogniska życia intelektualnego, przywożą z zagranicy dzieła naukowe, drogie i chronione podręczniki. W tym samym czasie w siedzibach rywalizujących ze sobą książąt polskich i rezydencjach biskupich tworzyły się ogniska intelektualne ze znaczną liczbą wykształconych księży.

Procesy te musiały wcześniej budzić refleksje o konieczności stworzenia w kraju ogniska wiedzy, wyższego niż szkoły katedralne i pełniącego zadania wykraczające poza kształcenie duchownych, a więc studium generalnego na wzór uniwersytetów zachodnich. Wymagała tego zarówno wewnętrzna organizacja władzy i poszerzające się powiązania międzynarodowe.

W celu powołania do życia studium generalnego o tak wszechstronnych zadaniach podjął Kazimierz Wielki najpierw niezbędne działania na terenie kraju, skupiając na dworze ludzi światłych, wykształconych na zagranicznych uczelniach świeckich jak i duchowych m.in. Jarosław Skotnicki, Janusz Suchywilk, Janko z Czarnkowa.

Razem z królem byli twórcami pierwszej koncepcji uczelni, która miała uczynić nasz kraj ogniskiem nauki zaspakajającym własne potrzeby kształcenia kadr, ale powiązanym organicznie z przodującymi ośrodkami ówczesnej kultury europejskiej.

Ideologię uczelni oraz jej ogólną koncepcję przedstawiono na suplice papieżowi Urbanowi V. W suplice tej monarcha polski wyjaśnia powody, które skłaniają go do prośby o zgodę papieską na kreowanie uniwersytetu w stolicy kraju -Krakowie. Brak w kraju uniwersytetu jako ogniska nauki utrudnia jej dobroczynne oddziaływanie oraz upowszechnianie chrześcijaństwa na pogranicznych pogańskich terenach. Argumentem też było brak możliwości nauki w kraju, dzięki czemu młodzież, która chciała uczyć się musiała wyjeżdżać i znosić trudy podróży. Argumenty te uznał Urban V za przekonywujące. Nie wyraził on jednak zgody na otwarcie pełnego uniwersytetu. Ważna w tej decyzji była zapewne rola polityczna- chęć uniknięcia kontrowersji z cesarzem Karolem IV prorektorem uniwersytetu w Pradze. Być może miał wątpliwości, czy kraj tak odległy od ówczesnych centrów kulturalnych jak Polska zdoła zorganizować i utrzymać na niezbędnym poziomie uczelnie uniwersytecką.

12maja1364r. Karol Wielki w uroczystość Zielonych Świat wydał akt fundacyjny, kreujący uczelnie oraz nadający jej prawa i przywileje uniwersyteckie, m.in. Autonomię wewnętrzną, ochronę prawną, swobodę przyjazdów na uniwersytet.

Wewnętrzna struktura uniwersytetu jest próbą pogodzenia dwóch elementów mianowicie usankcjonowania ogólnej koncepcji uniwersytetu jako uczelni samodzielnej, wyposażonej w szeroki zakres przywilejów, a jednocześnie służącej określonym celom państwowym. Na wzór boloński nadano szeroką autonomię studentom- wybierali oni władze uczelni i regulowali wewnętrzne funkcjonowanie uczeni. Jednocześnie akt fundacyjny zapewnił istotne prawa królowi i władzom kościelnym. Dotyczyło to rozstrzygania sporów przy powoływaniu kadry i nadawaniu stopni naukowych.

W uniwersytecie istniały 3 wydziały: prawa, medycyny i sztuk wyzwolonych (atrium). Wydział prawa obejmował 3 katedry prawa kościelnego i 5 katedr prawa rzymskiego, wydział medycyny miał 2 katedry, a wydział sztuk wyzwolonych miał 1. Ta struktura formalna wyrażała zamiar monarchy by uczelnie nasycić elementami pragmatycznymi. Niezbędna była kadra pracowników da unowocześnienia i umocnienia władzy politycznej państwa.

Uczelnia rozwijała się pomyślnie za życia Kazimierza Wielkiego, ściągając studentów spoza kraju. Jej funkcjonowanie uległo zburzeniu po śmierci założyciela . Jednak jej działalność nie ustała. Już w 1396 roku wystąpiono, przy dużym poparciu królowej Jadwigi do papieża o możliwość otwarcia fakultetu teologicznego. W 1397 roku papież Bonifacy IX ogłosił bulle, w której przyznał możliwość studiów teologicznych, niestety dopiero w 1400 roku można było bez przeszkód finansowych i kadrowych rozpocząć pracę na uniwersytecie . Po wspomnianych reformach funkcję rektora powierzono Stanisławowi ze Skalbmierza. W 1401 roku naukę w zreformowanej uczelni podjęło 203 studentów.

Powstanie uniwersytetu w Krakowie jest wielkim osiągnięciem, gdyż dzięki niemu nastąpił rozwój nauki o wyjaśnieniach prawd wiary przy pomocy rozumu. Większość ludności m.in. kupcy, kanceliści, handlarze, przedsiębiorcy oraz bogatsi rzemieślnicy nauczyło się czytać i pisać, co wpłynęło na rozwój handlu. Kontakty między ludźmi poszerzyły się, ponieważ zaczęto posługiwać się pismem. Akademia także spowodowała znaczny rozwój kultury i oświaty. Zaczęto zwracać uwagę na dorobek antyku, zadawano na nowe pytania związane ze sprawami społecznymi, politycznymi, ekonomicznymi i religijnymi. Ludzie zaczęli interesować się edukacją i kulturą. Rosła świadomość społeczeństwa europejskiego, co przyczyniło się do rozkwitu literatury, dzieł architektonicznych, malarstwa i rzeźby.

Z Uniwersytetem Jagiellońskim związane były tak znane postacie jak Stanisław ze Skalbmierza, Paweł Włodkowic, Marcin Król z Żurawicy (profesor astronomii), Wojciech z Opatowa (późniejszy profesor matematyki w Bolonii), Marcin Bylica z Olkusza ( astrolog Macieja Korwina), Grzegorz z Nowej Wsi (astrolog papieża Pawła II), Jan z Głogowa i Wojciech z Brudzewa obaj znakomici i znani w ówczesnej Europie astronomowie, Jan Ostroróg, Jan Długosz oraz wielu, wielu innych uczonych, którzy mieli wpływ na rozwój nauki nie tylko w okresie średniowiecza.

Największe odkrycia naukowe zostały właśnie dokonane na Uniwersytecie. Marcin Król z Żórawicy (1422-60) był autorem dzieł o liczbach ułamkowych, geometrii oraz pracy modernizującej tablice astronomiczne. Sławni uczeni nauk społecznych: Mateusz z Krakowa, prekursor reformy kościoła; Jakub Parkoszowic, pierwszy traktat o ortografii polskiej 1440r.; Stanisław ze Skalbmierza, autor tezy o wojnie obronnej jako jedynej sprawiedliwej; Paweł Włodkowic, analizujący prawo do walki z poganami i ich sytuację prawną.
Na uniwersytecie krakowskim pojawiły się pierwsze jaskólki humanizmu. Co prawda uczeni ci nie zrywali ze średniowieczną koncepcją świata, ale korzystający już w znacznym stopniu w oparciu o kulturę antyczną. Jan z Ludziska jako pierwszy zwrócił uwagę na położenie chłopów, apelując do Kazimierza Jagiellończyka o polepszenie ich doli.
W pięćdziesiątych latach tego stulecia, Jan Długosz zaczął pracować nad olbrzymią historią Polski. W trakcie tworzenia tej wielkiej syntezy o wysokim poziomie naukowym, odwoływał się do doświadczeń literatury światowej poczynając od starożytności. 
Świadomość narodowa Polaków rozwijała się również, wyrażana w większości przez szlachtę, bazując na odrębności kulturowej oraz wspólnej narodowej przeszłości. Ludzie ze wszystkich warstw społecznych brali wówczas udział w rozwoju kultury państwa. Niemniej w życiu społecznym mieszczanie oraz chłopi uważani byli za niepełnoprawnych obywateli państwa. Mimo to w roku 1400 mieszczanie stanowili 50% studentów i chociaż w ciągu następnych alt odsetek ten spadł do 33%, nadal przedstawiciele mieszczaństwa mieli duży wpływ na warstwę oświeconą oraz na świadomość narodową. Był to czas olbrzymiego rozwoju intelektualnego społeczeństwa polskiego.
Pod koniec XV w. bardzo wyraźnie było widać w Polsce wpływy obce w kulturze. Dużo działał szczególnie przybysz z Włoch Filippo Buonaccorsi znany również jako Kallimacha, wychowawca synów królewskich oraz autor żywota polskiego humanisty Grzegorza z Sanoka. Z Niemiec przybył do nas Konrad Celtis. Obaj oni przyswajali Polakom osiągnięcia antycznej filozofii, co automatycznie prowadziło do rodzenia się sceptycyzmu do uznanych prawd średniowiecznych. .