Rozwój technicznych umiejętności człowieka
Charakterystykę wytwórczości pierwotnej można przybliżyć, analizując fakty udokumentowane odkryciami archeologicznymi, etnograficznymi i historycznymi:
2. 500.000 lat temu - wytwarzanie kamiennych narzędzi ręcznych przez homo habilis (człowieka zręcznego) - Afryka, Tanzania.
1.500.000 lat temu - ślady świadczące o umiejętności rozpalania i utrzymywania ognia, prawdopodobne narodziny więzi społecznych i działań zespołowych - Afryka Środkowa.
500.000 - lat temu korzystanie z ognia, wytwarzanie narzędzi kamiennych - Azja, Zhoukoudian koło Pekinu.
300.000 lat temu - ukształtowanie sie gatunku biologicznego homo sapiens (człowiek myślący) - naszego bezpośredniego przodka.
45.000 lat temu - wykształcenie się myślistwa jako sposobu zdobywania pożywienia, wytwarzanie narzędzi myśliwskich: maczug, dzid, oszczepów.
24.000 lat temu - wykonywanie malowideł w jaskiniach, początki życia osiadłego w jaskiniach, życie społeczne - Francja. Cro-Magnon.
20.000 lat temu - używanie pieców dołowych (Ukraina), lampek oliwnych (Francja), instrumentów muzycznych: bębnów i fujarek.
15.000 lat temu - używanie sań do transportu - Europa, epoka lodowa
10.000 lat temu - wytwarzanie złożonych narzędzi myśliwskich i broni: łuku, strzał, dmuchawek oraz łodzi dłubanek
7.000 lat temu - udomowienie zwierząt, początek hodowli, uprawy roli, życia osiadłego typu miejskiego (Jerycho)
6.000 lat temu - wynalezienie wozu na kołach - m.Uruk, Irak; także: Węgry.
5.500 lat temu - wytwarzanie i używanie prostych narzędzi rolniczych: sierpa, motyki, cepa sztywnego, żaren.
5.000 lat temu - wytwarzanie papieru z liścia papirusa - Egipt.
4.500 lat temu - tworzenie wielkich budowli, m.in. piramid w Egipcie
3.000 lat temu - wynalezienie i stosowanie radła, żagla, uprzęży pozwalającej korzystać z siły zwierząt.
2.300 lat temu - budowa akweduktów, fontann, kanalizacji, dróg, piętrowych domów - Rzym.
2.000 lat temu - wynalezienie i stosowanie młyna wodnego, prasy śrubowej, kola czerpakowego - Rzym.
1.900 lat temu - wytwarzanie papieru z włókien roślinnych - Chiny.
1.100 lat temu - zastosowanie prochu w celach wojskowych — Chiny Iw Europie — XIII wiek, Anglia).
1.000 lat temu - wytwarzanie i stosowanie podków żelaznych — usprawnienie transportu.
950 lat temu - wynalazek cepa przegubowego — ułatwienie oddzielania ziarna.
900 lat temu - wiatrak o osi poziomej - Anglia.
800 lat temu - taczka, pług, busola magnetyczna - Europa.
550 lat temu - ruchome czcionki drukarskie - Europa.
500 lat temu - zegar sprężynowy - Europa.
350 lat temu - zegar wahadłowy — Europa.
250 lat temu - obrabiarki do metali, seryjna produkcja karabinów.
200 lat temu - maszyna parowa, łódź podwodna, parowiec, parowóz, obrabiarki.
Czasy nam bliższe są tak "zagęszczone" ważnymi wynalazkami, że należy poświęcić im odrębne opracowanie.
Definicja, przedmiot i zakres ergonomii. Ergonomia jako wiedza interdyscyplinarna
Geneza i nazwa ergonomii
Praca jest działalnością celową, nierozerwalnie związaną z egzystencją człowieka, jako gatunku biologicznego. Zróżnicowane i niekiedy bardzo surowe warunki zewnętrzne zmusiły człowieka do poszukiwania skutecznych sposobów zdobywania żywności, obrony przed wrogami, ochrony przed zimnem, zachowania zdobytych dóbr itp. Doniosłym odkryciem było posługiwanie sie narzędziami -
najstarsze kopalne ślady użycia narzędzi kamiennych pochodzą z terenów Tanzanii w Afryce i określone są na 2,5 miliona lat. Wcześniej używano zapewne narzędzi z drewna i kości, gdyż materiały te łatwiej poddają się obróbce - lecz są one znacznie mniej trwałe od kamieni i dlatego nie przechowały się do naszych czasów.
Posługiwanie się narzędziami - początkowo bardzo prostymi, jak kij, maczuga, odpowiednio ukształtowany kamień, potem coraz bardziej złożonymi i wyrafinowanymi maszynami i innymi urządzeniami technicznymi - okazało się niezwykle skuteczne w realizowaniu zaplanowanych zadań. Człowieka z konieczności związał się na stałe z urządzeniami technicznymi i to w takim stopniu, że dziś nie jest możliwe przeżycie populacji ludzkiej na Ziemi bez wspomagania techniką i technologią (przez technikę rozumiemy środki techniczne: narzędzia, maszyny, przyrządy, aparaty i inne urządzenia techniczne. Technologia natomiast oznacza sposób (sposoby) wykonania, wytwarzania, osiągnięcia celu).
Uzależnienie człowieka od techniki przynosi rezultaty nie tylko pożądane. Na negatywne skutki zwracano uwagę już od dawna, lecz początkowo były to spostrzeżenia incydentalne i dotyczyły pojedynczych, wyizolowanych zjawisk, np. zanieczyszczeń powietrza i hałasu. Trudy związane z wykonywaniem pracy fizycznej przez wiele wieków nie były przedmiotem uwagi, gdyż w czasach starożytnych pracę fizyczną wykonywali głównie niewolnicy, traktowani całkowicie przedmiotowo. Wolnym ludziom też czasem dokuczały pewne uciążliwości, bo w 100 r. p.n.e. Marcus Vitruvius Polio (Witruwiusz), autor dzieła De architectura libri decem (O architekturze dzieł dziesięć) przestrzegał przed budowaniem miast w pobliżu bagien, z uwagi na nieprzyjemne, trujące wyziewy i niezdrowe powietrze. Podobne problemy dokuczały ludziom od czasów, gdy zaczęli żyć w dużych skupiskach miejskich. W XIII wieku władca pewnego niemieckiego księstwa zakazał moczenia lnu i konopi w pobliżu osiedli ze względu na przykre odory, a król Edward I zakazał stosowania węgla jako opału z uwagi na nadmierne zadymienie Londynu. Pierwsze urządzenia odpylające opracowano dopiero w XVIII wieku, lecz znalazły one zastosowanie po 150 latach.
Hałas te nie jest wynalazek XIX i XX wieku. Już Dante Aligheri (1265-1321) w Boskiej komedii pisał, że dźwięki są wynalazkiem diabła. Przypadki utraty słuchu przez rzemieślników pracujących przy obróbce kamienia, brązu i żelaza odnotowano juz 2000 lat temu w Cesarstwie Rzymskim. W 100 r. p.n.e. w Rzymie ustanowiono prawo budowlane zabraniające lokalizowania hałaśliwych zakładów rzemieślniczych w pobliżu domów zamieszkiwanych przez uczonych, a w 45 r. p.n.e. ograniczono ruch wozów po brukowanych ulicach, aby zmniejszyć hałas (ustawa Julia Municipalis).
Jest bezspornym faktem, że wraz z rozwojem techniki rosła liczba osób narażonych na nadmierny hałas. Obecnie na świecie w nadmiernym hałasie żyją setki milionów ludzi — i to głównie w krajach o rozwiniętej technice i gospodarce. Jest to najpowszechniejsze zagrożenie spośród wszystkich zjawisk fizycznych, na jakie są narażeni ludzie w końcu XX wieku. Niestety, nie jest to zagrożenie jedyne, które zawdzięczamy współczesnej technice.
Z tej konstatacji wynika potrzeba prowadzenia badań naukowych mających na celu poznanie wpływu techniki na człowieka i określenie zasad tworzenia techniki "przyjaznej" dla ludzi i ich środowiska.
Mało znanym orędownikiem humanizowania pracy był polski jezuita, ksiądz Stanisław Solski. W 1690 r. (czasy króla Jana III Sobieskiego !) w Krakowie wydał on drukiem imponujące dzieło z dziedziny inżynierii, budownictwa i architektury, pt.: Architekt polski, to jest nauka ulżenia wszelkich ciężarów, używania potrzebnych machin... Stanisławowi Solskiemu przyświecały dwa cele. Pierwszy, można rzec dydaktyczno — oświatowy polegał na tym, że dzieło to wbrew ówczesnym zwyczajom zostało napisane w języku polskim, z tłumaczeniem obcojęzycznych terminów technicznych, aby rzemieślnicy polscy mogli z niego czerpać wiedzę na poziomie światowym.
Przy ówczesnym poziomie techniki podstawową uciążliwością w pracy były zapewne wyłącznie nadmierny wysiłek fizyczny, stąd też "XVII - wieczna ergonomia" tym właśnie problemem się zajmowała.
Cytat z książki Architekt polski Stanisława Solskiego z 1690 roku
„Robotni ludzie dźwigają iako bydlęta,
czegom się z słusznym politowaniem często napatrzył,
zwłaszcza przy dozorcach niebacznych, którzy Iudzi
słabszych i chorych zwykli naglić do dźwigania
ciężarów srogich, nie dołożywszy słuszney liczby dźwigających,
albo nie podawszy sposobu, iako by ciężaru mogli zelżyć.”
Nazwa stosunkowo młodej dyscypliny naukowej, jaką jest ergonomia, etymologicznie wywodzi się z dwóch greckich słów: ergon praca oraz nomos prawo, zasada. Potrzebę rozwijania tej nowej dyscypliny oraz jej nazwę zaproponował po raz pierwszy w świecie - polski przyrodnik, prof. Wojciech Bogumił Jastrzębowski, drukując w 1857 r. w czterech kolejnych numerach (od nr 29 do nr 32) poznańskiego czasopisma Przyroda i Przemysł obszerną pracę pt.: Rys Ergonomji czyli Nauki o Pracy, opartej na prawdach poczerpniętych z Nauki Przyrody. Znajdziemy tam następującą definicję:
Definicja ergonomii według Wojciecha B. Jastrzębowskiego z 1857 r.
Nazwiskiem Ergonomji, wziętem od
wyrazu greckiego ergon praca
i nomos prawo, zasada
oznaczamy Naukę o Pracy
czyli o używaniu nadanych człowiekowi
od Stwórcy sił i zdolności.
Definicja ergonomii Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego (PTErg)
Ergonomia jest to nauka stosowana,
zmierzająca do optymalnego dostosowania narzędzi,
maszyn, urządzeń, technologii, organizacji i materialnego
środowiska pracy oraz przedmiotów powszechnego użytku
do wymagań i potrzeb fizjologicznych, psychicznych
i społecznych człowieka.
Definicja ergonomii Międzynarodowego Stowarzyszania Ergonomicznego (IEA)
Ergonomia zajmuje się związkami
zachodzącymi pomiędzy człowiekiem
a jego zajęciem, sprzętem i otoczeniem (materialnym)
w najszerszym znaczeniu, włączając w to pracę,
wypoczynek, sytuację w domu i w podróży.
Problemy wynikające z "niedopasowania" techniki do człowieka pojawiły się w sposób wyraźny dopiero na początku XX wieku, w okresie intensywnego uprzemysławiania niektórych dziedzin wytwórczości (głównie: włókiennictwa, hutnictwa, górnictwa, budowy maszyn). Idea maksymalizacji zysku doprowadziła do traktowania człowieka jako "dodatku do maszyny", a przy tym — mało sprawnego, zawodnego, wymagającego nadzoru i przymusu.
Zasady organizacji pracy wprowadzane w angielskim przemyśle przez Fredericka Taylora stwarzały dla osób tam pracujących nieludzkie warunki przez całkowite podporządkowanie człowieka systemom maszynowym (warto przypomnieć sobie obraz pracy przy taśmie produkcyjnej w znanym filmie z Charlie Chaplinem).
W okresie II wojny światowej nasycenie techniką każdego przejawu ludzkiej działalności, a szczególnie pracy, oraz konieczność intensyfikacji produkcji na potrzeby wojenne spowodowały, że liczne przypadki niedostosowania urządzeń technicznych do możliwości człowieka - operatora miały przebieg drastyczny, powodując wiele szkód, urazów i śmierci. W 1949 r. w Wielkiej Brytanii powstało pierwsze w świecie Towarzystwo Badań Ergonomicznych (Ergonomic Research Society, ERS). W 1957 r., w 100 lat po opublikowaniu pracy W. Jastrzebowskiego, w USA powołano Towarzystwo Czynnika Ludzkiego (Human Factors Society, HFS). W następnych latach w wielu państwach powstały lokalne towarzystwa zajmujące się badaniami ergonomicznymi, a w 1959 r. w Oxfordzie odbyła się pierwsza międzynarodowa konferencja, na której powołano Międzynarodowe Stowarzyszenie Ergonomiczne (International Ergonomics Association, IEA). W 1977 r. zawiązano Polskie Towarzystwo Ergonomiczne, PTErg, które jest członkiem IEA.
W literaturze spotkać można wiele definicji ergonomii. Nie są one wzajemnie sprzeczne czy konkurencyjne. lecz raczej się uzupełniają, akcentując różne odcienie znaczeniowe, zależnie od pierwotnej dyscypliny naukowej autorów definicji.
Na pierwszym miejscu należy przytoczyć definicje zamieszczoną w Statucie Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego z 1983 r.:
„Ergonomia jest to nauka stosowana, zmierzająca do optymalnego dostosowania narzędzi, maszyn, urządzeń, technologii, organizacji i materialnego środowiska pracy oraz przedmiotów powszechnego użytki do wymagań i potrzeb fizjologicznych, psychicznych i społecznych człowieka.”
W statucie Międzynarodowego Stowarzyszenia Ergonomicznego (IEA) w 1967 r. zawarto następujące określenie tej nowej dyscypliny wiedzy:
„Ergonomia zajmuje się związkami zachodzącymi pomiędzy człowiekiem a jego zajęciem, sprzętem i
otoczeniem (materialnym) w najszerszym znaczeniu, włączając w to prace, wypoczynek, sytuację: w domu i podróży.”
Komitet Ergonomii Polskiej Akademii Nauk w 1982 r. zaaprobował takie sformułowanie:
„... zadaniem ergonomii jest optymalne dostosowanie wytworów materialnych człowieka i warunków ich użytkowania do właściwości psychicznych i fizjologicznych człowieka, uwzględniając czynniki środowiska materialnego oraz środowiska społecznego.
Celem ergonomii jest zapewnienie dobrostanu człowieka (zadowolenia, dobrego samopoczucia, satysfakcji, poczucia komfortu) w systemie człowieka - technika zarówno w działalności zawodowej, jak i pozazawodowej.”
Można wyróżnić następujące elementy pojawiające me w różnych definicjach ergonomii:
jest to nauka stosowana dlatego, że tematyka badań wynika z zapotrzebowania praktycznego, a dorobek naukowy może i powinien być weryfikowany przez zaprojektowanie i zrealizowanie zmian w zastanej rzeczywistości charakteryzuje się humanocentryzmem, tzn. ocena rozwiązań technicznych i organizacyjnych, związanych ze współdziałaniem człowieka i środków technicznych, dokonywana jest przy założeniu, że dobro (dobrostan) człowieka musi być traktowany priorytetowo w stosunku do kryteriów technicznych lub ekonomicznych, co w kontekście inżynierskim przekłada się na zasadę, zgodnie z którą technikę należy dostosować (doprojektować, dopasować do człowieka, a człowieka do techniki - jedynie w ograniczonym zakresie akcentowana jest konieczność harmonijnego, efektywnego współdziałania człowieka i środków technicznych zainteresowania ergonomii dotyczą określonego systemu działania, złożonego z podsystemu ludzkiego i podsystemu technicznego.
Zainteresowania ergonomii rozciągają się na wszystkie przejawy kontaktów człowieka ze środkami technicznymi, mające miejsce podczas pracy, nauki, rekreacji, sportu, podróży, zajęć domowych, leczenia, rehabilitacji, wspomagania niepełnosprawności itd.
Cele i przyczyny działań ekonomicznych
Korzyści uzyskiwane dzięki wysokiej jakości ergonomicznej urządzeń technicznych:
lepsza i wydajniejsza praca
zmniejszenie biologicznych kosztów pracy
zmniejszenie liczby oraz kosztów braków i błędów popełnianych w pracy
zwiększenie bezpieczeństwa pracy i eliminacja chorób zawodowych
lepsze wykorzystanie czasu pracy
ograniczenie absencji chorobowej
zwiększenie satysfakcji z pracy oraz pozytywnej motywacji
odczucie zadowolenia i przyjemności z kontaktu z urządzeniami technicznymi
Straty powodowane niską jakością ergonomiczną urządzeń technicznych:
straty ekonomiczne bezpośrednie, których wielkość możliwa jest do oszacowania (np.: mała wydajność i produkcja braków spowodowana przemęczeniem, nadmiernym hałasem, złym oświetleniem, wysoką temperaturą, skutki wypadków przy pracy, choroby zawodowa, zwolnienia lekarskie)
straty ekonomiczne pośrednie, których wielkości nie można w prosty sposób oszacować (np.: utrata zdrowia, duża płynność kadr, niszczenie materiałów, narzędzi i maszyn wskutek niedbalstwa i nielubienia swojej pracy)
straty moralne, nie poddające się ekonomicznej wycenie (np.: cierpienie, złe samopoczucie spowodowane przemęczeniem, niski etos pracy, brak poczucia podmiotowości, wzrost bierności i apatii, zanik potrzeb wartości wyższych)
Ergonomiczność ma więc ścisły związek z ekonomiką ludzkich działań. Jako składnik ogólnej jakości urządzeń technicznych musi być też traktowana jako czynnik kosztotwórczy; uzyskanie wyższej jakości ergonomicznej musi więc kosztować w pierwszych fazach istnienia wyrobu: procesach koncepcyjno-projektowych i wykonawczych.
Przede wszystkim niezbędna jest większa wiedza z zakresu techniki, poszerzona o wiedzę o człowieku. Często konieczne jest stosowanie droższych materiałów i droższych metod obróbki lub innych sposobów wytwarzania. Koszty powyższe są ponoszone tylko podczas konceptualnego i fizycznego tworzenia obiektów technicznych, a więc w stosunkowo krótkim czasie.
Podczas użytkowania obiektu technicznego o odpowiednio wysokim poziomie ergonomicznej jakości, który często rozciąga się na wiele lat i obejmuje wiele ludzi, odbierane zyski prawdopodobnie wielokrotnie przewyższają poniesione wcześniej nakłady.
Niestety, trudno przedstawić rachunek ekonomiczny, ujmujący wszystkie składniki kosztów i przychodów, gdyż brak pełnych i obiektywnych danych obecnie to uniemożliwia.
|
Nauki współtworzące ergonomię |
|
|
Nauki o człowieku |
Nauki techniczno-organizacyjne |
|
Fizjologia pracy |
Technika i technologia |
|
Psychologia pracy |
Organizacja pracy |
|
Antropometria |
Ekonomika pracy |
|
Nauki medyczne |
Nauka o jakości |
Ergonomia należy do grupy nauk ergologicznych, które w różnych aspektach zajmują się pracą ludzką. Szczególnie silne związki łączą ergonomię z następującymi dziedzinami (podano do nich wybrane definicje):
ochroną pracy – jest to „zespół środków i metod zawartych w aktach prawnych nakładających na zakład pracy obowiązek kształtowania warunków pracy, które by zabezpieczały pracowników przed zagrożeniami dla ich życia lub zdrowia oraz umożliwiały regenerację utraconych sił biologicznych również poza pracą”
bezpieczeństwem i higieną pracy – „zespół minimalnych warunków określonych przepisami prawnymi, mających na celu zabezpieczenie pracowników przed zagrożeniami dla ich życia lub zdrowia, występującymi podczas pracy”
organizacją pracy – „suma działań technicznych, ekonomicznych i organizacyjnych, skierowanych na stworzenie optymalnego połączenia siły roboczej i środków produkcji (przedmiotów i środków pracy) oraz zapewnienia człowiekowi właściwych warunków pracy”. W ujęciu prakseologicznym organizowanie dotyczy układu elementów uporządkowanych i powiązanych ze sobą w taki sposób, że elementy te przyczyniają się do powiedzenia całości, czyli – osiągnięcia celu.
Zadania ergonomii wyrobów:
dostosowanie obiektów technicznych do wyrobów i kształtów człowieka
zapewnienie funkcjonalności obiektu technicznego (np. sprawności, odpowiedniości formy i funkcji, niezawodności, podatności na regulacje i naprawy, łatwości likwidowania po zużyciu)
zapewnienie bezpieczeństwa i komfortu użytkowania obiektu technicznego
eliminowanie negatywnego wpływu wyrobu na warunki środowiska człowieka
dbałość o estetykę kształtów i barw obiektu technicznego
Tematyka badań ergonomicznych
Przedmiotem zainteresowań współczesnej ergonomii są wszelkie przejawy działalności ludzkiej wspomaganej środkami technicznymi. W tym kontekście ergonomia zbliża się do problematyki prakseologii – nauki o sprawnym działaniu, lecz w przeciwieństwie do niej, operuje sprecyzowanym systemem wartości humanocentrycznych.
Takie ujęcie współczesnej problematyki ergonomicznej pojawiło się w wyniku wielu dyskusji od lat prowadzonych w kręgach specjalistów z różnych dyscyplin naukowych, zajmujących się różnymi aspektami współdziałania ludzi i środków technicznych.
Ewolucja pojmowania ergonomii doprowadziła do włączenia w obszar jej badań kolejnych zagadnień, co spowodowało, że dziś możemy wyróżnić pewne specjalizujące się nurty sfery ergonomii).
Najwcześniej (w latach 50tych) wyróżniono dwie sfery:
ergonomię warunków pracy
ergonomię wyrobu
Dwa nurty działań ergonomicznych:
ergonomia koncepcyjna – jest to wprowadzenie zasad ergonomii już w trakcie formułowania założeń i projektowania systemów
ergonomia korekcyjna – zajmuje się korektą warunków pracy na drodze modernizacji istniejących oraz pracujących już maszyn i urządzeń, a także wprowadzaniem elementów zabezpieczających ludzi przed niekorzystnymi wpływami środowiska pracy.
Do zadań ergonomii warunków pracy należy badanie wpływu człowieka oraz odpowiednie kształtowanie zewnętrznych warunków pracy. Tworzą je dwie grupy czynników:
czynniki materialnego środowiska pracy:
drgania mechaniczne
hałasy: infradźwiękowe, słyszalne, ultradźwiękowe
mikroklimat (temperatura, wilgotność i ruch powietrza oraz promieniowanie cieplne)
emisja energii szkodliwej (promieniowanie elektromagnetyczne, przenikliwe)
oświetlenie
zanieczyszczenia powietrza (gazowe, cieczowe, pyłowe)
kontakt z substancjami agresywnymi, chorobotwórczymi, nieprzyjemnymi itp.
czynniki techniczno-organizacyjne, głównie
pozycja ciała przy pracy (uwarunkowana wymiarami urządzenia technicznego i sposobami pracy)
rytm (powtarzalność) i tempo (szybkość ruchów) pracy
przerwy w pracy
metody pracy
Ergonomia wyrobów zajmuje się przede wszystkim:
dostosowaniem obiektów technicznych do wymiarów i kształtów ciała człowieka
funkcjonalnością obiektu technicznego (np. sprawnością, odpowiedniością formy i funkcji, niezawodnością, podatnością na regulacje i naprawy, łatwością likwidowania po żużyciu)
bezpieczeństwem i komfortem użytkowania obiektu technicznego
estetyką kształtów i barw obiektu technicznego
Obiektami zainteresowań ergonomii wyrobów są tzw. Artefakty użytkowe, np.: narzędzia, maszyny i inne urządzenia techniczne, pojazdy, wyroby powszechnego użytku.
Ergonomiczna jakość (ergonomiczność) jako istotny składnik ogólnej jakości wyrobu ma coraz większe znaczenie marketingowe i w warunkach gospodarki rynkowej nabiera znaczenia ekonomicznego.
Nieco później wyodrębniono także kolejne sfery działań ergonomicznych, jak:
ergonomia mieszkania
czasu wolnego, rekreacji i sportu
dla ludzi starszych i niepełnosprawnych
prac biurowych (w tym stanowisk komputerowych)
świata dziecięcego
prac ekstremalnych (np. na dużych wysokościach, pod wodą, w kosmosie, w ratownictwie przemysłowym, górnictwie)
prac operatorskich, zautomatyzowanych i zrobotyzowanych
systemów złożonych
Ergonomia jako element sztuki inżynierskiej
Ergonomia dla projektanta i konstruktora:
Z powodu znacznego stopnia skomplikowania współczesnych obiektów technicznych, tworzenie ich wymaga projektowania opartego na zasadach naukowych. Projektant zawsze tworzy coś więcej niż tylko obiekt techniczny. Niezależnie od tego czy to sobie uświadamia, czy też nie tworzy on zawsze system złożony z człowieka (lub ludzi) i obiektu technicznego (jednego lub wielu). Projektowanie systemu złożonego z tak różnych elementów: człowieka i maszyny, wymaga głębokiej wiedzy o każdym z nich oraz o specyfice ich współdziałania. W tradycyjnych metodach projektowania technicznego nie ma miejsca na wiedzę o człowieku, o jego psychice, anatomii i fizjologii pracy. Dlatego efekty takiego projektowania odbiegają od wymagań dzisiejszych użytkowników techniki.
Celem projektowania jest stworzenie nie tylko sprawnie działającej maszyny, lecz przede wszystkim – sprawnie działającego systemu złożonego z ludzi i obiektów technicznych, przy czym dobro ludzi w systemie musi być traktowane priorytetowo. Nowego celu projektowania nie można zrealizować za pomocą starych metod. W ostatnich latach podejmowane są próby stworzenia specyficznych metod projektowania ergonomicznego, w których ważną rolę spełniają kryteria ergonomiczne. Są one pomocne przy podejmowaniu decyzji projektowych, kierują je w stronę rozwiązań poprawnych pod względem ergonomicznym.
Pomocą merytoryczną dla projektantów są też programy komputerowe umożliwiające projektowanie przestrzeni pracy i rozmieszczenie elementów obiektów technicznych, a także fantomy płaskie, czyli makiety sylwetek ludzkich o różnych charakterystykach antropometrycznych, służące do tego samego celu.
Pewien zakres wiedzy ergonomicznej zwarto również w normach polskich. Charakter danych ergonomicznych wskazuje na możliwość wykorzystania ich raczej w procesach oceny gotowych rozwiązań, a nie w procesach tworzenia koncepcji projektowych.
Ergonomia dla inżynieria kierującego procesem produkcyjnym:
Inżynier związany zawodowo z procesem wytwarzania spotyka się z najszerszym zakresem zagadnień ergonomicznych. Stanowiska pracy, które nadzoruje, są przecież elementarnymi systemami typu: człowiek-maszyna, człowiek-narzędzie, zespół ludzi-środki techniczne itp. Problemy ergonomiczne dotyczą np.:
kontaktu człowieka z maszyną, narzędziem, przyrządem, materiałem obrabianym
wpływu na człowieka czynników środowiska pracy: drgań mechanicznych, hałasu, temperatury, wilgoci i ruchu powietrza, promieniowania cieplnego, oświetlenia, zanieczyszczeń powietrza i innych.
Wpływu na człowieka określonych rozwiązań organizatorskich: wymaganego tempa pracy, stresu psychicznego, monotonii, wysiłku fizycznego, czasu pracy, rozłożenie przerw w pracy, zasad współdziałania z innymi pracownikami.
Zakres problematyki ergonomicznej jest zbyt szeroki, aby możliwe było skuteczne rozwiązywanie pojawiających się problemów bez naukowego wsparcia. Metodyczną pomocą mogą być tu tzw. „listy kontrolne” (check-list), znane w praktyce inżynierskiej już od lat 50tych XX wieku (stosowane początkowo w lotnictwie do sprawdzania stanu technicznego samolotów przed startem).
Ergonomia dla inżyniera służby utrzymania ruchu:
Eksploatacja jest to faza istnienia wyrobu, w której kontaktuje się z nim największa liczba ludzi i kontakt ten często trwa najdłużej (np. w przypadku maszyn produkcyjnych). Dla wielu obiektów technicznych w fazie eksploatacji można wyróżnić dwa stany: stan użytkowania i stan obsługiwania.
Użytkowanie obiektu technicznego polega na wykorzystaniu jego cech i właściwości do wykonania celowych, zaplanowanych działań, natomiast obsługiwanie jest to zbiór czynności koniecznych do wykonania w celu przywrócenia obiektowi technicznemu jego utraconych cech i właściwości (np. naprawy, regulacja, smarowanie).
W warunkach produkcji przemysłowej mówimy o pracy operacyjnej i pracy serwisowej. W pierwszym przypadku dany obiekt techniczny jest narzędziem umożliwiającym wykonanie pracy, zaś w drugim – jest on przedmiotem pracy.
Rozróżnienie to jest istotne w tym sensie, że ma wpływ na dobór kryteriów oceny ergonomicznej. Często zdarza się, że kryteria ergonomiczne dotyczące działalności operatorskiej są sprzeczne z kryteriami ergonomicznymi dotyczącymi działalności serwisowej.
Inżynier odpowiedzialny za procesy obsługiwania urządzeń technicznych powinien szczególną uwagę zwrócić na dobór narzędzi używanych w pracach serwisowych oraz ich stan techniczny, sposób wykonywania zadań oraz przygotowanie miejsca pracy. Jeśli praca serwisowa jest wykonywana w pomieszczeniu produkcyjnym, obok innych pracujących urządzeń, to warunki środowiskowe mogą znacznie utrudnić wykonywanie tej pracy, a nawet spowodować zagrożenie wypadkowe.
Charakter zadań i kwalifikacje zawodowe pracowników serwisu wymagają zapewnienia warunków umożliwiających pracę koncepcyjną, co nie zawsze jest konieczne przy pracy produkcyjnej, zwłaszcza przy dużej powtarzalności i prostocie operacji.
Ergonomia dla inżynieria – organizatora pracy:
Ergonomia oferuje inżynierowi – organizatorowi pracy bardzo potrzebną i użyteczną wiedzę o kształtowaniu związków zachodzących między ludzkimi i technicznymi elementami systemu pracy oraz o wpływie czynników otoczenia na działanie systemu. Celem organizowania pracy jest przecież takie uporządkowanie i powiązanie ze sobą elementów systemu pracy, aby wszystkie przyczyniały się do „powodzenia” całości. Zachodzi wówczas zjawisko synergii, czyli wzmacniania pozytywnych efektów współdziałania elementów w taki sposób, że łączny efekt jest większy niż suma efektów cząstkowych. Inżynier odpowiedzialny za organizację pracy powinien mieć ugruntowane przekonanie, że przedmiotem w procesie pracy jest człowiek, a nie np. wyniki produkcji, stan maszyn czy zużycie surowców.
Człowiek jest najcenniejszym elementem systemu pracy, gdy posiada: odpowiednie kwalifikacje, inteligencję, umiejętności praktyczne, energię i motywację. O wynikach pracy w ostatecznym rozrachunku zawsze decyduje człowiek.
Pracownik nadmiernie zmęczony, zatrudniony niezgodnie ze swoimi kwalifikacjami i predyspozycjami, zmuszany do aktywności jedynie presją ekonomiczną, narażony na nadmierny hałas, zapylenie, złe oświetlenie, niewygodę będzie osiągał wyniki znacznie poniżej swych możliwości.
Nowoczesne podejście do procesu organizacji pracy polega na poszukiwaniu nowych, skutecznych środków zaradczych, które umożliwiłby pełniejsze przystosowanie pracy do człowieka oraz racjonalny dobór ludzi do pracy po uwzględnieniu np.: kwalifikacji, umiejętności, predyspozycji psychofizycznych, stanu zdrowia, wieku.
Organizator pracy nie musi być jednocześnie ergonomistą – musi jednak znać i rozumieć ergonomię w takim stopniu, aby móc określić problem, i – jeśli rozwiązanie wykracza poza jego kompetencje, wiedzę i możliwości działania – zainicjować współpracę ze specjalistami z zakresu danego zagadnienia.
Najprostszym, zachowawczym sposobem działania organizatora pracy w przypadku stwierdzenia niektórych uciążliwości i zagrożeń, zwłaszcza ze strony czynników środowiskowych (np. hałasu, drgań, zanieczyszczeń powietrza, mikroklimatu, promieniowania energii szkodliwej) jest skracanie czasu narażenia pracownika, a przez to – zmniejszanie przyjmowanej przez niego dawki czynnika szkodliwego. Takie rozwiązanie problemu traktować należy jako doraźne.
W celu ograniczenia uciążliwości występujących przy pracach powtarzalnych i monotonnych, skuteczne są proste techniki organizatorskie. Bardziej radyklane i skuteczniejsze działania noszą nazwę humanizacji pracy.
Proste techniki organizatorskie
Rozszerzanie pracy – przydzielanie pracownikowi nowych, bardziej złożonych zadań, poszerzanie zakresu czynności wykonywanych na stanowisku pracy (dodanie operacji), umożliwanie wykonywania całego wyrobu lub znacznej jego części
Wzbogacanie pracy – scalanie czynności o różnym stopniu trudności w ramach jednego zadania, zwiększanie stopnia swobody i podejmowania decyzji w zakresie wykonywanych przez pracownika czynności, umożliwienie mu samodzielnego planowania i organizowania pracy.
Wymienność pracy – zmiana rodzaju pracy, rodzaju czynności, która polega na zamianie jednego wykonawcy na innego przy danej pracy
Wymienność stanowisk pracy – zmiana miejsca pracy w ciągu dnia, tygodnia i dłuższych okresów
Rozszerzanie pracy jest jedną z prób zwiększenia zainteresowania pracą. Praca powinna być tak pomyślana, aby stanowiła pewną zamkniętą całość, w której przynajmniej jeden element lub zespół był samodzielnie wykonywany przez jednego wykonawcę. Ważna jest nie sama długość cyklu, lecz fakt, aby zadanie stanowiło zamkniętą całość mającą początek, czas trwania i zakończenie.
Poszerzanie zakresu pracy pociąga za sobą poziome rozszerzenie zadań wykonawcy. Pozwala to na zwiększenie liczby zadań do wykonywania na tym samym poziomie działania systemu.
Programy poświęcone wzbogacaniu pracy podejmują próby zwiększania liczby zadań, jakie ma wykonywać pracownik, usytuowanych zarówno w hierarchii poziomej, jak i pionowej (tzn. zadań zarówno ze szczebla równego formalnych kompetencjom pracownika, jak i ze szczebla wyższego). Przykładem może być obarczenie pracowników odpowiedzialnością za kontrolę jakości własnej pracy. Takie podejście zwiększa stopień odpowiedzialności za wykonywaną pracę. Kontrola jakości jest zwykle wykonywana przez osobę na wyższym stanowisku, np. przez kierownika.
Przenoszenie części funkcji kierowniczych na pracownika stanowi wzbogacanie pracy niewykwalifikowanego pracownika, ale równocześnie prowadzi do zubożenia pracy kierownika i pojawienia się nowych, złożonych problemów, jak pytanie, czy większej odpowiedzialności winno towarzyszyć wyższe wynagrodzenie.
Rotacja prac polega na zamianie jednego wykonawcy na innego przy danej pracy.
Okres rotacji ustala się w taki sposób, aby nie dopuścić do powstania uczucia monotonii poprzez skrócenie czasu wykonywania jednostajnej i nużącej pracy.
Szeroko zaplanowana wymienność prac wymaga dobrej organizacji oraz dodatkowych nakładów związanych z rozplanowaniem robót i szkoleniem załogi.
Z badań przeprowadzonych w wielu przedsiębiorstwach w zakresie wymienności stanowisk pracy wynika, że wprowadzenie elastycznych struktur pracy pozwala na lepsze wykorzystanie pracowników, powoduje polepszenie jakości produkcji, zwiększenie wydajności pracy, wzbogacanie jej treści, eliminację konieczności długotrwałego utrzymywania tej samej, wymuszonej postawy ciała przy pracy, większe poczucie odpowiedzialności u pracownika, większe zadowolenie z pracy, ograniczenie absencji i fluktuacji oraz lepszy klimat pracy.
Ergonomiczne organizowanie pracy, najogólniej mówiąc, polega na stosowaniu nowych form uczestnictwa człowieka w procesach produkcyjnych, zgodnych z jego rytmem fizjologicznym, zainteresowaniami i innymi potrzebami psychofizycznymi. Sprowadza się do grupowania zadań, które mają być wykonane przez różnych ludzi, tworzenia różnych wariantów rozwiązań możliwych do wyboru oraz ustalenia optymalnych powiązań.
Lista P. Fittsa – przewaga człowieka nad maszyną:
Wykrywanie słabych sygnałów, zarówno wzrokowych ,jak i słuchowych
Wykrywanie sygnałów przypadkowych, pojawiających się na tle szumu
Odbiór, interpretacja i scalanie informacji cząstkowej oraz uzupełnienie brakujących informacji
Wykonywanie płynnych operacji sterowania
Przechowywanie dużej ilości informacji przez długi okres i wykorzystywanie ich w odpowiedniej chwili oraz umiejętność kojarzenia ze sobą różnorodnych informacji
Myślenie indukcyjne (wyciąganie wniosków i formułowanie uogólnień na podstaiwe dokonanych obserwacji i przesłanek stanowiących poszczególne przypadki wniosków i uogólnień)
Zmiany w zakresie wykonywanych funkcji w wyniku uczenia się (poprawa sprawności w toku pracy)
Zdolność do działania w sytuacjach nieoczekiwanych i mało prawdopodobnych (działanie intuicyjne)
Wykonywanie i poprawianie błędów, zarówno swoich jak i maszyny
Szybkość działania
Wielkość dysponowanej siły, mocy i ich stabilność
Niezmienność wykonywania stereotypowych czynności i zadań
Przechowywanie informacji w postaci skróconej i kasowanie informacji
Zdolność do wykonywania wielu operacji równocześnie
Odporność(zaprogramowana) na warunki środowiska zewnętrznego
Począwszy od epoki kamiennej narzędzia tworzone przez ludzi dostosowywane są do cech antropologicznych. Od prostego pięściaka: ukształtowanego tak, by przylegać do wewnętrznej strony dłoni do współczesnych maszyn i urządzeń dostosowanych do cech operatora. Zapomina się jednak często ,że dostosowanie narzędzia powinno uwzględniać również cechy psychofizjologiczne użytkownika ,zwłaszcza w przypadku systemów oddziałujących na inne niż dotyk zmysły ,np.wzrok. Można tu wyszczególnić kilka aspektów problemów ergonomii systemów SCADA/HMI.
System operator-proces:
Operator aplikacji np.: SCADA/HMI integralną składową systemu sterowania.
Każda składowa systemu ma wpływ na jego bezpieczeństwo, więc również operator,j ego zdolność precyzyjnej oceny sytuacji i podejmowania trafnych decyzji ,mają znaczenie bezpieczeństwa systemu i sterowanego procesu.
Ze skojarzenia ”jaskrawy kolor=niebezpieczeństwo” wynika powszechnie stosowanie czerwonego i żółtego koloru ,jako ostrzegawczych. Tej samej konwencji kolorów należy używać w aplikacjach SCADA/HMI- pełna zgodność z powszechnie stosowaną umową nie prowadzi do konfliktów i nieporozumień.
Można spotkać aplikacje (np.WDPF) łamiące tę zasadę. W systemach tych kolor czerwony oznacza stan poprawnej pracy, bez zakłóceń i awarii. Dzieje się tak dzięki przeniesieniu wprost sygnalizacji zagrożenia lokalnego, pochodzącego od urządzenia w ruchu na poziom zdalnego sterowania nadrzędnego.
Dla operatora aplikacji SCADA, siedzącego z dala od urządzeń , w nastawni:
Zagrożenie od działających urządzeń nie istnieje- nie powinny być wyświetlane w kolorze czerwonym
Stan poprawnej pracy urządzeń powinien być sygnalizowany kolorem zielonym lub szarym- nie wymagają one interwencji operatora ,brak awarii
Zastosowanie czerwieni do oznaczenia normalnej pracy urządzeń może prowadzić do utrwalenia skojarzenia: czerwony-OK.
Czas wyprowadzenia sterowanie może mieć krytyczne znaczenie dla bezpieczeństwa sterowanego obiektu (np. aplikacje SCADA w energetyce, aplikacje HMI do sterowania statkami ,w hutnictwie). Niejednolity sposób sterowania obiektami wizualizacyjnymi (przyciski, stacyjki napędów, wprowadzanie wartości liczbowych nastaw) może prowadzić do wydłużenia czasu wyprowadzania sterowania przez:
Konieczność używania na przemian różnych urządzeń peryferyjnych (mysz-> klawiatura-> mysz->)
Skomplikowany sposób zatwierdzania sterowania, utrudnione wyszukiwanie elementów
Sterowania
Sugeruje się więc:
Grupowanie elementów sterowania i wyróżnianie ich przez zastosowanie koloru, obramowania, kształtu
Uproszczenie procedur sterowania przez wymaganie użycia jednego, najwyżej dwóch urządzeń peryferyjnych(sekwencja: mysz-> klawiatura)
Zabezpieczenie sterowań przez logowanie operatora (jednokrotne uwierzytelnienie)
Tematyka badań ergonomicznych
W zakres tych zadań wchodzą następujące zagadnienia:
Wykonywanie pomiarów oraz określenie dopuszczalnych wartości(norm) intensywności czynników tworzących fizyczne, chemiczne i biologiczne środowisko pracy
Określenie wpływu tych czynników na człowieka, zarówno podczas badań diagnostycznych(określenie stanu istniejącego),jak i prospektywnych (prognozowanie skutków w procesie projektowania systemu)
Określanie sposobu eliminacji uciążliwości i zagrożeń powodowanych przez czynniki środowiskowe oraz realizacja projektów korygujących warunki pracy.
Ergonomia wyrobów zajmuje się przede wszystkim:
Dostosowaniem obiektów technicznych do wymiarów i kształtów ciała człowieka
Funkcjonalnością obiektu technicznego ( np. sprawnością, odpowiedniością formy i funkcji, niezawodnością, podatnością na regulacje i naprawy, łatwością likwidowania po zużyciu)
Bezpieczeństwem komfortem użytkowania obiektu technicznego
Estetyką kształtów i barw obiektu technicznego
Obiektami zainteresowań ergonomii wyrobów są tzw. artefakty użytkowe, np.: narzędzia, maszyny i inne urządzenia techniczne, pojazdy, wyroby powszechnego użytku.
Ergonomiczna jakość (ergonomiczność) jako istotny składnik ogólnej jakości wyrobu ma coraz większe znaczenie marketingowe i w warunkach gospodarki rynkowej nabiera znaczenia ekonomicznego.
Nieco później wyodrębniono takie kolejne sfery działań ergonomicznych jak:
Ergonomia mieszkania
Ergonomia czasu wolnego, rekreacji i sportu
Ergonomia dla ludzi starszych i niepełnosprawnych
Ergonomia prac biurowych (w tym stanowisk komputerowych)
Ergonomia świata dziecięcego
Ergonomia prac ekstremalnych (np. na dużych wysokościach, pod wowodą ,w kosmosie, w ratownictwie przemysłowym, w górnictwie)
Ergonomia prac operatorskich, zautomatyzowanych i zrobotyzowanych
Ergonomia systemów złożonych
Ergonomia warunków pracy:
Czynniki materialnego środowiska pracy
Czynniki techniczno-organizacyjne
Ergonomia wyrobu:
Dostosowanie obiektów technicznych do wymiarów i kształtów ciała ludzkiego
Funkcjonalność obiektu technicznego
Bezpieczeństwo i komfort użytkowania obiektu technicznego
Estetyka kształtu, barw obiektu technicznego
Zadania ergonomii warunków pracy:
Wykonywanie pomiarów raz określenie dopuszczalnych wartości(norm ) intensywności czynników tworzących fizyczne, chemiczne i biologiczne środowisko pracy
Określenie wpływu tych czynników na człowieka, zarówno na drodze badań diagnostycznych( określenie stanu istniejącego) jak i prospektywnych (prognozowanie skutków w procesie projektowania systemu)
Określenie zasobów eliminacji uciążliwości i zagrożeń powodowanych przez czynniki środowiskowe oraz realizacja projektów korygujących warunki pracy.
Podstawowe założenia ergonomiczne przy projektowaniu stanowiska pracy:
Antropometryczne kształtowanie stanowiska pracy
Pozycja robocza( siedząca lub stojąca)
Zasięg rąk i nóg pracownika na stanowisku pracy
Czynniki informacyjno- techniczne
Kolejne slajdy prezentują różne stanowiska pracy w fabryce pralek i suszarek Bosch i Siemens Hausgerate w Łodzi przed i po modernizacji:
Pobieranie oraz umieszczenie instrukcji obsługi na palecie pod suszarką
PRZED: Zdjęcie schylonego pana w ogrodniczkach (ale mało hał ju duing): Ciało pracownika jest w pozycji schylonej a tułów jest skręcony. Jest to pozycja bardzo niekorzystna, wywiera ona negatywny wpływ głównie na kręgosłup, miednicę ,ale także na inne części ciała takie jak żołądek, powodując zaburzenia układu pokarmowego.
PO: Instrukcja obsługi suszarki obecnie jest umieszczana na wcześniejzym stanowisku montażowym. Pracownik stoi bezpośrednio na posadzce i umieszcza instrukcję na palecie w pozycji wyprostowanej.
Pobieranie poprzeczki przedniej górnej, znajdującej się bezpośrednio na linii montażowej i pozycjonowanie jej na obudowie
PRZED: Zdjęcie schylonego pana w ogrodniczkach (ale mało hał ju duing): Pracownik po raz kolejny w jednym cyklu produkcyjnym musi wykonywać skłon
PO: Po modyfikacji pojemnik z poprzeczkami znajduje się tuż obok pracownika. Pracownik musi wykonać nieznaczny obrót tułowia w celu pobrania poprzeczki oraz zamontowania w niej wkrętów, lecz jest to o wiele korzystniejsze niż bardzo głęboki skłon w celu każdorazowego pobrania poprzeczki wprost z linii montażowej. Po pobraniu poprzeczki, pracownik mocuje ją wkrętami do obudowy z lewej i prawej strony z przodu oraz z lewej i prawej strony z góry. Praca na badanym stanowisku jest lżejsza, przyjemniejsza, wyeliminowano czynność najbardziej uciążliwą – ciągłego pochylania w przód. Największą poprawę warunków pracy odczują z pewnością osoby starsze oraz cierpiące na ból kręgosłupa.
Zadania ergonomii wyrobów:
Dostosowanie obiektów technicznych do wymiarów i kształtów człowieka
Zapewnienie funkcjonalności obiektu technicznego (np. sprawności, odpowiedniości formy i funkcji, niezawodności, podatności na regulacje i naprawy, łartwości likwidowania po zużyciu)
Zapewnienie bezpieczeństwa i komfortu użytkownika obiektu technicznego
Eliminowanie negatywnego wpływu wyrobu na warunki środowiska
Dbałość o estetykę kształtów i barw obiektu technicznego
Kolejne slajdy prezentują wyroby, które zostały zmodernizowane tak, aby były najbardziej ergonomiczne
2c.Unia Europejska – Dyrektywa 89/39/EWG obowiązki pracodawcy
informowanie ,konsultacje i szkolenia pracowników oraz ich przedstawicieli
zatrudnienie kompetentnych służb ochrony zdrowia i zapobiegania ryzyku zawodowemu
zapewnienie lekarskich badań kontrolnych ,zorganizowanie pierwszej pomocy
gaszenie pożaru, ewakuacja pracowników w razie zaistnienia poważnego niebezpieczeństwa
prowadzenie rejestru wypadków przy pracy, sporządzanie raportów o wypadkach
przeszkolenia pracownika przed przystąpieniem do pracy ,w każdym przypadku przeniesienia pracownika lub zmiany pracy, wprowadzeniem nowego sprzętu lub jego zmiany, wprowadzeniem nowej technologii. Szkolenie powinno odbywać się na koszt pracodawcy ,w ramach czasu pracy.
2c.Unia Europejska – Dyrektywa 89/39/EWG obowiązki pracownika
Pracownik ma obowiązek:
używać zgodnie z przeznaczeniem: maszyn, aparatów, narzędzi, niebezpiecznych substancji, środków transportu i innych środków produkcji
używać zgodnie z przeznaczeniem środków ochrony
powstrzymywać się od rozłączania ,zmieniania, usuwania stosowanych urządzeń zabezpieczających maszyny, aparaty, narzędzia ,instalacje i budynki; urządzenia zabezpieczające muszą być stosowane zgodnie z ich przeznaczeniem
informować pracodawców i pracowników odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i zdrowie pracowników o jakichkolwiek sytuacjach stanowiących poważne i bezpośrednie zagrożenie bezpieczeństwa i zdrowia
2c.Unia Europejska – Dyrektywa 89/39/EWG -prawa pracownika
oddalić się z miejsca zatrudnienia, wówczas gdy są lub mogą być narażeni na poważne i nieuniknione niebezpieczeństwo konsultacji i uczestnictwa we wszystkich działaniach pracodawcy dotyczących zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników w środowisku pracy
prawo odwołania się do kompetentnych władz wówczas ,gdy stwierdzą, że podjęte przez pracodawcę środki są nieodpowiednie do zapewniania bezpieczeństwa i ochrony zdrowia podczas pracy
System ochrony pracy w Polsce
System ochrony pracy - zbiór jednostek organizacyjnych wzajemnie powiązanych zależnych i/lub współpracujących ,mających na celu ochronę praw pracowniczych określonych w prawie pracy wraz z prawem, na podstawie którego wykonują swoje zadania.
W Polsce mamy:
system prawny- stanowiący integralną część gałęzi prawa, jaką jest prawo pracy, mówi nam o normach prawnych i ich usytuowaniu w hierarchii źródeł prawa dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia.
System organizacyjny – obrazuje system organizacji ochrony pracy na szczeblu państwa , zakładu oraz organów uczestniczących w tworzeniu a także kontrolowaniu bezpieczeństwa i higieny pracy w Polsce.
3a. System prawny ochrony pracy w Polsce
Podstawowym aktem prawnym ,mówiącym o prawie do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, jest Konstytucja RP
Ustawą określającą prawa i obowiązki obywateli w tym zakresie jest kodeks pracy:
W dziale X- podstawowe uregulowania kodeksowe w zakresie bhp
W dziale VII-ochrona pracy kobiet
W dziale IX – ochrony pracy młodocianych
Zasady BHP- pozaprawne (nie określone w prawie) reguły bezpiecznego postępowania wymagane przy wykonywaniu określonej pracy (czynności) wynikające z doświadczenia oraz przesłanek naukowych i technicznych.