Pytanie 14: Sztuka wczesnochrześcijańska w Rawennie – architektura i mozaiki V-VI w.

1. Wiek V to początek znaczenia Rawenny: w 402 r. cesarz Honoriusz (żona Galia Placydia) przeniósł się do niej ze swoim dworem z zagrożonego przez Wizygotów Mediolanu. W IV wieku nie było tam jeszcze autonomicznego typu architektury. W V wieku architektura raweńska powoli nabiera własnego wyrazu, widać w niej wpływy mediolańskie (budownictwo ceglane) i greckie.

• Mauzoleum Galii Placydii, 424

a) Architektura:

• dobudowane z prawej strony niestniejącego dziś Kościoła Santa Croce (transeptowa bazylika + podłużny narteks)

• dedykowane św. Wawrzyńcowi

• plan krzyża greckiego z kopułą na skrzyżowaniu, ukrytą, obudowaną 4-spadowym dachem

• przedłużone nawy

• cegła, arkadowe blendy

b) Mozaiki:

• przepych (wypełnione kopuła, blendy, arkady), kulminacja mozaik w górnej partii budowli

• przedstawienia: św. Wawrzyniec – triumfalnie idzie ku miejscu męczeństwa, Dobry Pasterz – Chrystus w typie apollińskim z owieczkami, Apostołowie – flankują okna, Krzyż na błękitnym tle – czasza kopuły, oraz 4 ewangelistów i motywy roślinno-zwierzęce (gołębie).

• Bazylika św. Jana Ewangelisty, pocz. IV w.:

• powolna krystalizacja architektury raweńskiej – zewnętrze = wydłużenie, surowość + przepych wnętrza

• wpływy greckie – strop + imposty w kapitelach

• w absydzie – wielka mozaika upamiętniająca Galie Placydię, Chrystus w centrum

2. Od 490 Rawenna pod panowaniem Ostrogotów, wyznawców arianizmu (wierzyli, że Trójca Święta nie jest jednością) ich przywódcą był Teodoryk Wielki – który uczynił z Rawenny stolicę.

• Mauzoleum Teodoryka Wielkiego, 520-526.

• wybudowana z kamieni importowanych (bo w Rawennie ich nie było)

• wzorowany na antycznych mauzoleach

• 10-cio boczne przyziemie, we wnętrzu kaplica na planie krzyża greckiego

• zwieńczenie kopułą – ale nie jest to konstrukcja tylko rodzaj wieka wykutego w kamieniu.

• San Apollinare Nuovo, 493.

• Ufundowana przez Teodoryka; w 565 – przechrystianizowana przez przeniesienie szczątków św. Apolinarego (stad nazwa).

a) Architektura = to mieszanka wpływów: cegła – Mediolan, plan – Rzym (Santa Sabina), detal – Grecja i Syria, kapitele – Konstantynopol.

b) Mozaiki: jednolity ciąg mozaik; za czasów Justyniana, ok. 550 roku przerobione na chrześcijańskie:

• Ściana Północna: korowód, męczennic, ubranych w białe tuniki i złote płaszcze, niosących wieńce, 1 atrybut – baranek = św. Agnieszka, zmierzają ku Marii (w typie Nico Poi)

• Ściana południowa: męczennicy ubrani w białe szaty, trzymają plamy i diademy, zmierzają ku tronującemu Chrystusowi z czterema Archaniołami

• Ponad korowodem: Apostołowie, sceny z życia Chrystusa

• Baptysterium Ortodoksów, 400-450.

• plan oktogonu (liczba 8 była symboliczna – z wykładni św. Ambrożego), przy katedrze katolickiej

• fundacja bsk. Neona

• wnętrze: przepych = mozaiki + marmur + stiuk

• 3 strefy ścian: Dolna – 8 proroków większych, inkrustracja marmurowa, Środkowa – mozaiki floralne, Górna – okna flankowane przez arkadki, wizerunki 16 proroków większych.

• Mozaika w kopule – kręgi, etmiasia, ołtarz, 12 apostołów w poruszonych pozach, Chrzest Chrystusa – umieszony na osi, jak antyczny akt (Chrystus nagi), personifikacja rzeki Jordan (pogańskie).

• Światłocień w mozaikach → dziedzictwo po antyku

• Baptysterium Arian, 500.

• plan tetrakonchosu nałożonego na czworobok co daje oktogon

• 4-spadowy dach

• Mozaika w kopule: Centrum = Chrzest (Jordan - wielka postać, Chrystus w typie hellenistycznym, młodzieniec), dookoła pochód męczenników niosących wieńce zmierzają etimasii.

3. W 540 Rawenna przejęta przez wodza Belizariusza i tym samym znalazła się pod panowaniem Justyniana (który sam nigdy fizycznie Rawenny nie odwiedził).

• San Vitale, ukończony 548-546.

• Typ architektury Justyniańskiej, jedynej w tym typie po za Konstantynopolem

• Plan zbliżony do kościola Św. Sergiusza i Bachusa

• oktogoniczny rdzeń

• na osi kopuła, podparta kwadratowym przęsłem, obudowana ściankami

• monolityczny, surowy charakter, ceglana elewacja dają wrażenie masywności

• bizantyjskie, impostowe kapitele (import z Konstantynopola)

• Mozaiki:

• Sklepienie – medaliony z symbolami: baranek boży + motywy floralne

• Absyda – Chrystus Pantokrator trzyma zwój z pieczęciami, tło złote, mistyczna przestrzeń raju, Św. Witalis – prezentowany przez anioła, otrzymuje wieniec męczeństwa, bsk. Eklezjusz- funduje kościół (model)

• Prezbiterium – pod przęsłami dwór cesarski w składzie: Justynian (niesie chleb, ma insygnia władzy, po jego prawicy Belizariusz, wojownicy i duchowni) i Teodora (z dwórkami, niesie ofiarny kielich);

• Ściany przęseł prezbiterium – ofiara Izaaka, ofiara Melchizedecha.

• konwencja: izokefalizm, gruby kontur, płaska plama barwna, stypizowane twarze-duże oczy, małe usta.

• San Apollinaire in Classe, mozaika w absydzie z 549.

• wpływy bizantyjskie

• bazylika 3-nawowa, kryta otwartą więźbą

• greckie proporcje

• Mozaiki w absydzie:

  • Centrum: crux gemmata na tle rozgwieżdżonego nieba

• 3 owieczki = apostołowie Piotra, Jana i Jakuba, uczestniczących w Przemienieniu Pańskim na górze Tabor

• Wyżej: Manus Dei wyłania się z chmur, po bokach Mojżesz i Eliasz

• Niżej: Św. Apolinary – w pozie oranta, patron i 1. biskup Rawenny, otoczony 12 owieczkami = Apostołami

• między oknami biskupi: Ursycyn, Ursus, Sewer i Eklezjusz.

3