Literatura dziecięca – lit tworzona z myślą o dzieciach, czytana i wybierana przez dzieci, współtworzona z dziećmi (bazująca na twórczości dziecięcej tzw. folklor dziecięcy
Lit dziecięca:
- poezja/liryka (wiersze, wierszyki, bajki, rymowanki, winszowanki, utwory okolicznościowe)
-proza/epika (bajki, baśnie, opowiadanie, nowela, legenda)
-ballada, powieść
Cele: zaznajomić z lit, „przyzwyczaić” do najlepszej lit – najbardziej wartościowej
Cechy pisarza lit dziecięcej: wrażliwość (dziecięca), wyobraźnia, ciekawość świata, prostota wypowiedzi, umiejętność postrzegania rzeczy wyjątkowych, niezwykłych w drobnostkach – rzeczy zwykłych
Bajka: gatunek lit dydaktycznej, małe rozmiary, ma morał, najczęściej bohaterami są zwierzęta którym przypisywane są określone cechy (lisi spryt, małpia przebiegłość) odpowiadające zarazem cechom, charakterom, zachowaniom ludzkim
Baśń: gatunek epicki (powstał na podstawie przekazów ustnych wypływające z tzw. mądrości ludzkich), większe rozmiary niż bajka, magiczność, fantastyka, nadawanie cech ludzkich zwierzętom – antropomorfizacja, popularny gatunek w romantyzmie
Za twórcę baśni uważany jest:
Ezop z Frygi (VI w.p.n.e.) bajka grecka, jego bajki odzwierciedlają panujące wówczas stosunki społeczne, pisarz krytykuje niesprawiedliwość i przemoc jakich dopuszczają się silniejsi wobec słabszych, bohaterami są w większości zwierzęta
Fedrus (I w .n. e.) bajka rzymska, wyodrębnił bajkę jako samodzielny gatunek (napisał 5 ksiąg bajek – z tego zachowały się 2 utwory)
W Polsce na przełomie XII – XIII w
Wincenty zw. Kadłubkiem, napisał „Chronika Polonorum” zawierające bajki i przypowieści „O królu Popielu, którego zjadły myszy”
XVI w – powstał zbiór Biernata z Lublina „Żywot Ezopa” zawierający żartobliwe bajki nawiązujące do postaci i twórczości starożytnego pisarza.
Początkowo literatura dla dzieci nie istniała jako odrębny rodzaj, była opracowywana, wybierana, dostosowywana dla potrzeb edukacyjnych, podporządkowana celom dydaktycznym.
Dydaktyka= nauczanie
Edukacja= uczenie
Wiek XVI - Mikołaj Rej „ Zwierzyniec”- kontynuacja tradycji bajki starożytnej
1613 – pierwsze opracowanie kierowane do dzieci Jan Szczęsny Herburt „ Nauka dobromilska w Dobromilu”
Wiek XVII - pierwsze baśnie kierowane do dzieci Charles Perrault „ Czerwony Kapturek”, „ Kot w butach”, „Śpiąca królewna”
Od XVII wieku powstają utwory przeznaczone dla dzieci jak i dla dorosłych, wspólna literatura- bajki Jeana de La Fontaine’a „ Kruk i lis”- twórca krótkiej bajki wierszowanej narracyjnej
XVIII wiek- Ignacy Krasicki „ Przyjaciele”
Wzrasta zainteresowanie tematyką orientalną, francuskie tłumaczenie baśni- z tysiąca i jednej nocy, na polski ( 1767-1768)
XIX wiek- A. Fredro „Paweł i Gaweł”, „ Małpa w kąpieli”
-W I poł. Iwan. Kryłow- 200 bajek, „ Wrona i lis”, Bracia Grimm, Andersen- Calineczka, Jaś i Małgosia, brzydkie kaczątko, mała syrenka, dziewczynka z zapałkami
- bracia Grimm, Andersen
- LD- K. Hoffmanowa, S. Jachowicz- w utworach muzyka „Śpiewy dla dzieci
2 poł- powstają opowiadania „ Alicja w krainie czarów”- Lewis Carroll, „ Pinokio”- Carlo Collodi
XIX/XX wiek- pozytywizm i młoda Polska- 1864-1890; 1891-1918:
M. Konopnicka- pierwsza poetka, która tworzyła nie tylko pojedyncze wiersze ale szereg tomików napisała dla dzieci, upomniała się o względy estetyczne o potrzebę artystyczności poezji dziecięcej- kształtowanie jego osobowości, smaku i gustu, LD zaczęła być postrzegana jako cząstka literatury pięknej.
I poł XIX wieku- 1904 „Piotruś Pan”- James Matthews,
1908- „ Ania z zielonego Wzgórza”- Lucy Montgomery
1912- „ Pszczółka Maja”- Waldemar Bonsels
1923- „Król Maciuś I”- J. Korczak
1926- „Kubuś Puchatek”- A. Milne
W Polsce okres 20-lecia międzywojennego- twórczość dla dzieci
Joanna Porazińska reprezentująca ludowy nurt w poezji dziecięcej, wykorzystuje autentyk ludowy- powiedzenia, piosenki, nadając im artystyczny wyraz, formę, kształt.:
J. Tuwim-lokomotywa, ptasie radio,
J. Brzechwa- na straganie, kaczka dziwaczka,
Kazimiera Iłłakowiczówna- rymy
O wartości w LD:
Cele LD:
- edukacyjne- proces gromadzenia wiedzy
- wychowawcze- umiej. Rozróżniania dobra i zła; sakrum /profonum, umiej postępowania zgodnego z ogólnie przyjętym systemem wartości
- uwrażliwianie, kształtowanie gustów estetycznych, przygotowanie do poznawania wielkich dzieł literatury światowej
- terapeutyczne
Wartości w LD:
- wychowawcze- kształtowanie postaw, postępowanie zgodnie z systemem wartości- aksjologia
- dydaktyczne- kształtowanie określonych umiej. Dotyczących sposobu myślenia o świecie- nauczanie
- informacyjne/edukacyjne- przekazywanie inf. Dotyczących rzeczywistości zewn. Otaczającego świata.
Morał- rodzaj nauki; pouczenia wypływający z treści utworu literackiego- bajka, satyra, przypowieść; specyfika:
- stanowi uszczegółowienie powszechnych zasad, reguł
- odsyła do wartości, ale argumentacja i uzasadnienie- dziecięce
- morał jest składową dziecięcych wyliczanek, zabaw językowych
- ukazuje świat dziecięcy, odwołuje się do świata wartości dorosłych
Wartość morału jest nierozerwanie związana z całym utworem, jest efektem jego wartości artystycznej.
Dobry morał stwarza potrzebne „słupy orientacyjne”, staje się dla dzieci regulatorem życia i ma wpływa na późniejsze wybory już w życiu dorołym
Semantyczny= znaczeniowy
Jan brzechwa- środki onomatopeiczne - dźwiękonaśladowcze; Jan Lesman
( 1898-1966)- polski poeta pochodzenia żydowskiego, autor wielu bajek i wierszy dla dzieci, tekstów satyrycznych dla dorosłych, tłumacz literatury rosyjskiej; ukończył zakład naukowo-wychowawczy ojców Jezuitów w Chyrowie, absolwent wydziału prawa- prawo autorskie
Zadebiutował w 1915 publikując wiersze w sztandarze „kłosy ukraińskie”
1920- uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej
1921- wraca do warszawy, autor tekstów satyrycznych ( praca) współpracując z kabaretami „Czarny kot”
1926- wydanie tomiku „oblicza zmyślone”
1938- pierwszy tomik dla dzieci „ tańcowała igła z nitką”
1939- „ Kaczka dziwaczka”
- powojenna- „Akademia Pana Kleksa”, „Pan drops i jego trupa”
Julian Tuwim (1894-1953) polski poeta pochodzenia żydowskiego, autor skeczy, tekstów piosenek. Jeden z najpopularniejszych poetów dwudziestolecia wojennego
1904-14 męskie gimn w Łodzi
1911 debiut tłumaczenia wierszy Staffa
1913 debiut literacki „Prośba”
1916-1918 studiuje prawo i filozofię WWA
1939 emigruje z innymi poetami grupy „skafander” do Francji
1940 wyjazd do Brazylii i USA
1946 powrót do PL
1947-1950 kierownik artystyczny Teatru Nowego
Komizm i humor w LD:
Komizm- utwory o charakterze żartobliwym, mające na celu wywołanie napięć, które wywołują spontaniczną reakcję śmiechu
Rodzaje:
Słowny- stosowanie niestandardowego języka odbiegającego od wzorców, reguł, norm, słownictwa i gramatyki
Sytuacyjny- przedstawienie syt.zupełnie odbiegającej od rzeczywistości, nieprzewidzianej
Postaciowy- przedstawienie nietypowego wyglądu, zachowania
Prosty- bez zakusów moralizatorskich
Złożony- krytykujący przywary ludzkie
I.Sikirycki- „Ogród szkolnych fraszek”
Humor- nie posiada charakteru negującego, wynika z syt.zaistniałej w utworze- fabuły
Ironia- negowanie, krytykowanie przedmiotu wypowiedzi poprzez kontrast pomiędzy dosłownym znaczeniem a nadawanym przez autora
Autoironia- drwiąca postawa wobec siebie samego
Animizacja i antropomorfizacja w lit dziecięcej
Animizacja – nadawanie cech żywych przedmiotom, rzeczom „martwym”
Antropomorfizacja – przypisywanie cech ludzkich zwierzętom, przedmiotom
- środki często stosowane w LD
-ułatwiające proces poznawczy
-kształtujące i utrwalające system wartości wpisywanych w kod kulturowy
Gatunki LD:
-bajka klasyczna (alegoryczna)
Klasyczny układ: bohater pozytywny-negatywny, odchodzenie od wzoru klasycznego, jednoznacznego morału np. „Słoń Trąbalski”, „Przygody koziołka matołka” – bajki XX wieczne
-baśń, nauka moralna płynie ze świata irracjonalnego, świat iluzji, czarów
Utwory o charakterze modelowym: utwory, w których autorowi chodzi o modelowe ukazanie międzyludzkich stosunków, sytuacji społecznych, zależności istniejących w danym społeczeństwie i ogólnie otaczającej rzeczywistości. W tego typu utworach bohater pełni funkcję służebną wobec przedstawianych zdarzeń
Bohater – dająca się wyodrębnić postać lub rzecz, przedmiot w utworze literackim, której losy wpływają na fabułę (bieg wydarzeń):
-jednostkowy
-zbiorowy
-główny / pierwszoplanowy
- postać poboczna
Ze względu na wartość:
Pozytywny, negatywny
Przyroda w świecie dziecka:
Przebywanie, zabawa w otoczeniu przyrody jest nieodzownym elementem towarzyszącym ogólnemu rozwojowi dziecka.
- najbliższa człowiekowi jest materia ożywiona ( fauna i flora) jako afirmacja (życia) tego co najcenniejsze
- krajobraz działa na dziecko różnorodnością szczegółów, dzieci cechuje zmysł analityczny wyróżniający odrębne przedmioty. Dziecko przeżywa jednostkowe przedmioty i zjawiska natury- indukcyjne postrzeganie świata
Początkowe wartości estetyczne związane są z doświadczeniem różnych, silnych bodźców takich jak: kolor, zapach, kształt, dźwięk. Selekcja estetyczna typu kulturowego. Dziecko tworzy własny smak estetyczny.
W szkolnym systemie nauczania kontakt z naturą w dużym stopniu zastępuje literatura i sztuka, odwołująca się do znanych przez dzieci doświadczeń, bądź przybliżająca je ( uprzedzająca)