Autor:	Grzegorz Materna
Tytuł:	Pojęcie przedsiębiorcy w polskim i europejskim prawie ochrony konkurencji.

Wykaz skrótów

Akty prawne

k.c. - ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.)

k.p.c. - ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.)

k.h. - rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. - Kodeks handlowy (Dz. U. Nr 57, poz. 502 z późn. zm.)

k.s.h. - ustawa z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.)

u.d.g. - ustawa z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324 z późn. zm.)

u.o.k.k. - ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 z późn. zm.)

u.o.k.k. z 2000 r. - ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 244, poz. 2080 z późn. zm.)

u.p.p.m. - ustawa z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów (tekst jedn.: Dz. U. z 1999 r. Nr 52, poz. 547 z późn. zm.)

u.s.d.g. - ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 z późn. zm.)

u.p.d.g. - ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 101, poz. 1178 z późn. zm.)

u.ś.o.z. - ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 z późn. zm.)

u.z.n.k. - ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 z późn. zm.)

Publikatory

Dor. Pod. - Doradztwo Podatkowe

EPP - Europejski Przegląd Prawa

EPS - Europejski Przegląd Sądowy

KPPubl - Kwartalnik Prawa Publicznego

M.Podat. - Monitor Podatkowy

NSA - Naczelny Sąd Administracyjny

ONSA - Orzecznictwo Naczelnego Sądu Apelacyjnego

OSNC - Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna

OSNCP - Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

OSNP - Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych

OSP - Orzecznictwo Sądów Polskich

OTK - Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego

OTK-A - Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy

PiP - Państwo i Prawo

Prz. Leg. - Przegląd Legislacyjny

POP - Przegląd Orzecznictwa Podatkowego

PPE - Przegląd Prawa Europejskiego

PPH - Przegląd Prawa Handlowego

Pr. Spółek - Prawo Spółek

PS - Przegląd Sądowy

PUG - Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego

RP - Radca Prawny

RPEiS - Ruch Prawniczy Ekonomiczny i Socjologiczny

SN - Sąd Najwyższy

SOKiK - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

SPI - Sąd Pierwszej Instancji

St. Europ. - Studia Europejskie

St. Praw. - Studia Prawnicze

Sam. Teryt. - Samorząd Terytorialny

ZNUJ PWiOWI - Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej

Inne

CMLRev - Common Market Law Review

Dz. Urz. UOKiK - Dziennik Urzędowy Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

ECLRev - European Competition Law Review

ECR - European Court Reports

EKPCz - Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności

ETS - Europejski Trybunał Sprawiedliwości

GSP - Gdańskie Studia Prawnicze

KPP - Karta Praw Podstawowych

TFUE - Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

TK - Trybunał Konstytucyjny

TWE - Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską

UE - Unia Europejska

UOKiK - Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

WSA - Wojewódzki Sąd Administracyjny

Wstęp

Skuteczna ochrona konkurencji ma szczególne znaczenie dla prawidłowego rozwoju gospodarki rynkowej. Uważa się, że konkurencja rodzi wymierne korzyści dla gospodarki - poprawia efektywność przedsiębiorców i całej gospodarki, co bezpośrednio sprzyja dobrobytowi konsumentów. Osiągnięcie tych korzyści możliwe jest pod warunkiem ochrony uczestników obrotu rynkowego przed ograniczaniem wolności konkurowania ze strony innych przedsiębiorców. Uzasadnia to przekonanie o szczególnej roli prawa ochrony konkurencji (prawa antymonopolowego) jako publicznoprawnego instrumentu oddziaływania na zachowania uczestników obrotu rynkowego i kształtowania struktury rynku, którego celem jest przede wszystkim rozwój i ochrona wolnej i równej konkurencji jako źródła postępu i rozwoju. W istocie nie ma przesady w stwierdzeniu amerykańskiego Sądu Najwyższego, który przyrównał znaczenie tej dziedziny prawa w rozwoju przedsiębiorczości do roli, jaką w kształtowaniu swobód obywatelskich odegrała Karta Praw Stanów Zjednoczonych Ameryki¹.

Zadania realizowane przez prawo ochrony konkurencji są ściśle związane z tworzeniem warunków działania uczestników obrotu rynkowego. Ochrona konkurencji przed ograniczaniem realizowana jest za pomocą zakazu praktyk ograniczających konkurencję (porozumień ograniczających konkurencję i przejawów nadużywania pozycji dominującej na rynku właściwym) oraz mechanizmów kontrolnych zapobiegających antykonkurencyjnej koncentracji uczestników obrotu rynkowego.

Skuteczna realizacja celów prawa ochrony konkurencji wymaga właściwego określenia podmiotów, których zachowania to prawo dotyczy. Kluczowe znaczenie ma tym samym zakres pojęcia przedsiębiorcy , które w polskim prawie upowszechniło się jako określenie uczestników obrotu gospodarczego. Doniosłość tej kwestii wzmacnia też to, że pojęcie przedsiębiorcy na ogół odnoszone jest do podmiotów prowadzących działalność gospodarczą dla zysku, na podstawie ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 z późn. zm.). Tymczasem relacje konkurencyjne mogą zachodzić również między podmiotami, które nie mają takiego statusu, ale w rzeczywistości uczestniczą w obrocie rynkowym, oferując towary i usługi zaspokajające potrzeby osób trzecich.

Praktyka obrotu gospodarczego wskazuje zresztą na liczne przykłady ograniczeń konkurencji ze strony podmiotów, których podstawowym celem nie jest osiąganie zysku. Praktyki ograniczające konkurencję mogą stosować jednostki samorządu terytorialnego, które łączą wykonywanie zadań władzy publicznej z uczestnictwem w charakterze strony stosunków cywilnoprawnych². Przykładem może być też aktywność korporacji zawodowych, które mogą koordynować działania swych członków w stopniu wyczerpującym znamiona zakazu praktyk ograniczających konkurencję³. Pozostawienie niektórych takich podmiotów poza ramami prawa ochrony konkurencji mogłoby różnicować poziom ograniczeń nakładanych na te podmioty. Wówczas mogłoby się pojawić niebezpieczeństwo zniekształcenia konkurencji. Jest zatem sprawą o podstawowym znaczeniu to, czy prawo ochrony konkurencji nie uprzywilejowuje niektórych uczestników obrotu gospodarczego w porównaniu z innymi wskutek zbyt wąskiego podmiotowego zakresu zastosowania.

Pomimo kluczowego znaczenia kwestii zakresu pojęcia przedsiębiorcy dla praktyki stosowania prawa ochrony konkurencji problematyka ta nie była dotąd przedmiotem szerszych opracowań. Tym właśnie rozważaniom poświęcone jest niniejsze opracowanie. Jego zasadniczym celem jest określenie podmiotowego zakresu zastosowania publicznoprawnych ograniczeń, które prawo ochrony konkurencji nakłada na uczestników obrotu gospodarczego, i ustalenie, czy obowiązująca antymonopolowa definicja przedsiębiorcy wyznacza podmiotowy zakres oddziaływania prawa ochrony konkurencji optymalnie, to znaczy w sposób zapewniający warunki skutecznej realizacji jego założeń.

W opracowaniu uwzględniono europejski aspekt ochrony konkurencji na terytorium Polski. Członkostwo Polski w Unii Europejskiej jest faktem o doniosłym znaczeniu dla prawa polskiego w ogóle, a w tym w szczególnosci dla prawa gospodarczego⁴, do którego należy prawo ochrony konkurencji. Już w okresie stowarzyszenia Polski ze Wspólnotami Europejskimi prawo europejskie stanowiło punkt odniesienia dla kształtującej się wówczas krajowej regulacji antymonopolowej, zgodnie z postanowieniami Układu Europejskiego z dnia 16 grudnia 1991 r. ustanawiającego stowarzyszenie między Rzecząpospolitą Polską, z jednej strony, a Wspólnotami Europejskimi i ich Państwami Członkowskimi, z drugiej strony (Dz. U. z 1994 r. Nr 11, poz. 38 z późn. zm.). Obecnie normy prawa polskiego i europejskiego tworzą swoisty system ochrony konkurencji, w którym do oceny tych samych stanów faktycznych mogą być stosowane równocześnie przepisy mające źródło w prawie ochrony konkurencji - polskim i europejskim (wspólnotowym). Ochrona konkurencji jest zatem realizowana na podstawie przepisów prawa krajowego, tj. ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 z późn. zm.) i aktów wykonawczych do niej. Oprócz przepisów prawa krajowego reguły konkurencji określają również normy, których źródłem jest prawo UE, a w szczególności art. 81 i 82 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (wersja skonsolidowana: Dz. Urz. UE z 2006 r. nr C 321 E, s. 1)⁵ oraz wydane na podstawie TWE rozporządzenia określające zasady stosowania art. 81 i 82 TWE⁶ i reguły kontroli koncentracji⁷.

Zastosowanie przepisów o ochronie konkurencji może wymagać ustalenia statusu danego podmiotu zarówno w świetle prawa polskiego, jak i europejskiego. Dlatego celem badań przedstawionych w tej książce jest odpowiedź na pytanie, jakie są podobieństwa i różnice między pojęciem przedsiębiorcy w polskim prawie ochrony konkurencji i pojęciem przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 81 i 82 TWE, które pełni funkcję zbieżną z pojęciem przedsiębiorcy w prawie polskim. Ponieważ między zakresami tych pojęć istnieją różnice, praca jest odpowiedzią na pytanie, czy normy polskiego i europejskiego prawa ochrony konkurencji realizują cele na tyle odmienne, żeby mogło to być uzasadnieniem odmienności w podmiotowym zakresie zastosowania tego prawa (odmiennego ujęcia pojęcia przedsiębiorcy). Celem książki jest również odpowiedź na pytanie, czy z prawa europejskiego wynika obowiązek prowspólnotowej interpretacji pojęcia przedsiębiorcy w polskim prawie ochrony konkurencji.

Na tej podstawie zostały sformułowane postulaty dotyczące wykładni pojęcia przedsiębiorcy na gruncie obecnie obowiązujących przepisów polskiego prawa ochrony konkurencji oraz wnioski de lege ferenda odnoszące się do antymonopolowej definicji przedsiębiorcy.

*

W książce przyjęto metodę badań polegającą na analizie przepisów polskiego prawa antymonopolowego oraz przepisów prawa europejskiego dotyczących ochrony konkurencji. Zostało również przeanalizowane orzecznictwo sądów polskich i wspólnotowych, Prezesa UOKiK i Komisji Europejskiej, a także poglądy wyrażane w polskiej i zagranicznej literaturze przedmiotu. W książce wykorzystano metodę dogmatyczno-prawną oraz przeprowadzono analizę praktyki stosowania prawa mającą doprowadzić do ustalenia podobieństw i różnic między pojęciem przedsiębiorcy w polskim a pojęciem przedsiębiorstwa w europejskim prawie ochrony konkurencji.

Niniejsza publikacja składa się ze wstępu i z czterech rozdziałów. Pierwszy rozdział pt. "Zagadnienia wstępne" wprowadza do tematyki książki, służy ustaleniu celów i założeń prawa ochrony konkurencji, w tym także porównaniu celów polskiej i europejskiej regulacji antymonopolowej. Na tej podstawie sformułowano postulaty dotyczące cech optymalnie ukształtowanego podmiotowego zakresu prawa ochrony konkurencji. Rozdział drugi pt. "Pojęcie przedsiębiorcy w polskim i europejskim prawie ochrony konkurencji - podobieństwa i różnice" jest najobszerniejszy, a zarazem ma podstawowe znaczenie dla opracowania. Zawiera analizę pojęcia przedsiębiorcy w polskim i pojęcia przedsiębiorstwa w europejskim prawie ochrony konkurencji. Omówienie obu pojęć służy ustaleniu granic znaczeniowych i ich porównaniu. Rozdział trzeci pt. "Relacja między polskim i europejskim prawem ochrony konkurencji a pojęcie przedsiębiorcy" obejmuje analizę zasad prawa europejskiego, zasad obowiązywania europejskiego prawa ochrony konkurencji w polskim porządku prawnym, a także omówienie wpływu, jaki w okresie stowarzyszenia Polski ze Wspólnotami Europejskimi prawo europejskie wywarło na kształt polskiego prawa ochrony konkurencji, a w szczególności - pojęcia przedsiębiorcy. W końcowym, czwartym rozdziale pracy pt. "Wnioski i uwagi de lege ferenda" zawarto podsumowanie wniosków płynących z całości opracowania. Te z kolei posłużyły do sformułowania postulatów odnoszących się do interpretacji definicji pojęcia przedsiębiorcy w obowiązującej ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów oraz wniosków de lege ferenda.

*

W tym miejscu niezbędne są wyjaśnienia dotyczące terminologii, którą posługuję się w książce. W jej tytule i treści używam pojęć "prawo europejskie" i "europejskie prawo ochrony konkurencji". W odniesieniu do reguł ochrony konkurencji odnoszą się one wyłącznie do części prawa UE określanej mianem prawa wspólnotowego, powstałej w ramach tzw. I (wspólnotowego) filaru UE⁸. Pojęcie "prawo europejskie" można wprawdzie odnosić do prawa UE, które jest tworzone we wszystkich trzech filarach, na których opiera się UE, a także do prawa różnych europejskich organizacji międzynarodowych, takich jak Rada Europy⁹. Prawo ochrony konkurencji nie jest jednak (w zasadzie) przedmiotem uregulowań opracowywanych ani w prawie Rady Europy, ani w III filarze UE. Prawo ochrony konkurencji od samego początku po dzień dzisiejszy jest prawem wspólnotowym, sytuowanym w I filarze UE. Użycie pojęcia "prawo europejskie" w odniesieniu do przepisów o ochronie konkurencji odnosi się zatem do tej części prawa europejskiego, poza którą pozostaje prawo II i III filaru UE. Wybór określenia "europejskie prawo ochrony konkurencji" uwzględnia jednak aktualny kontekst polityczny i perspektywy dalszego rozwoju Unii Europejskiej. Ten zaś jest konsekwentnie orientowany na integrację wszystkich trzech filarów UE¹⁰, a zwłaszcza na niwelowanie granic między I i III filarem.

Niezbędne jest też zastrzeżenie w kwestii posługiwania się w niniejszej publikacji pojęciami "przedsiębiorca" i "przedsiębiorstwo". Pierwsze z nich jest używane w polskim prawie ochrony konkurencji. Natomiast europejskie prawo ochrony konkurencji dotyczy zachowań przedsiębiorstw (ang. undertaking; fr. entreprise; niem. Unternehmen). W niniejszej pracy będę się posługiwał obydwoma tymi terminami - zależnie od tego, czy sprawa dotyczy polskiego, czy europejskiego prawa ochrony konkurencji. Chcąc uniknąć zamętu terminologicznego, w rozważaniach dotyczących prawa ochrony konkurencji w ogólności lub dotyczących równocześnie polskiego i europejskiego prawa ochrony konkurencji, używam pojęcia przedsiębiorcy.

Wyjaśnienia wymaga także pominięcie w tytule pojęcia związku przedsiębiorców, mimo że związki przedsiębiorców są adresatami norm polskiego i europejskiego prawa ochrony konkurencji. Należy jednak podkreślić, iż zakres tematyczny książki obejmuje również problematykę pojęcia związku przedsiębiorców. Natomiast brak bezpośredniego odwołania do tego pojęcia w tytule pracy jest uzasadnione tym, że na gruncie obowiązującej obecnie ustawy antymonopolowej pojęcie związku przedsiębiorców zawiera się w pojęciu przedsiębiorcy. Takie rozwiązanie nie znajduje wprawdzie odzwierciedlenia w europejskim prawie ochrony konkurencji, jednak w świetle praktyki jego stosowania w określonych przypadkach związki przedsiębiorstw mogą być uznane za przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 81 i 82 TWE.

*

Niniejsza publikacja jest uaktualnionym opracowaniem rozprawy doktorskiej pt. "Pojęcie przedsiębiorcy w polskim i europejskim prawie ochrony konkurencji" obronionej dnia 13 marca 2009 r. w Instytucie Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk. Autor pragnie złożyć szczególne podziękowania promotorowi rozprawy Pani Profesor Małgorzacie Król-Bogomilskiej za sprawowaną opiekę naukową, inspirację do podjęcia się napisania pracy doktorskiej i liczne, cenne uwagi, które istotnie wpłynęły na jej ostateczny kształt. Podziękowania należą się również recenzentom pracy, Pani Profesor Bożenie Popowskiej i Panu Profesorowi Sławomirowi Dudzikowi za zgłoszone uwagi, które pomogły mi przygotować niniejszą publikację.

Rozdział I

Zagadnienia wstępne

1. Konkurencja i jej ochrona w przepisach prawa

Pojęcie przedsiębiorcy będące centralnym punktem niniejszego opracowania wiąże się bezpośrednio z pojęciem konkurencji. To ostatnie nie zostało zdefiniowane w przepisach prawa. W piśmiennictwie konkurencję zdefiniowano jako proces rywalizacji niepowiązanych przedsiębiorców służący osiągnięciu podobnych celów gospodarczych ze sprzedaży towarów i usług, prowadzący do wzrostu produkcji lub sprzedaży, obniżenia cen, postępu technicznego oraz zaspokojenia potrzeb konsumenta¹. Podobnie Sąd Najwyższy utożsamił konkurencję z "rywalizacją co najmniej dwóch podmiotów w dążeniu do osiągnięcia tego samego celu, lecz z jednoczesnym działaniem zmierzającym do uzyskania przewagi"². Nawiązuje to do etymologii pojęcia "konkurencja" pochodzącego od średniowiecznołacińskiego słowa concurrentia (współzawodnictwo)³ i terminu "konkurować" pochodzącego z kolei od łacińskiego concurro (m.in. zderzyć się, potykać się)⁴.

Pojęcie konkurencji odnosi się nie tylko do procesów rywalizacji między przedsiębiorcami, ale także do stanu (struktury) rynku⁵. Stan konkurencji na rynku zależy od wielu czynników⁶, takich jak siła ekonomiczna przedsiębiorców, bariery wejścia na rynek (groźba wejścia na rynek potencjalnych nowych konkurentów), intensywność rywalizacji między konkurentami już działającymi na rynku, stopień koncentracji, siła ekonomiczna dostawców; siła przetargowa nabywców. W zależności od natężenia konkurencji, struktura rynku może przybierać postać konkurencji doskonałej (polipolu) lub konkurencji niedoskonałej. W warunkach konkurencji doskonałej, która jest zasadniczo modelem teoretycznym, licznym dobrze poinformowanym kupującym odpowiadają liczni sprzedający oferujący produkt homogeniczny, dla których nie ma barier wejścia na rynek i jego opuszczenia⁷. Konkurencja niedoskonała może mieć postać monopolu, oligopolu lub konkurencji monopolistycznej, w których przynajmniej jeden sprzedawca (lub kupujący) jest na tyle duży, że może wywierać wpływ na cenę rynkową⁸.

Założenia teoretyczne mające źródło w nauce ekonomii dowodzą szkodliwości monopoli i korzyści z rozwoju konkurencji. Stanowiło to uzasadnienie stworzenia podstaw prawnych ochrony konkurencji. Konkurencję uważa się za podstawowy mechanizm gospodarki rynkowej⁹, określa się ją mianem "koła zamachowego ekonomii wolnorynkowej"¹⁰. Uznaje się, że konkurencja rodzi wymierne korzyści dla gospodarki, bezpośrednio sprzyjając dobrobytowi konsumentów¹¹. Uczciwa i niezakłócona konkurencja jest podstawą funkcjonowania wolnego rynku i korzyści dla konsumentów, a prawo antymonopolowe - fundamentem polityki gospodarczej chroniącym przed kartelizacją gospodarki¹². Dlatego państwa o gospodarce rynkowej chronią konkurencję. Gwałtowny rozkwit systemów ochrony konkurencji sprawił, że obecnie na świecie jest już więcej niż sto systemów prawa konkurencji¹³.

Całokształt uregulowań mających chronić obrót rynkowy przed zniekształcaniem zawiera normy ustanowione w celu ochrony wolnej, równej i uczciwej konkurencji między uczestnikami gry rynkowej¹⁴. Tak rozumiane prawo konkurencji sensu largo obejmuje prawo zwalczania nieuczciwej konkurencji, prawo pomocy publicznej i prawo ochrony konkurencji (prawo antymonopolowe)¹⁵, przy czym każda z tych dziedzin prawa zajmuje się innym aspektem konkurencji. Prawo zwalczania nieuczciwej konkurencji ustanawia reguły mające zapewnić, by działalność gospodarcza przedsiębiorców była prowadzona uczciwie i lojalnie wobec uczestników rynku, w oparciu o jakość oferty, a nie nierzetelne sposoby zabiegania o klienta naruszające indywidualne interesy uczestników obrotu¹⁶. Z kolei przedmiotem prawa pomocy publicznej jest negatywne oddziaływanie władzy publicznej na konkurencję. Obejmuje ono normy prawne dotyczące zasad i warunków udzielania pomocy przedsiębiorcom przez państwo (instytucje publiczne) lub ze środków państwa (środków publicznych)¹⁷. Uważa się bowiem, że pomoc publiczna zasadniczo oddziałuje na rynek negatywnie, uprzywilejowując wybranych uczestników gry rynkowej i pogarszając sytuację konkurencyjną pozostałych przedsiębiorców¹⁸. Natomiast prawo ochrony konkurencji zawiera publicznoprawne reguły oddziaływania na zachowania uczestników obrotu rynkowego przeciwdziałające tworzeniu przez nich nieuzasadnionych barier wejścia. Stanowi też ochronę przed ekonomicznymi stratami, jakie przedsiębiorcy i konsumenci mogą ponosić w związku z antykonkurencyjnymi koncentracjami na rynku. Prawo ochrony konkurencji wyznacza przedsiębiorcom publicznoprawne granice swobody korzystania z przynależnej im własności i wolności gospodarczej, chroniąc mechanizm konkurencji przed zniekształceniem, ograniczeniem lub eliminacją¹⁹.

Z powyższego zestawienia widać, że na tle pozostałych uregulowań składających się na szeroko pojęte prawo konkurencji prawo antymonopolowe ma cechy swoiste. Jest pierwotne w stosunku do prawa nieuczciwej konkurencji w tym znaczeniu, że zapewnia w interesie publicznym istnienie mechanizmu konkurencji, podczas gdy rola prawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji polega na porządkowaniu sposobu, w jaki przedsiębiorcy korzystają z już istniejącej konkurencji²⁰. Natomiast od prawa pomocy publicznej odróżnia je to, że (obok prawa zwalczania nieuczciwej konkurencji) określa reguły konkurencji skierowane do przedsiębiorców, podczas gdy prawo pomocy publicznej ma ograniczać antykonkurencyjną działalność władz publicznych.

2. Polskie i europejskie prawo ochrony konkurencji

Ochrona konkurencji na terytorium naszego kraju od przystąpienia Polski do UE jest realizowana na podstawie norm mających źródło w prawie krajowym i europejskim. Od tego momentu częścią polskiego porządku prawnego stały się normy prawa europejskiego regulujące relacje między państwami członkowskimi, ich obywatelami i instytucjami europejskimi. Te normy tworzą mechanizmy do ustanawiania prawa wiążącego państwa członkowskie i egzekwowania zgodności z tym prawem²¹. W konsekwencji również polski (tj. obowiązujący na terytorium Polski) system prawa ochrony konkurencji jest w dużym stopniu zdeterminowany prawem europejskim. Oprócz norm prawa krajowego, które zostały w znacznym stopniu ukształtowane pod wpływem acquis communautaire²², ochrona konkurencji realizowana jest za pomocą norm europejskiego prawa ochrony konkurencji, egzekwowanych nie tylko przez Komisję Europejską i sądy europejskie, ale również przez Prezesa UOKiK i sądy krajowe²³. Tym samym na terytorium Polski obowiązują obecnie dwa podsystemy prawa ochrony konkurencji. Podejmując działalność gospodarczą, uczestnicy obrotu muszą uwzględniać zarówno normy krajowego prawa ochrony konkurencji, jak i wymogi wynikające z prawa UE²⁴. Odnosi się to również do podmiotowego zakresu stosowania reguł ochrony konkurencji.

3. Cele prawa ochrony konkurencji

Równoległe obowiązywanie na terenie Polski norm mających swe źródło w krajowym i europejskim prawie ochrony konkurencji rodzi pytanie o zbieżność ich podstawowych założeń i o to, czy cele realizowane za pomocą norm polskiego i europejskiego prawa ochrony konkurencji są tożsame. Normy prawne chroniące konkurencję mają niewątpliwie pewne wspólne założenia, niezależnie od systemu prawnego, w którym funkcjonują. Istotą prawa antymonopolowego jest oddziaływanie na te zachowania przedsiębiorców, które mogą zniekształcać, ograniczać lub eliminować konkurencję na rynku. Centralny punkt odniesienia prawo antymonopolowe czyni ze swobody konkurowania. Wolna konkurencja nie jest jednak celem samym w sobie. Jej uzasadnieniem są gospodarcze korzyści z funkcjonowania konkurencji²⁵ - wzrost efektywności przedsiębiorców, który sprzyja wzrostowi dobrobytu konsumentów²⁶.

Poszczególne regulacje antymonopolowe mogą się różnić co do przyjętej teoretycznej koncepcji konkurencji oraz celów szczegółowych, które mają osiągać²⁷. Prawo ochrony konkurencji służy przede wszystkim osiągnięciu celu ekonomicznego, jakim jest ochrona wolnej i równej konkurencji²⁸. Może jednak również realizować inne cele, np. cele socjalne²⁹, ochronę małych i średnich przedsiębiorstw³⁰, redystrybucję dochodów, zachowanie miejscowej kontroli biznesu, przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji władzy politycznej³¹. Wśród celów prawa antymonopolowego wymienia się ochronę konsumentów³², politykę regionalną, wyrównywanie szans uczestników obrotu lub ochronę poziomu zatrudnienia³³. Przykładowo, celem polskiej ustawy kartelowej z 1939 r.³⁴ była ochrona interesu gospodarki narodowej, co nie było tożsame z ochroną konkurencji³⁵. Z kolei jako cel prawa antymonopolowego Indii wskazuje się wspieranie celów państwa socjalistycznego³⁶.

Różnice między poszczególnymi systemami ochrony konkurencji mogą mieć źródło nie tylko w celach. Nawet gdy te są tożsame, regulacje antymonopolowe mogą dążyć do ich osiągnięcia w sposób niejednolity, według różnych doktryn polityki konkurencji, które mogą przywiązywać wagę bądź do struktury rynku (tzw. szkoła harwardzka)³⁷, bądź uznawać, że zagrożenia dla konkurencji płyną nie ze struktury rynku, lecz z zachowań przedsiębiorców (szkoła Chicago)³⁸, a tym samym polityka konkurencji nie powinna sprzyjać określonej strukturze rynkowej, tylko chronić dobrobyt konsumenta mierzony efektywnością przedsiębiorców. Normy prawa antymonopolowego nie są zatem nośnikiem jednolitego w skali globalnej systemu aksjologicznego. Wybór celów, które mają być realizowane w określonym systemie prawa, zależy od wielu czynników, takich jak obowiązujący system ekonomiczny i polityczny, okoliczności społeczne czy etap w rozwoju gospodarczym kraju. Również cele polskiego i europejskiego prawa ochrony konkurencji nie są w pełni jednolite.

Cele polskich przepisów antymonopolowych wyznacza art. 1 ust. 1 u.o.k.k. Zgodnie z nim "ustawa określa warunki rozwoju i ochrony konkurencji oraz zasady podejmowanej w interesie publicznym ochrony interesów przedsiębiorców i konsumentów". Dobrem chronionym jest konkurencja na rynku jako zjawisko o charakterze instytucjonalnym, mechanizm właściwy dla gospodarki rynkowej³⁹, źródło jej postępu i rozwoju⁴⁰. Ochrona konkurencji nie jest celem samym w sobie⁴¹. Prawo antymonopolowe dąży do zapewnienia realizacji założeń modelu konkurencji skutecznej⁴², służąc ochronie interesów przedsiębiorców, których swoboda konkurowania jest narażona na ograniczenie ze strony innych przedsiębiorców oraz konsumentów narażonych na eksploatację ze strony przedsiębiorców⁴³, przy czym za centralny punkt rozważań nad celem ochrony konkurencji przyjmuje się wpływ zachowań przedsiębiorców na poziom dobrobytu konsumentów⁴⁴. Podkreślenia wymaga też to, że realizacja celu ochrony konkurencji na podstawie norm prawa polskiego dotyczy tylko tych zjawisk, których skutki są odczuwalne na terytorium Polski, chociaż mogą to być również działania podejmowane przez przedsiębiorców poza granicami Polski⁴⁵.

Również europejskie prawo konkurencji służy ochronie mechanizmu konkurencji na rynku⁴⁶. Odzwierciedla to oparty na wolnej konkurencji charakter ustrojów gospodarczych państw członkowskich UE⁴⁷. Jednak poza realizacją celu ochrony konkurencji funkcje europejskiego prawa ochrony konkurencji wyznacza również cel związany z integracją europejską (cel integracyjny). Ochronę konkurencji traktuje się bowiem jak instrument urzeczywistnienia celów istnienia UE. Te zaś obejmują "ustanowienie wspólnego rynku, unii gospodarczej i walutowej oraz urzeczywistnianie wspólnych polityk lub działań" (art. 2 TWE), wśród których wymienia się ustanowienie systemu zapewniającego "niezakłóconą konkurencję na rynku wewnętrznym" (art. 3 ust. 1 lit. g TWE)⁴⁸. Urzeczywistnienie rynku wewnętrznego⁴⁹ tylko przez likwidację ustanawianych przez państwa członkowskie barier publicznoprawnych (takich jak cła), a bez polityki ochrony konkurencji, byłoby trudne do zrealizowania, gdyż w miejsce barier publicznoprawnych mogłyby powstawać ograniczenia konkurencji tworzone przez przedsiębiorców⁵⁰. Prawo ochrony konkurencji uzupełnia zatem fundamentalne postanowienia traktatowe służące funkcjonowaniu jednolitego rynku⁵¹. Zarazem cel integracyjny europejskiego prawa ochrony konkurencji nie jest sprzeczny z celem ochrony konkurencji. Oba te cele w ostatecznym rozrachunku mają na uwadze dobrobyt konsumenta. Integracja jest bowiem metodą osiągnięcia wyższego tempa rozwoju gospodarczego, a w konsekwencji wzrostu dobrobytu⁵². Wspólny rynek, który jest celem polityki integracyjnej, istnieje z powodu i dla konsumenta⁵³.

Z powyższej analizy wynika, że cele realizowane za pomocą norm polskiego i europejskiego prawa ochrony konkurencji nie są w pełni jednolite. Prawo europejskie ukierunkowane jest na realizację integracyjnych celów TWE. Polskie prawo ochrony konkurencji również zawiera normy służące realizacji tych celów. Przede wszystkim jednak dotyczy ochrony konkurencji na wewnętrznym terytorium Polski, nawet jeżeli nie ma to znaczenia z punktu widzenia wspólnego rynku. Obie te regulacje antymonopolowe mają jednak wspólny punkt odniesienia. Dotyczą zachowań uczestników obrotu gospodarczego i służą osiągnięciu korzystnych dla społeczeństwa, konsumentów i gospodarki efektów płynących z rozwoju wolnej i równej konkurencji.

Polskie i europejskie prawo ochrony konkurencji mimo istniejących różnic ma również cechę wspólną - głębokie osadzenie w nauce ekonomii. Rola nauki ekonomii w praktyce stosowania prawa konkurencji należy do specyfiki tej dziedziny prawa. Nie sposób sobie wyobrazić stosowania tego prawa bez uwzględnienia wskazań ekonomii⁵⁴, skoro podstawowe założenia prawa ochrony konkurencji wywodzą się z teorii ekonomicznych. Z punktu widzenia reguł konkurencji ocena zachowań uczestników obrotu rynkowego wykorzystuje ocenę ich ekonomicznych skutków i ekonomicznego kontekstu, np. przez wykorzystanie analizy ekonomicznej do oceny siły rynkowej przedsiębiorców⁵⁵. Coraz większe znaczenie ma tzw. "bardziej ekonomiczne podejście" (ang. more economic approach), które odchodzi od formalnoprawnego podejścia w stronę indywidualnej analizy zachowań przedsiębiorców w konkretnych warunkach rynkowych i oceny ich następstw⁵⁶. Doprowadziło to do reformy europejskiego prawa konkurencji w zakresie zakazu porozumień ograniczających konkurencję i reguł kontroli koncentracji⁵⁷ oraz zmian w strukturze Dyrekcji Generalnej Komisji Europejskiej ds. Konkurencji (utworzono stanowisko chief economist)⁵⁸. Także w polskiej praktyce stosowania prawa ochrony konkurencji daje się zauważyć wzrost znaczenia ekonomicznego podejścia. Jednym z przejawów tej tendencji jest powołanie w UOKiK Departamentu Analiz Rynku, do którego zadań należy m.in. analiza informacji o stanie konkurencji na rynku, koordynowanie działań analitycznych innych jednostek Urzędu i uczestnictwo w pracach nad kształtem rządowej polityki konkurencji⁵⁹.

Szczególna rola nauki ekonomii w prawie ochrony konkurencji ma swoje konsekwencje w rozważaniach na temat pojęcia przedsiębiorcy. Skoro nauka ekonomii wykorzystywana jest do opisu i analizy wpływu zjawisk zachodzących w gospodarce rynkowej na konkurencję, to prawidłowa analiza tych zjawisk musi również uwzględniać to, jakie podmioty oferują towary i usługi, oddziałując przez to w praktyce na rynek⁶⁰.

4. Treść prawa ochrony konkurencji

Cele norm prawnych chroniących konkurencję osiągane są poprzez zakazy i nakazy określonych zachowań, które skierowane są przede wszystkim do przedsiębiorców (i ich związków). Ochrona konkurencji realizowana jest przede wszystkim przez zakaz praktyk ograniczających konkurencję i przez reguły kontroli koncentracji przedsiębiorców wprowadzające wymóg zgody właściwego organu na koncentrację przed jej zrealizowaniem. Umożliwia to uprzednią kontrolę, czy w wyniku koncentracji konkurencja na rynku nie zostanie istotnie ograniczona.

4.1. Zakaz praktyk ograniczających konkurencję

W prawie polskim i europejskim przyjęto dychotomiczny podział praktyk ograniczających konkurencję na praktyki kolektywne (porozumienia ograniczające konkurencję) oraz praktyki indywidualne (nadużywanie pozycji dominującej na rynku właściwym). W u.o.k.k. i w TWE sformułowano katalogi praktyk zakazanych. Mają one tylko przykładowy charakter⁶¹, a treść tych zakazów jest doprecyzowywana w orzecznictwie.

Istotą zakazu porozumień ograniczających konkurencję⁶² (art. 81 ust. 1 TWE, art. 6 u.o.k.k.) jest zakaz kolektywnych działań przedsiębiorców, mających oparcie w zgodnej woli wspólnego oddziaływania na rynek w ustalony sposób⁶³, jeżeli prowadzą one lub mogą prowadzić do negatywnych rezultatów w sferze gospodarczej⁶⁴. W obu regulacjach prawnych zakaz ten odnosi się nie tylko do formalnych umów między przedsiębiorcami, ale także do ich uzgodnionych praktyk oraz do decyzji związków przedsiębiorców, jeżeli ich celem lub skutkiem jest wyeliminowanie lub ograniczenie konkurencji na rynku⁶⁵. Zakaz porozumień ograniczających konkurencję ma charakter względny. Zgodnie z tzw. regułą rozsądku praktyka przedsiębiorcy spełniająca przesłanki zastosowania zakazu może być wyłączona spod niego, w przypadku gdy zniekształcenie konkurencji wynikające ze współpracy przedsiębiorców zostanie zrównoważone przez korzyści natury ekonomicznej i społecznej⁶⁶. Porozumienia spełniające warunki wyłączenia spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję mogą być obecnie wyłączone na podstawie decyzji indywidualnej Komisji Europejskiej lub Prezesa UOKiK⁶⁷. Ponadto określone kategorie porozumień mogą być zalegalizowane na podstawie tzw. wyłączenia grupowego, którego źródłem są w prawie europejskim rozporządzenia Komisji Europejskiej, a w prawie polskim - rozporządzenia wykonawcze Rady Ministrów do u.o.k.k.⁶⁸

Zakaz nadużywania pozycji dominującej⁶⁹ (art. 82 TWE, art. 9 u.o.k.k.) dotyczy antykonkurencyjnych zachowań indywidualnych uczestników obrotu rynkowego mających pozycję dominującą⁷⁰. Zakaz ten dotyczy takich przedsiębiorców, których pozycja na rynku właściwym⁷¹ umożliwia im zapobieganie mechanizmom konkurencji, swobodne podejmowanie decyzji rynkowych bez oceny ryzyka zachowań rywali i kontrahentów, a także konsumentów⁷². Ma to zapobiegać wykorzystywaniu silnej pozycji rynkowej do podejmowania działań wpływających na strukturę rynku i powodujących przeszkody w rozwoju konkurencji⁷³. Wśród adresatów zakazu sformułowanego w art. 82 TWE nie wymienia się expressis verbis związków przedsiębiorstw⁷⁴, natomiast związki przedsiębiorców są adresatami zakazu z art. 9 u.o.k.k., z uwagi na to, że zawierają się w definicji przedsiębiorcy.

Jako przejawy nadużywania pozycji dominującej zwalczane są praktyki antykonkurencyjne i eksploatacyjne. Istotą tych pierwszych jest oddziaływanie dominanta na strukturę rynku przez dyskryminowanie niektórych uczestników obrotu. Zakazane jest np. stosowanie przez przedsiębiorcę dominującego rabatów lojalnościowych dających kontrahentowi korzyści finansowe w przypadku powstrzymywania się od zaopatrywania u konkurentów⁷⁵ oraz stosowanie subsydiowania skrośnego⁷⁶. Istota praktyk eksploatacyjnych polega natomiast na uzyskiwaniu przez przedsiębiorców od innych podmiotów (kontrahentów lub konsumentów) świadczeń pozostających w dysproporcji ze świadczeniami, na jakie mogliby liczyć w warunkach niezniekształconej konkurencji na rynku⁷⁷. Przejawem praktyk eksploatacyjnych mogą być praktyki cenowe. W świetle u.o.k.k. zakazane jest też narzucanie uciążliwych warunków umów przynoszących przedsiębiorcy nieuzasadnione korzyści (art. 9 ust. 2 pkt 6 u.o.k.k.).

Na tle u.o.k.k. zakaz praktyk sformułowany w art. 81 ust. 1 i art. 82 TWE wyróżniają dodatkowe przesłanki rozstrzygające o możliwości zastosowania tych przepisów do oceny praktyki przedsiębiorcy. Naruszenie zakazu sformułowanego w tych przepisach może mieć miejsce tylko w przypadku praktyk mogących (odczuwalnie) wpływać na handel między państwami członkowskimi⁷⁸. A o zastosowaniu art. 82 TWE decyduje dodatkowo kryterium nadużywania pozycji dominującej na wspólnym rynku lub na znacznej jego części⁷⁹. Służy to wyłączeniu spraw, które nie stanowią naruszenia na tyle istotnego, by uzasadniało to interwencję na podstawie reguł konkurencji ustanowionych w TWE.

4.2. Ochrona przed antykonkurencyjną koncentracją przedsiębiorców

Oprócz kontroli ex post działań przedsiębiorców mogących ograniczać konkurencję na polskie i europejskie prawo ochrony konkurencji składają się także normy umożliwiające wpływanie na niekorzystne kształtowanie się struktury rynkowej przez przeciwdziałanie antykonkurencyjnym koncentracjom przedsiębiorców⁸⁰.

Koncentrowanie się kapitału na rynku jest zjawiskiem powszechnym, a korzyści z niego płynące obejmują np. zwiększenie potencjału produkcyjnego oraz podniesienie efektywności produkcji. Kumulacja siły rynkowej łączących się przedsiębiorców może jednak zmniejszać korzyści dla konsumentów ze współzawodnictwa między przedsiębiorcami⁸¹. Dlatego na przedsiębiorców nakłada się obowiązki notyfikacji zamiaru koncentracji⁸². Przy czym kontroli Komisji poddane są zasadniczo wyłącznie koncentracje o wymiarze wspólnotowym, podczas gdy do Prezesa UOKiK na podstawie u.o.k.k. dokonuje się zgłoszenia koncentracji niemających takiego wymiaru⁸³. Obowiązek notyfikacji dotyczy: (a) połączeń przedsiębiorców⁸⁴ (fuzji), mogących dokonywać się przez połączenie (per incorporationem) i przez utworzenie nowego przedsiębiorcy (per unionem)⁸⁵; (b) przejęcia kontroli poprzez uzyskanie przez przedsiębiorcę uprawnień umożliwiających mu wywieranie decydującego wpływu na innego przedsiębiorcę lub przedsiębiorców⁸⁶; (c) utworzenia wspólnego przedsiębiorcy⁸⁷. Poza tymi kategoriami w prawie polskim wyróżniono swoistą kategorią koncentracji, polegającą na nabyciu przez przedsiębiorcę części mienia innego przedsiębiorcy⁸⁸. Notyfikowanie zamiaru koncentracji, która mogłaby znacząco przeszkodzić skutecznej konkurencji na rynku, w szczególności poprzez stworzenie lub umocnienie pozycji dominującej koncentrujących się przedsiębiorców, stwarza właściwemu organowi możliwość zapobieżenia jej poprzez wydanie zakazu takiej koncentracji lub udzielenie zgody warunkowej, w której możliwość koncentracji uzależniona jest od określonych przez organ działań mających zapobiegać spodziewanym negatywnym skutkom koncentracji.

Zaznaczenia wymaga, że nie wszystkie stany faktyczne uznane za koncentrację podlegają obowiązkowi zgłoszenia. Poddanie temu obowiązkowi każdej transakcji mogłoby tworzyć barierę rozwoju przedsiębiorczości i byłoby nieracjonalne z punktu widzenia ekonomiki działania administracji. Dlatego spod obowiązku zgłaszania wyłączone są koncentracje wyodrębnione z uwagi na nieprzekroczenie przez uczestników określonych progów obrotu⁸⁹ lub niespełnienie innych kryteriów⁹⁰.

5. Odpowiedzialność prawna w prawie ochrony konkurencji

Skonkretyzowane w przepisach prawa ochrony konkurencji stany lub zdarzenia podlegające ujemnej kwalifikacji normatywnej napotykają reakcję w postaci zastosowania sankcji prawnych⁹¹. Zależnie od specyfiki danego systemu prawnego odpowiedzialność związana z zaistnieniem negatywnie ocenianych stanów lub zdarzeń może być przypisana różnym podmiotom. Może też ona być egzekwowana na kilku różnych płaszczyznach: administracyjnej, cywilnej oraz administracyjno-karnej bądź karnej.

5.1. Podmioty podlegające odpowiedzialności prawnej

Normy prawa antymonopolowego odnoszą się zasadniczo do gospodarczych skutków działalności przedsiębiorców. Wobec tego to przede wszystkim przedsiębiorcy (i ich związki) ponoszą negatywne konsekwencje naruszenia zakazów lub niedopełnienia obowiązków ujętych w przepisach prawa ochrony konkurencji. W niektórych porządkach prawnych ustanawia się również przepisy konkretyzujące stany lub zdarzenia niepożądane związane z zachowaniem podmiotów, które nie mają statusu przedsiębiorcy. Taką możliwość przewidziano w prawie polskim i europejskim. Odmiennie jednak ukształtowano katalog takich podmiotów, które mimo że nie są przedsiębiorcami, podlegają odpowiedzialności prawnej.

Obowiązująca u.o.k.k. podstawą odpowiedzialności prawnej podmiotów niebędących przedsiębiorcami uczyniła ich działania lub zaniechania godzące w cele ochrony konkurencji (np. niedopełnienie obowiązku zgłoszenia koncentracji) i utrudnianie organowi antymonopolowemu realizacji jego zadań (np. brak współdziałania w trakcie kontroli u przedsiębiorcy). Ustawa przewiduje odpowiedzialność m.in. osób pełniących funkcje kierownicze u przedsiębiorcy i osób wchodzących w skład organów zarządzających przedsiębiorców (art. 108 ust. 1 u.o.k.k.), a także świadków odmawiających zeznań w sposób nieuzasadniony (art. 108 ust. 2 u.o.k.k.).

Sankcje nakładane w prawie europejskim mogą odnosić się do niemających statusu przedsiębiorstwa osób podejmujących działania związane z kontrolą koncentracji (art. 14 i 15 rozporządzenia nr 139/2004). Normy europejskiego prawa ochrony konkurencji pośrednio mogą też dotyczyć państw członkowskich. Nie mają wprawdzie bezpośredniego zastosowania do oceny ustanawianych przez państwa członkowskie przepisów ustawowych lub wykonawczych⁹², stanowią natomiast normatywny kontekst oceny realizacji przez państwa członkowskie zasady lojalności (solidarności) wynikającej z art. 10 TWE. Państwa członkowskie są też nimi związane w zakresie, w jakim podejmują działania wobec przedsiębiorstw publicznych i przedsiębiorstw, którym przyznają prawa specjalne lub wyłączne (art. 86 ust. 1 TWE)⁹³.

5.2. Płaszczyzny odpowiedzialności prawnej

Zgodność zachowań przedsiębiorców z zasadami konkurencji jest egzekwowana przede wszystkim przez publiczne organy administracyjne. Prawo polskie i europejskie zawiera wiele podobnych rozwiązań dotyczących odpowiedzialności za naruszenie prawa ochrony konkurencji. Katalog sankcji administracyjnych, do których uprawniono Prezesa UOKiK, zmieniał się wraz z rozwojem prawa antymonopolowego. Na te zmiany miało wpływ wiele czynników, takich jak przyjęcie odmiennego nazewnictwa⁹⁴ lub rezygnacja z sankcji, które w praktyce nie były stosowane⁹⁵. Na kształt katalogu sankcji w u.o.k.k. wpłynęło także dostosowanie prawa polskiego do wymogów członkostwa w UE. Polskie przepisy proceduralne przybrały obecny kształt w konsekwencji ich dostosowania do rozporządzenia Rady nr 1/2003. W rozporządzeniu wymienia się decyzje domagające się zaprzestania naruszenia, zarządzające środki tymczasowe, akceptujące zobowiązania, nakładające grzywny lub okresowe kary pieniężne, a także inne kary przewidziane w krajowych przepisach prawa. Do polskiego prawa przyjęto nieznane wcześniej rodzaje decyzji akceptujących zobowiązania przedsiębiorcy oraz zarządzających środki tymczasowe, które art. 5 ww. rozporządzenia wymienia w katalogu decyzji, jakie organy ochrony konkurencji państw członkowskich UE mają prawo wydawać, w przypadku gdy stosują art. 81 i 82 TWE.

Polskie prawo antymonopolowe należy do dziedziny prawa publicznego gospodarczego. Rozwój i ochrona wolnej konkurencji jest realizowana w interesie publicznym przez Prezesa UOKiK, który jest centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach ochrony konkurencji i konsumentów (art. 29 ust. 1 u.o.k.k.). Zadania te Prezes UOKiK realizuje, wydając decyzje administracyjne (art. 31 pkt 2) w sprawach kontroli koncentracji oraz w sprawach praktyk ograniczających konkurencję z art. 6 i 9 u.o.k.k., a także art. 81 i 82 TWE.

W prawie europejskim ochrona konkurencji powierzona została przede wszystkim Komisji Europejskiej, która jest organem wykonawczym Wspólnot o charakterze administracyjnym⁹⁶. Ze względu na swe zadania Komisja określana jest mianem "strażnika Traktatu"⁹⁷, gdyż spoczywa na niej odpowiedzialność za funkcjonowanie systemu ochrony konkurencji na obszarze UE⁹⁸. Takie usytuowanie Komisji wynika z art. 211 TWE. Stanowi on, że "w celu zapewnienia właściwego funkcjonowania i rozwoju wspólnego rynku Komisja czuwa nad stosowaniem postanowień niniejszego Traktatu, jak również środków przyjętych przez instytucje na jego podstawie". W odniesieniu do ochrony konkurencji zadanie to precyzuje art. 85 ust. 1 TWE, w świetle którego "Komisja czuwa nad stosowaniem zasad określonych w artykułach 81 i 82 (...) wszczyna postępowanie w przypadkach podejrzenia naruszenia tych zasad. Jeśli stwierdzi, że doszło do naruszenia, proponuje środki właściwe do jego zaprzestania".

W obowiązującym stanie prawnym Prezes UOKiK i Komisja Europejska mogą stosować przede wszystkim sankcje typowo administracyjne (takie jak np. nakaz zaniechania sprzecznego z prawem zachowania). Poza tym stosowane są komplementarne do nich⁹⁹ sankcje penalne w postaci kar pieniężnych (w prawie europejskim określanych mianem grzywien oraz okresowych kar pieniężnych). Mogą być użyte w związku ze stwierdzeniem stosowania praktyk ograniczających konkurencję, w związku z naruszeniem przepisów o kontroli koncentracji, w związku z naruszeniami proceduralnymi i niewykonaniem rozstrzygnięć właściwego organu lub sądu.

Inną płaszczyzną odpowiedzialności prawnej za naruszenie konkurencji są sankcje cywilne¹⁰⁰. Prawo ochrony konkurencji realizuje przede wszystkim publicznoprawne zadanie ochrony obrotu gospodarczego przed ograniczaniem lub zniekształcaniem wskutek działań przedsiębiorców. Realizując cel publicznoprawny, oddziałuje także na stosunki z zakresu prawa prywatnego. Wyznaczając przedsiębiorcom publicznoprawne granice wolności prowadzenia działalności gospodarczej¹⁰¹, kształtuje treść umów zawieranych przez nich¹⁰², wpływając w ten sposób na indywidualne interesy innych przedsiębiorców i konsumentów.

6. Podsumowanie

Przedstawiona w niniejszym rozdziale ogólna charakterystyka prawa ochrony konkurencji unaocznia podstawowe znaczenie pojęcia przedsiębiorcy dla wyznaczenia zakresu zastosowania norm prawnych chroniących konkurencję.

Prawo ochrony konkurencji obejmuje normy prawa tworzące mechanizmy zapobiegania ograniczeniom konkurencji powodowanym przez uczestników obrotu rynkowego. Służy temu ustanowienie zakazu praktyk ograniczających konkurencję. Prawo ochrony konkurencji ma także przeciwdziałać antykonkurencyjnym koncentracjom przedsiębiorców. W związku z tym głównymi adresatami regulacji antymonopolowej są przedsiębiorcy. Zgodność ich zachowań z regułami konkurencji jest egzekwowana przede wszystkim przez publiczne organy administracji. Naruszenie reguł konkurencji może się wiązać dla przedsiębiorców z zastosowaniem wobec nich sankcji prawnych. Wprawdzie przedsiębiorcy nie są jedynymi adresatami regulacji antymonopolowej, ale przewidziana w prawie polskim i europejskim odpowiedzialność antymonopolowa osób, które nie mają statusu przedsiębiorcy ma charakter akcesoryjny w stosunku do odpowiedzialności przedsiębiorców i zasadniczo dotyczy działań lub zaniechań utrudniających organowi antymonopolowemu realizację jego zadań.

Cele prawa ochrony konkurencji związane są ściśle z tworzeniem warunków działania przedsiębiorców. Zdefiniowanie i interpretacja tego pojęcia mogą zatem istotnie wpływać na stopień realizacji celów prawa ochrony konkurencji. Od prawidłowego określenia tego pojęcia zależy, czy normy prawa ochrony konkurencji będą miały zastosowanie do wszystkich uczestników obrotu rynkowego, których zachowanie może ograniczać swobodę konkurowania.

Zakres pojęcia przedsiębiorcy powinien zatem uwzględniać cele prawa ochrony konkurencji. Należy zwrócić uwagę, że cele te obejmują ochronę wolnej i równej konkurencji. Skuteczna realizacja takich celów byłaby utrudniona, jeśli nie niemożliwa, gdyby wyłączyć stosowanie prawa ochrony konkurencji w odniesieniu do jakiejkolwiek kategorii podmiotów, które w praktyce uczestniczą w wymianie handlowej. Oznaczałoby to bowiem legalizację ich działań ex ante, a w każdym razie wykluczałoby ocenę zgodności ich działań z zasadami konkurencji. Mogłoby to prowadzić do jej zniekształcenia, a tym samym do wypaczenia idei ochrony jej mechanizmu. Stąd można wyprowadzić wniosek, że reguły konkurencji powinny w jednakowym stopniu odnosić się do wszystkich, którzy z gospodarczego punktu widzenia są uczestnikami obrotu rynkowego. Tak więc warunkiem skutecznej ochrony wolnej i równej konkurencji jest stosowanie regulacji antymonopolowej do wszystkich przedsiębiorców uczestniczących w grze rynkowej.

Definiując pojęcie przedsiębiorcy, powinno się również uwzględnić inną charakterystyczną cechę prawa ochrony konkurencji, o której była mowa w tym rozdziale, jaką jest mocne osadzenie tej dziedziny prawa w nauce ekonomii. Warunkiem realizacji jego ekonomicznych ze swej istoty celów musi być uwzględnienie znaczenia nauki ekonomii i reguł funkcjonowania rynku zarówno przy formułowaniu katalogu praktyk zakazanych, jak i przy definiowaniu pojęć podstawowych dla tej dziedziny prawa, takich jak rynek właściwy, pozycja dominująca, porozumienie, a także przedsiębiorca. Tylko w ten sposób możliwe jest wyeliminowanie tych zachowań uczestników obrotu rynkowego, które mogą zniekształcać konkurencję. W konsekwencji należy uznać, że realizacja założeń prawa ochrony konkurencji wymaga ukształtowania na jego potrzeby autonomicznej siatki pojęciowej. Należy unikać mechanicznego przenoszenia na grunt tej dziedziny prawa pojęć ukształtowanych w innych dziedzinach.

Mając na uwadze wszystkie przedstawione wyżej argumenty, należy uznać, że cele i założenia prawa ochrony konkurencji najlepiej spełniałoby pojęcie przedsiębiorcy ukształtowane w sposób możliwie najbardziej uwzględniający to, czy dany podmiot oferuje towary i usługi w konkurencji (również potencjalnej) do innych podmiotów. Pojęcie przedsiębiorcy nie powinno być zarazem zależne od tego, z jakich powodów (jakimi motywami kierowany) dany podmiot działa, jakie cele zamierza realizować i czy działa po spełnieniu wszystkich formalnych wymogów prowadzenia działalności gospodarczej, czy też bez ich spełnienia. Te czynniki nie wpływają bowiem na obiektywną (rynkową) ocenę funkcji, jaką dany podmiot pełni w obrocie rynkowym.

Na koniec należy odnieść się do postawionego na wstępie tego opracowania pytania o to, czy normy polskiego i europejskiego prawa ochrony konkurencji realizują cele na tyle odmienne, by mogło to być uzasadnieniem odmienności w podmiotowym zakresie ich zastosowania. Nie ulega wątpliwości, że normy polskiego i europejskiego prawa ochrony konkurencji nie mają w pełni jednolitych celów. Ukierunkowanie prawa europejskiego na realizację celów związanych z integracją europejską sprawia, że zakres jego zastosowania wyznaczają sprawy mogące mieć znaczenie dla rozwoju rynku europejskiego. Natomiast polskie prawo ochrony konkurencji, chociaż również zawiera normy realizujące cele prawa europejskiego przyjęte po to, by zapewnić skuteczność prawu europejskiemu, przede wszystkim ma służyć ochronie konkurencji na terytorium Polski.

Niezależnie od różnic obie regulacje mają zasadniczo wspólne założenia - realizują założenia modelu konkurencji skutecznej, będącej źródłem postępu i rozwoju gospodarczego. Ma to umożliwić osiągnięcie korzystnych dla społeczeństwa, konsumentów i gospodarki efektów płynących z konkurencji. Realizowane w europejskim prawie ochrony konkurencji cele integracyjne w ostateczności mają na uwadze osiągnięcia wyższego tempa rozwoju gospodarczego, a w konsekwencji wzrost dobrobytu poprzez oddziaływanie na zachowania uczestników obrotu rynkowego. Zarówno w polskim, jak i w europejskim prawie realizowana jest idea wolnej i równej konkurencji.

Wobec tego uprawnione jest stwierdzenie, że nie w pełni pokrywające się ze sobą cele polskiego i europejskiego prawa ochrony konkurencji nie różnią się aż tak , by można było w tym upatrywać uzasadnienia rozbieżności w zakresie pojęcia przedsiębiorcy. Należałoby raczej postulować zbliżania tych zakresów. Powinny one obejmować wszystkie podmioty faktycznie uczestniczące w obrocie gospodarczym. Tylko w ten sposób możliwe będzie powstanie wolnej i równej konkurencji, której ochrona przed zachowaniami uczestników obrotu rynkowego jest istotą prawa ochrony konkurencji.

Rozdział II

Pojęcie przedsiębiorcy w polskim i europejskim prawie ochrony konkurencji - podobieństwa i różnice

1. Pojęcia przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa - wprowadzenie

W prawie polskim i europejskim stosuje się odmienne określenia adresatów norm prawa ochrony konkurencji. W prawie polskim krąg adresatów tych przepisów wyznacza termin "przedsiębiorca"¹. Natomiast prawo europejskie posługuje się terminem "przedsiębiorstwo"², które jest wprawdzie stosowane w prawie polskim, ale w innych znaczeniach.

Stosowanie w prawie polskim i europejskim różnych określeń adresata norm chroniących konkurencję może w praktyce powodować pewien zamęt terminologiczny. Normy prawa ochrony konkurencji tworzą swoisty system, w którym do oceny tych samych stanów faktycznych Prezes UOKiK³ może stosować równocześnie przepisy mające źródło w prawie wspólnotowym i w polskim prawie krajowym⁴. Sprawy o naruszenie zakazu praktyk ograniczających konkurencję mogą być rozstrzygane na podstawie przepisów krajowych i europejskich w jednej decyzji administracyjnej, posługującej się równolegle pojęciami "przedsiębiorca" i "przedsiębiorstwo". W konkretnej sprawie może zatem zachodzić potrzeba ustalenia statusu danego podmiotu zarówno w świetle prawa wspólnotowego, jak i polskiego.

1.1. Pojęcie przedsiębiorcy

W świetle definicji słownikowych, pojęcie przedsiębiorcy zasadniczo charakteryzuje osobę, która realizuje cel zarobkowy prowadząc na własny rachunek przedsiębiorstwo⁵. Według Uniwersalnego słownika języka polskiego pod tym pojęciem rozumie się "osobę, która prowadzi jakieś przedsiębiorstwo na własny rachunek, właściciela przedsiębiorstwa, fabrykanta, przemysłowca"⁶. Słownik języka polskiego podaje, że przedsiębiorca to "człowiek, który podejmuje się wykonania całości jakiejś roboty, który prowadzi jakieś przedsiębiorstwo na własny rachunek, właściciel przedsiębiorstwa, fabrykant, przemysłowiec"⁷.

1.1.1. Pojęcie przedsiębiorcy w znaczeniu ekonomicznym

Interpretacja pojęcia przedsiębiorcy w ujęciu ekonomicznym i prawnym nie pokrywa się⁸. Ekonomiczne pojęcie przedsiębiorcy wiąże się z podmiotem, który decyduje się na podjęcie ryzyka finansowego i gospodarczego angażując własne środki w rozpoczęcie i prowadzenie przedsięwzięcia o charakterze gospodarczym ponosząc ryzyko tej działalności⁹. Stosowana w nauce ekonomii definicja przedsiębiorcy stanowi, że "jest to osoba zajmująca się działalnością gospodarczą, która odkrywa potencjalnie zyskowne możliwości, organizuje i kieruje przedsięwzięciami mającymi produktywny charakter"¹⁰.

Przynależność do kategorii przedsiębiorców nie jest tożsama z prowadzeniem przedsiębiorstwa w tym sensie, że się nim bieżąco zarządza. Może oznaczać samo zaangażowanie kapitału w założenie przedsiębiorstwa, co umożliwia wyznaczanie kierunków polityki rynkowej przedsiębiorstwa i samodzielnego podejmowania decyzji finansowych i gospodarczych¹¹. W tym ujęciu przedsiębiorcą jest np. wspólnik spółki cywilnej. Wnosząc wkłady o charakterze kapitałowym, angażuje on swój kapitał i ponosi ryzyko gospodarcze, odpowiadając solidarnie całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki. Przedsiębiorcą nie jest natomiast "podmiot, który 1) nie wnosi do przedsiębiorstwa żadnego kapitału własnego, gdyż wówczas nie ponosi ryzyka gospodarczego działalności przedsiębiorstwa, 2) nie ma możliwości samodzielnego podejmowania decyzji dotyczących działalności przedsiębiorstwa, ponieważ nie ma ku temu podstawy ekonomicznej (majątkowej), 3) nie ponosi ryzyka gospodarczego działalności przedsiębiorstwa, gdyż nie odpowiada samodzielnie za działalność przedsiębiorstwa"¹² .

W ekonomicznym pojęciu przedsiębiorcy nie mieści się osoba angażująca swój kapitał w utworzenie spółki kapitałowej, gdyż spółka taka staje się niezależnym bytem prawnym, kierowanym przez organy, a nie przez właścicieli udziałów (akcji) spółki, którzy mają ograniczony wpływ na decyzje organów spółki i ograniczoną odpowiedzialność prawną za działania spółki¹³. Nie jest także przedsiębiorcą osoba wnosząca kapitał do osobowych spółek handlowych. Spółki tego rodzaju nie mają osobowości prawnej, ale są odrębnymi jednostkami organizacyjnymi: ustawa z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.) przyznaje im zdolność prawną, mają wyodrębniony majątek, nabywają prawa i zaciągają zobowiązania występując pod własną firmą¹⁴.

1.1.2. Pojęcie przedsiębiorcy w znaczeniu prawnym

Pojęcie przedsiębiorcy nie występuje w przepisach prawa europejskiego. Natomiast w polskim języku prawnym stanowi jedno z podstawowych pojęć z zakresu obrotu gospodarczego. W aktach prawnych regulujących publicznoprawne i cywilnoprawne aspekty działalności gospodarczej określa osoby uczestniczące w obrocie gospodarczym, prowadzące działalność nastawioną na zaspokajanie cudzych potrzeb.

W języku prawnym pojęcie przedsiębiorcy upowszechniło się stosunkowo niedawno, za sprawą ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym rejestrze sądowym (Dz. U. Nr 121, poz. 770 z późn. zm.); na mocy jej art. 43 pojęcie to przejęto również do ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym. Jednak już wcześniej, w okresie międzywojennym, funkcjonowało w języku prawniczym¹⁵ i w nielicznych aktach prawnych, w tym z zakresu prawa antymonopolowego¹⁶. Po wojnie pojęcia "przedsiębiorca" po raz pierwszy użyto w art. 2 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 z późn. zm.). W większości aktów prawnych regulujących w tamtym okresie stosunki gospodarcze na określenie uczestników obrotu rynkowego używano terminu "podmiot gospodarczy", pierwotnie uregulowanego w ustawie z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324 z późn. zm.). Wcześniej, w okresie poprzedzającym wejście w życie tej ustawy, kiedy stosunki gospodarcze w Polsce charakteryzował system nakazowo-rozdzielczy, profesjonalnych uczestników wymiany handlowej określano mianem jednostek gospodarczych¹⁷. Ze względu na formę własności jednostki gospodarcze dzieliły się na jednostki gospodarki nieuspołecznionej i uspołecznionej¹⁸.

Mimo że w systemie społeczno-gospodarczym panującym w Polsce po drugiej wojnie światowej prawo handlowe w Polsce straciło na znaczeniu, to do 1964 r.¹⁹ ogół stosunków prawnych w zakresie obrotu gospodarczego regulowało nadal Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 27 czerwca 1934 r. - Kodeks handlowy (Dz. U. Nr 57, poz. 502 z późn. zm.). W Kodeksie handlowym na określenie osób prowadzących działalność gospodarczą używano pojęć kupca i kupca rejestrowego²⁰. Przepisy k.h. definiujące kupca zostały uchylone w 1964 r., natomiast art. 5 k.h., definiujący kupca rejestrowego, utracił moc z dniem 1 stycznia 2001 r., zgodnie z art. 631 k.s.h.

Cechą polskiego systemu prawa jest niejednolitość określeń używanych dla nazwania podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. W latach 1964-1990 w języku prawnym funkcjonowały równolegle pojęcia "kupiec" i "jednostka gospodarki uspołecznionej". W 1988 r. wprowadzono jeszcze pojęcie "podmiot gospodarczy". Również obecnie podmioty prowadzące działalność gospodarczą są nazywane jednolicie. Podstawowe znaczenie ma termin "przedsiębiorca", obok którego występują pojęcia "przedsiębiorstwo"²¹ i "podmiot gospodarczy"²².

1.1.3. Wielość definicji pojęcia przedsiębiorcy w prawie polskim

W polskim prawie nie ma jednorodnego pojęcia przedsiębiorcy²³, tak jak nie jest jednorodne prawo normujące podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę²⁴. Rozległość obszarów regulujących prawo przedsiębiorców spowodowała powstawanie różnych definicji tego pojęcia. Na ogół mają one zastosowanie tylko na potrzeby jednego aktu prawnego. Trzy ustawy - jak wyżej sygnalizowano - zawierają jednak definicje, których zastosowanie wykracza poza ramy jednego aktu prawnego: art. 4 u.s.d.g., art. 43 ¹ k.c., art. 479 ² § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.).

Istnienie w systemie prawnym definicji mających zastosowanie wykraczające poza ramy aktu prawnego, w którym zostały sformułowane, generuje problemy interpretacyjne. Z jednej strony postuluje się uznać uniwersalny walor definicji przedsiębiorcy z k.c. we wszelkich stosunkach cywilnoprawnych, a definicji z u.s.d.g. w stosunkach wynikających z zakresu działania prawa administracyjnego²⁵. Z drugiej strony zwraca się uwagę na anachroniczność przeciwstawiania sobie prawa publicznego i prywatnego, gdyż "w dobie wolności umów, opodatkowania ogółu podmiotów występujących w obrocie, zwłaszcza zaś w konsekwencji wstąpienia do Unii Europejskiej i przyjęcia jej systemu prawnego, oczywiste stało się nie tylko wzajemne wpływanie na siebie poszczególnych gałęzi prawa, ale i przenikanie się przepisów, pojęć i zasad"²⁶. Teza o konieczności ujednolicenia definicji przedsiębiorcy broniona jest obrazowym stwierdzeniem, że nie można jednocześnie być i nie być przedsiębiorcą²⁷. W zasygnalizowaną dyskusję wpisuje się dyskusja dotycząca pojęcia przedsiębiorcy w prawie antymonopolowym.

1.1.3.1. Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej

Wśród istniejących definicji przedsiębiorcy szczególną rolę odgrywa definicja zawarta w u.s.d.g. Zgodnie z art. 4 ust. 1 u.s.d.g. przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej (art. 4 ust. 2). Odrębnie zdefiniowane zostało pojęcie działalności gospodarczej, jako zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły (art. 2).

Zakres przedmiotowy i główne cele u.s.d.g. czynią z niej ustawę ustrojową polskiego prawa gospodarczego²⁸. Ustawa zawiera postanowienia stanowiące realizację konstytucyjnej zasady swobody (wolności) działalności gospodarczej, określając zasady podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej i określając stosunek państwa do przedsiębiorczości i przedsiębiorców.

Szczególna rola u.s.d.g. przejawia się też w specjalnej roli sformułowanej w niej definicji przedsiębiorcy. Wiele aktów prawnych posługujących się tym terminem odwołuje się do definicji zawartej w u.s.d.g. Ze względu na stosunek do niej akty prawne można podzielić²⁹ na: (a) ustawy posługujące się własną definicją przedsiębiorcy, bez odesłania do innych ustaw³⁰; (b) ustawy posługujące się własną definicją przedsiębiorcy, określającą przedsiębiorcę według u.s.d.g. przy spełnieniu dodatkowych warunków lub z uwzględnieniem dodatkowych jednostek nieuwzględnionych w tej ustawie³¹; (c) ustawy odsyłające do u.s.d.g.³²; (d) ustawy, które nie mają własnej definicji przedsiębiorcy i nie odsyłają do definicji w innej ustawie³³.

1.1.3.2. Kodeks cywilny

Własną definicję pojęcia przedsiębiorcy zawiera k.c., jednak dopiero od nowelizacji z 2003 r.³⁴ Artykuł 43¹ k.c. definiuje przedsiębiorcę jako osobę fizyczną, osobę prawną i jednostkę organizacyjną, o której mowa w art. 33¹ § 1, prowadzącą we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Przy czym art. 33¹ § 1 k.c. rozstrzyga kwestię podmiotowości jednostek organizacyjnych, którym przepisy prawa nie przyznają osobowości prawnej (tzw. "ułomnych osób prawnych"). W świetle art. 43¹ k.c. w związku z art. 33¹ § 1 k.c. status przedsiębiorcy mogą mieć jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną.

Przed powoływaną nowelizacją k.c. w orzecznictwie przyjmowano, że w sprawach z zakresu prawa cywilnego pojęcie przedsiębiorcy należy interpretować, sięgając do definicji z obowiązującej wówczas u.p.d.g.³⁵, mimo że była to definicja na użytek tej ustawy³⁶. Uzasadniano to tym, że choć u.p.d.g. była aktem prawa publicznego i zastrzegała, że wymienione w niej podmioty są przedsiębiorcami w rozumieniu jej przepisów, jednakże była aktem "o doniosłości wykraczającej poza sferę, której bezpośrednio dotyczy"³⁷.

1.1.3.3. Kodeks postępowania cywilnego

Pojęcie przedsiębiorcy w k.p.c. służy określeniu zakresu zastosowania przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych, uregulowanych w Dziale IVa k.p.c. Pojęcie przedsiębiorcy zostało zdefiniowane w art. 479² § 1 k.p.c. dopiero w wyniku dokonanej w 2006 r. nowelizacji³⁸. W świetle ustalonej wówczas treści tego przepisu "przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową".

Przyjęta definicja zawęża zakres pojęcia przedsiębiorcy w stosunku do stanu sprzed nowelizacji. W ówczesnym brzmieniu art. 479² § 1 k.p.c. nie zawierał autonomicznej definicji przedsiębiorcy, tylko odwoływał się do opisowo ujętych definicji pojęcia przedsiębiorcy w innych przepisach prawa. Stanowił, że "przedsiębiorcami są w szczególności podmioty określone w przepisach o działalności gospodarczej, w przepisach o działalności gospodarczej z udziałem podmiotów zagranicznych oraz o zasadach prowadzenia na terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne, a także banki". Taka konstrukcja prawna zakładała uznanie za przedsiębiorcę każdego, kto w świetle odrębnych przepisów prawa został dopuszczony do prowadzenia działalności gospodarczej³⁹. Obecna definicja pojęcia przedsiębiorcy w k.p.c. jest ścisłym odzwierciedleniem definicji tego pojęcia z art. 43¹ k.c.

1.1.3.4. Ustawy z zakresu prawa konkurencji

Na tle obowiązujących aktów prawnych posługujących się pojęciem przedsiębiorcy wyróżniają się dwie ustawy z zakresu prawa konkurencji - u.z.n.k. oraz ustawa antymonopolowa. Odróżnia je szeroki zakres znaczeniowy tego pojęcia.

Autonomiczną definicję przedsiębiorcy zawiera u.z.n.k. (art. 2). Jej zastosowanie jest jednak węższe od definicji wyżej omówionych. Ogranicza się do tej ustawy, o czym świadczy użyty zwrot "w rozumieniu ustawy". Jako przedsiębiorców traktuje się "osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, które prowadząc, chociażby ubocznie, działalność zarobkową lub zawodową uczestniczą w działalności gospodarczej". Szeroką definicję przedsiębiorcy zawiera również polskie prawo antymonopolowe (rozważania dotyczące tej definicji zawarte są w późniejszej części pracy). Definicji przedsiębiorcy nie zawierają natomiast krajowe przepisy o pomocy publicznej. Od przystąpienia Polski do UE zasady udzielania przedsiębiorcom pomocy publicznej wynikają bezpośrednio z prawa europejskiego⁴⁰, natomiast Prezes UOKiK monitoruje udzielanie pomocy publicznej (art. 31 pkt 14 u.o.k.k.), na mocy ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 59, poz. 404 z późn. zm.). Nie zawiera ona definicji przedsiębiorcy. Definicję taką zawierała nieobowiązująca ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców (Dz. U. Nr 141, poz. 1177 z późn. zm.).

Na przykładzie przywołanych definicji przedsiębiorcy uwidacznia się zróżnicowanie kryteriów określających zakres znaczeniowy tego pojęcia, które zostały zastosowane w poszczególnych definicjach. Powoduje to zróżnicowanie zakresu zastosowania norm odnoszących się do przedsiębiorcy, w zależności od definicji tego pojęcia, jaką posługuje się dany akt prawny. W dalszej części pracy zostaną przedstawione kryteria, za pomocą których określany jest zakres znaczeniowy pojęcia przedsiębiorcy.

1.1.4. Kryteria określające zakres znaczeniowy pojęcia przedsiębiorcy

Zakres znaczeniowy pojęcia przedsiębiorcy determinują dwa kryteria - podmiotowe i funkcjonalne (przedmiotowe)⁴¹. Uznanie za przedsiębiorcę warunkuje ustalenie, czy dany podmiot należy do kategorii podmiotów wymienionych w definicji przedsiębiorcy i czy prowadzi działalność, z którą identyfikowany jest przedsiębiorca.

1.1.4.1. Kryterium podmiotowe

Kryterium podmiotowe formułowane w obowiązujących aktach prawnych zasadniczo cechuje spójność. Definicje przedsiębiorcy z u.s.d.g., k.c. i k.p.c., których zastosowanie wykracza poza ramy jednego aktu prawnego, zbieżnie określają zakres podmiotowy tego pojęcia. Zaliczają do grona przedsiębiorców osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjnej niebędące osobami prawnymi, którym odrębne ustawy przyznają zdolność prawną. Niektóre akty prawne abstrahują od przyznania jednostkom organizacyjnym niebędącym osobami prawnymi zdolności prawnej mocą ustawy⁴², zaliczają do przedsiębiorców tylko określone jednostki organizacyjne⁴³ oraz wprowadzają dodatkowe wymogi, np. dysponowanie koncesją na prowadzenie działalności regulowanej ustawą⁴⁴.

Przedsiębiorcę cechuje wykonywanie działalności gospodarczej we własnym imieniu (art. 4 ust. 1 u.s.d.g., art. 43 ¹ k.c., art. 479 ² § 1 k.p.c.). Działanie we własnym imieniu oznacza działalność prowadzoną samodzielnie⁴⁵, na swoją rzecz. Nie jest to równoznaczne z nakazem osobistego działania⁴⁶. Pojęcie działania we własnym imieniu wiąże się z ustaleniem, kto ponosi bezpośrednie skutki prawne (nie tylko ekonomiczne) dokonywanych działań⁴⁷. W tym świetle przedsiębiorcą nie jest podmiot prowadzący działalność gospodarczą w cudzym imieniu, na przykład osoby świadczące pracę najemną⁴⁸ lub oddziały przedsiębiorcy zagranicznego, których czynności powodują powstawanie praw i obowiązków po stronie przedsiębiorcy zagranicznego, a nie po stronie oddziału⁴⁹. Przedsiębiorcą będzie natomiast osoba wykonująca działalność gospodarczą we własnym imieniu, ale na cudzy rachunek, np. agenci czy komisanci występujący w roli pośredników handlowych⁵⁰.

Omawiane kryterium nie występuje we wszystkich ustawowych definicjach przedsiębiorcy. Nie wymienia go definicja przedsiębiorcy z art. 2 u.z.n.k., ani definicja w art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz. U. Nr 171, poz. 1206).

1.1.4.2. Kryterium funkcjonalne

Podstawowym kryterium przedmiotowym identyfikującym przedsiębiorcę jest działalność gospodarcza. Pojęcie to ma swoje źródło w nauce ekonomii. Rozumiane jest jako "działalność ludzka polegająca na przystosowaniu zasobów i sił przyrody z zamiarem wytworzenia nowych dóbr lub przekształcenia już istniejących, ich podziale i konsumpcji"⁵¹.

Pojęcie działalności gospodarczej nie ma jednolitego charakteru. Ustawodawca posługuje się nimi w różnych kontekstach, na ogół nie definiując go. Działalność gospodarczą zdefiniowano w art. 2 u.s.d.g., jako zarobkową działalność wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodową, wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły⁵². Jest to definicja o charakterze ogólnym⁵³, której zastosowanie wykracza poza ramy u.s.d.g. Służy interpretacji aktów prawnych posługujących się pojęciem działalności gospodarczej, ale niedefiniujących go⁵⁴, zgodnie z zasadą zasadniczo jednolitej interpretacji jednakowo brzmiących pojęć użytych w różnych aktach prawnych⁵⁵. Zarazem postuluje się, by w sprawach spoza zakresu regulacji publicznoprawnej do definicji z u.s.d.g. sięgać z ostrożnością, stosując ją posiłkowo⁵⁶, uwzględniając kontekst normatywny ustawy, na której potrzeby pojęcie działalności gospodarczej jest interpretowane⁵⁷, jej przedmiot i cele⁵⁸ i odrębności orzecznictwa ukształtowanego na jej tle⁵⁹. Zgodnie z tymi postulatami w sprawach stosunków cywilnoprawnych pojęcie działalności gospodarczej zinterpretowano jako działalność zawodową (profesjonalną), ciągłą, zorganizowaną⁶⁰ i zarobkową⁶¹, którą jednak charakteryzuje nie tyle ukierunkowanie na zysk, ile podporządkowanie zasadom racjonalnego gospodarowania i uczestnictwo w obrocie gospodarczym⁶². W takim ujęciu działalnością gospodarczą jest "szeroko rozumiana aktywność w dziedzinie gospodarowania, nastawiona na zysk albo minimalizowanie kosztów"⁶³.

Na tle definicji przedsiębiorcy z u.s.d.g., k.c. i k.p.c., a także wielu definicji tego pojęcia w aktach prawnych, wyróżniają się definicje w szeroko rozumianym prawie konkurencji. To co je odróżnia, to szerokość ujęcia kryterium funkcjonalnego, które obejmuje także rodzaje działalności niebędące działalnością gospodarczą. W u.z.n.k. pojęcie przedsiębiorcy obejmuje osoby nieprowadzące działalności w sposób ciągły, a tylko incydentalnie (sporadycznie), dla których działalność gospodarcza nie jest ani jedynym, ani głównym przedmiotem działalności⁶⁴. Przedsiębiorca w rozumieniu u.z.n.k. nie musi też działać w celu zarobkowym, jeżeli uczestniczy w działalności gospodarczej⁶⁵. Jeszcze szersze jest kryterium funkcjonalne w u.o.k.k. Obejmuje działalność użyteczności publicznej niebędącą działalnością gospodarczą, a także podejmowanie działań podlegających kontroli koncentracji przez określone osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej. Wyodrębnia także kategorię podmiotów, określoną tylko przy pomocy kryterium podmiotowego (związki przedsiębiorców).

Szczegółowa analiza kryteriów określających zakres antymonopolowej definicji przedsiębiorcy z u.o.k.k. znajdzie się w dalszej części pracy.

1.2. Pojęcie przedsiębiorstwa

W świetle powoływanych wyżej słownikowych definicji przedsiębiorcy, przedsiębiorcę zasadniczo charakteryzuje to, że dla realizacji celu zarobkowego prowadzi na własny rachunek przedsiębiorstwo⁶⁶. Według definicji z Uniwersalnego słownika języka polskiego przedsiębiorstwo oznacza "samodzielną jednostkę gospodarczą, wyodrębnioną pod względem ekonomicznym, organizacyjnym i prawnym, obejmującą jeden zakład produkcyjny lub większą ich liczbę"⁶⁷. Definicja podana w Słowniku języka polskiego określa przedsiębiorstwo jako "samodzielną jednostkę gospodarczą, przemysłową, handlową - państwową lub prywatną, zorganizowaną w celu odpłatnego świadczenia rzeczy lub usług". Definicja ta zawiera też funkcjonalne ujęcie przedsiębiorstwa, określając je mianem "przedsięwzięcia, zajęcia, procederu"⁶⁸.

1.2.1. Ekonomiczne pojęcie przedsiębiorstwa

W znaczeniu ekonomicznym przedsiębiorstwo określane jest na ogół jako "organizacja produkcyjna nastawiona na zaspokajanie potrzeb, przede wszystkich innych ludzi, które dokonuje się w oczekiwaniu bezpośredniej lub pośredniej zapłaty ze strony tych, których potrzeby są zaspokajane"⁶⁹. Określa się je także jako "jednostkę (podmiot) prowadzącą, motywowaną chęcią uzyskania korzyści majątkowych, działalność gospodarczą, mającą na celu zaspokojenie potrzeb innych podmiotów życia społecznego przez wytwarzanie produktów i/lub świadczenie usług, przy czym działalność ta prowadzona jest samodzielnie na ryzyko właściciela"⁷⁰. W kompleksowej definicji przedsiębiorstwa A. Noga opisuje je w następujący sposób: "względnie autonomiczna organizacja dążąca do osiągania korzyści ekonomicznych i składająca się z co najmniej jednej jednostki regulującej działalność gospodarczą, np. poprzez decyzje co produkować, po jakiej cenie sprzedawać, z czego produkować, ile płacić za pracę itd. oraz z co najmniej jednej jednostki realizującej materialne procesy gospodarcze, np. takie jak: produkcja, sprzedaż, transport, komunikacja, deponowanie i pożyczanie pieniędzy itd."⁷¹. Tak rozumianemu przedsiębiorstwu w nauce ekonomii przydaje się szczególną rolę, określając je jako "jedno z najwspanialszych odkryć cywilizacyjnych dzięki temu, że w pewnych granicach (wielkości przedsiębiorstwa) okazało się efektywniejszym organizatorem działalności gospodarczej niż rynek"⁷².

Aby nie doprowadzić do eliminacji różnic między pojęciami przedsiębiorstwa, przedsiębiorcy i przedsiębiorczości, w literaturze zaproponowano odnoszenie przedsiębiorczości do działalności gospodarczej wykonywanej przez przedsiębiorcę w formie przedsiębiorstwa⁷³. W tym sensie należałoby traktować przedsiębiorstwo jako majątkowe i organizacyjne zaplecze służące do prowadzenia działalności gospodarczej⁷⁴.

1.2.2. Pojęcie przedsiębiorstwa w prawie polskim

W polskim prawie pojęcie przedsiębiorstwa występuje w wielu aspektach: podmiotowym (jako synonim osoby prowadzącej działalność gospodarczą), przedmiotowym (jako zespół składników majątkowych i niemajątkowych służących prowadzeniu działalności gospodarczej) i funkcjonalnym (jako przedsięwzięcie, prowadzenie działalności gospodarczej)⁷⁵. Najczęściej dostrzegany jest aspekt przedmiotowy tego pojęcia⁷⁶.

Legalną definicję przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym zawiera art. 55¹ k.c.⁷⁷ Jak zauważył SN, zawarta w tym przepisie "ustawowa definicja przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym odrywa to pojęcie od podmiotu, do którego przedsiębiorstwo należy, i kładzie nacisk na tworzące je składniki materialne i niematerialne oraz ich połączenie organizacyjne i funkcjonalne"⁷⁸. Zgodnie z art. 55¹ k.c. przedsiębiorstwo stanowi zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczony do realizacji zadań o charakterze gospodarczym. Przedsiębiorstwo stanowi zatem taki zbiór składników o różnej naturze, który - stanowiąc funkcjonalną całość - służy przedsiębiorcy do realizacji założonych funkcji gospodarczych. Przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym stanowi bowiem pewną całość, wyodrębnioną pod względem organizacyjnym, występującą w obrocie w charakterze samoistnego niematerialnego dobra prawnego o charakterze majątkowym⁷⁹.

W obrocie prawnym pojęcie przedsiębiorstwa występuje także w znaczeniu funkcjonalnym jako synonim prowadzenia w celach zarobkowych działalności gospodarczej, niekoniecznie wykorzystującej wyodrębniony zespół składników majątkowych oraz niemajątkowych⁸⁰. W tym znaczeniu pojęcie przedsiębiorstwa występuje np. w art. 583, 587, 765, 744, 794 k.c. oraz w ustawie z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 z późn. zm.)⁸¹.

Pojęcie przedsiębiorstwa w znaczeniu podmiotowym odnosi się do podmiotów praw i obowiązków, którym przepisy prawa przyznają osobowość prawną z racji prowadzenia przedsiębiorstwa (w znaczeniu przedmiotowym)⁸². Termin ten nie jest tożsamy z przedsiębiorstwem zdefiniowanym w art. 55¹ k.c., które nie jest podmiotem praw i obowiązków, tylko zespołem składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych. W znaczeniu podmiotowym termin "przedsiębiorstwo" używany był przede wszystkim w okresie gospodarki socjalistycznej na określenie przedsiębiorstw państwowych⁸³. Występuje jednak także obecnie w przepisach prawa⁸⁴.

1.2.3. Pojęcie przedsiębiorstwa w prawie europejskim

Pojęcie przedsiębiorstwa to jeden z podstawowych terminów prawa europejskiego. W TWE użyto go w przepisach o konkurencji (art. 81-89), w postanowieniach dotyczących unii celnej (art. 27), swobody przedsiębiorczości (art. 43), transportu (art. 76 ust. 1), polityki gospodarczej i pieniężnej (art. 101 ust. 1, art. 102 ust. 1, art. 103 ust. 1, art. 105 ust. 6 oraz art. 110 ust. 3), wspólnej polityki handlowej (art. 131 i art. 132 ust. 1), polityki społecznej, edukacji, kształcenia zawodowego i młodzieży (art. 137 ust. 2 lit. b, przemysłu (art. 157 ust. 1), badań i rozwoju technologicznego (art. 163 ust. 2, art. 167 i art. 171) i w postanowieniach o Europejskim Banku Inwestycyjnym (art. 267 lit. b).

Podczas gdy w prawie polskim termin ten na ogół występuje w znaczeniu przedmiotowym, jego charakter w prawie europejskim jest trudny do jednoznacznego określenia. Według jednej z jego interpretacji, że pojęcie to ma charakter zbliżony do przedmiotowej definicji przedsiębiorstwa znanej polskiemu prawu cywilnemu. Od przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55¹ k.c. odróżnia je element podmiotowy. Przedsiębiorstwo w prawie europejskim, o czym będzie szerzej mowa w dalszej części, występuje jako ośrodek decyzyjny. Jedną z jego podstawowych cech jest zdolność do samodzielnego podejmowania decyzji rynkowych⁸⁵. Uznano, że wspólnotowe pojęcie przedsiębiorstwa zostało użyte w charakterze podmiotowym⁸⁶, co czyni z niego odpowiednik pojęcia przedsiębiorcy w polskim systemie prawnym⁸⁷. Pojęcie przedsiębiorstwa nie jest jednolite⁸⁸. Jest synonimem zespołu składników służących działalności zarobkowej (art. 43 TWE), jak również samodzielnej jednostki decyzyjnej (art. 81 TWE).

Z uwagi na wielość sposobów definiowania przedsiębiorstwa w porządkach prawnych państw członkowskich w prawie europejskim przyjęto autonomiczną interpretację tego pojęcia. Pozostaje ona niezależna od koncepcji wypracowanych w ustawodawstwach krajowych państw członkowskich. W TWE nie sformułowano definicji tego pojęcia⁸⁹ ani nie wypracowano jednolitej interpretacji tego pojęcia⁹⁰. Rozległość materii traktatowej, w której posłużono się pojęciem przedsiębiorstwa, wymaga jego odmiennej interpretacji na potrzeby poszczególnych dziedzin prawa.

2. Pojęcie przedsiębiorcy w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów

Pojęcie przedsiębiorcy określa w przeważającej mierze podmiotowy zakres u.o.k.k. Na jego duże znaczenie wskazuje częstotliwość użycia w przepisach u.o.k.k. Pojawia się w niej ponad dwieście razy, w przepisach określających zakazy praktyk ograniczających konkurencję, obowiązki zgłaszania zamiaru koncentracji oraz w przepisach o zakazie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów⁹¹.

Zarówno sama nazwa podmiotu, do którego odnoszą się w polskim prawie antymonopolowym zakazy praktyk ograniczających konkurencję, jak i zakres tego pojęcia, ewoluowały w czasie. Pierwsza powojenna polska ustawa antymonopolowa, ustawa z dnia 28 stycznia 1987 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym w gospodarce narodowej (Dz. U. Nr 3, poz. 18), dotyczyła działalności jednostek gospodarczych, rozumianych jako osoby prawne i osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (art. 7 pkt 3) oraz ich zrzeszeń i związków (art. 1). Ustawa o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym początkowo odnosiła się do podmiotów gospodarczych rozumianych jako osoby fizyczne i prawne, a także jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, prowadzące działalność gospodarczą (art. 2 pkt 1) oraz do związków tych podmiotów (art. 2 pkt 2). Po nowelizacji z 1995 r.⁹² za podmioty gospodarcze uznano także osoby fizyczne i prawne, a także jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej organizujące lub świadczące usługi o charakterze użyteczności publicznej, które nie są działalnością gospodarczą w rozumieniu u.d.g.

W wyniku dokonanej nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym, ustawą z dnia 20 sierpnia 1997 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o krajowym rejestrze sądowym (Dz. U. z 1997 r. Nr 121, poz. 770 z późn. zm.) pojęcie podmiotu gospodarczego zastąpiono pojęciem przedsiębiorcy. Ten termin przyjęty został w kolejnej u.o.k.k. z 2000 r., a jego zakres został rozszerzony. Zgodnie z art. 4 pkt 1 u.o.k.k. z 2000 r. pod pojęciem przedsiębiorcy należało rozumieć przedsiębiorcę w rozumieniu u.p.d.g.ustawy - Prawo działalności gospodarczej, a także: (a) osoby i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, organizujące lub świadczące usługi o charakterze użyteczności publicznej niebędące działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów o działalności gospodarczej, (b) osoby fizyczne wykonujące zawód we własnym imieniu i na własny rachunek lub prowadzącą działalność w ramach wykonywania takiego zawodu, (c) osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej, podejmujące działania podlegające kontroli koncentracji.

Zakres pojęciowy definicji przedsiębiorcy w obecnie obowiązującej ustawie antymonopolowej obejmuje: przedsiębiorców w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej (art. 4 pkt 1); osoby fizyczne i prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, organizujące lub świadczące usługi użyteczności publicznej (art. 4 pkt 1 lit. a); osoby fizyczne wykonujące zawód we własnym imieniu (art. 4 pkt 1 lit. b); osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej, podejmujące działania podlegające kontroli koncentracji (art. 4 pkt 1 lit. c)⁹³ i związki przedsiębiorców (art. 4 pkt 1 lit. d). Obecna ustawa antymonopolowa zasadniczo przejmuje definicję z poprzedniej ustawy, choć dokonano w niej zmian, takich jak:

* odesłanie w art. 4 pkt 1 do "przepisów o swobodzie działalności gospodarczej" w miejsce "przepisów ustawy - Prawo działalności gospodarczej";

* odniesienie art. 4 pkt 1 lit. a ustawy do jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, którym w ustawie przyznano zdolność prawną, podczas gdy w poprzedniej ustawie kwestia zdolności prawnej tych jednostek nie znalazła się w treści przepisu;

* zawężenie zakresu art. 4 pkt 1 lit. c, w związku ze zmianą zakresu koncentracji, których zamiar podlega uprzedniemu zgłoszeniu do Prezesa UOKiK;

* rozszerzenie definicji na związki przedsiębiorców (w art. 4 pkt 1 lit. d).

Definicję przedsiębiorcy z art. 4 pkt 1 u.o.k.k. stosuje się na potrzeby przepisów o praktykach ograniczających konkurencję i przepisów o kontroli koncentracji. Jednak art. 4 pkt 1 lit. c u.o.k.k. stosuje się wyłącznie do spraw kontroli koncentracji. W sprawach tych nie ma natomiast zastosowania wspomniany wyżej art. 4 pkt 1 lit. d u.o.k.k. Zawiera on definicję przedsiębiorcy tylko "na potrzeby przepisów dotyczących praktyk ograniczających konkurencję oraz praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów".

2.1. Przedsiębiorca w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej

Prawo antymonopolowe dotyczy przede wszystkim podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. Znalazło to wyraz w definicjach przedsiębiorcy formułowanych we wszystkich powojennych ustawach antymonopolowych⁹⁴. Definicja przedsiębiorcy w u.o.k.k. nie jest autonomiczna⁹⁵, gdyż bezpośrednio odwołuje się do pojęcia przedsiębiorcy w przepisach u.s.d.g. Podobnie u.o.k.k. z 2000 r. odwoływała się do przepisów prawa działalności gospodarczej. Odróżnia to obie te regulacje od u.p.p.m., która zawierała autonomiczną definicję przedsiębiorcy, w marginalnym stopniu odwołującą się do innych przepisów prawa⁹⁶.

Odwołanie do u.s.d.g. mogłoby sugerować ścisłe przejęcie do praktyki prawa ochrony konkurencji kryteriów tego pojęcia z u.s.d.g. Sprawa nie jest jednak jednoznaczna. Mimo zasadniczego uwzględnienia kryteriów identyfikujących przedsiębiorcę z u.s.d.g., w prawie antymonopolowym odnotowuje się swoistość podejścia do wykładni tego pojęcia. Wyraża się ona w krytyce techniki legislacyjnej polegającej na odesłaniu do przepisów innej ustawy⁹⁷ i w tendencji do stosowania szerokiej interpretacji funkcjonalnej⁹⁸, uwzględniającej nie tylko kryteria wynikające wprost z u.s.d.g., ale także cele regulacji antymonopolowej⁹⁹.

2.1.1. Kryterium podmiotowe

Zakres znaczeniowy pojęcia przedsiębiorcy w u.s.d.g.ustawie o swobodzie działalności gospodarczej determinują dwa kryteria: podmiotowe i funkcjonalne (przedmiotowe)¹⁰⁰. Według pierwszego z nich, do grona przedsiębiorców można zaliczyć prowadzące działalność we własnym imieniu osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym odrębne ustawy przyznają zdolność prawną.

2.1.1.1. Osoba fizyczna

Przedsiębiorcą może być osoba fizyczna. Zdaniem doktryny osoba fizyczna może mieć status przedsiębiorcy zasadniczo tylko, gdy jako osoba pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona dysponuje pełną zdolnością do czynności prawnych w rozumieniu art. 11 k.c., gdyż taka osoba może samodzielnie zaciągać zobowiązania i rozporządzać swoim prawem¹⁰¹. Według innego poglądu, przedsiębiorcą, który zawodowo i we własnym imieniu podejmuje i wykonuje działalność gospodarczą w pewnych sytuacjach może być też osoba fizyczna ograniczona w zdolności do czynności prawnych (np. osoba nieletnia lub ubezwłasnowolniona), w której imieniu i na której rachunek działa jej przedstawiciel ustawowy¹⁰².

Status przedsiębiorcy mogą mieć osoby fizyczne wykonujące we własnym imieniu działalność gospodarczą bez względu na posiadane obywatelstwo¹⁰³. Zgodnie z art. 14 ust. 1 i 2 u.s.d.g., po jej nowelizacji ustawą z dnia 19 grudnia 2008 r.¹⁰⁴, osoby fizyczne mogą legalnie podjąć działalność gospodarczą w dniu złożenia wniosku o wpis do ewidencji działalności gospodarczej.

Odrębną kwestią jest status spółki cywilnej. Spółka cywilna stanowi dość popularną w obrocie gospodarczym, unormowaną w przepisach tytułu XXXI księgi III k.c., formę prowadzenia przez osoby fizyczne lub prawne działalności gospodarczej. Na gruncie u.d.g. panował pogląd, że spółka cywilna to jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej¹⁰⁵. Obecnie należy uznać, że spółka cywilna jest cywilnoprawną formą organizacji współdziałania służącą wspólnikom do osiągnięcia celu gospodarczego¹⁰⁶. Za przedsiębiorców należy uznać jej wspólników, w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Wcześniejsze wątpliwości co do tego rozproszył art. 4 ust. 2 u.s.d.g.¹⁰⁷ Stanowi on, że za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.

2.1.1.2. Osoba prawna

Status przedsiębiorcy może mieć osoba prawna. Osobami prawnymi, zgodnie z art. 33 k.c. są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Przepisy prawa przewidują różne sposoby nabycia przez osoby prawne osobowości prawnej. Z mocy ustawy osobowość prawną nabywa np. Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego¹⁰⁸, uczelnie publiczne i ich związki¹⁰⁹. W wyniku wpisu do odpowiedniego rejestru osobowość prawną nabywają spółki kapitałowe¹¹⁰, przedsiębiorstwa państwowe¹¹¹, spółdzielnie¹¹² uczelnie niepubliczne i ich związki¹¹³ oraz samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej¹¹⁴).

Nie wszystkie osoby prawne są tworzone do prowadzenia działalności gospodarczej, nawet jeżeli taką działalność prowadzą. Z tego punktu widzenia osoby prawne można podzielić na tworzone w celu podjęcia i wykonywania działalności gospodarczej i w celach pozagospodarczych¹¹⁵. Te ostatnie mogą prowadzić działalność gospodarczą akcesoryjnie.

Działalność gospodarcza najczęściej prowadzona jest w formie spółek, przedsiębiorstw państwowych oraz spółdzielni produkcyjnych. W celu prowadzenia tej działalności mogą być jednak tworzone osoby prawne o innej formie organizacyjno-prawnej. Wymienia je ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 z późn. zm.), na podstawie której prowadzony jest rejestr przedsiębiorców (rozdział 2) Wśród osób prawnych podlegających wpisowi do tego rejestru (art. 36) wymienia: spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (pkt 6), spółki akcyjne (pkt 7), spółki europejskie (pkt 7a), spółdzielnie (pkt 8), spółdzielnie europejskie (pkt 8a), przedsiębiorstwa państwowe (pkt 9), jednostki badawczo-rozwojowe (pkt 10), przedsiębiorców określonych w przepisach o zasadach prowadzenia na terytorium RP działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne (przedsiębiorstwa zagraniczne) (pkt 11), towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych (pkt 12).

Działalność gospodarcza może być podejmowana akcesoryjnie przez osoby zasadniczo powstałe do realizacji celów niegospodarczych, np. jednostki badawczo-rozwojowe, stowarzyszenia i organizacje społeczne wyposażone w osobowość prawną, związki zawodowe, fundacje i instytucje kościelne (wyznaniowe)¹¹⁶. Uzyskanie osobowości prawnej przez te jednostki organizacyjne nie wiąże się z wpisem do rejestru przedsiębiorców. Osoby takie mogą jednak podlegać obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców, gdy podejmują działalność gospodarczą ubocznie. Ustawa o KRS tworzy odrębny rejestr stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej (art. 49). Podmioty w nim ujawnione, jeżeli prowadzą działalność gospodarczą, podlegają wpisowi do rejestru przedsiębiorców (art. 50).

Na gruncie u.s.d.g. rozbieżności dotyczą też tego, czy osoby prowadzące działalność gospodarczą ubocznie w ogóle są przedsiębiorcami. Uznaje się wprawdzie, że w świetle obowiązującej ustawy "osoby prawne, które są tworzone w innym celu niż wykonywanie działalności gospodarczej (...) o ile wykonują działalność gospodarczą we własnym imieniu, są przedsiębiorcami w rozumieniu [u.s.d.g.]"¹¹⁷. Wyrażany jest jednak również pogląd, że ustawa powinna rozróżniać podmioty prowadzące aktywność gospodarczą jako zajęcie główne lub akcesoryjne. Uważa się, że o ile działalność uboczną należałoby traktować jako działalność gospodarczą, jeżeli odpowiada innym jej cechom normatywnym¹¹⁸, to "podmioty prowadzące działalność gospodarczą jako aktywność akcesoryjną (...) jednak nie są przedsiębiorcami"¹¹⁹.

Bardziej jednoznacznie oceniany jest charakter prawny osób prowadzących uboczną działalność gospodarczą w prawie cywilnym. Sformułowanej tam definicji przedsiębiorcy odpowiadają osoby ukierunkowane zasadniczo na realizację zadań niegospodarczych, które ustawodawca uprawnił do prowadzenia działalności gospodarczej w charakterze aktywności akcesoryjnej¹²⁰. W zakresie prowadzonej działalności gospodarczej za przedsiębiorców uznano fundacje, stowarzyszenia i muzea¹²¹, a także uczelnie niepubliczne¹²².

W doktrynie ujawniają się także rozbieżność co do tego, czy status przedsiębiorcy w rozumieniu u.s.d.g. można przyznać Skarbowi Państwa i jednostkom samorządu terytorialnego . Z jednej strony podnosi się, że zawarta w u.s.d.g. deklaracja, iż "podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach" (art. 6 ust. 1), wskutek użycia pojęcia "każdy" może odnosić się także do działalności gospodarczej państwa i jednostek samorządu terytorialnego¹²³, a zatem są one przedsiębiorcami w rozumieniu u.s.d.g.¹²⁴ Według innego poglądu, odwołującego się do argumentu natury konstytucyjnej, iż wolność działalności gospodarczej dotyczy człowieka i obywatela, a nie władzy publicznej¹²⁵, wymienione podmioty nie są beneficjentami swobody działalności gospodarczej¹²⁶, a więc nie mogą być również przedsiębiorcami w świetle u.s.d.g. Nie wyklucza to zakwalifikowania ich jako przedsiębiorców na gruncie innych przepisów¹²⁷.

2.1.1.3. Jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną

W świetle definicji przedsiębiorcy zawartej w u.s.d.g.ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, status przedsiębiorcy mogą mieć jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym odrębne ustawy przyznają zdolność prawną, tzw. ułomne osoby prawne¹²⁸.

W orzecznictwie podkreśla się, że jednostka organizacyjna musi odpowiadać następującym cechom koniecznym: "po pierwsze, skutki określonych zachowań człowieka nie są wiązane z nim jako osobą fizyczną, ale z jednostką organizacyjną, która jest wtedy odrębnym od osoby fizycznej pomiotem prawa (...) Po drugie, muszą istnieć podstawy do oznaczenia i wyodrębnienia jednostki organizacyjnej. (...) Po trzecie, z jednostką organizacyjną wiąże się możność przypisania jej określonych praw i obowiązków. (...) Po czwarte, jednostka organizacyjna musi mieć strukturę organizacyjną¹²⁹. Zdolność prawna jednostki organizacyjnej musi wynikać z przepisów ustawy.

Jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, mające ustawową zdolność prawną, to przede wszystkim spółki osobowe prawa handlowego¹³⁰: spółki jawne, partnerskie, komandytowe i komandytowo -akcyjne. Takimi jednostkami organizacyjnymi są także spółki kapitałowe w organizacji¹³¹, główne oddziały zagranicznych zakładów ubezpieczeniowych¹³² i wspólnoty mieszkaniowe¹³³. Dyskusyjny jest status stowarzyszeń zwykłych. Zgodnie z art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. - Prawo stowarzyszeniach (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 z późn. zm.) są one uproszczoną formą stowarzyszenia, nieposiadającą osobowości prawnej¹³⁴. Z punktu widzenia pojęcia przedsiębiorcy status wspólnot mieszkaniowych i stowarzyszeń zwykłych nie będzie jednak miał większego znaczenia. Wspólnoty mieszkaniowe na ogół nie prowadzą bowiem działalności gospodarczej¹³⁵, a stowarzyszenia zwykłe takiej działalności podejmować nie mogą¹³⁶. W doktrynie wyrażono jednak pogląd, że w praktyce obrotu może się jednak okazać, iż będą one mogły być uznane za przedsiębiorców¹³⁷.

Statusu odrębnego przedsiębiorcy nie mają państwowe i komunalne jednostki organizacyjne, którym ustawa nie przyznaje zdolności prawnej. Jednostki te stanowią odpowiednio - staciones fisci skarbu państwa bądź staciones municipi jednostki samorządu terytorialnego. W sprawach dotyczących działalności staciones, za przedsiębiorcę należy uznać odpowiednią osobę prawną reprezentowaną przez daną jednostkę organizacyjną¹³⁸.

Z powyższych względów odmawia się przymiotu samodzielnego przedsiębiorcy Państwowemu Gospodarstwu Leśnemu "Lasy Państwowe"¹³⁹. Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 z późn. zm.) Lasy Państwowe są państwową jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, która reprezentuje Skarb Państwa w zakresie zarządzanego mienia. Lasy Państwowe zarządzają lasami będącymi własnością Skarbu Państwa (art. 4 ust. 1). W świetle art. 32, art. 33 ust. 3 pkt 1 i art. 34 pkt 1 ustawy, organy Lasów Państwowych reprezentują Skarb Państwa w stosunkach cywilnoprawnych w zakresie swojego działania. Skarb Państwa jest stroną stosunków cywilnych zawieranych w ramach działalności gospodarczej różnych jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych: Dyrekcji Generalnej, regionalnych dyrekcji i nadleśnictw¹⁴⁰. Wobec tego jednostki te są staciones fisci Skarbu Państwa, a ich działalność należy utożsamiać z działalnością Skarbu Państwa. Czynności podejmowane przez państwowe jednostki organizacyjne w sferze cywilnoprawnej są czynnościami Skarbu Państwa¹⁴¹.

Za przedsiębiorcę nie są uznawane zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze¹⁴². Są to jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych powoływane do wykonywania zadań o charakterze użyteczności publicznej¹⁴³. Na podstawie ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 249, poz. 2104 z późn. zm.) są w pewnym stopniu wyodrębnione majątkowo, finansowo i organizacyjnie z jednostek, w ramach których są tworzone. Nie są jednak przedsiębiorcami. Nie mają osobowości prawnej, nie można ich też uznać za ułomne osoby prawne, gdyż przepisy prawa nie przyznają im zdolności prawnej. Nie prowadzą działalności we własnym imieniu, tylko w imieniu i na rachunek osoby prawnej, w ramach której je utworzono (Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego)¹⁴⁴. Nieprzyznanie zakładom budżetowym zdolności prawnej w odrębnych przepisach nie stanowiło przeszkody do uznania ich, mimo rozbieżności w orzecznictwie, za przedsiębiorców świadczących usługi użyteczności publicznej lub organizujących te usługi, w świetle u.p.p.m. oraz u.o.k.k. z 2000 r.¹⁴⁵

2.1.1.4. Kryterium podmiotowe w orzecznictwie antymonopolowym

Kryterium podmiotowe antymonopolowej definicji przedsiębiorcy, zdeterminowane treścią u.s.d.g., obejmuje osoby prawne, osoby fizyczne oraz jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną. W orzecznictwie antymonopolowym za przedsiębiorców spełniających kryterium podmiotowe uznano m.in.:

* osoby prawne: spółki kapitałowe¹⁴⁶ (w tym spółki komunalne¹⁴⁷ ), zakłady ubezpieczeń¹⁴⁸, banki¹⁴⁹, spółdzielnie¹⁵⁰, stowarzyszenia¹⁵¹, fundacje¹⁵², przedsiębiorstwa państwowe¹⁵³; jednostki badawczo-rozwojowe¹⁵⁴, Bibliotekę Narodową¹⁵⁵;

* osoby fizyczne: osoby prowadzące działalność gospodarczą samodzielnie¹⁵⁶ oraz w charakterze wspólników spółki cywilnej¹⁵⁷ (odmienne stanowisko odnośnie do statusu tych ostatnich przyjmowano w okresie obowiązywania u.p.p.m. Za przedsiębiorcę uznawano wówczas spółkę cywilną¹⁵⁸);

* jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną: spółki osobowe¹⁵⁹ i spółki kapitałowe w organizacji¹⁶⁰.

Sporna jest kwestia podmiotowości antymonopolowej Skarbu Państwa¹⁶¹. Prezes UOKiK nie uznawał Skarbu Państwa za przedsiębiorcę z art. 4 pkt 1 u.o.k.k.¹⁶² Cechy przedsiębiorcy przyznano natomiast jednostkom organizacyjnym Skarbu Państwa (staciones fisci), prowadzącym działalność zarobkową podporządkowaną regułom opłacalności i zysku. Za przedsiębiorcę uznano regionalne dyrekcje Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe, w zakresie, w jakim w celach zarobkowych zajmują się sprzedażą drewna¹⁶³. W jednym z wyroków Sąd Apelacyjny uzasadnił swoje stanowisko tym, że art. 4 u.o.k.k. z 2000 r. pod pojęciem przedsiębiorcy rozumie nie tylko przedsiębiorcę w rozumieniu u.s.d.g., ale także "inne podmioty, choćby nie posiadały osobowości prawnej, o ile prowadzą działalność gospodarczą", a także tym, że pojęcie przedsiębiorcy dla potrzeb u.o.k.k. z 2000 r. zostało zdefiniowane "de facto w oderwaniu od kwestii zdolności prawnej"¹⁶⁴.

Prawidłowość argumentacji sądu rodzi wątpliwości. Na gruncie u.o.k.k. z 2000 r. pojęcia przedsiębiorcy nie można było rozpatrywać w oderwaniu od kwestii zdolności prawnej podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą. W tym zakresie ustawa odsyłała do u.p.d.g., w której zdolność prawna podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą była jedną z cech pojęcia przedsiębiorcy. O oderwaniu pojęcia przedsiębiorcy od kwestii zdolności prawnej można było mówić tylko w odniesieniu do przedsiębiorców z art. 4 pkt 1 lit. a u.o.k.k. (świadczących lub organizujących usługi o charakterze użyteczności publicznej)¹⁶⁵. W powoływanym wyroku uznano tymczasem, że Lasy Państwowe prowadzą działalność gospodarczą, a nie działalność użyteczności publicznej. Wywód sądu może więc nasuwać wątpliwości. Sąd powinien przeanalizować status Lasów Państwowych w świetle tej części art. 4 pkt 1 u.o.k.k. z 2000 r., w której mowa jest o podmiotach prowadzących działalność gospodarczą. W tej części przepis odsyłał do u.p.d.g., która nie przewidywała podmiotowości prawnej staciones fisci, do jakich należą Lasy Państwowe. Stwarzała natomiast możliwość potraktowania Skarbu Państwa jako przedsiębiorcy. Zatem w sprawie działań Lasów Państwowych, za przedsiębiorcę w rozumieniu art. 4 pkt 1 (in initio) u.o.k.k. z 2000 r. należało uznać Skarb Państwa.

W związku z powyższym, mając na względzie obowiązujący stan prawny, zaaprobować należy stanowisko, jakie na potrzeby przepisów o ochronie konkurencji przyjął SN, że działalność Lasów Państwowych obciąża Skarb Państwa jako przedsiębiorcę w rozumieniu art. 4 pkt 1 u.o.k.k.¹⁶⁶

2.1.2. Kryterium funkcjonalne - pojęcie działalności gospodarczej

Od strony funkcjonalnej przedsiębiorcę z u.s.d.g. identyfikuje prowadzenie działalności gospodarczej. Pojęcie to uznaje się za najbardziej adekwatne określenie aktywności uczestników obrotu gospodarczego¹⁶⁷. Działalność gospodarczą definiuje się jako zarobkową działalność wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodową, wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły (art. 2 u.s.d.g.).

2.1.2.1. Rodzaje działalności gospodarczej

Wśród rodzajów działalności gospodarczej wymieniono działalność wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową i poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż (art. 2 u.s.d.g.).

Katalog ten ma charakter ogólny i nie jest wyczerpujący¹⁶⁸. O zaliczeniu do określonego rodzaju działalności rozstrzyga wymienienie danej aktywności w Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD)¹⁶⁹. Szerokie ujęcie działalności usługowej zapewnia Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług (PKWiU)¹⁷⁰. W przepisach szczególnych zostało także bliżej zdefiniowane pojęcie działalności budowlanej¹⁷¹ i rodzaje działalności związanej z eksploatacją kopalin¹⁷².

Przy definiowaniu pojęcia przedsiębiorcy omówiony katalog nie ma decydującego znaczenia. Również działalność, której w nim nie ujęto, może być wykonywana zarobkowo w sposób zorganizowany i ciągły (np. działalność artystyczna i działalność profesjonalnych klubów sportowych)¹⁷³ i zostanie wówczas uznana za działalność gospodarczą.

2.1.2.2. Działalność zarobkowa

Zarobkowy charakter działalności stanowi cechę konstytutywną pojęcia działalności gospodarczej w rozumieniu art. 2 u.s.d.g. Nie ma charakteru gospodarczego działalność prowadzona niezarobkowo, choćby mieściła się w omówionym wyżej katalogu rodzajów działalności¹⁷⁴. Wyróżnikiem zarobkowego charakteru działalności jest jej odpłatność i powiązanie z zaspokajaniem potrzeb osób trzecich¹⁷⁵.

W prawie działalności gospodarczej silnie reprezentowany jest pogląd, że konstytutywną cechą działalności gospodarczej jest prowadzenie jej w celu zarobkowym , a tym samym bez tej cechy w ogóle nie można mówić o działalności gospodarczej¹⁷⁶. Ten pogląd przeciwstawia się "aby móc uznać za przedsiębiorcę (...) podmiot nie nastawiony na osiągnięcie zysku", gdyż działanie bez zysku jest "sprzeczne z istotą przedsiębiorczości"¹⁷⁷. W tak rozumianej działalności zarobkowej nie mieści się działalność odpłatna, której celem nie jest zysk, tylko działalność innego rodzaju (dobroczynna, naukowa)¹⁷⁸, co wyklucza uznanie za przedsiębiorców np. jednostek samorządu terytorialnego, gdy świadczą usługi na rzecz obywateli, ale nie dla zysku¹⁷⁹.

Uzależnianie oceny danej działalności od celu jest podjęcia budzi wątpliwości. W praktyce intencja przedsiębiorcy może być trudno zauważalna. Przedsiębiorcy mogą z różnych względów utrzymywać, że ich działalność nie ma charakteru zarobkowego, choćby okoliczności temu przeczyły. Uzależnianie oceny danej działalności od celu jej prowadzenia nie wynika też jednoznacznie z przesłanek ustawowych. Bezpośrednie odwołanie do celu (zarobkowego) działalności zawierał art. 2 ust. 1 u.d.g., co na jej gruncie mogło uzasadniać uzależnienie statusu przedsiębiorcy od zarobkowego celu działalności¹⁸⁰. Do intencji (celu) działalności nie odwołano się jednak w definicjach działalności gospodarczej w u.s.d.g. oraz w u.p.d.g. Posłużono się w nich sformułowaniem "działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność...". Wyraźnie sugeruje to obiektywizację kryterium zarobkowości. Dlatego przychylić się należy do poglądu, że "zarobkowość" to kryterium obiektywne¹⁸¹. W sformułowaniu "zarobkowa działalność" mieszczą się działania podejmowane w celu uzyskania zarobku, jak i działania podejmowana z innych powodów, jeżeli ich charakter pozwala choćby potencjalnie na generowanie dochodu.

Inną kwestią wymagającą rozważenia jest znaczenie pojęcia "zarobek". Bywa ono utożsamiane z zyskiem. W jednym z wyroków SN stwierdził wręcz, że "pojęcie zysku leży u podstawy każdej działalności o charakterze gospodarczym, stanowi jej istotę i sens (...) działalność pozbawiona tego aspektu (...) nigdy natomiast nie będzie działalnością gospodarczą"¹⁸². Istnieją jednak argumenty wspierające pogląd, że utożsamianie działalności zarobkowej z działalnością nastawioną na zysk wydaje się zbytnim uproszczeniem. Warto sięgnąć do słownikowej definicji pojęcia zarobku. Wynika z niej, że obok "zysku osiągniętego z transakcji handlowej"¹⁸³ pojęcie to oznacza także zapłatę (wynagrodzenie) za wykonaną pracę¹⁸⁴. Działalność zarobkowa to działalność "związana z zarobkiem; przynosząca, dająca zarobek, korzyści materialne"¹⁸⁵. Osoby prowadzące działalność gospodarczą nie zawsze kierują się chęcią uzyskania nadwyżki wpływów nad wydatkami¹⁸⁶. Dotyczy to zwłaszcza podmiotów, u których zarobkowanie nie jest jedyną domeną działalności. Te ostatnie mogą nie zakładać osiągania zysku, tylko pokrywanie kosztów działalności z osiąganych dochodów. Nawet jeżeli ich jedynym lub głównym motywem nie jest zysk, to prowadzą działalność gospodarczą, jeśli cechuje je dążenie do "racjonalizacji według założeń rachunku ekonomicznego"¹⁸⁷. Taka interpretacja pojęcia "działalności gospodarczej" jest zbieżna z nauką ekonomii, w której podkreśla się "niejednolitość celu firmy". W jej działaniu "obok maksymalizacji zysku chodzi (...) o realizację celów różnych grup podmiotów związanych z firmą (...) Chodzi o grupy wewnętrzne (właścicieli, menedżerów, pracowników) oraz zewnętrzne (właścicieli zewnętrznego kapitału, dostawców, klientów, państwo, społeczeństwo). Każda z nich ma jakieś oczekiwania wobec firmy i stara się doprowadzić do ich realizacji"¹⁸⁸.

Powyższe poglądy są bliskie koncepcjom wypracowanym w prawie cywilnym, w którym za wyznacznik gospodarczego charakteru działalności uznano przede wszystkim podporządkowanie zasadom racjonalnego gospodarowania (zasadzie gospodarności) i powiązanie z uczestnictwem w obrocie gospodarczym¹⁸⁹. W tym świetle działalnością przedsiębiorcy jest "odpłatne, ekwiwalentne świadczenia wzajemne, spełniane za pomocą wielorazowych czynności faktycznych i prawnych w ramach obrotu gospodarczego"¹⁹⁰. Nie zawsze musi to służyć osiągnięciu zysku, może również zakładać jedynie minimalizowanie kosztów¹⁹¹. Wobec tego zasadne jest przyjęcie, że brak nastawienia na zysk nie wyklucza uznania danej aktywności za działalność gospodarczą¹⁹².

Takie szerokie rozumienie działalności gospodarczej bywa niekiedy odnoszone także do pojęcia z art. 2 u.s.d.g.¹⁹³ Należy to zaaprobować. Działalność tożsamą z działalnością prowadzoną dla zysku mogą prowadzić podmioty, które nie powstały w celach zarobkowych, dlatego ich działalność powinna być uznana za gospodarczą.

Powyższe rozważania odnoszą się m.in. do stowarzyszeń i fundacji. Co do zasady prowadzą one działalność non for profit¹⁹⁴. Podstawowe cele fundacji mogą obejmować "realizację zgodnych z podstawowymi interesami RP celów społecznie lub gospodarczo użytecznych"¹⁹⁵, a stowarzyszenia powstają jako "dobrowolne, samorządne i trwałe zrzeszenia o celach niezarobkowych"¹⁹⁶, których podstawowym celem nie może być osiąganie zysków¹⁹⁷. Jednak na realizację społecznie użytecznych celów działalności mogą pozyskiwać środki z odpłatnej działalności akcesoryjnej. Ustawodawca wprost przewidział, że fundacje mogą prowadzić działalność gospodarczą, pod warunkiem że nie jest to ich samoistny cel, tylko służy realizacji podstawowych celów fundacji¹⁹⁸. Z kolei stowarzyszenia mogą prowadzić działalność gospodarczą według zasad ogólnych, pod warunkiem, że dochód z niej służy realizacji celów statutowych i nie jest przeznaczany do podziału między członków¹⁹⁹.

Nie również można wykluczyć prowadzenia działalności zarobkowej przez Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego. Państwo nie jest powołane do prowadzenia działalności gospodarczej, ale może do jej wykonywania tworzyć ²⁰⁰: (i) kapitałowe spółki handlowe Skarbu Państwa lub z jego udziałem, (ii) przedsiębiorstwa państwowe, (iii) banki państwowe niebędącą spółkami akcyjnymi, (iv) jednostki badawczo-rozwojowe. Również celem działalności jednostek samorządu terytorialnego nie jest zarobek, tylko uczestniczenie w sprawowaniu władzy publicznej i zaspokajanie potrzeb społecznych wspólnot lokalnych o charakterze ogólnym²⁰¹. De facto uczestniczą one jednak w obrocie gospodarczym, gdy świadczą usługi użyteczności publicznej, takie jak zaopatrywanie ludności w wodę i energię. W tym zakresie świadczą odpłatne usługi i zawierają umowy z usługobiorcami. Usługi tego rodzaju są zarazem coraz bardziej powszechnie świadczone przez podmioty działające na podstawie przepisów u.s.d.g. Ta działalność może mieć cechy działalności gospodarczej²⁰².

2.1.2.3. Działalność zorganizowana i ciągła

Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej definiuje działalność gospodarczą posługując się pojęciami działalności wykonywanej w sposób zorganizowany i ciągły.

Pierwsze z tych określeń nie jest jednoznaczne. Znamię zorganizowania utożsamia się m.in. z wyborem formy organizacyjno-prawnej, dokonaniem obowiązków rejestracyjnych wymaganych przez prawo, uzyskaniem zezwoleń i koncesji, jak również organizacją kontaktów handlowych z kontrahentami lub konsumentami²⁰³. Zorganizowana działalność zarobkowa może być prowadzona za pomocą wyodrębnionego pod względem organizacyjnym i funkcjonalnym zespołu składników materialnych i niematerialnych²⁰⁴. W praktyce przedsiębiorcy mający status osób prawnych prowadzą działalność zarobkową za pomocą przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55¹ k.c. W związku z tym niekiedy uznaje się, że nie można wykonywać działalności gospodarczej bez prowadzenia przedsiębiorstwa²⁰⁵. W doktrynie słusznie stwierdzono jednak, że dysponowanie przedsiębiorstwem nie zawsze jest konieczne do zarobkowania²⁰⁶.

Wymóg zorganizowania działalności jest uzasadniany potrzebą wyłączenia spod rygorów u.s.d.g. odpłatnych czynności wykonywanych przez obywateli przypadkowo, okazjonalnie, np. w ramach pomocy sąsiedzkiej, koleżeńskiej bądź grzecznościowo²⁰⁷.

Konstytutywną cechą działalności gospodarczej jest ciągłość działania. Ustawodawca nie traktuje jak gospodarczej aktywności prowadzonej dorywczo lub jednorazowo²⁰⁸. Działalność gospodarcza powinna być stabilna i co do zasady powtarzalna²⁰⁹. Wymóg ciągłości nie oznacza jednak konieczności prowadzenia działalności zarobkowej stale. Pewne rodzaje działalności zarobkowej mogą mieć, ze swej istoty, charakter sezonowy. Przerwy między czynnościami służącymi zarobkowi mogą też wynikać z przyczyn natury obiektywnej. Jeżeli są jednak ponawiane, to spełniają cechy działalności gospodarczej²¹⁰. Uznania, że przedsiębiorca prowadzi działalność gospodarczą nie wyklucza również jego upadłość²¹¹.

Wymóg ciągłości działalności nie jest cechą odróżniającą działalność gospodarczą od innej działalności. Prawo nie wyklucza możliwości założenia spółki prawa handlowego dla zrealizowania jednej tylko czynności handlowej i rozwiązania jej po wykonaniu tego zadania²¹².

2.1.2.4. Działalność zawodowa

Na gruncie u.s.d.g. działalność zawodowa jest odrębnym rodzajem aktywności mieszczącym się w pojęciu działalności gospodarczej. Utożsamiana jest z wykonywaniem przez osoby fizyczne tzw. "wolnych zawodów" i innego rodzaju działalności profesjonalnej²¹³.

Wchodzący w zakres pojęcia działalności zawodowej termin "wolne zawody" odnoszony jest do zawodów regulowanych, w tym zawodów zaufania publicznego, których wykonywanie warunkuje posiadanie kwalifikacji i spełnienie wymagań określonych przepisami prawa. Wykonywanie wolnego zawodu znamionuje m.in. osobisty udział, niezależność zawodowa, etos i tajemnica zawodowa²¹⁴. Przykładowy katalog wolnych zawodów znajduje się w art. 88 k.s.h. Obejmuje zawody adwokata, aptekarza, architekta, inżyniera budownictwa, biegłego rewidenta, brokera ubezpieczeniowego, doradcy podatkowego, maklera papierów wartościowych, doradcy inwestycyjnego, księgowego, lekarza, lekarza dentysty, lekarza weterynarii, notariusza, pielęgniarki, położnej, radcy prawnego, rzecznika patentowego, rzeczoznawcy majątkowego i tłumacza przysięgłego.

Samo wykonywanie zawodu nie zawsze jest tożsame z działalnością przedsiębiorcy. Prowadzenie działalności zawodowej kwalifikuje do statusu przedsiębiorcy przy spełnieniu pozostałych kryteriów normatywnych tego pojęcia. Nie jest natomiast przedsiębiorcą osoba, która tych cech nie spełnia²¹⁵.

Warto zwrócić uwagę, że ze względu na specyfikę wolnych zawodów i kontrowersje wokół ich statusu²¹⁶, w literaturze wyrażono pogląd o odrębności usług osób wykonujących te zawody od działalności gospodarczej. Może to sugerować treść art. 43¹ k.c., który działalność zawodową wymienia jako równorzędną z działalnością gospodarczą kategorię działalności przedsiębiorcy²¹⁷. Taką wykładnię art. 43¹ k.c. na ogół uznaje się jednak za mylącą. Wymienienie działalności zawodowej obok gospodarczej uznaje się za niefortunne i służące jedynie rozproszeniu wątpliwości odnośnie do zaliczenia osób wykonujących wolne zawody do grona przedsiębiorców²¹⁸. Zatem na gruncie k.c. działalność zawodową należy utożsamiać z działalnością profesjonalną prowadzoną na własny rachunek przez osoby fizyczne²¹⁹. Działalność zawodowa, choć wymieniona w art. 43¹ k.c. obok działalności gospodarczej, stanowi zatem jedną z postaci tej działalności i jest podporządkowana tym samym rygorom co działalność gospodarcza²²⁰.

2.1.2.5. Kryterium funkcjonalne w orzecznictwie antymonopolowym

Ze względu na odesłanie do przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, uważa się, że na gruncie art. 4 pkt 1 (in initio) u.o.k.k. o tym, czy dany podmiot prowadzi działalność gospodarczą, decydują kryteria funkcjonalne z art. 2 u.s.d.g.²²¹ Ponieważ pojęcie to nie jest w przepisach prawa interpretowane jednolicie, również w sprawach antymonopolowych pojawiają się rozbieżne poglądy odnośnie do tego pojęcia: (1) pogląd utożsamiający działalność gospodarczą z działalnością dla zysku, (2) pogląd, iż przesłance zysku nie należy przypisywać decydującego znaczenia.

Według pierwszego poglądu zasadnicze znaczenie ma "kryterium subiektywne, w postaci dążenia danego podmiotu do osiągnięcia zarobku (będącego zazwyczaj zyskiem) przez wykonywanie określonej działalności"²²², a podmiot, której celem nie jest osiągnięcie zysku, nie prowadzi działalności gospodarczej²²³. Równolegle jednak w orzecznictwie²²⁴ i piśmiennictwie²²⁵ upowszechnił się pogląd, że warunkiem realizacji celów prawa ochrony konkurencji jest objęcie jego zakresem możliwie najszerszej liczby uczestników obrotu rynkowego, którzy mogą wpływać na konkurencję. Z tego względu przyjęto, że chęć osiągania zysku nie wyczerpuje pojęcia zarobkowego charakteru działalności gospodarczej²²⁶, a za przedsiębiorcę w świetle art. 4 pkt 1 u.o.k.k. należy uznać każdego, "kto na danym rynku oferuje w sposób zorganizowany i ciągły, na własny rachunek i ryzyko, swoje produkty (...) Każdy taki podmiot wpływa bowiem na konkurencję na danym rynku ingerując w funkcjonowanie podaży i wpływając na popyt"²²⁷.

Szeroka interpretacja art. 4 pkt 1 u.o.k.k. z 2000 r. pozwoliła Prezesowi UOKiK uznać, że działalność gospodarczą prowadzi Biblioteka Narodowa, gdy odpłatnie, w oparciu o rachunek kosztów, świadczy usługi reprograficzne²²⁸. Skoro usługi te są świadczone osobom trzecim w konkurencji z innymi usługodawcami, to ich charakteru nie zmienia fakt, że podstawowym zadaniem Biblioteki Narodowej jest zaspokajaniu potrzeb oświatowych, kulturalnych i informacyjnych ogółu społeczeństwa oraz uczestniczenie w upowszechnianiu wiedzy i kultury²²⁹.

W orzecznictwie uznano też, że cechy przedsiębiorcy mogą mieć stowarzyszenia. Wątpliwości co do przypisania im podmiotowości w postępowaniu antymonopolowym wynikały z ich zasadniczo niezarobkowego charakteru²³⁰. Ostatecznie w orzecznictwie zauważono, że sama ustawa - Prawo o stowarzyszeniach nie wyklucza prowadzenia przez stowarzyszenia działalności gospodarczej, a jedynie ogranicza możliwość dysponowania uzyskanymi w ten sposób wpływami w ten sposób, że powinny być wykorzystywane do realizacji celów statutowych. Sam ustawodawca uznał więc, że cele stowarzyszeń nie sprzeciwiają się ich udziałowi w obrocie rynkowym w charakterze profesjonalnych uczestników rynku²³¹. To stanowisko wypracowano w sprawach szczególnego rodzaju stowarzyszeń, jakimi są organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi²³². Cel ich powstania jest niezarobkowy, ale jest realizowany przez działalność gospodarczą. Stowarzyszenia te aktywnie uczestniczą w handlowym obrocie prawami autorskimi, odpłatnie udzielając użytkownikom zezwoleń na korzystanie z zarządzanych praw i dokonując podziału między uprawnionych środków finansowych uzyskanych od użytkowników²³³.

Zbieżna argumentacja posłużyła do uzasadnienia, że status przedsiębiorcy ma stowarzyszenie sportowe - Polski Związek Piłki Nożnej. Uznano, że PZPN prowadzi działalność gospodarczą, gdyż "w sposób ciągły wykonuje działalność handlową w zakresie sprzedaży praw do transmisji meczów ligowych i pucharów ligi polskiej (...) jest wyłącznym właścicielem tych praw (...) i uczestniczy w profesjonalnym obrocie gospodarczym przyznając okresowe licencje na transmisje meczów piłkarskich"²³⁴.

Za przedsiębiorców nie uznano natomiast osób prowadzących działalność ukierunkowaną na zaspokojenie własnych potrzeb. Jako takich, zasadniczo nie uznaje się za przedsiębiorców wspólnot mieszkaniowych. Zgodnie z ustawą z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 z późn. zm.) tworzy je ogół właścicieli lokali mieszkalnych. Wspólnota zarządza nieruchomością wyłącznie na rzecz swoich członków, nie prowadząc w związku z tym działalności gospodarczej²³⁵. Reprezentuje zatem wyłącznie interes grupowy członków, na który składa się suma indywidualnych interesów związanych z udziałem poszczególnych właścicieli w nieruchomości wspólnej²³⁶.

Na podobnej podstawie w dotychczasowym orzecznictwie uznawano również, że prawo ochrony konkurencji nie kształtuje stosunków wewnątrzspółdzielczych, podnosząc, że wpływanie przez prawo antymonopolowe na stosunki wewnątrzspółdzielcze wykraczałoby poza przedmiot u.o.k.k., której zainteresowania "dotyczą nie tyle relacji istniejących wewnątrz danego podmiotu gospodarowania, ile stosunków zewnętrznych"²³⁷. W ostatnim orzecznictwie zaobserwować można jednak inne stanowisko. W jednym z wyroków SN zrównał relacje między spółdzielnią mieszkaniowej a jej członkiem z relacją przedsiębiorca-konsument. SN uznał, że członek spółdzielni, któremu przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, jest konsumentem w rozumieniu k.c.²³⁸ Może to dawać podstawy do ich rozpatrywania w aspekcie reguł konkurencji. Podobny wniosek można pośrednio wyciągnąć z innego wyroku SN, zapadłego w sprawie, której istota dotyczyła relacji między stowarzyszeniem zarządzanym prawami autorskimi a autorami, wśród których byli również członkowie tego stowarzyszenia. SN stwierdził, że "okoliczność, iż określone działania podejmowane są przez organizację zbiorowego zarządzania względem swoich członków nie wyłącza tych działań spod kognicji organu antymonopolowego. W dalszym ciągu mamy bowiem do czynienia z odpłatnym świadczeniem usług"²³⁹. W świetle tego orzeczenia stosunek członkostwa nie wyklucza a priori uznania spółdzielni za przedsiębiorcę w relacjach z jej członkami, a o charakterze relacji między spółdzielnią a jej członkami przesądza to, czy wiąże się ona z odpłatnością członka za świadczenia ze strony spółdzielni.

2.1.3. Status przedsiębiorcy a wyłączenia ustawowe

Analiza definicji przedsiębiorcy w u.s.d.g. wymaga uwzględnienia faktu, iż w stosunku do niektórych kategorii podmiotów skuteczność przepisów tej ustawy została wyłączona - na podstawie tej ustawy bądź na podstawie przepisów szczególnych. Przykładowo:

* art. 3 u.s.d.g. stanowi, że przepisów tej ustawy nie stosuje się do określonej działalności wytwórczej w rolnictwie i agroturystycznej²⁴⁰;

* art. 106 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym stanowi, że "prowadzenie przez uczelnię działalności dydaktycznej, naukowej, badawczej, doświadczalnej, artystycznej, sportowej, diagnostycznej, rehabilitacyjnej lub leczniczej nie stanowi działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów u.s.d.g.";

* art. 83a ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) przewiduje, że nie jest działalnością gospodarczą prowadzenie szkoły lub placówki oraz ich zespołów;

* art. 3 ust. 2 w zw. z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 13, poz. 123 z późn. zm.) stanowi, że nie jest działalnością gospodarczą w rozumieniu odrębnych przepisów działalność kulturalna, tj. działalność polegającą na tworzeniu, upowszechnianiu i ochronie kultury.

Wobec tego może pojawiać się wątpliwość, czy osoby prowadzące wymienioną działalność można uznać za przedsiębiorców w rozumieniu art. 4 pkt 1 (in initio) u.o.k.k.

Jeżeli chodzi o art. 3 u.s.d.g., to przepis ten nie przesądza o statusie wymienionych w nim osób jako przedsiębiorców, a jedynie wyłącza skuteczność wobec tych osób reguł ustalonych w u.s.d.g.²⁴¹ Działalność rolnicza ma cechy działalności gospodarczej²⁴². Osoby wykonujące ją mogą być uznane za przedsiębiorców, gdy spełniają kryteria z art. 4 i art. 2 u.s.d.g., chociaż nie mają do nich zastosowania przepisy tej ustawy. Tym samym podlegają zarazem u.o.k.k.²⁴³

Bardziej złożona jest kwestia antymonopolowej podmiotowości osób prowadzących pozostałe wymienione wyżej rodzaje działalności. Przepisy prawa, które tej działalności dotyczą, nie stwarzają podstaw - interpretowane ściśle - do uznania tych rodzajów aktywności za działalność gospodarczą w rozumieniu u.s.d.g. Rodzi to istotne wątpliwości co do tego, czy osoby wykonujące taką działalność można traktować jak przedsiębiorców w rozumieniu art. 4 pkt 1 (in initio) u.o.k.k. Zarazem jednak można przypuszczać, że wyłączenie tych osób spod definicji przedsiębiorcy w rozumieniu u.s.d.g. nie będzie równoznaczne z pozostawieniem ich poza zakresem u.o.k.k.²⁴⁴ Osoba prowadząca działalność uznaną za niegospodarczą może bowiem spełniać kryteria niezbędne do zaliczenia go do innej kategorii przedsiębiorców z art. 4 pkt 1 u.o.k.k. Przykładowo, uczelnia niepubliczna, której działalność dydaktyczna nie stanowi w świetle ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym działalności gospodarczej w rozumieniu u.s.d.g., została w tym zakresie uznana na gruncie u.o.k.k. za przedsiębiorcę z uwagi na świadczenie usług użyteczności publicznej²⁴⁵.

2.1.4. Status przedsiębiorcy a obowiązki rejestrowe

W u.s.d.g. sformułowano obowiązek wpisu przez osoby podejmujące działalność gospodarczą do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym (przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi: do Ewidencji Działalności Gospodarczej). Zgodnie z art. 14 ust. 1 i 2 u.s.d.g., po jej nowelizacji ustawą z dnia 19 grudnia 2008 r.²⁴⁶, przedsiębiorca może podjąć działalność gospodarczą w dniu złożenia wniosku o wpis do ewidencji gospodarczej albo po uzyskaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców w KRS. Spółka kapitałowa w organizacji może podjąć działalność przed wpisem do rejestru przedsiębiorców²⁴⁷. Wpis do rejestru przedsiębiorców dla osób podlegających obowiązkowi uzyskania takiego wpisu warunkuje legalne podjęcie i wykonywanie działalności gospodarczej²⁴⁸.

Status przedsiębiorcy mogą mieć także jednostki organizacyjne, których nie poddano obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców, jeżeli prowadzą działalność gospodarczą (np. kościelne osoby prawne, związki zawodowe)²⁴⁹. Natomiast uzyskanie wpisu w rejestrze przedsiębiorców nie przesądza o statusie przedsiębiorcy, gdyż obowiązek wpisu do tego rejestru nie wiąże się z charakterem działalności, tylko z działaniem w określonej formie organizacyjno-prawnej²⁵⁰.

W związku z uzależnieniem legalnego prowadzenia działalności gospodarczej od wpisu do rejestru przedsiębiorców, powstaje pytanie o znaczenie tego obowiązku z punktu widzenia momentu powstania przedsiębiorcy. W orzecznictwie i doktrynie niejednolicie wypowiadano się w kwestii tego, czy za przedsiębiorcę można uznać osobę spełniającą przesłanki z art. 4 ust. 1 i art. 2 ww. ustawy (która faktycznie podejmuje i wykonuje działalność gospodarczą), czy też konieczne jest dopełnienie wymogu wpisu do rejestru przedsiębiorców.

Jeden z poglądów zakłada, że wpis do rejestru przedsiębiorców kreuje dany podmiot jako przedsiębiorcę (nadaje status przedsiębiorcy)²⁵¹ "nawet wtedy, gdy odnosi się do przedsiębiorców, dla których wpis do rejestru nie jest warunkiem ich powstania"²⁵². W świetle tego poglądu wpis do rejestru przedsiębiorców "nie tylko legalizuje wykonywanie działalności gospodarczej, ale też wyznacza czasowe granice bycia przedsiębiorcą"²⁵³. Inny pogląd zakłada, że wpis do rejestru przedsiębiorców ma charakter deklaratoryjny, a zatem nie ma znaczenia z punktu widzenia nabycia statusu przedsiębiorcy²⁵⁴. Za takim poglądem opowiedział się SN w uchwale wydanej na gruncie u.p.d.g. W powoływanym orzeczeniu uznano, że uzyskanie statusu przedsiębiorcy ustawodawca uzależnił "od określonych zachowań faktycznych, a nie od wpisu do rejestru przedsiębiorców". SN stwierdził, że "oceny tej nie może zmieniać brzmienie art. 7 ust. 1 u.p.d.g., który jest jedynie dowodem braku wewnętrznej spójności ustawowej regulacji, nie można bowiem skutecznie uzależniać możliwości podjęcia przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej od uzyskania wpisu do rejestru przedsiębiorców, skoro w art. 2 ust. 2 u.p.d.g. za przedsiębiorcę uznaje się już tego, kto działalność taką - w określony ustawą sposób - podejmuje i wykonuje"²⁵⁵. Ponadto SN wyraził przekonanie, że niewymienienie uczelni w ustawie o KRS wśród podmiotów podlegających wpisowi do rejestru przedsiębiorców nie przesądza ich statusu jako przedsiębiorców²⁵⁶. Taki status nabywa się przez podjęcie kroków zmierzających do prowadzenia działalności gospodarczej²⁵⁷ (np. poszukiwania klientów, zamieszczania ogłoszeń w prasie, załatwiania spraw urzędowych²⁵⁸). Takie stanowisko może uzasadniać wykładnia językowa art. 14 u.s.d.g. Stanowi on o obowiązku uzyskania wpisu "przez przedsiębiorcę". Świadczyć to może o tym, że uzyskanie tego wpisu jest obowiązkiem już istniejącego przedsiębiorcy, nie zaś wstępnym warunkiem jego powstania²⁵⁹.

W tym świetle jeżeli dla danego podmiotu wpis do rejestru przedsiębiorców nie jest warunkiem jego powstania, a jedynie warunkiem legalnego podjęcia działalności gospodarczej, to wykonywanie tej działalności bez dopełnienia wymogów rejestrowych nie odbiera jej gospodarczego charakteru²⁶⁰. Sprostanie wymogowi rejestracji prowadzonej działalności pozostaje natomiast obowiązkiem przedsiębiorcy, tak jak uzyskania koncesji na działalność regulowaną. Niedopełnienie tych obowiązków powoduje konsekwencje przewidziane w odpowiednich przepisach²⁶¹, takie jak kara ograniczenia wolności albo grzywny za wykroczenie z art. 60¹ § 1 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. - Kodeks wykroczeń (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 109, poz. 756 z późn. zm.) polegające na prowadzeniu działalności gospodarczej bez wymaganego zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej lub bez wymaganej koncesji albo zezwolenia.

Stanowisko, iż wpis do rejestru przedsiębiorców lub jego brak nie przesądza kategorycznie statusu przedsiębiorcy przyjął organ antymonopolowy²⁶² i sądy²⁶³. Tożsamy pogląd wyrażono w literaturze z zakresu prawa antymonopolowego²⁶⁴. Tym samym status danego podmiotu jako przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 pkt 1 (in initio) u.o.k.k. wymaga sprostania kryteriom podmiotowym i funkcjonalnym z art. 4 ust. 1 i art. 2 u.s.d.g. Wpis do rejestru przedsiębiorców kreuje przedsiębiorcę tylko wtedy, gdy jest warunkiem jego powstania. Natomiast w przypadku podmiotów, których byt jest niezależny od wpisu do rejestru przedsiębiorców (np. osoby fizyczne, stowarzyszenia etc.), zyskują one przymiot przedsiębiorcy przez faktyczne podjęcie działalności gospodarczej²⁶⁵.

2.1.5. Szczególne kategorie przedsiębiorców

Obok pojęcia przedsiębiorcy w obrocie prawnym funkcjonują pojęcia określające szczególne kategorie przedsiębiorców. Z punktu widzenia problematyki niniejszej pracy specjalne znaczenie ma wprowadzenie odrębnych kategorii przedsiębiorców w u.s.d.g. Ustawa ta wymienia następujące rodzaje przedsiębiorców:

* mikroprzedsiębiorców, małych i średnich przedsiębiorców: przedsiębiorców, którzy w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudniali średniorocznie określoną w ustawie liczbę pracowników oraz osiągali roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający równowartości kwoty euro określonej w ustawie lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekraczający równowartości kwoty euro określonej w ustawie (art. 104-106);

* przedsiębiorców zagranicznych: wykonujące działalność gospodarczą za granicą osoby zagraniczne, tj. osoby fizyczne nieposiadające obywatelstwa polskiego mające za granicą miejsce zamieszkania²⁶⁶ oraz osoby prawne²⁶⁷ i jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi posiadające zdolność prawną²⁶⁸, mające siedzibę za granicą (art. 5 pkt 3 w zw. z art. 5 pkt 2).

Nie budzi sprzeciwu, że pojęcie przedsiębiorcy z art. 4 pkt 1 (in initio) u.o.k.k. obejmuje również pojęcie mikroprzedsiębiorcy, małego i średniego przedsiębiorcy. Są to bowiem subkategorie przedsiębiorców w rozumieniu art. 4 u.s.d.g.²⁶⁹ Bardziej złożona jest sprawa statusu przedsiębiorcy zagranicznego, które to pojęcie w doktrynie przeciwstawiono pojęciu przedsiębiorcy z art. 4 u.s.d.g. (przedsiębiorcy polskiego)²⁷⁰. Wprawdzie legitymację przedsiębiorców zagranicznych w sprawach przed Prezesem UOKiK uznawano pod rządami u.p.p.m.²⁷¹ Wypracowanego wówczas orzecznictwa nie można jednak bezpośrednio odnosić do art. 4 pkt 1 (in initio) u.o.k.k. Powstało ono bowiem na gruncie autonomicznej definicji przedsiębiorcy nieodsyłającej od prawa działalności gospodarczej, podczas gdy definicja przedsiębiorcy w obecnie obowiązującej ustawie odsyła wprost do pojęcia "przedsiębiorcy w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej".

W tym stanie rzeczy zastosowanie reguł konkurencji do przedsiębiorców zagranicznych wymaga ustalenia, czy odesłanie w art. 4 pkt 1 (in initio) u.o.k.k. odnosi się do przedsiębiorcy z art. 4 u.s.d.g. (przedsiębiorcy w ścisłym znaczeniu), czy też do innych kategorii przedsiębiorców z tej ustawy, czyli również do przedsiębiorców zagranicznych.

Zastosowana w art. 4 pkt 1 (in initio) u.o.k.k. technika legislacyjna może sugerować, że przepis ten odsyła tylko do definicji przedsiębiorcy z art. 4 u.s.d.g. Gdyby ustawodawca chciał odesłać do wszystkich użytych w u.s.d.g. pojęć posługujących się sformułowaniem "przedsiębiorca", wymieniłby je w art. 4 pkt 1 u.o.k.k. Skoro zaś ich nie wymienił, to znaczy, że odsyła do pojęcia przedsiębiorcy w znaczeniu ścisłym. Za taką interpretacją mogłoby też świadczyć posłużenie się w przepisie liczbą pojedynczą ("rozumie się przez to przedsiębiorcę...").

Więcej argumentów przemawia jednak za tym, że art. 4 pkt 1 (in initio) u.o.k.k. odsyła zarówno do przedsiębiorców w ścisłym znaczeniu, jak i do przedsiębiorców zagranicznych. Odwołać się bowiem można do wykładni językowej tego przepisu, a konkretnie tego, iż sformułowane w nim odesłanie nie odnosi się wprost do art. 4 u.s.d.g., tylko ogólnie do definicji przedsiębiorcy w "przepisach [l.mn. - przypis autora] o swobodzie działalności gospodarczej". Te zaś zawierają definicje kilku pojęć posługujących się określeniem "przedsiębiorca"²⁷². W tym świetle za "przedsiębiorców w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej" należałoby uznać podmioty odpowiadające wszelkim definicjom posługującym się określeniem "przedsiębiorca", znajdującym się w u.s.d.g.

Uznanie, że antymonopolowe pojęcie przedsiębiorcy obejmuje przedsiębiorców zagranicznych odpowiada celom u.o.k.k. Szczególną cechą prawa antymonopolowego jest bowiem eksterytorialny charakter, zgodnie z którym dotyczy ono również działań podejmowanych przez przedsiębiorców poza granicami Polski, jeżeli tylko ich skutki odczuwalne są na jej terytorium²⁷³. Skoro antykonkurencyjny skutek praktyki lub koncentracji jest jedynym istotnym kryterium wyznaczającym granice zastosowania u.o.k.k., to nie powinno mieć znaczenia, czy skutek ten jest wynikiem działań podejmowanych przez podmiot prowadzący działalność gospodarczą i mający siedzibę w Polsce, czy przez podmiot niespełniający tych kryteriów²⁷⁴. Należy zresztą zauważyć, że przedsiębiorcy zagraniczni mogą podejmować i prowadzić działalność gospodarczą na terytorium RP. Skoro tak, to nieracjonalne byłoby ograniczenie możliwości ingerencji Prezesa UOKiK w ich działania do momentu, gdy taką działalność zaczną faktycznie prowadzić w Polsce. Uniemożliwiłoby to wyeliminowanie praktyk ograniczających konkurencję mających wywrzeć skutek na terytorium RP, które takie osoby mogą stosować przygotowując się do faktycznego rozpoczęcia działalności w Polsce. Prezes UOKiK miałby wyłączoną możliwość podjęcia jakichkolwiek kroków prawnych wobec osób prowadzących działalność gospodarczą zagranicą, oddziałujących na polski rynek pośrednio (np. zagranicznego producenta towarów importowanych do Polski, który zawiera z polskimi konkurentami porozumienie ustalające wielkość produkcji przeznaczanej na polski rynek).

W tym świetle należy opowiedzieć się za tym, że art. 4 pkt 1 (in initio) u.o.k.k. odsyła do wszystkich kategorii przedsiębiorców z u.s.d.g., a nie tylko do przedsiębiorców w ścisłym znaczeniu. Status przedsiębiorcy w rozumieniu prawa antymonopolowego ma zatem przedsiębiorca zagraniczny²⁷⁵.

2.2. Przedsiębiorca działający w sferze użyteczności publicznej

Ograniczenia konkurencji mogą mieć miejsce również w sferze użyteczności publicznej, która obejmuje zadania z zakresu administracji publicznej służące zaspokajaniu potrzeb społecznych o charakterze ogólnym.

W pierwszych latach obowiązywania prawa antymonopolowego w Polsce nie było wyraźnej podstawy prawnej dla uznania odpowiedzialności antymonopolowej podmiotów prowadzących taką aktywność. W świetle ustawy antymonopolowej z 1987 r. podmiotami odpowiedzialności antymonopolowej były tylko osoby prowadzące działalność gospodarczą (art. 7 pkt 3). Również kolejna ustawa antymonopolowa początkowo odnosiła zakazy praktyk monopolistycznych wyłącznie do podmiotów prowadzących działalność gospodarczą (art. 2 pkt 1 u.p.p.m.). Dopiero wskutek dokonanej w 1995 r. nowelizacji u.p.p.m.²⁷⁶ jej adresatami uczyniono osoby fizyczne i osoby prawne, a także jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej organizujące lub świadczące usługi o charakterze użyteczności publicznej, niebędące działalnością gospodarczą w rozumieniu u.d.g. (art. 2 pkt 1). Należy zaznaczyć, że w praktyce orzeczniczej już wcześniej uznawano, że u.p.p.m. znajduje zastosowanie do osób prowadzących działalność w sferze użyteczności publicznej²⁷⁷.

Obowiązująca u.o.k.k. wprost odnosi się do podmiotów działających w sferze użyteczności publicznej. Zgodnie z jej art. 4 pkt 1 lit. a, pojęcie przedsiębiorcy obejmuje osoby fizyczne, osoby prawne, a także jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, organizujące lub świadczące usługi o charakterze użyteczności publicznej, które nie są działalnością gospodarczą w rozumieniu u.s.d.g. Zakres znaczeniowy pojęcia przedsiębiorcy z art. 4 pkt 1 lit. a u.o.k.k. determinują więc następujące kryteria:

* kryterium podmiotowe (osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną);

* dwa kryteria przedmiotowe (świadczenie usług o charakterze użyteczności publicznej niebędących działalnością gospodarczą w rozumieniu u.s.d.g. lub organizowanie tych usług).

2.2.1. Kryterium podmiotowe

W sferze użyteczności publicznej u.o.k.k. ma zastosowanie do osób fizycznych, osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną. Artykuł 4 pkt 1 lit. a u.o.k.k. nie odwołuje się do definicji przedsiębiorcy z u.s.d.g. (a jedynie do zawartej w niej definicji działalności gospodarczej). W konsekwencji kryterium podmiotowe jest niezależne od spełnienia kryteriów formalnych, od których na gruncie u.s.d.g. bywa uzależniany status przedsiębiorcy. Rozwiewa to także wątpliwości co do pozycji prawnej podmiotów, które w świetle u.s.d.g. mają status przedsiębiorcy zagranicznego.

Katalog podmiotów w praktyce działających w sferze użyteczności publicznej nie jest zamknięty. Najczęściej działają w nim jednostki samorządu terytorialnego i komunalne osoby prawne utworzone w celu realizacji zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego. Za przedsiębiorców w sferze użyteczności publicznej uznano także m.in. organizacje samorządu zawodowego²⁷⁸, kościelne jednostki organizacyjne²⁷⁹, uczelnie niepubliczne²⁸⁰, publiczne zakłady opieki zdrowotnej²⁸¹ oraz instytucje organizujące powszechny system opieki zdrowotnej²⁸². Status przedsiębiorcy mogą mieć również osoby fizyczne, którym jednostki samorządu terytorialnego mogą powierzyć w drodze umowy wykonywanie zadań z zakresu gospodarki komunalnej²⁸³.

Rozbieżności w orzecznictwie budziła kwestia antymonopolowej podmiotowości zakładów budżetowych²⁸⁴. Dopiero w art. 4 pkt 1 lit. a obowiązującej u.o.k.k. jednoznacznie określono, że warunkiem uznania za przedsiębiorcę jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej jest przyznanie jej zdolności prawnej w innych przepisach prawa²⁸⁵. Tym samym brak jest obecnie podstaw do uznania zakładów budżetowych za przedsiębiorców²⁸⁶, a ich praktyki obciążają osoby prawne, w skład których wchodzą te zakłady.

We wcześniejszych ustawach antymonopolowych status zakładów budżetowych nie był rozumiany jednolicie. Przepisy będące odpowiednikami art. 4 pkt 1 lit. a obowiązującej u.o.k.k. nie precyzowały wymogu, by jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej miała zdolności prawną na podstawie innych przepisów prawa, w związku z czym wykształciły się dwa nurty orzecznictwa. Do pierwszego nurtu należy zaliczyć orzeczenia, które nie warunkowały uznania jednostki organizacyjnej za przedsiębiorcę dysponowaniem przez nią zdolnością prawną na podstawie odrębnych przepisów. Na tej podstawie zakłady budżetowe świadczące lub organizujące usługi użyteczności publicznej uznano za przedsiębiorców²⁸⁷. W drugim nurcie orzecznictwa przyjęto, że zakłady budżetowe nie mają odrębnej legitymacji antymonopolowej gdyż warunkiem zastosowania przepisów o ochronie konkurencji jest dysponowanie przez jednostkę organizacyjną zdolnością prawną na podstawie odrębnych przepisów²⁸⁸.

2.2.2. Kryterium funkcjonalne - świadczenie lub organizowanie usług użyteczności publicznej

Kryterium funkcjonalne (przedmiotowe) definicji przedsiębiorcy z art. 4 pkt 1 lit. a u.o.k.k. obejmuje dwa rodzaje aktywności: (a) świadczenie usług o charakterze użyteczności publicznej niebędących działalnością gospodarczą w rozumieniu u.s.d.g., (b) organizowanie takiej działalności. W obu przypadkach kluczowe znaczenie ma pojęcie użyteczności publicznej.

2.2.2.1. Pojęcie użyteczności publicznej

Mimo doniosłej roli pojęcia użyteczności publicznej, u.o.k.k. nie definiuje go. Wobec tego, znaczenie omawianego pojęcia wywodzi się z orzecznictwa i poglądów doktryny, uznając zarazem, że na gruncie u.o.k.k. pojęcie to należy rozumieć szeroko²⁸⁹. Pomocne są też ustawy dotyczące działalności jednostek samorządu terytorialnego. W świetle art. 1 ust. 2 ustawy o gospodarce komunalnej, zadania o charakterze użyteczności publicznej to zadania, których celem jest bieżące i nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludności poprzez świadczenie usług powszechnie dostępnych. Wykonywanie tych zadań w celu zaspokojenia zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej należy do zadań własnych jednostki samorządu terytorialnego (art. 1 ust. 1). Ustawa o samorządzie gminnym stanowi, w art. 9 ust. 4, że zadania użyteczności publicznej to zadania własne gminy, określone w art. 7 ust. 1 u.s.g., których celem jest bieżące i nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludności poprzez świadczenie usług powszechnie dostępnych. Odrębne katalogi zadań publicznych zawierają ustawy normujące działalność samorządu powiatowego i wojewódzkiego²⁹⁰. Za wskazówkę przy określaniu zakresu pojęcia użyteczności publicznej mogą też posłużyć inne ustawy, niekoniecznie dotyczące samorządu terytorialnego. Przykładowo katalog zadań publicznych określono w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873 z późn. zm.).

Wobec powyższego za usługi użyteczności publicznej należy uznać usługi podejmowane w celu zaspokajania potrzeb społecznych o charakterze ogólnym, świadczone w interesie publicznym (tzn. w interesie ogółu danej społeczności, a nie wyłącznie pojedynczych osób)²⁹¹ i w sposób ciągły - bez względu na osiągany rezultat ekonomiczny²⁹², na ogół po kosztach własnych i nie w celach komercyjnych²⁹³. Usługi tego rodzaju wyróżnia niezarobkowy cel. Do ich cech charakterystycznych zalicza się kapitałochłonność, brak ekwiwalentności świadczeń i zasilanie finansowe ze środków publicznych²⁹⁴. Słusznie jednak podnosi się, że nawet jeżeli głównym celem realizowania zadań użyteczności publicznej nie jest zysk, tylko zaspokajanie potrzeb społecznych, to "w warunkach gospodarki rynkowej założenie o całkowicie niekomercyjnym charakterze omawianych usług nie odpowiada już ekonomicznej rzeczywistości i razi swoim anachronizmem"²⁹⁵.

W piśmiennictwie wyrażono pogląd, że o nadaniu danej działalności statusu "użyteczności publicznej" decyduje działanie w warunkach monopolu naturalnego²⁹⁶. W praktyce jednak usługi użyteczności publicznej mogą być świadczone w warunkach konkurencji (np. oświata, opieka zdrowotna). W tym stanie rzeczy działanie w warunkach monopolu naturalnego nie definiuje pojęcia usług użyteczności publicznej.

Zadania o charakterze użyteczności publicznej bywają utożsamiane z zadaniami jednostek samorządu terytorialnego. W praktyce jednak stanowią one tylko niektóre zadania własne jednostek samorządu terytorialnego²⁹⁷; takie, których celem jest nieprzerwane i bieżące zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludności poprzez świadczenie usług powszechnie dostępnych²⁹⁸. Określając zakres znaczeniowy pojęcia użyteczności publicznej nie można zatem odwoływać się mechanicznie do ustawowych katalogów zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego.

W orzecznictwie antymonopolowym uznano, że do kategorii usług użyteczności publicznej należą sprawy:

* gospodarki nieruchomościami²⁹⁹,

* zarządzania drogami publicznymi i przystankami przy tych drogach³⁰⁰,

* wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków³⁰¹,

* utrzymania podstawowych urządzeń melioracji wodnych³⁰²,

* utrzymania czystości i porządku w gminach (w tym wywozu nieczystości ciekłych)³⁰³,

* wysypisk i unieszkodliwiania odpadów³⁰⁴,

* zaopatrzenia w energię³⁰⁵,

* lokalnego transportu zbiorowego³⁰⁶,

* ochrony zdrowia (w tym wykonywanie świadczeń zdrowotnych finansowanych w oparciu o przepisy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym³⁰⁷,

* sprzedaży i produkcji środków farmaceutycznych³⁰⁸),

* edukacji publicznej³⁰⁹,

* działalności bibliotecznej i bibliograficznej³¹⁰,

* organizacji targowisk³¹¹,

* usług cmentarnych i pogrzebowych³¹².

W tym miejscu należy zauważyć, że zakres znaczeniowy art. 4 pkt 1 lit. a u.o.k.k. od strony funkcjonalnej obejmuje wyłącznie usługi, które "nie są działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej". Usługi użyteczności publicznej mogą być jednak wykonywane w formie przewidzianej w przepisach o działalności gospodarczej (jako działalność gospodarcza) i poza nimi³¹³. Podmioty świadczące usługi użyteczności publicznej należałoby wobec tego traktować jak przedsiębiorców w rozumieniu art. 4 pkt 1 u.o.k.k., jeżeli ich aktywność odpowiada cechom działalności gospodarczej z art. 2 u.s.d.g. Zakresem art. 4 pkt 1 lit. a u.o.k.k. należałoby natomiast objąć tylko usługi użyteczności publicznej niemające takich cech (np. takie, które nie są podporządkowane zasadom racjonalnego gospodarowania)³¹⁴.

2.2.2.2. Pojęcie organizowania usług użyteczności publicznej

Zakaz praktyk ograniczających konkurencję odnosi się nie tylko do podmiotów świadczących usługi użyteczności publicznej, lecz także do podmiotów organizujących świadczenie tych usług, nawet jeżeli ich bezpośrednio nie świadczą³¹⁵. Niesprecyzowane w ustawie pojęcie organizowania usług użyteczności publicznej jest konkretyzowane w orzecznictwie. Utożsamia się je z kształtowaniem zachowań uczestników rynku, które zmierza do uzyskania ładu w zakresie określonej działalności rynkowej³¹⁶. Obejmuje ono aktywność podmiotów mających - dzięki specjalnej pozycji nadanej przez prawo lub wskutek uprawnień korporacyjnych - możliwość podejmowanych działań oddziałujących na zachowania uczestników rynku (kształtujących te zachowania), a przez to wpływających na stan konkurencji³¹⁷.

Do podmiotów organizujących świadczenie usług użyteczności publicznej w polskim orzecznictwie zalicza się publiczne instytucje organizujące powszechny system opieki zdrowotnej . Obecnie organizacja powszechnego systemu ubezpieczenia zdrowotnego spoczywa na Narodowym Funduszu Zdrowia (NFZ)³¹⁸, państwowej jednostce organizacyjnej, która zastąpiła wcześniejsze Kasy Chorych³¹⁹. Z uwagi na publiczny charakter systemu powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, w tym powszechny charakter objętych nim świadczeń, usługi zdrowotne, finansowane w oparciu o przepisy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, uznano za usługi o charakterze użyteczności publicznej³²⁰, a NFZ za podmiot organizujący te usługi³²¹.

Za przedsiębiorców organizujących usługi użyteczności publicznej uznano także korporacje osób wykonujących wolne zawody, np. izby aptekarskie, które są obowiązkowym samorządem aptekarzy i mają uprawnienia związane z organizowaniem usług użyteczności publicznej z zakresu sprzedaży i produkcji środków farmaceutycznych³²².

Jako przedsiębiorca organizujący usługi użyteczności publicznej został potraktowany Polski Związek Piłki Nożnej³²³. Uzasadniono to rolą PZPN jako wykonującego zlecone zadanie o charakterze publicznym w postaci organizacji i prowadzenia współzawodnictwa sportowego³²⁴.

Usługi użyteczności publicznej organizują także kościelne jednostki organizacyjne (np. parafie kościoła rzymskokatolickiego), gdy zarządzają cmentarzami wyznaniowymi i określają zasady świadczenia na nich usług pogrzebowych³²⁵.

Przede wszystkim jednak działalność organizatorską w zakresie użyteczności publicznej wykonują jednostki samorządu terytorialnego. Mają szczególną możliwość wywierania faktycznego wpływu na uczestników obrotu rynkowego z racji nadanej przez prawo podwójnej roli wobec uczestników rynku. Z jednej strony dysponują monopolem właścicielskim do lokalnej infrastruktury służącej przedsiębiorcom sensu stricto do prowadzenia działalności gospodarczej na rzecz wspólnoty samorządowej. Realizując swoje uprawnienia właścicielskie, zawierając umowy z innymi uczestnikami rynku, jednostki samorządu terytorialnego występują w obrocie rynkowym jako podmioty stosunków cywilnoprawnych (w sferze dominium). Z drugiej strony uczestniczą w sprawowaniu władzy publicznej (art. 16 ust. 2 Konstytucji RP), za pomocą działań władczych (w sferze imperium)³²⁶ polegających na rozstrzyganiu spraw indywidualnych w formie decyzji administracyjnych, a także stanowieniu aktów prawa miejscowego. W konsekwencji, w działalności jednostek samorządu terytorialnego dochodzi do "połączenia uprawnień, realizowanych metodą cywilnoprawną, cechującą się równością stron stosunku prawnego, z kompetencjami władczymi reglamentowanymi metodą administracyjnoprawną"³²⁷. Podejmując uchwały w sferze użyteczności publicznej jednostki samorządu terytorialnego mają obowiązek dostosowywać się do wymogów ochrony konkurencji³²⁸. Przyznana przez prawo i prawem chroniona samodzielność jednostkom samorządu terytorialnego nie ma charakteru absolutnego, nie wyklucza podporządkowania ich działalności przepisom prawa³²⁹.

W orzecznictwie stwierdzono m.in., że przejawem ograniczenia konkurencji była działalność organizatorska jednostek samorządu terytorialnego polegająca na:

* ustalaniu opłat za wywóz i unieszkodliwianie odpadów komunalnych na wysypisku gminnym powodujących zróżnicowanie przedsiębiorców wywożących odpady komunalne³³⁰;

* narzucaniu przedsiębiorcom usuwającym odpady stałe z terenu gminy stosowania określonych typów pojemników na śmieci, bez istnienia ku temu uzasadnionych przyczyn³³¹;

* ograniczeniu przedsiębiorcom pogrzebowym możliwości wykonywania usług kopania grobów, których świadczenie gmina zastrzegła dla siebie³³²;

* niewyrażaniu zgody na korzystanie przez osoby wykonujące regularne przewozy osób w krajowym transporcie drogowym z przystanków komunikacji miejskiej, którymi gmina zarządzała³³³.

W piśmiennictwie zwrócono uwagę, że zastosowanie u.o.k.k. do podmiotów organizujących usługi użyteczności publicznej może być problematyczne z uwagi na to, że art. 4 pkt 1 lit. a u.o.k.k. wyraźnie odnosi się tylko do podmiotów organizujących te usługi, jeżeli "nie są działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej", podczas gdy w sferze użyteczności publicznej coraz częściej działają przedsiębiorcy działający na podstawie u.s.d.g. Przy ścisłej wykładni art. 4 pkt 1 lit. a u.o.k.k., za przedsiębiorcę organizującego świadczenie usług zaopatrzenia w wodę nie zostałaby uznana gmina, na której terenie usługi te są świadczone przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne działające w formie np. spółki prawa handlowego. Jego działalność jest bowiem działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. Z uwagi na te wątpliwości zgłoszono postulat przyjęcia szerokiej wykładni tego ostatniego przepisu, a niezależnie od tego - jego odpowiedniej nowelizacji³³⁴.

2.2.2.3. Usługi użyteczności publicznej a wykonywanie władztwa publicznego

Usługi użyteczności publicznej pozostają w zasadzie domeną podmiotów prawa publicznego (np. jednostek samorządu terytorialnego), które organizują świadczenie tych usług występując często w podwójnej roli - stron stosunków cywilnoprawnych i wykonawców władzy publicznej. Przykładowo, realizując zadania własne w sferze utrzymania czystości i porządku gminy działają w sferze cywilnoprawnej, świadcząc obywatelom usługi wywozu odpadów komunalnych z terenu ich nieruchomości oraz udostępniając innym przedsiębiorcom należącą do nich infrastrukturę przeznaczoną do odzysku i unieszkodliwiania odpadów. Z drugiej strony, organy gminy mają określone w ustawie z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008 z późn. zm.) uprawnienia władcze służące organizacji zadań, których dotyczy ta ustawa. Rada Gminy określa w drodze uchwały górne stawki opłat ponoszonych przez właścicieli nieruchomości za odbiór odpadów komunalnych (art. 6 ust. 2) i uchwala Regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie gminy (art. 4), stanowiący akt prawa miejscowego, będący źródłem prawa powszechnie obowiązującego na terenie gminy³³⁵. Władczo gmina działa także wówczas, gdy wydaje, w formie decyzji administracyjnej wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, zezwolenia na prowadzenie przez przedsiębiorców działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych (art. 7).

Ta dwoistość natury podmiotów organizujących zadania użyteczności publicznej rodzi pytanie o granice ingerencji prawa antymonopolowego w sferę ich działań, a ściślej o to, czy ingerencja organu antymonopolowego może dotyczyć tylko czynności prywatnoprawnych tych podmiotów, czy także realizacji władczych prerogatyw władzy publicznej (imperium).

Dotychczasowe orzecznictwo nie jest jednolite³³⁶. Według pierwszego poglądu jednostki organizujące usługi użyteczności publicznej mają status przedsiębiorcy występując w obrocie profesjonalnym (wydając uchwały i zawierając umowy) w zakresie ich uprawnień właścicielskich, nie są jednak przedsiębiorcami w sferze działań władczych, gdy rozstrzygają w decyzji administracyjnej indywidualne sprawy z zakresu administracji publicznej lub wydają uchwały stanowiące akty prawa miejscowego³³⁷. W takim ujęciu status przedsiębiorcy przyznano np. gminie, która wykonuje zadania z zakresu gminnych dróg, ulic, mostów, placów, organizacji ruchu drogowego i lokalnego transportu drogowego w ten sposób, że udostępnia odpłatnie przewoźnikom przystanki przy zarządzanych przez siebie drogach publicznych³³⁸. Za przedsiębiorców nie uznano natomiast:

* gminy, w zakresie w jakim zgodnie z ustawą o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, wykonuje czynności w zakresie gospodarki wodnej i ściekowej³³⁹;

* województwa, gdy na podstawie przepisów o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego przyznaje przewoźnikom wykonującym krajowe autobusowe przewozy pasażerskie dopłaty do tych przewozów z tytułu ustawowych ulg w tych przewozach³⁴⁰;

* organu celnego, który wykonuje zadania z zakresu administracji publicznej wydając decyzje administracyjne, a jego działalność finansowa korzysta z zasad prawa budżetowego³⁴¹;

* organu koncesyjnego udzielającego koncesji na wykonywanie przewozów kolejowych³⁴²;

* Głównego Lekarza Weterynarii, który jako centralny organ administracji rządowej określa, na podstawie ustawowych upoważnień, w umowach z lekarzami weterynarii zasady płatności za wykonywane przez nich usługi weterynaryjne³⁴³;

* koordynatora czasów operacji lotniczych, wykonującego określone w ustawie z dnia 3 lipca 2002 r. - Prawo lotnicze (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 100, poz. 696 z późn. zm.) zadania polegające na organizacji w sposób niedyskryminacyjny i przejrzysty rozkładów lotów w polskich portach lotniczych³⁴⁴.

Przytoczone przykłady akcentują konieczność odmiennego traktowania działalności organizatorskiej w sferze dominium i imperium. W orzecznictwie wydaje się jednak dominować odmienny pogląd, według którego pod pojęciem organizowania usług użyteczności publicznej w rozumieniu art. 4 pkt 1 lit. a u.o.k.k. należy rozumieć również działalność polegającą na tworzeniu ram świadczenia takich usług za pomocą instrumentów ze sfery władztwa publicznoprawnego. Przykładem są poniższe rozstrzygnięcia sądowe i administracyjne:

* Sąd Antymonopolowy orzekł, że gmina ma przymiot przedsiębiorcy w zakresie, w jakim w oparciu o ustawowe dyspozycje ustala i pobiera lokalną daninę publiczną³⁴⁵, a więc w zakresie działalności, którą należałoby uznać za działalność władczą organu administracji publicznej;

* SOKiK uznał, że gmina działa jako przedsiębiorca, gdy na podstawie delegacji ustawowej organizuje usługi wywozu odpadów, wydając w formie uchwał Rady Gminy akty prawa miejscowego określające szczegółowe zasady utrzymania czystości i porządku w zakresie normatywnego sposobu określania ilości odpadów, na jaką opiewać musi umowa wywozu tych nieczystości³⁴⁶, a także rodzaju urządzeń przeznaczonych do zbierania odpadów, częstotliwości i sposobu pozbywania się odpadów z terenów mieszkalnych³⁴⁷;

* Prezes UOKiK uznał, że cechy przedsiębiorcy ma gmina, gdy sprawując zarząd drogami miejskimi ogranicza przewoźnikom świadczącym usługi okazjonalnego przewozu osób możliwość korzystania z miejsc postojowych na terenie miasta³⁴⁸;

* SN uznał, że gmina ma status przedsiębiorcy, gdy określa w uchwale warunki udzielania przedsiębiorcom zezwoleń na świadczenie usług w zakresie zbierania i transportu odpadów komunalnych³⁴⁹.

Powyższy przegląd orzecznictwa potwierdza pogląd, iż "brak jest w polskim orzecznictwie antymonopolowym rozróżnienia na wyraźnie niepodlegające kognicji organów antymonopolowych władcze działanie (...) gmin oraz podlegające ustawie antymonopolowej zachowanie tych podmiotów, które mogą być określane jako działalność przedsiębiorcy"³⁵⁰.

2.3. Przedsiębiorca działający w sferze wolnych zawodów

Statusu przedsiębiorcy u.o.k.k. przyznaje osobom fizycznym wykonującym zawód we własnym imieniu i na własny rachunek lub prowadzącym działalność w ramach wykonywania takiego zawodu (art. 4 pkt 1 lit. b). Dotyczy to przede wszystkim osób wykonujących wolne zawody wymienione w art. 88 k.s.h.³⁵¹, takich jak adwokaci³⁵², notariusze³⁵³, aptekarze³⁵⁴, lekarze³⁵⁵, lekarze weterynarii³⁵⁶ i architekci³⁵⁷. W orzecznictwie antymonopolowym za przedsiębiorców uznano również osoby fizyczne wykonujące zawody niewymienione w art. 88 k.s.h.: kompozytorów³⁵⁸, artystów-fotografików³⁵⁹ i artystów wykonawców utworów muzycznych³⁶⁰. Uznanie za działalność zawodową profesji niewymienionych w art. 88 k.s.h. jest zgodne z poglądami wyrażanymi w literaturze³⁶¹.

W piśmiennictwie wyrażono wątpliwości co do normatywnego charakteru art. 4 pkt 1 lit. b u.o.k.k. Uzasadniono je tym, że osoby wykonujące wolne zawody to przedsiębiorcy w świetle u.s.d.g., przez co odpowiadają też definicji przedsiębiorcy z art. 4 pkt 1 (in initio) u.o.k.k.³⁶² Takiego poglądu nie można w pełni zaakceptować. Nie uwzględnia on tego, że osoby wykonujące wolny zawód mają cechy przedsiębiorcy z u.s.d.g. tylko gdy spełniają pozostałe kryteria normatywne tego pojęcia³⁶³. Pomija on również to, że na gruncie u.s.d.g. nie jest bezsporny status niektórych osób, które w świetle u.o.k.k. uznano za przedsiębiorców, np. notariuszy³⁶⁴ i osób prowadzących działalność artystyczną³⁶⁵. Osobę wykonującą wolny zawód nie zawsze więc można uznać za przedsiębiorcę w rozumieniu art. 4 pkt 1 (in initio) u.o.k.k., podczas gdy jej rola w gospodarce może uzasadniać objęcie regułami ochrony konkurencji.

Z powyższych względów wydaje się, że sformułowanie w art. 4 pkt 1 lit. b u.o.k.k. nie było przypadkowe, tylko miało objąć zakresem pojęcia przedsiębiorcy osoby wykonujące wolne zawody, których status na gruncie u.s.d.g. nie jest jednoznaczny. Taki pogląd można uzasadniać analizą art. 4 pkt 1 u.o.k.k. Otóż jako łącznika pomiędzy art. 4 pkt 1 (in initio) u.o.k.k., który zawiera odesłanie do u.s.d.g., a pozostałymi kategoriami przedsiębiorców, w tym art. 4 pkt 1 lit. b u.o.k.k., użyto zwrotu "a także". Oznacza to, że funkcją art. 4 pkt 1 lit. b u.o.k.k. jest rozszerzenie kręgu przedsiębiorców na osoby, które nie mają wszystkich cech przedsiębiorcy w rozumieniu u.s.d.g.³⁶⁶

W tym miejscu należy zauważyć, że w literaturze spotkać się można z krytyką sposobu, w jaki art. 4 pkt 1 lit. b u.o.k.k. został sformułowany. Za niezrozumiały uznano podział na osoby wykonujące zawód we własnym imieniu i na własny rachunek i osoby prowadzące działalność w ramach wykonywania wolnego zawodu. Stwierdzono, że osoba wykonująca zawód we własnym imieniu i na własny rachunek również może zatrudniać osoby trzecie, co nie odbiera jej statusu przedsiębiorcy³⁶⁷. Wydaje się, że przyczyny szerokiego ujęcia komentowanego przepisu wyjaśnia to, że u.o.k.k. z 2000 r., w której znalazł się on po raz pierwszy, weszła w życie w okresie obowiązywania u.p.d.g. Ustawa ta explicite wyłączyła osoby wykonujące wolne zawody prawnicze spod swoich rygorów (art. 76 i art. 87). Mogło rodzić wątpliwości, czy osoby takie mają status przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 pkt 1 (in initio) u.o.k.k. z 2000 r., który bezpośrednio odsyłał do u.p.d.g. W tym stanie rzeczy intencją ustawodawcy mogło być jednoznaczne odniesienie u.o.k.k. z 2000 r. zarówno do osób wykonujących zawód w ramach zorganizowanej działalności gospodarczej, jak i poza ramami takiej działalności.

2.4. Osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej podejmująca działania podlegające kontroli koncentracji

Obowiązująca ustawa antymonopolowa w sprawach kontroli koncentracji rozszerza definicję przedsiębiorcy na określone osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 4 pkt 1 lit. c u.o.k.k. przez przedsiębiorcę rozumie się osobę fizyczną, która posiada kontrolę, w rozumieniu pkt 4, nad co najmniej jednym przedsiębiorcą, choćby nie prowadziła działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, jeżeli podejmuje dalsze działania podlegające kontroli koncentracji, o której mowa w art. 13.

Omawiana część definicji przedsiębiorcy ma zastosowanie wyłącznie w sprawach sprawowanej przez Prezesa UOKiK kontroli koncentracji między przedsiębiorcami. Nie ma natomiast zastosowania w sprawach praktyk ograniczających konkurencję. Ratio legis tego unormowania jest zapewnienie skuteczności prowadzonej przez organ antymonopolowy kontroli zachodzących na rynku transakcji prowadzących do zmian w strukturze rynkowej. Osoby fizyczne, nawet gdy nie prowadzą działalności gospodarczej, mogą - wskutek powiązań kapitałowych lub faktycznych - wywierać decydujący wpływ na przedsiębiorców prowadzącymi taką działalność.

W świetle omawianego przepisu osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej nabywa cechy przedsiębiorcy, jeżeli łącznie spełnia następujące warunki:

* posiada kontrolę nad co najmniej jednym przedsiębiorcą;

* podejmuje czynności, z którymi wiąże się obowiązek zgłoszenia zamiaru koncentracji.

Pierwszy ze wskazanych warunków zostaje spełniony w przypadku dysponowania możliwością wywierania wpływu na co najmniej jednego przedsiębiorcę. Zakres definicji nie obejmuje osób fizycznych, które dopiero rozpoczynają swoją aktywność rynkową poprzez nabycie możliwości wywierania wpływu na pierwszego przedsiębiorcę. Artykuł 4 pkt 1 lit. c ustawy nie obejmuje takich przypadków, gdyż nie dochodzi do koncentracji siły rynkowej, a tylko do pojawienia się na rynku nowego gracza. Tym samym ograniczający konkurencję skutek mogą mieć dopiero kolejne działania strukturalne i rynkowe podejmowane przez taką osobę fizyczną³⁶⁸.

W ustawie nie zdefiniowano pojęcia posiadania kontroli (kontrolowania). Z zawartego w art. 4 pkt 4 ustawy pojęcia przejęcia kontroli wynika jednak, w jakich okolicznościach osoba fizyczna posiada kontrolę nad przedsiębiorcą.

Przejęcie kontroli nad przedsiębiorcą obejmuje wszelkie formy bezpośredniego lub pośredniego uzyskania przez przedsiębiorcę uprawnień, które osobno albo łącznie, przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności prawnych lub faktycznych, umożliwiają wywieranie decydującego wpływu na innego przedsiębiorcę lub przedsiębiorców. Uprawnienia takie tworzy w szczególności dysponowanie (bezpośrednio lub pośrednio) większością głosów na zgromadzeniu wspólników albo na walnym zgromadzeniu, także jako zastawnik albo użytkownik, bądź w zarządzie innego przedsiębiorcy (przedsiębiorcy zależnego), także na podstawie porozumień z innymi osobami. Mogą one także wynikać z posiadania uprawnienia do powoływania lub odwoływania większości członków zarządu lub rady nadzorczej innego przedsiębiorcy (przedsiębiorcy zależnego), także na podstawie porozumień z innymi osobami. Na możliwość wywierania decydującego wpływu na innego przedsiębiorcę lub przedsiębiorców wskazuje też objęcie przez członków zarządu lub rady nadzorczej więcej niż połowy miejsc w zarządzie innego przedsiębiorcy (przedsiębiorcy zależnego, dysponowanie (bezpośrednio lub pośrednio) większością głosów w spółce osobowej zależnej albo na walnym zgromadzeniu spółdzielni zależnej, także na podstawie porozumień z innymi osobami; prawem do całego albo części mienia innego przedsiębiorcy (przedsiębiorcy zależnego). Na możliwość wywierania takiego wpływu na innego przedsiębiorcę może także wskazywać umowa przewidująca zarządzanie innym przedsiębiorcą (przedsiębiorcą zależnym) lub przekazywanie zysku przez takiego przedsiębiorcę.

Osoba fizyczna mająca już kontrole nad co najmniej jednym przedsiębiorcą jest uważana za przedsiębiorcę w rozumieniu art. 4 pkt 1 lit. c u.o.k.k. wówczas, gdy podejmuje kolejne czynności koncentracyjne podlegające obowiązkowi zgłoszenia do Prezesa UOKiK. O jej statusie jako przedsiębiorcy de facto decydują zatem przepisy wyznaczające zakres obowiązku zgłoszenia zamiaru koncentracji. Obowiązkiem tym objęte zostały cztery kategorie transakcji określone w art. 13 ust. 1 u.o.k.k., jeżeli nie mieszczą się w katalogu wyjątków od obowiązku zgłoszenia zamiaru koncentracji (art. 14). Należą do nich: połączenia przedsiębiorców, przejęcia kontroli nad innymi przedsiębiorcami, tworzenie wspólnych przedsiębiorców oraz nabycia przez przedsiębiorców części mienia innych przedsiębiorców (całości lub części przedsiębiorstwa). Obowiązek odnosi się do przedsiębiorców osiągających obrót określony w art. 14 pkt 2.

Konsekwencją rozszerzenia definicji przedsiębiorcy o art. 4 pkt 1 lit. c u.o.k.k. jest zwiększenie zakresu zastosowania przepisów o kontroli koncentracji. Tym samym w przypadku, gdyby w u.o.k.k. nie znalazł się obecny art. 4 pkt 1 lit. c, przejęcie przez osobę fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej kontroli nad przedsiębiorcą nie byłoby traktowane jako koncentracja w rozumieniu u.o.k.k.

Z punktu widzenia skuteczności mechanizmu kontroli koncentracji mogących mieć antykonkurencyjny wpływ na rynek, taki zabieg jest zrozumiały. Przejęcie kontroli nad przedsiębiorcami przez osoby fizyczne (choćby nie prowadziły działalności gospodarczej), które już mogą wywierać decydujący wpływ na innego przedsiębiorcę, może prowadzić do ograniczenia konkurencji³⁶⁹. Takie transakcje mogą powodować niekorzystną dla rynku kumulację udziałów rynkowych przedsiębiorców w rękach jednej osoby fizycznej. Z tego względu słuszne jest przyjęcie, że koncentracje takie wymagają kontroli i oceny przez organ antymonopolowy.

Nie jest natomiast jasne, dlaczego analizowany przepis dotyczy tylko osób fizycznych , a nie również jednostek organizacyjnych nieprowadzących działalności gospodarczej. Niejednokrotnie sprawują one kontrolę nad przedsiębiorcami sensu stricto. Przejmowanie przez nie kolejnych przedsiębiorców może wpływać niekorzystnie na stan konkurencji na rynku. Z tego względu może wymagać kontroli ze strony organu antymonopolowego. Należy zresztą zauważyć, że przewidział to prawodawca europejski. W rozporządzeniu w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw nr 139/2004 do koncentracji podlegających obowiązkowi zgłoszenia Komisji zaliczono transakcje polegające na trwałej zmianie kontroli nad przedsiębiorstwem wynikającej z przejęcia, przez jedną lub więcej osób już kontrolujących co najmniej jedno przedsiębiorstwo albo przez jedno lub więcej przedsiębiorstw, bezpośredniej lub pośredniej kontroli nad całym lub częścią jednego lub więcej innych przedsiębiorstw (art. 3 ust. 1 lit. b). W tym kontekście rozwiązanie przyjęte w polskiej ustawie antymonopolowej wydaje się niekonsekwentne.

2.5. Związek przedsiębiorców

Zjawiskiem powszechnym w obrocie gospodarczym jest zrzeszanie się przedsiębiorców w organizacjach reprezentujących ich interesy. Jest to wyrazem realizacji zasady swobody działalności gospodarczej oraz wyrażonej w art. 12 Konstytucji RP zasady wolności zrzeszania się. W myśl tej zasady Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji³⁷⁰. Cele organizacji przedsiębiorców obejmują urzeczywistnianie wspólnych celów gospodarczych, rozstrzyganie sporów wewnętrznych między członkami, reprezentowanie członków wobec innych przedsiębiorców lub organów władzy publicznej, a także wspomaganie realizacji innych celów. Organizacje zrzeszające przedsiębiorców mogą realizować w stosunku do członków przejęte od państwa zadania publiczne³⁷¹. Takie zadania realizują samorządy gospodarcze i zawodowe - zrzeszenia pewnej kategorii osób wyodrębnionych z uwagi na prowadzoną działalność lub wykonywany zawód.

Zrzeszanie się przedsiębiorców w związki może rodzić problemy natury antymonopolowej. Związki, które stanowią formę współpracy przedsiębiorców, mogą być przez nich wykorzystywane do celów sprzecznych z ideą wolnej konkurencji. Współpraca przedsiębiorców narusza zasady konkurencji, jeżeli polega na koordynacji działań członków związku w stopniu wyczerpującym znamiona przepisów o zakazie praktyk ograniczających konkurencję. Wyłączenie kompetencji Prezesa UOKiK w odniesieniu do związków przedsiębiorców wywołałoby negatywne skutki dla konkurencji, gdyż - jak trafnie stwierdzono w orzecznictwie - oznaczałoby zgodę na wykorzystywanie działalności zrzeszeń przedsiębiorców "jako kamuflażu dla prowadzenia ukrytych działań godzących w wolną konkurencję"³⁷².

2.5.1. Zakres pojęciowy pojęcia "związek przedsiębiorców"

W prawie antymonopolowym pod pojęciem związków przedsiębiorców rozumie się wszelkie formy zinstytucjonalizowanej współpracy przedsiębiorców. Ustawa antymonopolowa definiuje związki przedsiębiorców jako izby, zrzeszenia i inne organizacje zrzeszające przedsiębiorców, jak również związki tych organizacji (art. 4 pkt 2). Jedyne kryterium służące ustaleniu, czy dana organizacja jest związkiem przedsiębiorców to kryterium podmiotowe. Status związku przedsiębiorców nie zależy od rodzaju prowadzonej przez organizację działalności. Jej podmiotowość antymonopolowa wynika już z samego faktu grupowania przedsiębiorców lub ich związków.

Z ustawy nie wynika expressis verbis, czy związkami przedsiębiorców są wszelkie przejawy współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami, czy też tylko zrzeszenia przedsiębiorców o ustalonej formie organizacyjno -prawnej. Analiza literalna definicji związku przedsiębiorców mogłaby sugerować drugie z tych rozwiązań. Definicja posługuje się pojęciami prawnymi "izby" oraz "zrzeszenia", które należy odnosić do zorganizowanych, prawnie uznanych, form zrzeszania się przedsiębiorców. W języku prawnym pojęcia te identyfikują organizacje samorządu gospodarczego i zawodowego. Przykładowo, pojęcie "izby" pojawia się w ustawie z dnia 22 marca 1989 r. o rzemiośle (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 112, poz. 979 z późn. zm.), a pojęcia "zrzeszenia" w ustawie z dnia 8 października 1982 r. o społeczno-zawodowych organizacjach rolników (Dz. U. Nr 32. poz. 217 z późn. zm.).

Należy jednak zauważyć, że poza izbami i zrzeszeniami w definicji związku przedsiębiorców wymienia się również "inne organizacje zrzeszające przedsiębiorców". Użycie w tym zwrocie pojęcia "organizacje" pozornie może sugerować konieczność przyjęcia przez związek przedsiębiorców określonej formy organizacyjnej (instytucjonalnej). Jednak użycie słowa "inne" wskazuje na to, że omawiany przepis formułuje katalog otwarty podmiotów o statusie związku przedsiębiorców. Pojęcie "inne organizacje zrzeszające przedsiębiorców" można odnosić zarówno do zinstytucjonalizowanych form współpracy przedsiębiorców o zorganizowanym charakterze, jak i do niesformalizowanych form współpracy przedsiębiorców. Dlatego należy uznać aktualność stanowiska wyrażonego w doktrynie na gruncie u.p.p.m., iż związek przedsiębiorców nie musi mieć osobowości prawnej³⁷³. Taka interpretacja uwzględnia fakt, że organizacje przedsiębiorców mogą naruszać przepisy OKiKU niezależnie od stopnia sformalizowania współpracy między nimi.

W dotychczasowym orzecznictwie jako związki przedsiębiorców potraktowano organizacje samorządu gospodarczego, organizacje samorządu zawodowego zrzeszające osoby reprezentujące określoną grupę zawodową, jak również inne zrzeszenia, które nie mają cech samorządu, np. zrzeszenia transportu prywatnego grupujące osoby świadczące usługi przewozów taksówkowych³⁷⁴. Za związki przedsiębiorców uznane zostały m.in. takie instytucje samorządu zawodowego jak okręgowe rady adwokackie³⁷⁵, stowarzyszenia doradców podatkowych³⁷⁶, izby aptekarskie³⁷⁷, izby lekarskie³⁷⁸, izby lekarsko-weterynaryjne³⁷⁹, a także Krajowa Rada Notarialna³⁸⁰ i izba architektów³⁸¹. Spośród samorządów gospodarczych mianem związku przedsiębiorców określono Polską Izbę Komunikacji Elektronicznej, zrzeszającą przedsiębiorców związanych z branżą telewizji kablowych³⁸². Za związek przedsiębiorców uznano także Stowarzyszenie Producentów Części Motoryzacyjnych - zrzeszenie powołane przez producentów części i akcesoriów dla przemysłu motoryzacyjnego w celu ochrony ich praw i reprezentowania ich interesów³⁸³ i Stowarzyszenia Kupców i Producentów Rolnych Lubelszczyzny zrzeszające kupców zajmujących się handlem hurtowym³⁸⁴.

Z punktu widzenia podstaw do zastosowania przepisów antymonopolowych statutowe cele związku nie są istotne. Zdarza się, że związki zrzeszające przedsiębiorców i służące ich interesom (choćby niezwiązanym bezpośrednio z działalnością gospodarczą) podejmują działania faktycznie ograniczające konkurencję na rynku, co uzasadnia poddanie ich regulacji antymonopolowej.

Związkami przedsiębiorców są także zrzeszenia grupujące, obok przedsiębiorców, także osoby niemające takiego statusu. Przykładowo, antymonopolowej podmiotowości okręgowych izb aptekarskich nie przeszkodziło, że członkostwo w nich jest obligatoryjne zarówno dla aptekarzy będących przedsiębiorcami, jak i dla aptekarzy, którzy wykonują zawód jako pracownicy aptek³⁸⁵.

Zaznaczyć także należy, że pojęcie związku przedsiębiorców obejmuje zrzeszenia wszystkich kategorii przedsiębiorców w rozumieniu u.o.k.k., a nie tylko przedsiębiorców sensu stricto, tj. w rozumieniu u.s.d.g.³⁸⁶ Pojęcie to obejmuje zatem np. związki podmiotów świadczących lub organizujących usługi użyteczności publicznej niemające cech działalności gospodarczej. Związkiem przedsiębiorców jest np. związek komunalny zrzeszający jednostki samorządu terytorialnego.

2.5.2. Związek przedsiębiorców a przedsiębiorca

We wcześniejszych ustawach antymonopolowych pojęcie związku przedsiębiorców istniało obok pojęcia przedsiębiorcy³⁸⁷, natomiast obecnie jest włączone w pojęcie przedsiębiorcy. Pojęcie przedsiębiorcy oznacza związek przedsiębiorców "na potrzeby stosowania przepisów dotyczących praktyk ograniczających konkurencję oraz praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów". Związek przedsiębiorców mieści się zatem w pojęciu przedsiębiorcy tylko w części spraw uregulowanych w u.o.k.k.

Sformułowaniu art. 4 pkt 1 lit. d u.o.k.k. można zarzucić brak precyzji³⁸⁸. Jego ścisła interpretacja może prowadzi do wniosku, że związków przedsiębiorców nie uważa się za przedsiębiorców w sprawach nakładania kar pieniężnych. Odwołując się do systematyki u.o.k.k. można bowiem argumentować, że ta kategoria spraw wykracza poza ściśle rozumiane określenie "przepisy dotyczące praktyk ograniczających konkurencję oraz praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów". Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów wyodrębnia bowiem m.in. sprawy związane z zakazem praktyk ograniczających konkurencję (Dział VI, rozdział 2), sprawy praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów (Dział VI, rozdział 4) i sprawy nakładania kar pieniężnych (dział VII).

Przyjęcie, że art. 4 pkt 1 lit. d u.o.k.k. nie dotyczy "spraw nakładania kar pieniężnych" byłoby jednak sprzeczne z ratio legis tej ustawy. Nakładanie kar pieniężnych bezpośrednio dotyczy praktyk ograniczających konkurencję, gdyż służy ich zwalczaniu. Konsekwencją uznania, że na potrzeby zastosowania przepisów o karach pieniężnych związki przedsiębiorców nie są przedsiębiorcami, byłoby zróżnicowanie katalogu sankcji, które Prezes UOKiK może stosować wobec niektórych podmiotów (związków przedsiębiorców) w celu wykrycia naruszenia zakazu praktyk ograniczających konkurencję i wyegzekwowania wykonania zakazu ich stosowania. Obniżyłoby to skuteczność oddziaływania na część przedsiębiorców (w rozumieniu art. 4 pkt 1 lit. d u.o.k.k.). Stanowiłoby także wypaczenie celów prawa ochrony konkurencji, które powinno gwarantować równe traktowanie wszystkich podmiotów mających przymiot przedsiębiorcy. Sprzeczne z celem ochrony wolnej i równej konkurencji na rynku byłoby stosowanie węższego wachlarza sankcji wobec niektórych grup przedsiębiorców (przedsiębiorcy z art. 4 pkt 1 lit. d u.o.k.k.), a szerszego wobec pozostałych³⁸⁹.

Z tego względu należy uznać, że mieszczą się w pojęciu "przepisów dotyczących praktyk ograniczających konkurencję" i w świetle art. 4 pkt 1 lit. d u.o.k.k. mają zastosowanie do związków przedsiębiorców³⁹⁰.

Inną, poza przedstawionymi wątpliwościami, konsekwencją włączenia związku przedsiębiorców w zakres pojęcia przedsiębiorcy jest powstanie wyraźnej podstawy prawnej stosowania do związków przedsiębiorców zakazu nadużywania pozycji dominującej. Ścisła interpretacja przepisów poprzednich ustaw antymonopolowych mogła prowadzić do wniosku, że do związków przedsiębiorców ma zastosowanie jedynie zakaz antykonkurencyjnych porozumień. Wyraźnie zaliczono do nich bowiem uchwały lub inne akty związków przedsiębiorców³⁹¹ oraz umowy między związkami przedsiębiorców i między przedsiębiorcami i związkami³⁹², natomiast zakaz nadużywania pozycji dominującej odnoszono tylko do przedsiębiorców³⁹³. Zarazem należy zaznaczyć, że w orzecznictwie już na podstawie u.p.p.m. dopuszczono postawienie zarzutu nadużywania pozycji dominującej związkowi przedsiębiorców niemającemu cech przedsiębiorcy sensu stricto ³⁹⁴. Zakaz nadużywania pozycji dominującej obowiązywał też, co oczywiste, związki przedsiębiorców mające równocześnie cechy przedsiębiorcy³⁹⁵.

3. Pojęcie przedsiębiorstwa w europejskim prawie ochrony konkurencji

Pojęcie przedsiębiorstwa pełni szczególną rolę w europejskim prawie ochrony konkurencji³⁹⁶. Przede wszystkim określa kategorie podmiotów, do których ma zastosowanie zakaz praktyk ograniczających konkurencję na wspólnym rynku. Zakres tego pojęcia może też decydować o tym, czy na danym rynku właściwym istnieje podmiot dysponujący pozycją dominującą lub, czy zsumowane udziały rynkowe stron porozumienia przekraczają próg bagatelności, a zatem - czy w danym przypadku mogło w ogóle dojść do naruszenia prawa. Ustalenie tej pozycji nie jest tymczasem zabiegiem mechanicznym. Pojęcie przedsiębiorstwa, o czym szerzej będzie jeszcze mowa, nie jest bowiem utożsamiane z jednostką wyodrębnioną pod względem organizacyjno-prawnym i może obejmować wiele formalnie niezależnych podmiotów. Udział rynkowy tak rozumianego przedsiębiorstwa może zatem stanowić sumę udziałów podmiotów wyodrębnionych pod względem organizacyjno-prawnym.

Pojęcie przedsiębiorstwa ma także istotne znaczenie z punktu widzenia przepisów o kontroli koncentracji. Zgodnie z rozporządzeniem nr 139/04 obowiązkowi zgłoszenia Komisji podlegają transakcje prowadzące do koncentracji przedsiębiorstw mające wymiar wspólnotowy. Zarówno kryteria powstania obowiązku zgłoszenia koncentracji o wymiarze wspólnotowym, jak i kryteria późniejszej oceny przez Komisję zgodności koncentracji ze wspólnym rynkiem, są ściśle powiązane z pojęciem przedsiębiorstwa. Obowiązek zgłoszenia Komisji koncentracji o wymiarze wspólnotowym powstaje bowiem wraz z przekroczeniem określonych progów obrotu przez zainteresowane przedsiębiorstwa (art. 1). Ocena zgodności koncentracji ze wspólnym rynkiem nie ogranicza się do prostego zsumowania udziałów rynkowych bezpośrednio łączących się osób prawnych. Uwzględnia także analizę siły konkurencyjnej, jaką będzie dysponować skoncentrowane przedsiębiorstwo, na które może składać się wiele formalnie wyodrębnionych podmiotów (art. 2).

Wszystkie wymienione uregulowania prawne, w których centralnym punkcie postawiono pojęcie przedsiębiorstwa, służą wspólnemu celowi traktatowemu, zapewnienia niezakłóconej konkurencji na wspólnym rynku (art. 3 ust. 1 lit. g TWE)³⁹⁷. Dlatego we wspólnotowym prawie ochrony konkurencji pojęcie przedsiębiorstwa jest interpretowane zbieżnie³⁹⁸. Jego rozbieżna interpretacja w ramach systemu ochrony konkurencji mogłaby utrudnić skuteczne realizowanie celów TWE.

Analiza pojęcie przedsiębiorstwa w europejskim prawie ochrony konkurencji dotyczy zasadniczo pojęcia z art. 81 i 82 TWE. Uwzględnienia wymagało też zdefiniowanie w art. 86 TWE szczególnych rodzajów przedsiębiorstw: przedsiębiorstwa publicznego, przedsiębiorstwa, któremu przyznano prawa specjalne lub wyłączne, przedsiębiorstwa mającego charakter monopolu skarbowego i przedsiębiorstwa zarządzającego usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym.

3.1. Przedsiębiorstwo jako podmiot prowadzący działalność gospodarczą

Pojęcie przedsiębiorstwa jest autonomicznym pojęciem prawa europejskiego³⁹⁹. Mimo jego doniosłości, nie zdefiniowano go w TWE. Jego znaczenie precyzuje orzecznictwo. Po raz pierwszy pojęcie przedsiębiorstwa z art. 81 i 82 TWE zostało zinterpretowane przez ETS w sprawie 170/83 Hydrotherm , jako jednostka gospodarcza, która zawarła określone porozumienie⁴⁰⁰. Ta formuła została rozwinięta w sprawie C-41/90 Höfner i Elser⁴⁰¹. Obecnie pod pojęciem przedsiębiorstwa rozumie się każdą jednostkę prowadzącą działalność gospodarczą niezależnie od formy prawnej i sposobu finansowania⁴⁰². Dodatkowo SPI scharakteryzował przedsiębiorstwo jako jednostkę stanowiącą zespół składników materialnych i ludzkich zdolny do działań naruszających art. 81 TWE⁴⁰³.

W tym świetle ustalenie zakresu pojęcia przedsiębiorstwa wymaga przeanalizowania kryterium podmiotowego i kryterium funkcjonalnego. Przy czym wobec tego, że status przedsiębiorstwa nie zależy od formy organizacyjno-prawnej, podstawowe znaczenie ma funkcjonalne kryterium prowadzenia działalności gospodarczej⁴⁰⁴.

3.1.1. Kryterium podmiotowe

Prawo europejskie nie przywiązuje wagi do formy organizacyjno-prawnej, w jakiej prowadzona jest działalność gospodarcza⁴⁰⁵. Status przedsiębiorstwa może więc mieć zasadniczo każda aktywna rynkowo osoba fizyczna i prawna, a także jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej⁴⁰⁶. Przedsiębiorstwem może więc być jednostka, która w obrocie prawnym de facto nie istnieje, nie mogąc być samodzielnym podmiotem praw i obowiązków, jak również wiele formalnie niezależnych osób fizycznych i prawnych, jeżeli wskutek funkcjonalnego powiązania realizują wspólnie tożsamy cel gospodarczy⁴⁰⁷.

Jeżeli decyzja Komisji dotyczy przedsiębiorstwa, które nie ma osobowości prawnej, adresatem decyzji staje się osoba fizyczna lub prawna wchodząca w skład tego przedsiębiorstwa⁴⁰⁸. Tym samym przedsiębiorstwo i osoba adresata decyzji mogą się nie pokrywać. Podyktowane jest to dbałością o to, by względy formalne nie uniemożliwiły wyegzekwowania przed sądami krajowymi wykonania decyzji. Zgodnie z art. 256 TWE "decyzje Rady lub Komisji, które nakładają zobowiązanie pieniężne na podmioty inne niż Państwa stanowią tytuł wykonawczy. Postępowanie egzekucyjne jest regulowane przez przepisy procedury cywilnej obowiązujące w Państwie, na terytorium którego ma ono miejsce". Dla skuteczności egzekucji swojej decyzji, Komisja nie może uczynić jej adresatem podmiotu niemającego według prawa krajowego osobowości prawnej⁴⁰⁹, gdyż "naruszenie wspólnotowego prawa konkurencji musi być przypisane bez wątpienia podmiotowi prawa, który będzie mógł ponieść grzywnę"⁴¹⁰.

Status przedsiębiorstwa wiąże się z istnieniem jednostki prowadzącej działalność na własny rachunek, ponoszącej ryzyko gospodarcze tej działalności⁴¹¹. Wyklucza to z kręgu przedsiębiorstw pracowników. Wprawdzie pracownicy nierzadko uczestniczą w wymianie handlowej (sprzedając towary i świadcząc usługi), jednak to nie oni ponoszą ryzyko przedsięwzięć gospodarczych, w których uczestniczą, tylko ich pracodawcy⁴¹². Z braku procesowej odrębności pracowników od pracodawcy wynika zarazem, że podejmowane na rzecz pracodawcy działania pracownika, jeżeli naruszają art. 81 lub 82 TWE, obciążają pracodawcę⁴¹³.

Status przedsiębiorstwa nie zależy od formy organizacyjno-prawnej. Za przedsiębiorstwa można uznać zarówno podmioty prawa prywatnego jak i podmioty prawa publicznego⁴¹⁴, niezależnie od tego, czy mają status przedsiębiorstwa w świetle krajowych przepisów prawa o działalności gospodarczej⁴¹⁵. Statusu przedsiębiorstwa nie niweczy też to, iż dana jednostka została utworzona przez przedsiębiorstwa publiczne i jest finansowana przez państwo⁴¹⁶.

Z przedstawionych względów niemożliwe jest podanie wyczerpującego katalogu podmiotów, które mogły być uznane za przedsiębiorstwa. Jedynie tytułem przykładu można wskazać, że dotychczas za przedsiębiorstwa uznano wynalazców⁴¹⁷, artystów⁴¹⁸, osoby wykonujące wolne zawody⁴¹⁹, rolników⁴²⁰, profesjonalnych i półprofesjonalnych sportowców⁴²¹, spółdzielnie produkcyjne⁴²² i rolnicze⁴²³, spółki prawa cywilnego⁴²⁴, związki zawodowe zrzeszające rolników indywidualnych⁴²⁵, organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub pokrewnymi⁴²⁶, jednostki samorządu terytorialnego⁴²⁷, publiczne urzędy pracy⁴²⁸, publiczne urzędy pocztowe⁴²⁹, publicznych nadawców radiowo-telewizyjnych⁴³⁰, fundacje powołane w ustawodawstwie krajowym do zarządzania bankami⁴³¹.

Konsekwencją nieprzywiązywania znaczenia do formy organizacyjno-prawnej jest brak jednostek, które bezwzględnie nie mogłyby zostać uznane za przedsiębiorstwa. Natomiast można wskazać pewne rodzaje działalności, które nie mają charakteru gospodarczego⁴³². Przy ocenie antymonopolowej podmiotowości podstawową kwestią jest tym samym to, jakiego rodzaju działalność dany podmiot prowadzi. Nie jest natomiast rozstrzygające, jaki podmiot jest przedmiotem oceny. Pojęcie przedsiębiorstwa w europejskim prawie ochrony konkurencji ma zatem relatywny charakter. Jego wyznacznikiem nie jest charakter danego podmiotu, tylko rodzaj działalności, której dotyczy zarzut. Ten sam podmiot w sprawach dotyczących różnych sfer jego działalności może być uznawany za przedsiębiorstwo, konsument lub organ władzy publicznej⁴³³.

W konsekwencji w przypadku podmiotów prowadzących działalność o mieszanym charakterze, należy odrębnie ocenić każdy rodzaj działalności⁴³⁴. W takim wypadku dany podmiot występuje w roli przedsiębiorstwa tylko w zakresie, w jakim prowadzi działalność gospodarczą⁴³⁵. Tym samym np. osoby fizyczne prowadzące samodzielnie działalność gospodarczą są przedsiębiorstwami tylko w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej, a nie w sferze osobistej, niezwiązanej z oferowaniem towarów i usług na rynku. Obrazowo przedstawił to Rzecznik Generalny Jacobs podnosząc, że nie jest porozumieniem między przedsiębiorstwami wspólna organizacja przez osoby fizyczne wakacji na Wyspach Bahama bądź wspólny zakup przez nie biletów do opery, choćby przychody na te wydatki osoby te czerpały z działalności gospodarczej. Inaczej zostanie oceniony zakup sprzętu medycznego przez lekarzy specjalistów lub wynajęcie przez prawników prowadzących prywatną praktykę biura na potrzeby organizacji kancelarii. Te transakcje związane są z zarobkową działalnością profesjonalną⁴³⁶.

Na status przedsiębiorstwa nie ma wpływu sposób finansowania. Przesłanki tej nie wyjaśnia się jednak szerzej w orzecznictwie. Można ją odnosić do świadczenia (tj. sposobu jego sfinansowania). Wówczas oznaczałaby, że uznanie za przedsiębiorstwo nie zależy od tego, czy koszt świadczenia ponoszony przez świadczeniodawcę pokrywany jest przez klienta, czy w inny sposób. Taką interpretację trzeba jednak odrzucić. W niektórych sprawach sposób finansowania ma bowiem znaczenie⁴³⁷. Dlatego omawianą przesłankę należałoby raczej utożsamiać ze sposobem finansowania świadczeniodawcy. Przyjmując to stanowisko należy uznać, że omawiana przesłanka oznacza, że podstawowym i ostatecznym kryterium oceny, czy dany podmiot jest przedsiębiorstwem, jest to, czy prowadzi działalność gospodarczą. Nie jest zaś istotny sposób finansowania działalności⁴³⁸. Taka interpretacja uwypukla to, że europejskie prawo ochrony konkurencji w równym stopniu odnosi się do podmiotów prawa prywatnego jak i podmiotów prawa publicznego.

3.1.2. Kryterium funkcjonalne - pojęcie działalności gospodarczej

Oderwanie pojęcia przedsiębiorstwa od statusu organizacyjno -prawnego i sposobu finansowania powoduje, że o statusie przedsiębiorstwa decyduje gospodarczy charakter prowadzonej działalności. Pojęcie działalności gospodarczej jest autonomicznym pojęciem prawa europejskiego, którego zakres znaczeniowy jest niezależny od ustawodawstw krajowych⁴³⁹. TWE go nie definiuje. W orzecznictwie interpretuje się je szeroko, jako oferowanie towarów lub świadczenie usług na rynku właściwym⁴⁴⁰.

Działalność gospodarcza jest zasadniczo świadczona odpłatnie. Nie jest to jednak kryterium o rozstrzygającym znaczeniu⁴⁴¹. Pewne usługi są tradycyjnie świadczone zamawiającym nieodpłatnie, a koszt świadczenia pokrywa osoba trzecia⁴⁴². W uzasadnieniu można przywołać sprawę 352/85 Bond van Adverteerders, w której uznano, że usługą jest zapewnianie przez stację telewizyjną operatorowi telewizji kablowej dostępu do jej programów, nawet jeżeli nie wiąże się to z odpłatnością⁴⁴³. Niewątpliwie również internet jest medium charakteryzującym się nieodpłatnością usług świadczonych przez przedsiębiorstwa, takich jak usługi poczty elektronicznej, czy dostęp do serwisów informacyjnych.

O gospodarczym charakterze działalności nie rozstrzyga to, czy podmiot oferujący towary i usługi powstał w celach zarobkowych⁴⁴⁴, ani też to, czy w praktyce prowadzi działalność nastawioną na zysk⁴⁴⁵. Osiąganie zysku jest niewątpliwie częstym celem przedsiębiorstw, ale charakter gospodarczy może mieć działalność podejmowaną dla realizacji innych celów (np. związanych z upowszechnianiem kultury lub sportu). Podmioty nastawione na zysk i takie, które zakładają inne cele, mogą występować w relacji konkurencyjnej⁴⁴⁶. Dlatego wspólnotowe reguły konkurencji odnoszą się do uczestników obrotu rynkowego niezależnie od motywów ich działalności, jeżeli wywierają lub mogą wywierać skutek na rynku⁴⁴⁷. Rozstrzygającego znaczenia nie ma też to, czy towary i usługi są oferowane w sposób ciągły⁴⁴⁸.

W praktyce za działalność gospodarczą uznano działalność związaną ze sportem⁴⁴⁹. Działalnością gospodarczą nie jest uprawianie sportu, ale działalność związana z nim⁴⁵⁰, np. organizowanie zawodów motocyklowych⁴⁵¹ oraz prowadzenie przez kluby sportowe sprzedaży biletów, transferów zawodników oraz zawieranie kontraktów reklamowych i umów ze sponsorami⁴⁵². Działalnością gospodarczą jest działalność instytucji sprawujących zbiorowy zarząd prawami autorskimi⁴⁵³. Organizacje te odpłatnie zarządzają prawami, świadcząc usługi uprawnionym i użytkownikom tych praw, biorąc tym samym udział w komercyjnej wymianie usług⁴⁵⁴. Działalność gospodarczą, mimo niekomercyjnych celów, mogą prowadzić związki zawodowe. Ich podstawowym zadaniem jest reprezentowanie interesów pracowników. Nie wyklucza to jednak angażowania się przez nie w przedsięwzięcia gospodarcze. W tym zakresie są przedsiębiorstwami⁴⁵⁵.

Odrębnego rozważenia wymaga, czy gospodarczy charakter ma działalność po stronie popytowej (nabywanie towarów i usług). Praktyki ograniczające konkurencję mogą niewątpliwie ujawniać się przy zakupie towarów lub usług od partnerów handlowych. Podmioty działające po stronie popytowej, będące zarazem nieuniknionymi nabywcami określonych dóbr, mogą ustalać ceny rażąco niskie lub porozumiewać się między sobą odnośnie do warunków stawianych sprzedającym. Nabywanie towarów i usług nie jest jednak wystarczającą przesłanką uznania działalności za gospodarczą⁴⁵⁶. Istotny jest sposób wykorzystania nabywanego produktu. Jeżeli nie wiąże się on z działalnością gospodarczą, tylko konsumpcją lub realizacją zadań w interesie publicznym, to nie jest to działalność gospodarcza⁴⁵⁷. Stanowisko takie zostało wypracowane wobec podmiotów organizujących hiszpański publiczny system opieki zdrowotnej (SNS)⁴⁵⁸. SNS nie uznano za przedsiębiorcę, w zakresie w jakim kupuje sprzęt medyczny dla szpitali publicznych. Sądy obu instancji stwierdziły, że SNS nie prowadzi działalności gospodarczej, gdyż dokonuje zakupu sprzętu szpitalnego nie do prowadzenia działalności gospodarczej, tylko w związku z realizacją zadań socjalnych (zarządzania obowiązkowym systemem opieki zdrowotnej)⁴⁵⁹. Tymczasem europejskie prawo ochrony konkurencji nie reguluje takiej działalności.

3.2. Przedsiębiorstwo działające w sferze wolnych zawodów

Pojęcie przedsiębiorstwa obejmuje samozatrudniające się osoby wykonujące wolne zawody⁴⁶⁰, gdyż prowadząc tę działalność, ponoszą ryzyko gospodarcze podejmując samodzielnie decyzje, za które ponoszą odpowiedzialność finansową i handlową⁴⁶¹. Z tej racji prowadzą działalność gospodarczą.

Za przedsiębiorstwa uznano doradców prawnych⁴⁶², profesjonalnych pełnomocników przed Europejskim Urzędem Patentowym⁴⁶³, architektów⁴⁶⁴, samozatrudniających się lekarzy specjalistów⁴⁶⁵ oraz włoskich agentów celnych, oferujących za opłatą usługi związane z wykonywaniem formalności celnych⁴⁶⁶. Komisja Europejska uznała też, że cechy przedsiębiorstwa mają artyści estradowi, wykorzystujący komercyjnie swoje występy artystyczne⁴⁶⁷. Status przedsiębiorstwa ma też wynalazca wykorzystujący w celach komercyjnych prawa do wynalazku⁴⁶⁸. ETS uznał umowę pomiędzy takim wynalazcą a spółką powołaną w celu eksploatacji jego wynalazku za porozumienie między przedsiębiorstwami, o którym mowa w art. 81 TWE. Dla Trybunału nieistotny okazał się fakt, że wynalazca był dysponentem praw do tylko jednego patentu, a jego aktywność rynkowa ograniczyła się do wykonywania przysługujących mu praw własności przemysłowej.

3.3. Przedsiębiorstwo działające w sferze użyteczności publicznej

Wspólnotowe prawo ochrony konkurencji dotyczy działalności właściwej zasadniczo podmiotom prawa prywatnego. Za przedsiębiorstwa mogą być jednak uznane podmioty prawa publicznego, w tym będące częścią administracji państwowej. Przy ocenie zakresu ich podporządkowania regułom konkurencji odnoszącym się do przedsiębiorstw należy jednak oddzielić ich działalność gospodarczą od niegospodarczej, polegającej na realizacji prerogatyw władzy publicznej⁴⁶⁹.

Realizując zadania publiczne, podmioty prawa publicznego mogą podejmować następujące rodzaje działalności: (a) działalność w ramach publicznoprawnego imperium, (b) usługi użyteczności publicznej⁴⁷⁰, (c) innego rodzaju działalność usługowa i handlowa, (d) organizowanie systemu ubezpieczeń społecznych. Każdy z nich jest jednak w różnym stopniu poddany regułom konkurencji⁴⁷¹. Tylko trzecia z wymienionych kategorii pokrywa się z pojęciem działalności gospodarczej. Stosowanie reguł konkurencji napotyka natomiast na ograniczenia w przypadku pozostałych kategorii. Pierwsza z nich w ogóle nie mieści się w pojęciu działalności gospodarczej⁴⁷², natomiast usługi użyteczności publicznej i organizowanie systemu ubezpieczeń społecznych mogą odpowiadać temu pojęciu. Zostanie to wyjaśnione poniżej.

3.3.1. Pojęcie przedsiębiorstwa a wykonywanie władztwa publicznego

W orzecznictwie europejskim konsekwentnie przyjmuje się, że wykonywania prerogatyw władzy publicznej nie można uznać za działalność gospodarczą⁴⁷³. Jednoznaczne odróżnienie tej działalności od działalności gospodarczej sprawia trudności⁴⁷⁴. Po części wynika to z różnorodności zadań realizowanych przez władze publiczne. Zadania te nie ograniczają się do działalności w duchu liberalnej doktryny laisser faire. Władze publiczne realizują też takie zadania, które mogłyby być wykonywane przez przedsiębiorstwa prywatne. Z drugiej strony proces prywatyzacji zadań publicznych⁴⁷⁵ wykreował sytuację, w której państwo powierza wykonywanie części swych zadań podmiotom prywatnym w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego, a samo ogranicza się do definiowania publicznych celów, monitorowania, regulowania i finansowania takich usług⁴⁷⁶.

Za wykonywanie władztwa publicznego uznano w orzecznictwie te działania, których wykonywanie władze zarezerwowały dla siebie⁴⁷⁷, podejmowane z mocy suwerennej władzy państwa, wykorzystujące publicznoprawny przymusu względem obywateli⁴⁷⁸.

Odróżnieniu działalności gospodarczej od niegospodarczej działalności władzy publicznej może też służyć test, czy dana działalność mogłaby być choćby teoretycznie wykonywana komercyjnie przez podmioty prywatne⁴⁷⁹. Test ten uznano jednak za niewystarczający. Na przestrzeni lat stale zmienia się postrzeganie tego, jakie rodzaje działalności mogą być realizowane komercyjnie⁴⁸⁰. Również pomiędzy państwami członkowskimi jest nadal wiele różnic w zakresie i sposobie funkcjonowania sektora publicznego, wynikających z różnic kulturowych i odmiennych doświadczeń historycznych⁴⁸¹. Wiele zadań publicznych niegdyś realizowanych przez państwo jest obecnie lub mogłoby być wykonywane przez podmioty prywatne⁴⁸². W niektórych państwach prywatyzacja objęła zadania publiczne, tak mocno kojarzone z wykonywaniem władztwa publicznego jak więziennictwo⁴⁸³.

Ponieważ opisany test okazuje się niewystarczający dla odróżnienia działalności gospodarczej od realizacji władzy publicznej, w praktyce nie ma decydującego znaczenia⁴⁸⁴. Probierzem gospodarczego charakteru działalności jest zaś to, czy dana działalność polega na oferowaniu dóbr i usług na rynku⁴⁸⁵ oraz to, jakiego charakteru jest stosunek prawny łączący podmiot wykonujący dane zadanie publiczne z beneficjentem jego działalności, a ściślej, czy mogłyby być, przynajmniej hipotetycznie, kształtowane na podstawie stosunku umownego⁴⁸⁶.

Na tej podstawie pojęcie działalności gospodarczej nie obejmuje m.in.⁴⁸⁷ działalności fiskalnej, zadań z zakresu bezpieczeństwa publicznego i obrony narodowej, wymiaru sprawiedliwości i innych form wykonywania kompetencji urzędowych. W pojęciu działalności gospodarczej nie mieści się także udzielanie prywatnemu przedsiębiorstwu przez władze lokalne wyłączności na wykonywanie usług pogrzebowych na terenie gminy⁴⁸⁸, działalność regulacyjna polegająca na organizacji rynku w interesie publicznym⁴⁸⁹, wypełnianie obowiązków socjalnych, kulturalnych i edukacyjnych na rzecz obywateli finansowanych ze środków publicznych⁴⁹⁰, świadczenie usług komunalnych finansowanych z obowiązkowych obciążeń fiskalnych⁴⁹¹, sprawowanie kontroli ruchu powietrznego w przestrzeni powietrznej⁴⁹², opracowywanie, przyjmowanie i ulepszanie wspólnych norm, specyfikacji i zasad działania dla systemów zarządzania ruchem lotniczym i służb ruchu powietrznego⁴⁹³, udzielanie zezwoleń na prowadzenie punktów sprzedaży detalicznej produktów państwowego monopolu tytoniowego i określanie maksymalnej liczby takich punktów⁴⁹⁴ oraz wydawanie dokumentów takich jak paszporty i akty urodzenia⁴⁹⁵. Odpowiedzialności za naruszenie reguł konkurencji adresowanych do przedsiębiorstw nie poniesie również podmiot prawa prywatnego, realizujący zadania zlecone przez władzę publiczną⁴⁹⁶, np. kontrolę zanieczyszczenia środowiska morskiego na terenie portu⁴⁹⁷.

Niezależnie od powyższego katalogu działalności niemieszczących się w pojęciu działalności gospodarczej można też wskazać przykłady sytuacji, w których działalność podmiotów wykonujących zadania władzy publicznej uznano za działalność gospodarczą.

Status przedsiębiorstwa może mieć państwo i jego jednostki organizacyjne⁴⁹⁸. Państwo działa jak przedsiębiorstwo będąc stroną stosunków cywilnoprawnych z podmiotami prawa cywilnego, jak w sprawie Francja/Suralmo dotyczącej udzielonej przez państwo francuskie licencji patentowej⁴⁹⁹. Państwowe jednostki organizacyjne działają tak jak przedsiębiorstwo świadcząc usługi pośrednictwa pracy, czym konkurują z komercyjnymi podmiotami prowadzącymi zbieżną działalność⁵⁰⁰. Za przedsiębiorstwa mogą zostać uznane jednostki samorządu terytorialnego oraz ich jednostki organizacyjne⁵⁰¹, np. gdy zawierają z przedsiębiorstwem energetycznym umowę dotyczącą zakupu energii w celu jej dalszej dystrybucji⁵⁰², gdy z podmiotami prawa prywatnego zawierają umowy dotyczące zorganizowania lokalnego systemu odbioru odpadów komunalnych⁵⁰³. Jednostki samorządu terytorialnego nie są przedsiębiorstwami w zakresie, w jakim wykonują zadania publiczne⁵⁰⁴.

3.3.2. Pojęcie przedsiębiorstwa a świadczenie usług użyteczności publicznej

Inaczej niż w przypadku realizacji imperium władzy publicznej, w zakresie działalności gospodarczej mieszczą się pewne rodzaje usług użyteczności publicznej. Wyznaczenie zakresu pojęcia "usługa użyteczności publicznej" jest utrudnione z uwagi na brak jego definicji w TWE oraz kazuistyczne podejście ETS, który preferuje kazuistyczne podejście do tej kwestii⁵⁰⁵. W tych warunkach pomocna jest definicja zawarta w Komunikacie Komisji z 2001 r. pt. "Usługi użyteczności publicznej w Europie" (Dz. Urz. WE z 2001 r. nr C 17, s. 4 i n.)⁵⁰⁶. Według niej usługi użyteczności publicznej obejmują "rynkowe i nierynkowe usługi, które władze publiczne klasyfikują jako usługi użyteczności publicznej i podlegające szczególnym obowiązkom świadczenia usług publicznych".

Termin "usługi użyteczności publicznej" stosuje się tym samym na określenie zarówno zadań wykonywanych w interesie publicznym, które mają charakter gospodarczy, jak i tych, które nie mają takiego charakteru. Jednak za przedsiębiorstwa są uważane tylko podmioty świadczące usługi o charakterze gospodarczym⁵⁰⁷, tzw. usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym⁵⁰⁸.

Dla określenia cech usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym pomocne mogą być dokumenty Komisji: Zielona Księga w sprawie usług użyteczności publicznej⁵⁰⁹, Biała Księga nt. usług użyteczności publicznej⁵¹⁰ i wspomniany wyżej komunikat Komisji z 2001 r. W ich świetle omawiane usługi to usługi, które pomimo gospodarczego charakteru służą realizacji określonych zadań społecznie użytecznych⁵¹¹. W orzecznictwie uznano, że charakter taki mają m.in.:

* podstawowe usługi pocztowe⁵¹²,

* organizacja świadczenia usług pocztowych na terenach wiejskich⁵¹³,

* zaopatrzenie w wodę⁵¹⁴,

* usługi z zakresu gospodarki odpadami⁵¹⁵;

* usługi pośrednictwa pracy⁵¹⁶,

* dystrybucja energii energetycznej⁵¹⁷,

* organizacja transportu chorych⁵¹⁸,

* obsługa określonych (komercyjnie nieopłacalnych) tras lotniczych⁵¹⁹,

* usługi cumownicze służące bezpieczeństwu w wodach na terenie portu⁵²⁰;

* prowadzenie systemu ubezpieczenia społecznego⁵²¹;

* prowadzenie publicznej sieci telekomunikacyjnej⁵²².

Nie zostały natomiast uznane za usługi w ogólnym interesie gospodarczym usługi świadczone przez banki i usługi świadczone przez organizacje zbiorowo zarządzające prawami autorskimi⁵²³.

3.3.3. Pojęcie przedsiębiorstwa a organizowanie systemu ubezpieczeń społecznych

ETS wypracował szczególne kryteria oceny charakteru działalności instytucji ubezpieczeń społecznych⁵²⁴. Uzasadnia to odrębne omówienie warunków, pod jakimi możliwe jest przyznanie im statusu przedsiębiorstwa.

Przez pewien czas w orzecznictwie ETS dała się zaobserwować tendencja do wyłączania zastosowania prawa europejskiego w odniesieniu do instytucji ubezpieczenia społecznego⁵²⁵. Odczytywano to jako próbę uczynienia z systemu opieki społecznej swoistego obszaru chronionego przed ingerencją reguł ochrony konkurencji⁵²⁶. Zdawały się to potwierdzać pierwsze orzeczenia antymonopolowe ETS dotyczące instytucji ubezpieczenia społecznego, w których statusu przedsiębiorstwa odmówiono francuskiej instytucji zarządzającej publicznym systemem ubezpieczeń zdrowotnych i macierzyńskich⁵²⁷ oraz włoskiemu narodowemu instytutowi ubezpieczeń od wypadków w pracy⁵²⁸. Niegospodarczy charakter działalności tych instytucji ETS uzasadniał społecznym celem ich działalności, obowiązkową przynależnością do organizowanych przez nie systemów ubezpieczenia, podporządkowaniem nadzorowi organów państwa oraz działaniem w oparciu o zasadę solidarności wyrażającą się w braku związku między wysokością składek od ubezpieczonych na funkcjonowanie systemu ubezpieczeń a wysokością kwot wypłacanych konkretnemu ubezpieczonemu⁵²⁹.

ETS nie wyłączył a priori zastosowania reguł konkurencji do instytucji organizujących systemy ubezpieczeń społecznych, przyznając im w pewnych przypadkach status przedsiębiorstwa. Z aktualnego orzecznictwa wynika, że przedsiębiorstwa nie stanowią podmioty organizujące systemy ubezpieczeń pełniące funkcje wyłącznie socjalne, do których przynależność jest obowiązkowa, o ile funkcjonują w ramach systemu wdrażającego zasadę solidarności i o ile podlegają kontroli państwa⁵³⁰. Jeżeli jednak system taki ma charakter tylko uzupełniający, a zasada solidarności stosowana jest w ograniczonym stopniu, instytucję zarządzającą tym systemem można uznać za przedsiębiorstwo⁵³¹.

3.4. Przedsiębiorstwo tworzące jeden organizm gospodarczy

Pojęcie przedsiębiorstwa utożsamiane jest z jednostką dającą się funkcjonalnie wyodrębnić pod względem gospodarczym (ang. single economic unit). Taka struktura organizacyjna może składać się z wielu formalnie niezależnych podmiotów (osób fizycznych lub prawnych), jeżeli wskutek funkcjonalnych powiązań, w praktyce rynkowej realizują wspólnie tożsamy cel gospodarczy zachowując się jednolicie w taki sposób, że niemożliwe jest, by odgrywały względem siebie role konkurentów⁵³².

3.4.1. Jednostki powiązane traktowane jak jeden organizm gospodarczy

Różnego rodzaju powiązania między formalnie odrębnymi jednostkami mogą decydować o tym, że w świetle europejskiego prawa ochrony konkurencji są traktowane jako jeden organizm gospodarczy. O istnieniu podstaw do takiego potraktowania wyodrębnionych organizacyjno-prawnie podmiotów mogą decydować wzajemne powiązania kapitałowe lub faktyczne⁵³³.

Powiązania takie występują przykładowo między spółką macierzystą a jej podmiotami zależnymi⁵³⁴. W strukturze grupy kapitałowej to podmiot dominujący określa kierunki działań rynkowych podmiotów zależnych⁵³⁵. "Wystarczy, że Komisja udowodni, że cały kapitał spółki zależnej jest w posiadaniu spółki dominującej w celu wyprowadzenia wniosku, że wywiera ona decydujący wpływ na politykę handlową spółki zależnej"⁵³⁶. Jak jeden organizm gospodarczy potraktowano m.in.:

* dwie spółki prawa handlowego wraz z osobą fizyczną sprawującą nad nimi wyłączną kontrolę⁵³⁷;

* cztery spółki kontrolowane przez osobę fizyczną dysponującą w każdej ze spółek udziałem większościowym, w tym w dwóch spółkach - udziałem w wysokości 90%⁵³⁸;

* spółkę macierzystą i jej spółki zależne, gdy spółka-matka dysponuje 100% udziałów w spółkach zależnych tworzących sieć dystrybucji produktów spółki macierzystej⁵³⁹;

* dwie niepowiązane kapitałowo spółki wraz z utworzoną przez nie jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej⁵⁴⁰.

Samo powiązania kapitałowe między spółkami mogą być niewystarczające, by uznać je za jeden organizm gospodarczy. Brak autonomii przedsiębiorstwa zależnego można obalić, jeżeli na podstawie okoliczności sprawy zostanie wykazany brak znaczącego wpływu jednego przedsiębiorstwa na drugie⁵⁴¹.

Traktowanie formalnie niezależnych podmiotów jak jednego organizmu gospodarczego może wynikać z powiązań faktycznych: składu organów decyzyjnych podmiotu zależnego albo faktycznej możliwości wpływania przez spółkę macierzystą na decyzje handlowe i politykę marketingową i inwestycyjną podmiotów zależnych⁵⁴². Przykładowo, Komisja uznała za jeden organizm gospodarczy dwie spółki z uwagi na istniejące między nimi powiązania różnego rodzaju: kapitałowe (jedna ze spółek dysponowała 55% udziału drugiej), organizacyjne (wspólny sekretariat) i personalne (te same osoby na stanowiskach kierowniczych)⁵⁴³.

Powiązania faktyczne decydujące o uznaniu za jeden organizm gospodarczy mogą pojawiać się pomiędzy pośrednikami handlowymi (agentami) a ich mocodawcami⁵⁴⁴, jeżeli ściśle zintegrowani ze zleceniodawcą pośrednicy realizują powierzone przez niego zadania ściśle według jego instrukcji i na jego rzecz. W takim przypadku ich rola sprowadza się bowiem de facto do roli pracowników. Za podstawowy probierz powiązania przedsiębiorstwa i jego pośredników uznaje się zakres ryzyka finansowego i handlowego ponoszonego przez agenta⁵⁴⁵. W orzecznictwie uznano, że niezależności pośrednika od dostawcy dowodzi dywersyfikacja źródeł zaopatrzenia⁵⁴⁶. Pośrednik i dostawca tworzą natomiast jeden organizm gospodarczy, gdy pośrednik prowadzi działalność w imieniu i na rzecz dostawcy, jest zobowiązany do wykonywania jego wskazówek i nie ponosi ryzyka handlowego i finansowego wynikającego z umów na rachunek zleceniodawcy zawartych lub wynegocjowanych w jego imieniu⁵⁴⁷.

Jeden organizm gospodarczy może tworzyć przedsiębiorstwo wraz z podwykonawcami, choćby stanowili niezależne spółki, niepowiązane kapitałowo. Uznanie za jednostkę wyodrębnioną gospodarczo uwarunkowane jest tym, by łączyły ich odpowiednio ścisłe związki gospodarcze⁵⁴⁸. Takie ścisłe relacje mogą występować wówczas, gdy zlecenie podwykonawstwa wiąże się z transferem na podwykonawcę know-how, które jest niezbędne do właściwego wykonania zlecenia⁵⁴⁹.

3.4.2. Konsekwencje traktowania jednostek powiązanych jako jednego organizmu gospodarczego

Traktowanie funkcjonalnie powiązanych jednostek jako jednego organizmu gospodarczego rodzi określone konsekwencje dla prawa ochrony konkurencji.

3.4.2.1. Konsekwencje przy stosowaniu art. 81 TWE

Przyjęcie, że w pewnych okolicznościach kilka podmiotów wyodrębnionych pod względem organizacyjno-prawnym tworzy jeden organizm gospodarczy ma doniosłe znaczenie w sprawach dotyczących naruszenia art. 81 TWE.

Po pierwsze, w odniesieniu do niektórych działań rynkowych uzgodnionych przez formalnie odrębne podmioty może to wyłączać zarzut antykonkurencyjnego porozumienia . Zakaz z art. 81 ust. 1 TWE mogą naruszać tylko działania co najmniej dwóch samodzielnych przedsiębiorstw⁵⁵⁰. Natomiast ustalenia dokonywane między podmiotami będącymi jedynym organizmem gospodarczym traktowane są jak relacje wewnątrzorganizacyjne, dotyczące wewnętrznej organizacji zadań w ramach grupy kapitałowej. W takie ustalenia prawo konkurencji nie ingeruje, będąc nakierowanym na ochronę rynku przed antykonkurencyjnymi działaniami podejmowanymi "na zewnątrz", wobec innych przedsiębiorstw i konsumentów⁵⁵¹. W konsekwencji nie można stawiać zarzutu ograniczającego konkurencję porozumienia podmiotom tworzącym jeden organizm gospodarczy⁵⁵².

Po drugie, traktowanie powiązanych jednostek jak jednego organizmu gospodarczego może ograniczać stosowanie przepisów o wyłączeniach porozumień spod zakazów określonych w art. 81 ust. 1 TWE. W odniesieniu do pewnych kategorii porozumień zastosowanie tych przepisów może być uzależnione od tego, czy mają one charakter bilateralny, czy multilateralny⁵⁵³. Artykuł 2 rozporządzenie Komisji nr 772/2004 w sprawie stosowania art. 81 ust. 3 TWE do kategorii porozumień o transferze technologii stanowi, iż "na mocy art. 81 ust. 3 TWE oraz z zastrzeżeniem przepisów niniejszego rozporządzenia uznaje się, że art. 81 ust. 1 TWE nie ma zastosowania do porozumień o transferze technologii zawartych pomiędzy dwoma przedsiębiorstwami, zezwalających na wytwarzanie produktów objętych umową". Oznacza to, że wyłączenie to nie ma zastosowania do umów multilateralnych. Można jednak z niego skorzystać np. w przypadku porozumienia sygnowanego przez trzy strony, jeżeli między dwoma spośród nich istnieją powiązania czyniące z nich jeden organizm gospodarczy. Takie porozumienie zostanie bowiem uznane za porozumienie bilateralne⁵⁵⁴.

3.4.2.2. Konsekwencje przy stosowaniu art. 82 TWE

Uznanie za jeden organizm gospodarczy wielu funkcjonalnie powiązanych jednostek rodzi określone konsekwencje w sprawach o naruszenie art. 82 TWE. Działania podejmowane wspólnie przez takie powiązane jednostki mogą być oceniane łącznie w aspekcie art. 82 TWE⁵⁵⁵. Przy obliczaniu udziału rynkowego tak rozumianego przedsiębiorstwa podlegają sumowaniu udziały rynkowe składających się na niego formalnie odrębnych podmiotów⁵⁵⁶. Może to mieć znaczenie przy ocenie pozycji rynkowej przedsiębiorstwa. Suma udziałów rynkowych każdego z tych formalnie niezależnych podmiotów może powodować powstanie pozycji dominującej na rynku. W konsekwencji koncepcja przedsiębiorstwa będącego jednym organizmem gospodarczym może rozszerzać zastosowanie art. 82 TWE w stosunku do sytuacji, w której wzajemne powiązania między jednostkami wyodrębnionymi pod względem organizacyjno-prawnym nie byłyby uwzględniane.

3.4.2.3. Konsekwencje dla przypisania odpowiedzialności za naruszenie przepisów

Naruszenie prawa ochrony konkurencji przez przedsiębiorstwo składające się z wielu formalnie odrębnych osób prawnych lub osób fizycznych, może rodzić pytanie o to, jaki podmiot odpowiedzialny jest za to naruszenie⁵⁵⁷.

W praktyce przyjmuje się, że odpowiedzialność za naruszenie art. 81 i 82 TWE przez podmioty kapitałowo lub faktycznie zależne może być przypisana osobom (prawnym lub fizycznym) sprawującym nad nimi kontrolę i faktycznie wywierającym wpływ na kwestionowane zachowania podmiotów zależnych⁵⁵⁸. Zgodnie z ustalonym orzecznictwem "niezgodne z zasadami konkurencji zachowanie przedsiębiorstwa można przypisać innemu przedsiębiorstwu wtedy, gdy jego zachowanie na rynku nie jest wynikiem autonomicznej decyzji, ale zasadniczo zastosowania wytycznych wydanych przez to inne przedsiębiorstwo ze względu na istniejące między nimi powiązania natury ekonomicznej i prawnej"⁵⁵⁹.

W sprawach naruszeń popełnionych przez jednostki powiązane odpowiedzialność powinna być przypisana osobie (fizycznej lub prawnej), która w okresie naruszenia była odpowiedzialna za podjęcie decyzji prowadzącej do naruszenia prawa⁵⁶⁰. W praktyce jednak orzecznictwo sądowe pozostawia uznaniu Komisji kwestię przypisania odpowiedzialności za naruszenie art. 81 i 82 TWE spółce macierzystej, jej podmiotom zależnym lub innym podmiotom wchodzącym w skład jednego organizmu gospodarczego⁵⁶¹. Możliwa jest też solidarna odpowiedzialność podmiotów powiązanych, gdy spółka dominująca wywiera decydujący wpływ na politykę spółek zależnych, nawet jeżeli nie wywiera wprost takiego wpływu na skarżone zachowanie. "Komisja może uznać spółkę dominującą za solidarnie odpowiedzialną za zapłatę grzywny nałożonej na spółkę zależną, chyba że ta spółka dominująca wykaże, że spółka zależna nie stosuje zasadniczo wytycznych przez nią udzielanych i zachowuje się na rynku w sposób niezależny"⁵⁶².

W pewnych okolicznościach uznawanie za jedno przedsiębiorstwo podmiotów tworzących jeden organizm gospodarczy może ułatwiać stosowanie europejskiego prawa ochrony konkurencji. Może tak być w sprawach, w których kwestionowane praktyki stosują podmioty mające siedzibę w krajach niebędących członkami UE. W takim przypadku Komisja może uczynić adresatem decyzji podmioty zależne takiej spółki, działające na obszarze UE ⁵⁶³.

3.5. Szczególne kategorie przedsiębiorstw

Obok pojęcia przedsiębiorstwa, europejskie prawo ochrony konkurencji wyodrębnia w art. 86 TWE szczególne kategorie przedsiębiorstw, które z uwagi na rolę w sferze użyteczności publicznej są chronione przed pełnym podporządkowaniem europejskim regułom konkurencji⁵⁶⁴. TWE wyróżnia następujące szczególne kategorie przedsiębiorstw:

* przedsiębiorstwo publiczne (art. 86 ust. 1 TWE);

* przedsiębiorstwo posiadające prawa wyłączne lub specjalne (art. 86 ust. 1 TWE);

* przedsiębiorstwo zobowiązane do zarządzania usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym (art. 86 ust. 2 TWE);

* przedsiębiorstwo mające charakter monopolu skarbowego (art. 86 ust. 2 TWE).

Dwie pierwsze kategorie to przedsiębiorstwa pozostające pod wpływem władz publicznych⁵⁶⁵. Wymienienie ich w art. 86 ust. 1 TWE służy potwierdzeniu równouprawnienia w sprawach ochrony konkurencji tych szczególnego rodzaju przedsiębiorstw i przedsiębiorstw prywatnych⁵⁶⁶. Przepis ten, adresowany do państw członkowskich⁵⁶⁷, nie zakazuje im nadawania wymienionym w nim kategoriom przedsiębiorstw uprzywilejowanej pozycji na rynku. Zakazuje jednak oddziaływania przez państwa członkowskie na prowadzenie przez te przedsiębiorstwa działalności gospodarczej naruszającej TWE, a w szczególności reguły konkurencji. Państwa członkowskie nie mogą zachęcać przedsiębiorstw do działań naruszających TWE i są zobowiązane do szczególnego nadzoru nad przestrzeganiem przez nie prawa europejskiego⁵⁶⁸.

Dwie kolejne kategorie przedsiębiorstw zostały wymienione w art. 86 ust. 2 TWE. Stanowi on, że: "przedsiębiorstwa zobowiązane do zarządzania usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym lub mające charakter monopolu skarbowego podlegają normom niniejszego Traktatu, zwłaszcza regułom konkurencji, w granicach, w jakich ich stosowanie nie stanowi prawnej lub faktycznej przeszkody w wykonywaniu poszczególnych zadań im powierzonych. Rozwój handlu nie może być naruszony w sposób pozostający w sprzeczności z interesem Wspólnoty". Cytowany przepis, adresowany do przedsiębiorstw⁵⁶⁹, przewiduje więc, pod określonymi warunkami, że realizacja zadań publicznych przez wymienione kategorie przedsiębiorstw może uzasadniać odstąpienie od reguł konkurencji⁵⁷⁰.

3.5.1. Przedsiębiorstwo publiczne

Pojęcie przedsiębiorstwa publicznego jest autonomicznym pojęciem prawa europejskiego, wymagającym interpretacji oderwanej od przepisów krajowych⁵⁷¹. Odnosi się do takich przedsiębiorstw w rozumieniu art. 81 i 82 TWE⁵⁷², na które szczególny wpływ może wywierać państwo i jego agendy, przez co przedsiębiorstwa te stają się instrumentem urzeczywistniania celów państwa ⁵⁷³.

W TWE nie ma legalnej definicji przedsiębiorstwa publicznego. Definicja taka znajduje się natomiast w dyrektywie Komisji nr 2006/111/WE z dnia 16 listopada 2006 r. w sprawie przejrzystości stosunków finansowych między państwami członkowskimi a przedsiębiorstwami publicznymi, a także w sprawie przejrzystości finansowej wewnątrz określonych przedsiębiorstw (Dz. U. UE L 318 z dnia 17 listopada 2006 r., s. 17). Co prawda jest to definicja stworzona jedynie dla potrzeb tej dyrektywy, jednak odpowiada interpretacji tego pojęcia w TWE. Została zresztą przyjęta w wykonaniu art. 86 TWE. Zgodnie z jej art. 2 lit. b pod pojęciem przedsiębiorstwa publicznego należy rozumieć każde przedsiębiorstwo, na które władze publiczne mogą, bezpośrednio lub pośrednio, wywierać dominujący wpływ z racji bycia jego właścicielem, posiadania w nim udziału kapitałowego lub ze względu na zasady, które nim rządzą.

Przesłanka sprawowania kontroli nad przedsiębiorstwem jest rozumiana szeroko. Może wynikać z prawa własności, większościowego pakietu udziałów lub wpływu na wybór większości członków organu administracyjnego, zarządzającego lub nadzorczego przedsiębiorstwa⁵⁷⁴. Państwo sprawuje kontrolę nad przedsiębiorstwem publicznym zarówno wtedy, gdy uprawnienia kontrolne przysługują jednemu organowi, jak i wtedy, gdy przysługują kilku organom lub innym podmiotom (np. innym przedsiębiorstwom publicznym)⁵⁷⁵. Szerokie zakreślenie okoliczności świadczących o dysponowaniu przez władze publiczne kontrolą nad przedsiębiorstwem jest uzasadnione względami celowościowymi. Władze publiczne mogą "wywierać dominujący wpływ na zachowanie przedsiębiorstw publicznych nie tylko w przypadku, gdy są właścicielem lub posiadają większościowy udział, ale również ze względu na uprawnienia, jakie posiadają w organach zarządzających lub nadzorczych w wyniku przepisów odnoszących się do przedsiębiorstwa bądź sposobu, w jaki rozłożone są udziały"⁵⁷⁶. Przepisy prawa krajowego mogą dawać władzy publicznej dominujący wpływ na formalnie prywatne przedsiębiorstwa, w których państwo nie ma żadnego lub ma znikomy udział kapitałowy, np. poprzez instytucję tzw. "złotej akcji"⁵⁷⁷.

3.5.2. Przedsiębiorstwo, któremu przyznano prawa specjalne lub wyłączne

Do kategorii przedsiębiorstw dysponujących prawami specjalnymi lub wyłącznymi należą przedsiębiorstwa, które w konsekwencji decyzji władzy publicznej uzyskały możliwość prowadzenia działalności w uprzywilejowanej pozycji w stosunku do innych przedsiębiorstw, lub możliwość działania w warunkach monopolu⁵⁷⁸. Chodzi tu wyłącznie o uprawnienia przyznane przez państwo, nie zaś na mocy umowy cywilnoprawnej z podmiotami prawa prywatnego, oraz o monopol prawny nadany przez władzę publiczną, a nie o monopol uzyskany przez przedsiębiorstwo w wyniku funkcjonowania mechanizmów rynkowych lub przez działanie w warunkach monopolu naturalnego⁵⁷⁹.

Istotne znaczenie dla określenia omawianej kategorii przedsiębiorstw ma pojęcie praw wyłącznych. Nie zostało ono zdefiniowane w TWE. Początkowo Komisja utożsamiała je z pojęciem praw specjalnych⁵⁸⁰. Zostało to jednak zakwestionowane przez ETS⁵⁸¹, co wpłynęło na zmianę podejścia Komisji⁵⁸². Obecnie przyjmuje się, że prawa wyłączne to "prawa udzielone przez państwa członkowskie na rzecz jednego przedsiębiorstwa w drodze jakiegokolwiek instrumentu o charakterze legislacyjnym, regulacyjnym lub administracyjnym, które zastrzegają na rzecz tego przedsiębiorstwa uprawnienie do świadczenia usług lub prowadzenia działalności w ramach określonego obszaru geograficznego"⁵⁸³. Dzięki uzyskanym prawom wyłącznym, przedsiębiorstwo działa w warunkach monopolu⁵⁸⁴.

Również prawa specjalne nie zostały zdefiniowane w TWE. Wobec tego niezbędnym punktem odniesienia przy interpretacji tego pojęcia w TWE są akty prawa wtórnego⁵⁸⁵. Przywołać można np. dyrektywę Komisji nr 90/388/EWG z dnia 28 czerwca 1990 r. w sprawie konkurencji na rynkach usług telekomunikacyjnych (Dz. Urz. WE z 1990 r. nr L 192, s. 10) i dyrektywę Komisji nr 2006/111/WE w sprawie przejrzystości stosunków finansowych między państwami członkowskimi a przedsiębiorstwami publicznymi, a także w sprawie przejrzystości finansowej wewnątrz określonych przedsiębiorstw. W świetle tej ostatniej prawa specjalne to prawa przyznane przez państwo członkowskie na danym obszarze geograficznym ograniczonej liczbie przedsiębiorstw, na mocy dowolnego instrumentu ustawowego, wykonawczego lub administracyjnego, które: (a) ograniczają do dwóch lub więcej liczbę przedsiębiorstw mających zezwolenie na świadczenie usług lub podejmowanie działalności, na zasadzie innej niż poprzez stosowanie obiektywnych, proporcjonalnych i niedyskryminujących kryteriów; (b) wyznaczają, na zasadzie innej niż przez stosowanie wskazanych wyżej kryteriów, kilka konkurujących ze sobą przedsiębiorstw do świadczenia usług lub podjęcia działalności; (c) przyznają dowolnemu przedsiębiorstwu lub przedsiębiorstwom, na zasadzie innej niż przez stosowanie ww. kryteriów, jakichkolwiek ustawowych lub administracyjnych korzyści, które mają istotny wpływ na zdolność innych przedsiębiorstw do świadczenia tych samych usług lub prowadzenia tego samego rodzaju działalności na tym samym obszarze geograficznym na warunkach zasadniczo równoważnych.

Za istotny wyróżnik praw specjalnych uznano to, iż są one przyznawane przez państwo na podstawie subiektywnego wyboru, a nie kryteriów równych dla wszystkich przedsiębiorstw. Prawami specjalnymi nie są więc zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej, które mogą uzyskać wszystkie przedsiębiorstwa spełniające określone kryteria⁵⁸⁶.

3.5.3. Przedsiębiorstwo świadczące usługi w ogólnym interesie gospodarczym

Pojęcie przedsiębiorstwa zobowiązanego do zarządzania usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym jest autonomicznym pojęciem prawa europejskiego. Jego zakres znaczeniowy nie zależy od ustawodawstw krajowych, co zapobiega jego dowolnemu rozszerzaniu przez państwa członkowskie, a przez to - rozszerzaniu sfery działalności gospodarczej pozostającej poza zakresem reguł konkurencji⁵⁸⁷.

Usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym mają w prawie europejskim szczególną pozycję. Komisja przyjmuje, że usługi stanowią "kluczowy element europejskiego modelu społeczeństwa", a "ich miejsce wśród wspólnych wartości Unii oraz ich rolę w promowaniu spójności społecznej i terytorialnej. Usługi te przyczyniają się do ogólnej konkurencyjności gospodarki europejskiej i świadczone są w kontekście ciągle ewoluujących rynków i technologii"⁵⁸⁸. O szczególnej roli przedsiębiorstw realizujących zadania społecznie użyteczne świadczą postanowienia TWE. Na podstawie Traktatu z Amsterdamu zmieniającego traktat o Unii Europejskiej, traktaty ustanawiające wspólnoty europejskie i niektóre związane z nimi akty z dnia 2 października 1997 r. (Dz. Urz. UE C 340 z dnia 5 czerwca 1997 r., s. 3) usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym uznano za jedną z fundamentalnych wartości Wspólnoty⁵⁸⁹. W przyjętym w tym traktacie nowym art. 16 TWE postanowiono, że: "bez uszczerbku dla artykułów 73, 86 i 87 oraz zważywszy na miejsce, jakie usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym zajmują wśród wspólnych wartości Unii, jak również ich znaczenie we wspieraniu jej spójności społecznej i terytorialnej, Wspólnota i Państwa Członkowskie, każde w granicach swych kompetencji i w granicach stosowania niniejszego Traktatu, zapewniają, aby te usługi funkcjonowały na podstawie zasad i na warunkach, które pozwolą im wypełniać ich zadania"⁵⁹⁰.

Umieszczenie usług w ogólnym interesie gospodarczym wśród niezależnych wartości w europejskim porządku prawnym wzmacnia pozycję przedsiębiorstw świadczących te usługi⁵⁹¹. T. Prosser zauważa, że orzecznictwo nie koncentruje się już na negatywnych skutkach tych usług, jako ograniczenia wolnej konkurencji, tylko odnajduje w nich pozytywne wartości⁵⁹². Usługi w ogólnym interesie gospodarczym nie są traktowane jak środek ograniczający powstanie rynku wewnętrznego, tylko jak nieodzowny element europejskiego modelu społeczeństwa⁵⁹³. To podejście potwierdza orzecznictwo. ETS przyjął, że przedsiębiorstwa świadczące - z założenia mniej rentowne - usługi w ogólnym interesie gospodarczym powinny móc odebrać poniesione straty na rynkach konkurencyjnych. Może to uzasadniać ograniczenie zastosowania zasad konkurencji do przedsiębiorstwa świadczącego usługi w ogólnym interesie gospodarczym, gdy działania konkurentów wprawdzie nie zagrażają jego monopolowi, ale osłabiają możliwości finansowe, odbierając mu klientów w zliberalizowanych segmentach rynku pocztowego⁵⁹⁴.

3.5.4. Przedsiębiorstwo mające charakter monopolu skarbowego

Pojęcie przedsiębiorstwa mającego charakter monopolu skarbowego nie rodzi większych problemów definicyjnych. Pojęcie to określa przedsiębiorstwa, które w zamierzeniu państwa mają przysparzać dochodów Skarbowi Państwa⁵⁹⁵. W odróżnieniu od przedsiębiorstw zobowiązanych do zarządzania usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym, przedsiębiorstwa mające charakter monopolu skarbowego są tworzone przez państwo nie w celu świadczenia określonych usług, tylko dla uzyskiwania przysporzeń powiększających dochody budżetu państwa⁵⁹⁶. Zapewnianie zysków budżetowi państwa jako cel monopolu skarbowego może współistnieć z realizacją przez takie przedsiębiorstwo innych celów. Może więc ono zarazem świadczyć usługi w ogólnym interesie gospodarczym⁵⁹⁷.

Ponieważ dla realizacji podstawowego celu monopoli skarbowych, czyli uzyskiwania dochodu dla budżetu państwa, nie jest konieczne przyznanie im monopolu, w literaturze wyrażono pogląd, że funkcjonowanie monopoli skarbowych zasadniczo jest sprzeczne z art. 31 lub 86 ust. 1 TWE i nie będzie podlegać zwolnieniu na podstawie art. 86 ust. 2 TWE⁵⁹⁸.

3.6. Związek przedsiębiorstw

Zakaz praktyk ograniczających konkurencję na wspólnym rynku odnosi się nie tylko do samych przedsiębiorstw, ale także do ich związków⁵⁹⁹.

3.6.1. Zakres pojęciowy terminu "związek przedsiębiorstw"

Podmiotowy zakres zastosowania wspólnotowych reguł konkurencji wyznacza pojęcie związku przedsiębiorstw. Pojęcia tego nie zdefiniowano w TWE, a jego zakres ustalił się w orzecznictwie. Związkami przedsiębiorstw są wszelkie, nawet niesformalizowane, formy współpracy samodzielnych przedsiębiorstw⁶⁰⁰, podejmowane do realizacji celów prawnie dopuszczonych, m.in. dotyczących reprezentacji interesów gospodarczych członków w relacjach z innymi uczestnikami rynku lub w relacjach z instytucjami publicznymi⁶⁰¹. Pojęcie związku przedsiębiorstw obejmuje także związki związków przedsiębiorstw⁶⁰².

W orzecznictwie za związki przedsiębiorstw zostały uznane:

* organizacje samorządu zawodowego zrzeszające osoby wykonujące wolne zawody, m.in.: stowarzyszenie lekarzy specjalistów⁶⁰³, samorządy zawodowe doradców prawnych⁶⁰⁴, instytut zrzeszający profesjonalnych pełnomocników przed Europejskim Urzędem Patentowym⁶⁰⁵ i izby architektów⁶⁰⁶;

* stowarzyszenia branżowe skupiające podmioty prowadzące pokrewną działalność gospodarczą (np. plantatorów winogron⁶⁰⁷, producentów tytoniu⁶⁰⁸, instytucje finansowe⁶⁰⁹), reprezentujące, wspomagające i promujące interesy branży⁶¹⁰;

* organizacje sportowe - jako związki przedsiębiorstw potraktowano m.in. krajowe federacje piłkarskie, z uwagi na to, że zrzeszają kluby piłkarskie mające przymiot przedsiębiorstw, a także federację piłkarską FIFA, w której są skupione krajowe federacje piłkarskie⁶¹¹;

* spółdzielnie rolnicze organizujące sprzedaż towarów swoich członków⁶¹²;

* stowarzyszenia pracodawców⁶¹³;

* związki zawodowe rolników indywidualnych⁶¹⁴.

Miano związków przedsiębiorstw mają zrzeszenia, które obok osób mających status przedsiębiorstwa grupują osoby nieprowadzące działalności gospodarczej. Potwierdza to opinia Rzecznika Generalnego w sprawie Pavlov, w której za związek przedsiębiorstw uznano zrzeszenie lekarzy specjalistów wykonujących zawód na zasadzie samo zatrudnienia i niepracujących na własny rachunek. Ponieważ ci pierwsi mają cechy przedsiębiorstwa, nie rozstrzygano o antymonopolowej podmiotowości tych ostatnich⁶¹⁵.

Uznanie za związek przedsiębiorstw nie zależy od statusu w prawie krajowym⁶¹⁶. Irrelewantne jest to, czy związek przedsiębiorstw jest podmiotem prawa prywatnego, czy publicznego i czy ma osobowość prawną⁶¹⁷. Nie jest istotny cel powstania związku⁶¹⁸, ale wspólnotowe reguły konkurencji nie odnoszą się do tej jego sfery aktywności, która jest związana z konsumpcją, sprawami socjalnymi lub realizacją prerogatyw władzy publicznej⁶¹⁹.

Cechą swoistą związków przedsiębiorstw jest to, że - inaczej niż ma to miejsce w przypadku samodzielnych przedsiębiorstw - ich działania mogą stać się przedmiotem zarzutu naruszenia zakazu praktyk ograniczających konkurencję także wówczas, gdy nie stanowią działalności gospodarczej⁶²⁰. Źródłem stawianych zarzutów może być także działalność organizatorska wobec zrzeszonych przedsiębiorstw, przejawiająca się w określaniu zasad prowadzenia przez członków związku działalności gospodarczej. W orzecznictwie uznano za podlegające ocenie w aspekcie reguł konkurencji w szczególności decyzje związków przedsiębiorstw, w których np. ustalono poziom cen za usługi świadczone przez członków⁶²¹, wprowadzono zakaz określonych form reklamy porównawczej⁶²² oraz zakazano zrzeszonym przedsiębiorstwom członkostwa w innych związkach przedsiębiorstw⁶²³.

Nie wszystkie działania związków przedsiębiorstw są poddane ocenie w aspekcie zgodności z traktatowymi regułami konkurencji. Instytucje zrzeszające przedsiębiorstwa nie są uznawane za związki przedsiębiorstw w rozumieniu przepisów o ochronie konkurencji, jeżeli są zależne od organów władzy publicznej, w ich organach większość stanowią przedstawiciele władz publicznych i wykonują ściśle określone zadania, uwzględniające interes publicznoprawny⁶²⁴. Jeżeli przepisy krajowe nakładają na związek obowiązek uwzględniania kryteriów innych niż interesy członków (np. interesu publicznego, interesu przedsiębiorstw niebędących członkami związku), ich działalność może być uznana za przejaw działalności legislacyjnej, tożsamej z realizacją prerogatyw władzy publicznej⁶²⁵.

3.6.2. Związek przedsiębiorstw a przedsiębiorstwo

Z punktu widzenia zakresu zastosowania wspólnotowych reguł konkurencji istotne znaczenie ma relacja między pojęciami "związek przedsiębiorstw" i "przedsiębiorstwo". Związek przedsiębiorstw może mieć zarazem status przedsiębiorstwa, jeżeli prowadzi działalność gospodarczą⁶²⁶. Prowadzenie działalności gospodarczej nie jest jednak cechą konstytutywną związku przedsiębiorstw. Związek przedsiębiorstw nieprowadzący tej działalności nie jest przedsiębiorstwem⁶²⁷.

Związek przedsiębiorstw będący zarazem przedsiębiorstwem jest adresatem zakazu obu rodzajów praktyk ograniczających konkurencję. Zarówno art. 81 jak i 82 TWE odnoszą się bowiem do działań przedsiębiorstw. Adresatem art. 81 TWE są również związki przedsiębiorstw, które nie mają statusu przedsiębiorstwa. Przepis ten expressis verbis zakazuje m.in. ograniczających konkurencję "decyzji związków przedsiębiorstw". Nie jest natomiast jednoznaczne, czy do takich związków przedsiębiorstw stosuje się zakaz nadużywania pozycji dominującej.

Ponieważ w art. 82 TWE mowa jest o zakazie nadużywania pozycji dominującej przez "jednego lub większej liczby przedsiębiorstw", to jego ścisła interpretacja prowadzi do wniosku, że związki przedsiębiorstw są jego adresatami tylko o ile mają także cechy przedsiębiorstwa. W orzecznictwie można jednak spotkać przeciwstawne przykłady. Stanowisko zbieżne z przedstawioną analizą treści art. 82 TWE zdaje się wynikać z wyroku ETS w sprawie AOK. Rozpatrując status niemieckich instytucji ubezpieczenia zdrowotnego ETS stwierdził, że "nie są przedsiębiorstwami w rozumieniu art. 81 TWE i art. 82 TWE", a ich związków nie można uznać za "przedsiębiorstwa lub związki przedsiębiorstw w rozumieniu art. 81 TWE"⁶²⁸. W innej sprawie ETS uznał, że holenderski samorząd doradców prawnych jest związkiem przedsiębiorstw w rozumieniu art. 81 TWE, ale nie można mu postawić zarzutu naruszenia art. 82 TWE, gdyż nie ma cech przedsiębiorstwa ani grupy przedsiębiorstw⁶²⁹.

Inne wyroki mogą uzasadniać wniosek, iż art. 82 TWE odnosi się do związków przedsiębiorstw, które nie mają statusu przedsiębiorstwa⁶³⁰. W jednej ze spraw ETS stwierdził, że holenderskie stowarzyszenie lekarzy specjalistów może być "uznane za związek przedsiębiorstw w rozumieniu art. 81 i 82 TWE"⁶³¹. Z kolei SPI przyjął, że zarzut z art. 82 TWE można postawić nieprowadzącemu działalności gospodarczej zrzeszeniu krajowych federacji piłkarskich FIFA. Zdaniem SPI okoliczność, iż FIFA nie prowadzi działalności gospodarczej nie ma wpływu na możliwość postawienia zarzutu z art. 82 TWE, albowiem "jest emanacją związków krajowych i klubów - faktycznych nabywców usług świadczonych przez agentów zawodników i że w konsekwencji działa ona na tym rynku za pośrednictwem swoich członków"⁶³². Takie stanowisko ETS i SPI jest problematyczne, gdyż sprzeczne z treścią art. 82 TWE. Korzystne byłoby jednoznaczne rozstrzygnięcie tej kwestii przez ETS.

4. Pojęcie przedsiębiorcy w polskim prawie ochrony konkurencji a pojęcie przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 81 i 82 TWE

Omówienie pojęcia przedsiębiorcy w u.o.k.k. oraz wspólnotowego pojęcia przedsiębiorstwa stanowi podstawę do ich porównania. Pojęcia te w krajowym i europejskim prawie pełnią zbieżną funkcję, a ich zakres podmiotowy jest zasadniczo zbliżony. Analiza pojęcia przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa wskazuje na wiele podobieństw, wśród których należy wymienić następujące:

* obejmują podmioty prowadzące działalność gospodarczą;

* nie wiążą się ze spełnieniem obowiązków formalnych, z jakimi prawo wiąże podjęcie działalności gospodarczej;

* obejmują podmioty, które nie działają dla zysku;

* obejmują podmioty prawa prywatnego i podmioty prawa publicznego;

* obejmują podmioty prowadzące działalność użyteczną publicznie, choćby nie była uznawana za działalność gospodarczą;

* obejmują osoby fizyczne wykonujące działalność zawodową;

* obejmują podmioty, których podstawowym celem działalności nie jest działalność gospodarcza, jeżeli jakiś aspekt ich działalności ma cechy takiej działalności;

* obejmują podmioty organizujące świadczenie usług;

* obejmują związki przedsiębiorców.

Oprócz wymienionych podobieństw, zaobserwować można także różnice kręgu podmiotów, których pojęcia te dotyczą. Rozbieżności te może generować już sam fakt, iż w prawie europejskim pojęcie przedsiębiorstwa ukształtowane zostało poprzez funkcjonalną wykładnię przepisów traktatowych, podczas gdy polskie prawo antymonopolowe posługuje się legalną definicją przedsiębiorcy, odwołującą się ponadto do u.s.d.g. Do najważniejszych różnic należą:

* kryterium podmiotowe;

* znaczenie kryterium dysponowania zdolnością prawną;

* traktowanie jednostek powiązanych jak jednego organizmu gospodarczego;

* zakres pojęcia działalności gospodarczej;

* traktowanie usług o charakterze użyteczności publicznej;

* status podmiotów prowadzących działalność ze sfery władztwa publicznego;

* status związków przedsiębiorstw i związków przedsiębiorców;

* status podmiotów organizujących publiczny system ubezpieczeń;

* status osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej podejmującej działania podlegające kontroli koncentracji;

* brak odpowiedników szczególnych kategorii przedsiębiorstw z art. 86 TWE.

4.1. Pojęcie przedsiębiorcy w polskim prawie ochrony konkurencji a pojęcie przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 81 i 82 TWE - podobieństwa

4.1.1. Podmiot prowadzący działalność gospodarczą

Prowadzenie działalności gospodarczej jest podstawowym wyróżnikiem przedsiębiorcy. Znajduje to odzwierciedlenie w przepisach prawa antymonopolowego, ale także w innych przepisach prawa. W polskim prawie już ustawa antymonopolowa z 1987 r. dotyczyła działalności podmiotów (jednostek gospodarczych) prowadzących działalność gospodarczą (art. 7 pkt 3). Z prowadzenia tej działalności uczyniono podstawowe kryterium przedmiotowe identyfikujące przedsiębiorcę we wszystkich następnych ustawach antymonopolowych. Również prawo europejskie traktuje prowadzenie działalności gospodarczej jak podstawowe kryterium charakteryzujące przedsiębiorstwo.

4.1.2. Niezależność od spełnienia obowiązków formalnych

Pojęcia przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa w prawie antymonopolowym są niezależne od spełnienia obowiązków formalnych, z jakimi prawo to wiąże legalne podjęcie i prowadzenie działalności gospodarczej.

Wspólnotowe pojęcie przedsiębiorstwa jest pojęciem autonomicznym, niezależnym od ustawodawstw krajowych. Za przedsiębiorstwa mogą zostać uznane zarówno osoby, które spełniły wymogi formalne prowadzenia działalności gospodarczej na podstawie krajowych przepisów o działalności gospodarczej, jak i podmioty, które w świetle przepisów krajowych nie mają takiego statusu.

W polskim orzecznictwie antymonopolowym uznaje się, że status przedsiębiorcy nabywa się z chwilą sprostania ustawowym kryteriom podmiotowym i funkcjonalnym. W tym świetle o statusie przedsiębiorcy nie rozstrzyga wpis do rejestru przedsiębiorców. Podkreślić jednak należy, że takiemu stanowisku przeciwstawiane są poglądy w doktrynie prawa gospodarczego publicznego. Zgodnie z tymi zapatrywaniami podjęcie i wykonywanie działalności gospodarczej warunkuje wpis do rejestru przedsiębiorców, który jest równoznaczny z nadaniem statusu przedsiębiorcy. Dotyczy to także przedsiębiorców, dla których wpis do rejestru nie jest warunkiem powstania.

4.1.3. Podmiot, który nie działa dla zysku

Polskie i europejskie prawo ochrony konkurencji nie ogranicza katalogu podmiotów dysponujących antymonopolową podmiotowością do jednostek powstałych w celu osiągania zysku.

W polskim orzecznictwie pojęcie działalności gospodarczej interpretuje się jako wykraczające poza działalność nastawioną na zysk. W u.o.k.k. ustanowiono także odrębną kategorię przedsiębiorców działających w sferze użyteczności publicznej (art. 4 pkt 1 lit. a), do której zaliczają się podmioty świadczące lub organizujące usługi w celu zaspokajania bieżących potrzeb społeczeństwa. Również w europejskim prawie konkurencji nie jest istotne, czy przedsiębiorstwo działa z intencją osiągnięcia zysku, ani, czy zysk wypracowuje. Takie stanowisko uwzględnia zapatrywanie, że nie można różnicować podmiotów z uwagi na cel działalności, jaki sobie stawiają. Jeżeli podmioty nienastawione na osiąganie zysku oferują towary i usługi na rynku, w praktyce uczestniczą w obrocie gospodarczym w takim samym stopniu jak podmioty działające dla zysku i w konkurencji do nich.

4.1.4. Podmiot prawa prywatnego oraz prawa publicznego

Realizacja celów ochrony konkurencji wymaga nieróżnicowania sytuacji podmiotu naruszającego reguły konkurencji w zależności od jego formy organizacyjno-prawnej. Krajowe i europejskie prawo ochrony konkurencji odpowiada temu założeniu. Kryterium podmiotowe przedsiębiorcy z art. 4 pkt 1 u.o.k.k. spełniają osoby fizyczne, osoby prawne i mające zdolność prawną jednostki organizacyjne nieposiadającej osobowości prawnej. Ustawodawca nie przewidział dodatkowych zastrzeżeń w sprawie formy organizacyjno-prawnej, sposobu utworzenia, czy sposobu finansowania. Także w prawie europejskim status przedsiębiorstwa nie zależy od formy organizacyjno-prawnej. Jest to gwarancją objęcia regułami ochrony konkurencji podmiotów, które powstały w celach komercyjnych i takich, które uczestniczą w obrocie gospodarczym, by realizować cele publiczne.

4.1.5. Podmiot realizujący zadania z zakresu użyteczności publicznej

Podobieństwo polskiego i europejskiego prawa ochrony konkurencji polega na jego zastosowaniu poza sferą komercyjnej działalności gospodarczej, w sferze realizacji usług zaspokajających potrzeby społeczne o charakterze ogólnym.

W prawie polskim reguły konkurencji dotyczą w szczególności osób fizycznych i prawnych oraz jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej ale mających zdolność prawną, które organizują lub świadczą usługi o charakterze użyteczności publicznej, niebędące działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów o działalności gospodarczej.

Podobnie w prawie europejskim przedsiębiorstwami są podmioty prawa publicznego realizujące usługowo zadania publiczne, choćby faktycznie stanowiły część administracji publicznej. Zakres znaczeniowy pojęcia przedsiębiorstwa rozciąga się zatem na podmioty prowadzące również działalność gospodarczą służącą realizacji usług w ogólnym interesie gospodarczym.

4.1.6. Osoba fizyczna wykonująca działalność zawodową

Zakres znaczeniowy każdego z omawianych pojęć obejmuje osoby fizyczne wykonujące działalność zawodową. Prawo polskie zakazuje stosowania praktyk ograniczających konkurencję osobom fizycznym wykonującym osobiście zawody wymagające kwalifikacji zawodowych. Takie osoby uznano także za przedsiębiorstwa w europejskim prawie ochrony konkurencji. Statusu osoby fizycznej jako przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 81 i 82 TWE nie zmienia fakt, iż świadczy ona usługi osobiście (w efekcie pracy intelektualnej) nie prowadząc przy tym przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym.

4.1.7. Funkcjonalna interpretacja pojęcia przedsiębiorcy

Funkcjonalne podejście do pojęcia przedsiębiorcy oznacza, że ten sam podmiot może być uznany za przedsiębiorcę lub nie w zależności od sfery działalności, której dotyczyć będzie ocena. W sprawach dotyczących odmiennych sfer prowadzonej działalności ten sam podmiot może być uznany za przedsiębiorstwo, za konsumenta, lub za organ władzy publicznej.

W prawie europejskim za przedsiębiorstwa uznano podmioty, których podstawowym celem działalności nie jest działalność gospodarcza, jeżeli taką działalność w praktyce prowadzą (choćby ubocznie). Podmiotowość antymonopolowa jest oceniana na potrzeby konkretnej sprawy, przez pryzmat charakteru konkretnego aspektu działalności danej osoby.

Podobnie rzecz się ma w prawie krajowym. Jako przedsiębiorców z art. 4 pkt 1 (in initio) u.o.k.k. potraktowano podmioty, które nie powstały w celu prowadzenia działalności gospodarczej, w zakresie, w jakim swoje niegospodarcze cele realizują w praktyce uczestnicząc w obrocie gospodarczym (np. stowarzyszenia zarządzające prawami autorskimi). Z kolei na gruncie art. 4 pkt 1 lit. a u.o.k.k. za przedsiębiorców mogą być uznane podmioty, których podstawowym celem działalności nie jest uczestniczenie w obrocie gospodarczym. Przepis ten, który za przedsiębiorcę uznaje podmioty organizujące lub świadczące usługi użyteczności publicznej, często jest podstawą uznania za podmiot odpowiedzialności prawnej jednostek samorządu terytorialnego lub innych podmiotów prawa publicznego, które przede wszystkim zostały powołane do realizacji zadań z zakresu władzy publicznej. Poza tym wymienione podmioty mogą także uczestniczyć w obrocie gospodarczym i w tym zakresie będą uznane za przedsiębiorców.

4.1.8. Podmiot organizujący świadczenie usług

Antymonopolowe pojęcie przedsiębiorcy rozszerza się na podmioty, które nie tylko świadczą usługi, ale i organizują ich świadczenie. W prawie polskim dotyczy to podmiotów organizujących usługi o charakterze użyteczności publicznej oraz związków przedsiębiorców (np. korporacji zawodowych), które w sposób skoordynowany określają zasady prowadzenie działalności gospodarczej przez swoich członków. Z kolei w prawie europejskim zakaz z art. 81 ust. 1 TWE znajduje zastosowanie do związków przedsiębiorstw w zakresie, w jakim podejmują decyzje określające zasady uczestnictwa w rynku ich członków.

4.1.9. Odniesienie reguł konkurencji do związków przedsiębiorców

Zarówno w prawie polskim, jak i w prawie europejskim dostrzeżono ponadto wpływ, jaki na wolną i równą konkurencję mogą wywierać związki przedsiębiorców. Nadto, zakres tego pojęcia jest zbieżny i obejmuje wszelkie organizacje zrzeszające przedsiębiorców i związki tych organizacji, niezależnie od formy organizacyjno-prawnej. Na temat różnic między polskim i europejskim prawem ochrony konkurencji w zakresie włączenia pojęcia związku do pojęcia przedsiębiorcy będzie mowa poniżej.

4.2. Pojęcie przedsiębiorcy w polskim prawie ochrony konkurencji a pojęcie przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 81 i 82 TWE - różnice

4.2.1. Kryterium podmiotowe

Wśród różnic między pojęciem przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 81 i 82 TWE i przedsiębiorcy w ustawie antymonopolowej należy wymienić kryterium podmiotowe.

W prawie europejskim o zaliczeniu do grona przedsiębiorstw decyduje możliwość uznania za jednostkę samodzielną pod względem gospodarczym, nie zaś spełnienie kryteriów formalnych. Forma organizacyjno-prawna danej jednostki nie jest decydująca. Zasadniczo status przedsiębiorstwa może mieć każda aktywna rynkowo osoba fizyczna i prawna, a także grupa osób, które wskutek funkcjonalnego powiązania w praktyce rynkowej realizują wspólnie tożsamy cel gospodarczy.

Z kolei w prawie polskim samodzielność gospodarcza danej jednostki nie ma znaczenia rozstrzygającego o przypisaniu jej cech przedsiębiorcy. Decydująca jest przynależność do kategorii podmiotów wymienionych w definicji przedsiębiorcy: osób fizycznych, osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, którym przepisy prawa przyznają zdolność prawną.

4.2.2. Zdolność prawna

Różnice między porównywanymi pojęciami ujawniają się w kwestii zdolności prawnej. Różnice te mają daleko idące konsekwencje w praktyce stosowania prawa ochrony konkurencji.

W prawie europejskim zdolność prawna nie ma znaczenia decydującego przy identyfikacji danego podmiotu jako przedsiębiorstwa. Za przedsiębiorstwo może być uznana jednostka, która w obrocie prawnym nie może być podmiotem praw i obowiązków. Pojęcie przedsiębiorstwa jest zatem tylko abstrakcyjnym bytem funkcjonującym na potrzeby stosowania prawa ochrony konkurencji. Stąd adresatem decyzji dotyczącej przedsiębiorstwa, które nie ma zdolności prawnej, jest wchodząca w jego skład jednostka mająca taką zdolność. Przedsiębiorstwo i adresat decyzji mogą się zatem nie pokrywać.

W polskim prawie antymonopolowym pojęcie przedsiębiorcy co do zasady odnosi się do jednostek mających zdolność prawną. Jeszcze u.o.k.k. z 2000 r. stwarzała podstawy uznania, że przedsiębiorcą jest jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, nawet jeżeli nie ma zdolności prawnej przyznanej ustawą, która organizuje lub świadczy usługi o charakterze użyteczności publicznej, które nie są działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. W obecnie obowiązującej ustawie antymonopolowej kryterium podmiotowe pojęcia przedsiębiorcy odnosi się do osób fizycznych⁶³³, osób prawnych⁶³⁴ oraz jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, które mają zdolność prawną przyznaną na mocy ustawy⁶³⁵. W konsekwencji przedsiębiorca ustalony przez Prezesa UOKiK w danej sprawie pokrywa się z adresatem decyzji.

4.2.3. Koncepcja jednego organizmu gospodarczego

W prawie europejskim rozwinęła się koncepcja jednego organizmu gospodarczego, zgodnie z którą odrębne jednostki organizacyjne funkcjonalnie powiązane ze sobą mogą być traktowane jak jeden podmiot.

Takiej możliwości nie przewiduje art. 4 pkt 1 u.o.k.k. Przepis ten nie daje podstaw do tego, by kilka podmiotów wyodrębnionych pod względem organizacyjno-prawnym traktować jak jeden podmiot. Status przedsiębiorcy mają bowiem pojedyncze osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne, którym przepisy prawa przyznają zdolność prawną. Niezależnie od tego w praktyce orzeczniczej istnieją przykłady traktowania formalnie odrębnych, ale powiązanych kapitałowo przedsiębiorców jak jednego podmiotu gospodarczego - tak stało się w kilku sprawach dotyczących porozumień ograniczających konkurencję⁶³⁶. Stanowisko wyrażone w tych sprawach nie wynikało jednak z interpretacji definicji przedsiębiorcy, tylko było efektem funkcjonalnej interpretacji przepisu ustanawiającego zakaz porozumień ograniczających konkurencję, tzn. z przyjęcia, że zakazowi takich porozumień podlegają tylko porozumienia między przedsiębiorcami niezależnymi, a takimi nie są przedsiębiorcy należący do jednej grupy kapitałowej, jeżeli nie podejmują decyzji rynkowych autonomicznie i nie występują między nimi stosunki konkurencyjne⁶³⁷. Poza tym stanowisko orzecznictwa w tej kwestii nie jest powszechnie akceptowane⁶³⁸.

4.2.4. Pojęcie działalności gospodarczej

W prawie europejskim pojęcie działalności gospodarczej ma szersze znaczenie niż w polskim prawie ochrony konkurencji. Podstawowym kryterium identyfikującym działalność gospodarczą jest oferowanie towarów lub świadczenie usług na rynku. Nie mają natomiast znaczenia takie cechy jak ciągłość prowadzonej działalności, cele działalności lub wypracowywanie zysku. Natomiast w prawie polskim pojęcie działalności gospodarczej określa u.s.d.g., do których odsyła u.o.k.k.. Wobec tego interpretacja tego pojęcia musi uwzględniać jego cechy w u.s.d.g. Zarazem należy przypomnieć, że to odesłanie do u.s.d.g. zostało ocenione krytycznie w orzecznictwie antymonopolowym⁶³⁹, w którym przyjęto możliwie szeroką interpretację tego pojęcia, na jaką pozwala jego definicja w u.s.d.g.

4.2.5. Pojęcie usług użyteczności publicznej

Prawo polskie używa pojęcia usług o charakterze użyteczności publicznej w znaczeniu szerszym niż w prawie europejskim. Utożsamia te usługi z zadaniami z zakresu administracji publicznej polegającymi na zaspokajaniu potrzeb społecznych o charakterze ogólnym. W tym zakresie mieszczą się zarówno usługi mające cechy działalności gospodarczej, jak i usługi niemająca takiego charakteru. Podmioty, które świadczą obie kategorie usług to przedsiębiorcy. Różni się to od sytuacji w prawie europejskim. Terminu "usługi użyteczności publicznej" używa się, podobnie jak w prawie polskim, na określenie usług gospodarczych i niegospodarczych świadczonych w interesie publicznym. Jednak przedsiębiorstwami są tylko podmioty świadczące usługi użyteczności publicznej o gospodarczym charakterze.

Wpływ opisanych różnic na praktykę orzeczniczą nie jest aż tak znaczący, jak mogłoby się wydawać. Zakres wspólnotowego pojęcia działalności gospodarczej obejmuje bowiem takie rodzaje działalności, które w prawie polskim najprawdopodobniej uznano by za "niegospodarcze" usługi użyteczności publicznej, o których mowa w art. 4 pkt 1 lit. a u.o.k.k.

4.2.6. Działalność ze sfery publicznoprawnego imperium

Między prawem polskim i europejskim zarysowują się różnice w stosunku do działalności w sferze publicznoprawnego imperium. W prawie wspólnotowym zakazy praktyk ograniczających konkurencję nie dotyczą wykonywania prerogatyw władzy publicznej. Natomiast w jednym z nurtów polskiego orzecznictwa przyjęto odbiegające od praktyki prawa wspólnotowego stanowisko, w świetle którego dopuszczalne jest stosowanie instrumentów prawa ochrony konkurencji adresowanych do przedsiębiorców aby oddziaływać na działalność podmiotów organizujących usługi użyteczności publicznej w drodze decyzji administracyjnych i aktów prawa miejscowego.

4.2.7. Status związków przedsiębiorstw i związków przedsiębiorców

Zgodnie z art. 4 pkt 1 lit. d u.o.k.k. w sprawach praktyk ograniczających konkurencję związek przedsiębiorców traktowany jest jak przedsiębiorca, nawet jeżeli nie prowadzi działalności gospodarczej i nie prowadzi działalności w sferze użyteczności publicznej. Tym sposobem zakaz nadużywania pozycji dominującej odnosi się do wszystkich związków przedsiębiorców, niezależnie od prowadzonej przez nich działalności.

Odróżnia to u.o.k.k. od prawa europejskiego. Wspólnotowy związek przedsiębiorstw ma status przedsiębiorstwa tylko gdy prowadzi działalność gospodarczą. Nie ma natomiast jednolitej praktyki orzeczniczej co do tego, czy do związku przedsiębiorstw bez statusu przedsiębiorstwa odnosi się zakaz nadużywania pozycji dominującej.

4.2.8. Kryteria oceny podmiotów organizujących system ubezpieczenia społecznego

W prawie polskim nie wypracowano, jak ma to miejsce w prawie europejskim, szczególnych kryteriów oceny podmiotów organizujących system opieki społecznej. W krajowym orzecznictwie antymonopolowym za przedsiębiorcę uznawany jest Narodowy Fundusz Zdrowia, który jest publiczną instytucją ubezpieczenia zdrowotnego w Polsce. NFZ sklasyfikowany został jako osoba organizująca usługi o charakterze użyteczności publicznej⁶⁴⁰.

W prawie europejskim instytucje, które tak jak NFZ organizują publiczne systemy ubezpieczeń społecznych nie są zasadniczo traktowane jak przedsiębiorstwa. Reguły prawa antymonopolowego nie mają zastosowania do takich instytucji, jeżeli funkcjonują w ramach systemu wdrażającego zasadę solidarności wyrażającą się w braku związku między wysokością składek pobieranych od ubezpieczonych na funkcjonowanie systemu ubezpieczeń a wysokością kwot wypłacanych konkretnemu ubezpieczonemu i o ile system ten podlega kontroli państwa⁶⁴¹. Instytucje te mogą być uznane za przedsiębiorstwa tylko gdy działają w oparciu o zasadę solidarności w ograniczonym stopniu, a organizowany przez nie system zabezpieczenia społecznego ma charakter uzupełniający⁶⁴².

NFZ nie spełnia tych przesłanek uznania za przedsiębiorstwo, gdyż pełni funkcje o wyłącznie socjalnym charakterze nie prowadząc działalności gospodarczej⁶⁴³ i funkcjonuje w ramach systemu obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego⁶⁴⁴ wdrażającego zasadę solidarności⁶⁴⁵. NFZ nie spotyka się z konkurencją, a w zakresie prowadzonej działalności podlega kontroli państwa⁶⁴⁶.

4.2.9. Status osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej podejmującej działania podlegające kontroli koncentracji

W art. 4 pkt 1 lit. c u.o.k.k. za przedsiębiorcę na potrzeby zastosowania przepisów o kontroli koncentracji uznano osobę fizyczną posiadającą kontrolę nad co najmniej jednym przedsiębiorcą, choćby nie prowadziła działalności gospodarczej, jeżeli podejmuje dalsze działania podlegające kontroli koncentracji. Osoba taka nie byłaby uznana za przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 81 i 82 TWE. Nie prowadzi bowiem działalności gospodarczej stanowiącej immanentną cechę przedsiębiorstwa. Natomiast w świetle doktryny single economic unit osoba taka mogłaby wraz z kontrolowanymi przez nią przedsiębiorstwami tworzyć jeden organizm gospodarczy.

Mimo opisanej rozbieżności, art. 4 pkt 1 lit. c u.o.k.k. de facto powoduje zbliżenie polskich reguł kontroli koncentracji z prawem UE. Powoduje bowiem objęcie obowiązkiem zgłoszenia stanów faktycznych, które podlegają obowiązkowi zgłoszenia w prawie europejskim. Inaczej jednak niż w prawie polskim wynika to nie z interpretacji pojęcia przedsiębiorstwa, tylko z definicji koncentracji (art. 3 ust. 1 lit. b rozporządzenia nr 139/2004).

Należy zarazem zauważyć, że polski ustawodawca nie był konsekwentny w dążeniu do objęcia obowiązkiem zgłoszenia stanów faktycznych, które podlegają obowiązkowi zgłoszenia w prawie europejskim. Na podstawie art. 4 pkt 1 lit. c u.o.k.k. obowiązek zgłoszenia zamiaru koncentracji rozszerzono na osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej, jednak u.o.k.k. nie przewiduje analogicznych rozwiązań odnoszących się do osób prawnych.

4.2.10. Brak w polskim prawie ochrony konkurencji odpowiedników szczególnych kategorii przedsiębiorstw z art. 86 TWE

W prawie europejskim obok pojęcia przedsiębiorstwa wyodrębniono szczególne kategorie przedsiębiorstw: przedsiębiorstwa publiczne i przedsiębiorstwa posiadające prawa wyłączne lub specjalne (art. 86 ust. 1 TWE), przedsiębiorstwa zobowiązane do zarządzania usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym i przedsiębiorstwa mające charakter monopolu skarbowego (art. 86 ust. 2 TWE). Natomiast w polskim prawie ochrony konkurencji nie ma takiej regulacji⁶⁴⁷.

Ta okoliczność jest bez znaczenia dla podmiotowego zakresu zastosowania polskiego i europejskiego prawa ochrony konkurencji. Artykuł 86 TWE nie rozszerza ani nie zawęża od strony podmiotowej zakresu zastosowania art. 81 i 82 TWE i wspólnotowych reguł kontroli koncentracji. Jest natomiast gwarancją równouprawnienia przedsiębiorstw publicznych i prywatnych (art. 86 ust. 1 TWE)⁶⁴⁸. Chroni zarazem przedsiębiorstwa określone w art. 86 ust. 2 TWE, z uwagi na ich rolę w sferze użyteczności publicznej, przed pełnym podporządkowaniem regułom konkurencji.

5. Podsumowanie

Definicja przedsiębiorcy w polskim prawie ochrony konkurencji zmieniała się w procesie kształtowania nowoczesnego prawa chroniącego swobodę działalności gospodarczej przed ograniczeniami ze strony uczestników obrotu. Pojęcie przedsiębiorcy w u.o.k.k. wykracza poza tradycyjne podejście, w którym utożsamia się je z podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą w rozumieniu u.s.d.g. Zakres tego pojęcia jest zasadniczo zbieżny z interpretacją pojęcia przedsiębiorstwa w europejskim prawie ochrony konkurencji. To niewątpliwa konsekwencja procesu integracji europejskiej.

Artykuł 4 pkt 1 u.o.k.k. zasadniczo spełnia postulat definiowania przedsiębiorcy w sposób szeroki, tak by objąć zakresem tego pojęcia możliwie dużą liczbę uczestników obrotu rynkowego. W antymonopolowej definicji przedsiębiorcy nie ograniczono się do prostego odwołania się do definicji tego pojęcia w u.s.d.g. Ustawodawca rozszerzył definicję o dodatkowe kategorie: podmioty prowadzące działalność użyteczną publicznie, osoby wykonujące wolne zawody. Trafne jest odniesienie zakazu praktyk ograniczających konkurencję do związków przedsiębiorców. Mogą one ograniczać konkurencję nawet nie prowadząc bezpośrednio działalności gospodarczej, tylko koordynując działania swoich członków. Urzeczywistnieniu idei wolnej i równej konkurencji może przysłużyć się brak rozróżnienia podmiotów prawa prywatnego i prawa publicznego. Wskazuje to na, niewątpliwie słuszne, założenie, że uczestnicy obrotu gospodarczego mogą negatywnie oddziaływać na konkurencję niezależnie od formy organizacyjno-prawnej.

Pomimo zasadniczo pozytywnej oceny antymonopolowej definicji przedsiębiorcy, rodzi ona zastrzeżenia, które uniemożliwiają jej jednoznacznie pozytywną ocenę. Definicja ta nie uwzględnia w pełni założenia prawa antymonopolowego, którym jest ochrona wolnej i równej konkurencji. Z racji przyjętej systematyki zastrzeżenia te zostaną omówione w dalszej części opracowania, zawierającej wnioski i uwagi de lege ferenda.

W tym miejscu należy natomiast odnieść się do pojęcia przedsiębiorstwa ukształtowanego w prawie europejskim. Wydaje się, że pojęcie to w większym stopniu odpowiada celom prawa konkurencji, niż pojęcie przedsiębiorcy w u.o.k.k. Dzięki funkcjonalnej interpretacji, o podmiotowości antymonopolowej w praktyce decyduje charakter działalności, a nie dodatkowe przesłanki formalne. Istotę europejskiego podejścia trafnie oddaje stwierdzenie, że ważne w nim nie to jest, jaki podmiot jest przedmiotem oceny, tylko jakiego rodzaju działalność ten podmiot prowadzi⁶⁴⁹. Stwarza to podstawy stosowania regulacji antymonopolowej do wszystkich uczestników obrotu rynkowego, którzy oferują towary i usługi, i w praktyce mogą oddziaływać na stan konkurencji, niezależnie od spełnienia określonych wymogów formalnych i celu, w jakim powstali lub w jakim prowadzą daną działalność.

W tym miejscu należy też wskazać wątpliwości, jakie nasuwa regulacja wspólnotowa. Jedna z nich dotyczy braku legalnej definicji przedsiębiorstwa. Pozostawienie sądom interpretacji tego pojęcia jest wprawdzie korzystne z punktu widzenia praktyki stosowania prawa. Pozwala bowiem dynamicznie dostosowywać interpretację przepisów do aktualnych wymogów skutecznej polityki konkurencji lub zmieniających się warunków rynkowych. Jednak z punktu widzenia podmiotów, którym może zostać postawiony zarzut naruszenia reguł konkurencji, bardziej korzystne byłoby wprowadzenie definicji legalnej. Taka definicja pozwalałaby w większym stopniu zapewnić pewność prawną obrotu gospodarczego. Precyzyjne zdefiniowanie w przepisach prawa podmiotowego zakresu zastosowania prawa ochrony konkurencji jest tym bardziej istotne, że naruszenie tych przepisów może wiązać się z narażeniem na dotkliwe kary pieniężne. Legalna definicja przedsiębiorstwa dawałaby możliwość przewidzenia przez dany podmiot, czy ma status przedsiębiorstwa i tym samym dostosowania swoich działań do wymogów prawa.

Inny mankament wspólnotowej regulacji pojęcia przedsiębiorstwa może wiązać się z kwestią odpowiedzialności za działania podejmowane w ramach jednego organizmu gospodarczego. W świetle doktryny europejskiego prawa ochrony konkurencji taki organizm gospodarczy może obejmować więcej niż jeden podmiot wyodrębniony pod względem organizacyjno-prawnym. Stworzenie tej koncepcji jest uzasadnione. Uznawanie za jedno przedsiębiorstwo podmiotów tworzących jeden organizm gospodarczy uwzględnia faktycznie istniejące powiązania między uczestnikami obrotu gospodarczego. Może także ułatwiać stosowanie europejskiego prawa ochrony konkurencji w sprawach, w których prawo narusza podmiot mający siedzibę w państwie trzecim - Komisja może wówczas uczynić adresatem decyzji jego podmiot zależny działający na terytorium UE. Zarazem jednak w praktyce stosowania prawa teoria jednego organizmu gospodarczego może nasuwać wątpliwości co do tego, jaki podmiot w konkretnej sprawie jest odpowiedzialny za naruszenie przepisów prawa.

Pomimo zbliżenia podmiotowego zakresu zastosowania polskiego i europejskiego prawa ochrony konkurencji, zakresy te nie są tożsame. Istnieje wobec tego potrzeba rozstrzygnięcia, czy przy wyznaczaniu zakresu pojęciowego terminu "przedsiębiorca" w polskim prawie ochrony konkurencji powinien być uwzględniany dorobek prawa europejskiego, a ściślej, czy powinno mieć znaczenie to, że danemu podmiotowi przypisywane są cechy przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 81 i 82 TWE. Ta kwestia będzie przedmiotem następnego rozdziału.

Rozdział III

Relacja między polskim i europejskim prawem ochrony konkurencji a pojęcie przedsiębiorcy

1. Obowiązywanie europejskiego prawa ochrony konkurencji

Relacja między polskim i europejskim prawem ochrony konkurencji wiąże się z zagadnieniem obowiązywania europejskiego prawa ochrony konkurencji w polskim porządku prawnym. W tej zaś kwestii istotną cezurą czasową jest data 1 maja 2004 r., kiedy to Polska z państwa stowarzyszonego ze Wspólnotami Europejskimi stała się państwem członkowskim UE. Należy jednak wyraźnie zaakcentować to, że na kształtowanie polskiego prawa ochrony konkurencji prawo europejskie miało wpływ jeszcze zanim Polska stała się państwem członkowskim UE. Było to konsekwencją zobowiązań, jakie Polska przyjęła na siebie w okresie stowarzyszenia ze Wspólnotami Europejskimi. W związku z tym analizując relację między polskim i europejskim prawem ochrony konkurencji należy uwzględnić obowiązywanie europejskiego prawa ochrony konkurencji w obecnym okresie członkostwa w UE oraz w poprzedzającym go okresie stowarzyszeniowym.

1.1. Okres stowarzyszenia Polski ze Wspólnotami Europejskimi

Przed akcesją Polski do UE zachowania uczestników obrotu rynkowego mogące ograniczać konkurencję na terytorium Polski podlegały ocenie Prezesa UOKiK w świetle przepisów prawa krajowego. Natomiast europejskie prawo ochrony konkurencji nie obowiązywało na terytorium Polski bezpośrednio¹. Stosowanie praktyk ograniczających konkurencję mogących wpływać na polski rynek nie mogło więc stać się podstawą bezpośredniego zastosowania art. 81 i 82 TWE, przez polski organ antymonopolowy.

Przedsiębiorcy musieli jednak w swojej działalności uwzględniać te zakazy z uwagi na postanowienia Układu Europejskiego, w oparciu o które był realizowany proces integracji europejskiej. Układ Europejski był przede wszystkim źródłem zobowiązania do dostosowywania polskiego prawa do prawa europejskiego, które Polska przyjęła na siebie. W trakcie jego obowiązywania prawo UE oddziaływało więc na prawo polskie pośrednio.

Mimo że prawo europejskie nie stanowiło integralnej części polskiego porządku prawnego, to w praktyce mogło być także stosowane do oceny zachowań przedsiębiorców mających siedzibę lub prowadzących działalność na terytorium Polski. Zachowania rynkowe takich przedsiębiorców mogły w pewnych okolicznościach stać się przedmiotem zainteresowania Komisji Europejskiej. Możliwość ta dotyczyła przypadków, w których zachowania podejmowane przez nich naruszałyby konkurencję na wspólnym rynku w jego ówczesnym wymiarze terytorialnym.

Istnienie tej możliwości było konsekwencją szczególnego, eksterytorialnego charakteru prawa ochrony konkurencji², nie tylko europejskiego³. Z zasadą eksterytorialności prawa ochrony konkurencji wiąże się możliwość jego zastosowania do przedsiębiorców z państw trzecich. Z punktu widzenia odpowiedzialności za naruszenie europejskich reguł ochrony konkurencji siedziba przedsiębiorstwa nie ma znaczenia, jeżeli jego działalność może wpływać na handel między państwami członkowskimi UE⁴.

1.1.1. Zakaz praktyk ograniczających konkurencję

Układ Europejski zawierał postanowienia dotyczące praktyk ograniczających konkurencję. Przewidywał, że niezgodne z jego właściwą realizacją, o ile mogą wpływać na handel między Polską a Wspólnotą, są wszelkie porozumienia i uzgodnione praktyki między przedsiębiorstwami oraz decyzje ich związków, których celem lub skutkiem działania jest zapobieganie, ograniczanie lub zniekształcanie konkurencji, a także nadużywanie przez jedno lub więcej przedsiębiorstw dominującej pozycji na terytoriach Polski lub Wspólnoty jako całości, lub na ich znacznej części (art. 63 ust. 1 pkt i-ii). Działanie wypełniające te znamiona mogło być oceniane na podstawie kryteriów wynikających z zastosowania odpowiednich przepisów TWE dotyczących zakazu praktyk ograniczających konkurencję (art. 63 ust. 2)⁵. W Układzie Europejskim przewidziano, że Rada Stowarzyszenia przyjmie w drodze decyzji zasady implementacyjne niezbędne do realizacji punktów 1 i 2. Reguły te przyjęto w decyzji nr 1/96 Rady Stowarzyszenia z dnia 16 lipca 1996 r. W decyzji tej określono zasady współpracy Komisji i polskiego organu antymonopolowego w rozwiązywaniu problemów dotyczących funkcjonowania Układu Europejskiego⁶.

Polscy przedsiębiorcy znajdowali się - o czym była już mowa - w zasięgu oddziaływania europejskiego prawa ochrony konkurencji niezależnie od obowiązywania Układu Europejskiego. Z racji eksterytorialnego charakteru europejskiego prawa ochrony konkurencji, Komisja mogła prowadzić postępowania i stawiać zarzuty naruszenia art. 81 i 82 TWE polskim przedsiębiorcom, których zachowania mogły wpływać na handel między państwami członkowskimi UE - niezależnie od tego, czy na terytorium tych państw mieli oni oddział, agencję czy przedstawicielstwo⁷. Zgodnie bowiem z orzecznictwem ETS wpływ na handel między państwami członkowskimi może zaistnieć nie tylko wówczas, gdy kwestionowane praktyki są podejmowane przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą na terenie państw członkowskich UE, ale także wówczas, gdy podejmują je podmioty z państw trzecich. Traktatowy zakaz praktyk ograniczających konkurencję może mieć zastosowanie na przykład do porozumienia między przedsiębiorstwem mającym siedzibę w państwie członkowskim a konkurentem z państwa trzeciego, jeżeli celem tego porozumienia jest ograniczenie dostaw na terytorium UE⁸.

W świetle zasady eksterytorialności europejskie prawo ochrony konkurencji mogło być zatem stosowane do przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą na terytorium Polski. Ograniczało się to jednak do sytuacji, gdy ta działalność mogła wpływać na handel między państwami członkowskimi UE.

O istnieniu podstaw do zastosowania art. 81 i 82 TWE decyduje ujawnienie się ograniczającego konkurencję skutku praktyk uczestników rynku na obszarze wspólnego rynku⁹. W związku z tym przed akcesją Polski do UE polscy przedsiębiorcy musieli brać pod uwagę zakaz praktyk określonych w art. 81 i 82 TWE i możliwość postawienia im przez Komisję zarzutu naruszenia tych zakazów. Możliwość taka nie była czysto teoretyczna, lecz znalazła potwierdzenie w praktyce. Jeszcze przed przystąpieniem do UE polski przedsiębiorca stał się adresatem decyzji Komisji Europejskiej dotyczącej naruszenia art. 81 i 82 TWE. Wśród adresatów decyzji Komisji dotyczącej naruszenia reguł konkurencji przez szesnastu armatorów znalazła się spółka Polskie Linie Oceaniczne w Gdyni¹⁰. Komisja rozpatrywała również zgodność z art. 81 TWE notyfikowanego jej porozumienia, które zostało zawarte przez członków Międzynarodowej Federacji Przemysłu Fonograficznego. Jednym z adresatów decyzji był zrzeszony w niej Związek Producentów Audio-Video w Warszawie¹¹.

1.1.2. Reguły kontroli koncentracji

W okresie przedakcesyjnym nie było podstaw bezpośredniego stosowania europejskich reguł kontroli koncentracji, określonych wówczas w rozporządzeniu nr 4064/89 w stosunkach między Polską a Wspólnotami Europejskimi. Natomiast sprawowana przez Komisję kontrola koncentracji przedsiębiorstw mogła dotyczyć koncentracji, których uczestnicy mieli siedziby na terytorium Polski, w przypadku spełnienia przesłanek decydujących o wspólnotowym wymiarze koncentracji¹². Podobnie bowiem jak w przypadku zakazów określonych w art. 81 i 82 TWE, reguły kontroli koncentracji są stosowane eksterytorialnie. To znaczy, że mogą dotyczyć wszystkich koncentracji, które w praktyce oddziałują na gospodarkę europejską, nawet jeżeli odbywają się między przedsiębiorstwami, które nie mają siedziby na terytorium państw członkowskich. W rozporządzeniu nr 4064/89 przewidziano, że kontroli Komisji podlegają koncentracje przedsiębiorstw mające wymiar wspólnotowy. Postanowienia rozporządzenia nr 4064/89 wiązały ten charakter z uzyskiwaniem na terytorium państw członkowskich UE obrotu odpowiedniej wielkości, a nie posiadaniem na tym terenie siedziby.

W tym świetle europejskie reguły kontroli koncentracji mogły być stosowane do oceny koncentracji z udziałem polskich przedsiębiorców, spełniających kryteria określone w rozporządzeniu nr 4064/89. Ocena koncentracji przez Komisję w świetle prawa europejskiego nie wyłączała kontroli koncentracji przez Prezesa UOKiK, jeżeli spełniała kryteria wynikające z u.o.k.k. Obowiązki przedsiębiorców uczestniczących w transakcjach koncentracji określone w polskich i europejskich przepisach o kontroli koncentracji były zatem realizowane niezależnie od siebie.

1.2. Okres po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej

Od momentu, gdy Polska została państwem członkowskim UE, europejskie prawo ochrony konkurencji stało się częścią polskiego porządku prawnego, jego cele są realizowane również w odniesieniu do działań rynkowych oddziałujących na terytorium Polski. Realizacji tych celów służy uprawnienie polskiego organu antymonopolowego i sądów do stosowania przepisów wspólnotowego prawa ochrony konkurencji oraz ustanowienie mechanizmów współpracy organów ochrony konkurencji.

1.2.1. Zakaz praktyk ograniczających konkurencję

1.2.1.1. Stosowanie zakazu praktyk ograniczających konkurencję

Od kiedy Polska stała się państwem członkowskim UE, zachowania przedsiębiorców zaczęły podlegać bezpośredniej ocenie również z punktu widzenia art. 81 i 82 TWE - w sprawach mogących wpływać na handel między państwami członkowskimi. Zasady stosowania art. 81 i 82 TWE, w tym podziału kompetencji między Komisją oraz krajowymi sądami i organami ochrony konkurencji, określa rozporządzenie nr 1/2003, którego wejście w życie zbiegło się z przystąpieniem w dniu 1 maja 2004 r. Polski i dziewięciu innych państw do UE.

Rozporządzenie nr 1/2003 stworzyło podstawy bezpośredniego stosowania art. 81 i 82 TWE przez Komisję oraz krajowe sądy i organy ochrony konkurencji państw członkowskich. Wprawdzie już pod rządami poprzedniego rozporządzenia nr 17/62 sądy i organy z państw członkowskich mogły orzekać w naruszeniu art. 81 i 82 TWE. Uprawnienie to nie obejmowało jednak możliwości wyłączenia porozumień między przedsiębiorstwami spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję (art. 81 ust. 3 TWE).

Decentralizując na rzecz państw członkowskich uprawnienia do stosowania art. 81 i 82 TWE, reforma wzmocniła uprawnienia wykonawcze Komisji i wyklarowała kwestię relacji pomiędzy europejskim i krajowym prawem ochrony konkurencji. Zgodnie z art. 3 ust. 1 rozporządzenia 1/2003, jeżeli sądy lub organy ochrony konkurencji państw członkowskich stosują krajowe prawo konkurencji do porozumień, decyzji związków przedsiębiorstw lub praktyk uzgodnionych w rozumieniu art. 81 ust. 1 TWE, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi w rozumieniu tego przepisu, stosują również art. 81 TWE do takich porozumień, decyzji lub praktyk uzgodnionych. W przypadkach gdy sądy i organy ochrony konkurencji państw członkowskich stosują prawo krajowe do praktyk zakazanych art. 82 TWE, stosują również art. 82 TWE. Równoległe stosowanie prawa krajowego w tego rodzaju sprawach jest uprawnieniem, a nie obowiązkiem państw członkowskich. Mogą one bowiem przewidzieć, że prawo krajowe nie znajdzie w takich przypadkach zastosowania¹³.

1.2.1.2. Mechanizmy współpracy organów ochrony konkurencji

Zapewnieniu jednolitości orzecznictwa antymonopolowego służą liczne mechanizmy współpracy Komisji i organów ochrony konkurencji państw członkowskich¹⁴. Mechanizmy te mają zapobiegać zagrożeniom, które może powodować zdekoncentrowany system ochrony konkurencji, takim jak obniżenie pewności prawa, niejednolitość orzecznictwa i renacjonalizacja prawa konkurencji¹⁵. Zostały wprowadzone aby urzeczywistnić generalną zasadę jednolitego stosowania europejskiego prawa ochrony konkurencji przez upoważnione do tego sądy i organy¹⁶.

Jednolitości orzecznictwa służy wzmocnienie udziału Komisji, jako "strażnika Traktatu"¹⁷, w procesie decyzyjnym zachodzącym w organach ochrony konkurencji państw członkowskich. Na niej ciąży bowiem odpowiedzialność za funkcjonowanie całego systemu¹⁸. Jako primus inter pares organów działających w europejskiej sieci konkurencji (ECN)¹⁹, Komisja decyduje o kierunkach rozwoju prawa i polityki konkurencji, wydając rozporządzenia, nieformalne obwieszczenia i decyzje w indywidualnych sprawach²⁰.

Chcąc zapewnić jednolitość orzeczniczą, na podstawie rozporządzenia nr 1/2003 wprowadzono instrumenty wzmacniające współpracę instytucji stosujących prawo konkurencji, przy uwzględnieniu szczególnej roli i odpowiedzialności Komisji za rozwój polityki konkurencji²¹. Do tych instrumentów należą m.in.:

* Sieć Organów Konkurencji (ECN) stanowiąca instytucjonalne ramy współpracy europejskich organów stosujących art. 81 i 82 TWE²²;

* mechanizmy współpracy między Komisją i sądami krajowymi (art. 15 rozporządzenia nr 1/2003);

* automatyczne pozbawianie krajowego organu ochrony konkurencji kompetencji po rozpoczęciu przez Komisję postępowania w sprawie (art. 11 ust. 6 rozporządzenia nr 1/2003);

* obowiązek informowania Komisji o podjęciu przez krajowy organ ochrony konkurencji pierwszych formalnych działań dochodzeniowych i o przyjęciu decyzji nakazującej zaprzestania naruszenia, akceptującej zobowiązania lub wycofującej stosowanie rozporządzenia o wyłączeniu grupowym (art. 11 ust. 3 i 4 rozporządzenia nr 1/2003);

* uczestnictwo przedstawicieli organów ochrony konkurencji w konsultowaniu projektów decyzji Komisji w ramach Komitetu Doradczego ds. Praktyk Ograniczających Konkurencję i Pozycji Dominujących (art. 14 ust. 1-6 rozporządzenia nr 1/2003);

* przedstawienie przez Komisję i organy krajowe uwag w sprawach rozstrzyganych przez krajowe organy ochrony konkurencji (art. 14 ust. 7 rozporządzenia nr 1/2003).

Jednolitości orzecznictwa służy też wprowadzenie w art. 16 rozporządzenia nr 1/2003 zasady, iż orzekając na podstawie art. 81 lub 82 TWE w sprawie porozumień, decyzji lub praktyk, które są już przedmiotem decyzji Komisji, krajowe sądy i organy ochrony konkurencji nie mogą wydawać decyzji sprzecznych z decyzją Komisji. Sądy krajowe powinny także unikać wydawania decyzji sprzecznych z decyzją "rozważaną przez Komisję".

1.2.2. Reguły kontroli koncentracji

1.2.2.1. Stosowanie reguł kontroli koncentracji

Przystąpienie Polski do UE zbiegło się nie tylko z wejściem w życie rozporządzenia nr 1/2003, ale również z reformą europejskich reguł kontroli koncentracji, wprowadzoną rozporządzeniem nr 139/2004, które zastąpiło rozporządzenie nr 4064/89. W nowych przepisach wprowadzono zasadę obowiązującą już na podstawie starego stanu prawnego, iż kontroli Komisji podlegają koncentracje o wymiarze wspólnotowym, natomiast transakcje niemające takiego charakteru podlegają kontroli na podstawie przepisów prawa krajowego. Komisja ma wyłączną jurysdykcję w sprawach kontroli koncentracji o wymiarze wspólnotowym. Takie koncentracje są zwolnione z obowiązku zgłoszenia do krajowego organu ochrony konkurencji, choćby spełniały kryteria zgłoszenia wynikające z prawa krajowego w ramach tzw. systemu "pojedynczej instytucji", zwanego też systemem "jednego okienka" (ang. one-stop shop)²³. Omawiana zasada polega na przypisaniu właściwości i kompetencji do kontroli koncentracji albo Komisji, albo krajowym organom ochrony konkurencji. Tworzy to system funkcjonujących obok siebie obszarów odrębnych jurysdykcji, wykluczający paralelność lub konkurencję kompetencji między Komisją i organami krajowymi²⁴. Zapobiega to zgłaszaniu jednej transakcji wielu instytucjom kontrolnym. Umożliwia to jednorazową ocenę wpływu koncentracji z punktu widzenia całej Wspólnoty.

Wyjątkowo możliwe jest odstępstwo od zasady wyłącznej kompetencji Komisji do rozpatrywania koncentracji o wymiarze wspólnotowym, a krajowych organów ds. konkurencji - do rozpatrywania koncentracji o wymiarze narodowym. Krajowy organ ochrony konkurencji może rozpatrywać koncentracje o wymiarze wspólnotowym, gdy te mogą "znacząco wpłynąć na konkurencję" na rynku państwa członkowskiego, który ma cechy odrębnego rynku" (art. 4 ust. 4, art. 9 ust. 2 lit. a, art. 9 ust. 2 lit. b rozporządzenia nr 139/2004). Komisja może z kolei przejąć od państw członkowskich rozpatrywanie koncentracji w ramach tzw. reguły 3+²⁵, tj. koncentracji wymagających zgłoszenia w co najmniej trzech państwach członkowskich UE (art. 4 ust. 5 rozporządzenia nr 139/2004). Przewidziano też procedurę odesłania do Komisji, na wniosek jednego lub więcej państw członkowskich, sprawy zgłoszonej w krajowym organie ochrony konkurencji, która wpływa na handel pomiędzy państwami członkowskimi i znacznie zagraża konkurencji na terytorium państw składających wniosek (art. 22 rozporządzenia nr 139/2004).

1.2.2.2. Mechanizmy współpracy organów ochrony konkurencji

Zasadnicza rozłączność kompetencji Komisji i organów państw członkowskich w sprawach kontroli koncentracji nie oznacza braku współpracy między nimi. Rozporządzenie nr 139/2004 kładzie nacisk na współdziałanie organów ochrony konkurencji²⁶. Państwa członkowskie, na terenie których mają miejsce rozpatrywane przez Komisję koncentracje mogą mieć interes w tym, by uczestniczyć w podejmowaniu decyzji przez Komisję; mogą też dysponować informacjami cennymi dla Komisji. Dlatego Komisja i organy ochrony konkurencji państw członkowskich współpracują, przede wszystkim na płaszczyźnie wymiany informacji i pomocy w ich uzyskiwaniu oraz na umożliwieniu zajęcia stanowiska w sprawie decyzji Komisji.

Komisja może zatem, stosownie do postanowień rozporządzenia nr 139/2004, wnioskować do państw członkowskich o przekazanie informacji, a władze państwa członkowskiego mają obowiązek przekazać Komisji informacje niezbędne do wykonania zadań jej powierzonych (art. 11 ust. 6). Współpraca między Komisją i państwami członkowskimi może też polegać na pomocy tych ostatnich (technicznej, organizacyjnej etc.) w uzyskiwaniu informacji (art. 11 ust. 7) oraz przeprowadzeniu kontroli u przedsiębiorstw i ich związków w celu uzyskania informacji i dokumentów niezbędnych do rozpoznania sprawy przez Komisję (art. 12).

W rozporządzeniu nr 139/2004 przewidziano też procedury umożliwiające państwom członkowskim zajmowanie stanowiska w sprawach rozpatrywanych przez Komisję (art. 19 ust. 1) oraz wypowiadaniu się o zagrożeniach, jakie koncentracja może rodzić dla konkurencji na rynku tego państwa (art. 9 ust. 2). Państwa członkowskie uczestniczą w Komitecie Doradczym ds. Koncentracji (art. 19 ust. 4), z którym Komisja konsultuje się przed podjęciem decyzji (art. 19 ust. 3) i którego opinię o projekcie decyzji ma obowiązek uwzględnić "w stopniu możliwie najwyższym" (art. 19 ust. 6).

2. Relacja między polskim i europejskim prawem ochrony konkurencji w okresie stowarzyszenia Polski ze Wspólnotami Europejskimi

Okres kształtowania się nowoczesnego polskiego prawa antymonopolowego zbiegł się w czasie z trwającym od początku lat 90. XX w. procesem dostosowywania polskiego prawa do prawa europejskiego²⁷. Przesądziło to o tym, że reguły konkurencji ustanowione w prawie europejskim, obok prawa krajów o wykształconych systemach ochrony konkurencji, takich jak USA²⁸ i Niemcy²⁹, w największym stopniu oddziaływały na polskie prawa ochrony konkurencji. Prawną podstawą dostosowywania prawa polskiego do prawa europejskiego był Układ Europejski, ustanawiający stowarzyszenie Polski ze Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi. Najważniejszym z punktu widzenia strony polskiej celem tego Układu było dążenie do członkostwa we Wspólnocie Europejskiej³⁰. Dostosowywanie prawa polskiego do prawa europejskiego miało być instrumentem pomocnym w osiągnięciu tego celu.

Przy analizie prawnych podstaw dostosowania prawa polskiego do prawa europejskiego wskazuje się na celowość periodyzacji tego procesu przez wyodrębnienie czasu przed podpisaniem i po podpisaniu w dniu 16 kwietnia 2003 r. Traktatu Akcesyjnego przez dziesięć państw kandydackich, w tym Polskę, z piętnastoma ówczesnymi państwami członkowskimi UE. W świetle art. 18 Konwencji Wiedeńskiej z dnia 23 maja 1969 r. o Prawie Traktatów (Dz. U. z 1990 r. Nr 74, poz. 439), którą należy stosować do Traktatu Akcesyjnego mającego cechy umowy międzynarodowej, po podpisaniu, a przed rozpoczęciem obowiązywania, strony powinny powstrzymać się od działań, które były sprzeczne z przedmiotem i celem traktatu. Z powyższego można wywnioskować, że odejście w okresie po 16 kwietnia 2003 r. od prowspólnotowej interpretacji prawa krajowego mogłoby zostać uznane za naruszenie wynikającej z art. 10 TWE zasady solidarności³¹. Brak takiej wykładni naruszałby obowiązek badania przez organy stosujące prawo zgodności przepisu prawa krajowego z prawem europejskiego i odmówienia - w przypadku niezgodności przepisu krajowego z prawem europejskim - zastosowania przepisu prawa krajowego³².

2.1. Dostosowanie prawa polskiego do prawa europejskiego

Zbliżanie istniejącego i przyszłego ustawodawstwa krajowego do prawodawstwa europejskiego (art. 68 Układu Europejskiego) stanowiło "istotny warunek wstępny integracji gospodarczej Polski ze Wspólnotami". Polska zobowiązała się podjąć "najlepsze starania w celu zapewnienia zgodności jej przyszłego ustawodawstwa z ustawodawstwem Wspólnot". Dostosowanie prawa polskiego do prawa europejskiego stanowiło zobowiązanie do starannego działania³³, a zarazem warunek wstępny integracji Polski ze Wspólnotami Europejskimi. W związku z tym w doktrynie podkreślono, że "istotne braki w dostosowaniu ustawodawstwa polskiego nie będą mogły być usprawiedliwiane w kontekście dążenia do członkostwa tym, iż na Polsce ciążył jedynie obowiązek starannego działania"³⁴.

Generalne zobowiązanie w art. 68 Układu dostosowania prawa polskiego do prawa europejskiego zostało uszczegółowione w art. 69. Wśród określonych w nim dziedzin prawa, które obejmuje obowiązek zbliżania, wymieniono m.in. zasady konkurencji.

Wprowadzając obowiązek zbliżania prawa polskiego, nie określono konkretnych terminów zmian. Taki zabieg dał stronom pewną swobodę w ocenie stopnia realizacji zobowiązań, umożliwiając na określonych etapach poddanie rozmaitym korektom zakresu przedmiotowego zbliżania prawa i terminów wprowadzanych zmian³⁵. Pomimo dowolności w wyborze metod i terminu prac dostosowawczych, Komisja Europejska miała pewien wpływ na przebieg tych prac poprzez publikację okresowych raportów z działań dostosowawczych³⁶.

W literaturze przedmiotu wskazywano niejednoznaczność użytego w Układzie Europejskim terminu "zbliżanie ustawodawstw"³⁷. Dostosowanie prawa polskiego do prawa europejskiego określono mianem "autonomicznego, jednostronnego zespołu czynności prawnych i faktycznych, który obejmuje wszelkie reguły należące do aquis communautaire", którego celem ma być status członka Unii Europejskiej³⁸.

Pojęcie "zbliżanie ustawodawstw" użyte w Układzie nie przesądza metod prac dostosowawczych, jakie powinno się przyjąć. W doktrynie postulowano przestrzeganie zasady proporcjonalności środków w wyborze metody realizacji obowiązku dołożenia najlepszych starań w wysiłkach dostosowawczych. Gwarantować to miało preferowanie metod dostosowawczych, polegających na wprowadzaniu do krajowego systemu prawa nowych elementów, z zachowaniem zróżnicowania systemów prawnych w efekcie tworzenia ich "jedności w różnorodności"³⁹. Odpowiadało to postulatowi, że obowiązek dostosowania prawa polskiego do prawa europejskiego nie powinien oznaczać wiernej recepcji (kopiowania) do prawa polskiego wszystkich rozwiązań prawnych istniejących w prawie europejskim, ale zbliżanie prawa krajowego w stopniu niezbędnym do osiągnięcia celów traktatu stowarzyszeniowego⁴⁰. Jak zauważono w literaturze, "zgodność polegać ma na tym, aby prawo polskie odpowiadało standardom europejskim i mogło harmonijnie współdziałać z prawem europejskim. Układ nie nakłada na Polskę obowiązku wiernej recepcji prawa wspólnotowego ani tym bardziej nie włącza prawa europejskiego do systemu prawa polskiego. Europejskie akty prawne stanowią więc tylko wzorce rozwiązań prawnych, a Polska dysponuje autonomią legislacyjną w zakresie ich implementacji"⁴¹.

Obowiązek dostosowania prawa polskiego do prawa europejskiego powinien być realizowany przy uwzględnieniu zarówno przepisów TWE, jak i całości dorobku prawa wtórnego i orzecznictwa ETS⁴². Jako metodę dostosowania prawa polskiego do prawa europejskiego przyjąć należy interpretację i stosowanie prawa polskiego przyjmowane przez ETS przy stosowaniu prawa europejskiego⁴³. Dążenie do osiągnięcia celów integracji europejskiej poprzez zbliżanie prawa nie powinno oznaczać ograniczania się do prostego ujednolicania brzmienia przepisów⁴⁴. Oprócz porównania brzmienia przepisów, dążenie to powinno zakładać obligatoryjne porównanie standardów ochrony prawnej⁴⁵, rozumianych nie tylko jako tekstowy, ale także jako instytucjonalny oraz funkcjonalny wymiar prawa stanowionego⁴⁶.

Obowiązek zbliżania prawa polskiego do prawa europejskiego spoczywał przede wszystkim na organach stanowiących prawo⁴⁷. Nie bez racji podnoszono jednak w piśmiennictwie, że najtańszym i zarazem najszybszym instrumentem dostosowania krajowego ustawodawstwa do wzorców zachodnioeuropejskich jest wykładnia przepisów prawa polskiego zgodna z prawem europejskim⁴⁸. Przejęcie zaczerpniętych z prawa europejskiego koncepcji i wzorców do prawa krajowego powinno zatem dokonywać się nie tylko poprzez nowelizację obowiązujących przepisów, ale również w wyniku stosowania prowspólnotowej wykładni prawa przez sądy i organy administracji⁴⁹. Należy zarazem zauważyć, że formalnie rzecz biorąc Układ Europejski nie zawierał postanowień formułujących obowiązek stosowania przed akcesją Polski do UE wykładni prawa w zgodzie z normami prawa europejskiego⁵⁰. W literaturze podniesiono, że stosowanie prowspólnotowej interpretacji prawa polskiego w przypadku niezgodności prawa polskiego z Układem Europejskim, wykracza poza wymogi nałożone na umowy stowarzyszeniowe przez ETS. Podstawę takiego stosowania Układu Europejskiego powinien natomiast stanowić art. 91 ust. 1-2 w zw. z art. 241 ust. 1 Konstytucji RP⁵¹.

W sprawie zakresu stosowania prowspólnotowej interpretacji krajowych przepisów pogląd polskiej doktryny trafnie oddaje wyrażone w literaturze stanowisko, według którego "możliwości prowspólnotowej wykładni norm prawnych istnieją zarówno wówczas, gdy prawo polskie recypowało rozwiązania europejskie, które doczekały się interpretacji sądowej (np. w prawie antymonopolowym), jak i w takich dziedzinach, które mają swoje korzenie w przedwojennym ustawodawstwie wzorowanym na prawie państw założycieli EWG (np. ustawodawstwie niemieckim i francuskim). Do takich dziedzin naszego prawa należą przede wszystkim cywilne prawo materialne, handlowe i prawo procesu cywilnego (np. k.c., k.h., k.p.c., prawo upadłościowe i międzynarodowe prywatne)"⁵². Wykładnia taka może być stosowana, "gdy unormowanie danego problemu zawiera niejasności lub luzy interpretacyjne, a jednocześnie nie zachodzą istotne przyczyny społeczno-gospodarcze realizacji odmiennych celów lub wartości chronionych przez polski porządek prawny"⁵³. Możliwe jest przyjęcie przez sąd innej niż prowspólnotowa wykładnia prawa, jeśli występują istotne argumenty przemawiające za innymi priorytetami społecznymi, politycznymi lub gospodarczymi niż te, które przyjmowane są w europejskim porządku prawnym⁵⁴.

Odwołania do prawa i orzecznictwa europejskiego znaleźć można w orzecznictwie TK, SN, NSA oraz SOKiK odnoszącym się do stanów faktycznych datowanych na czas sprzed akcesji Polski do UE⁵⁵. TK odwoływał się do prawa europejskiego przy rozpatrywaniu kwestii z zakresu prawa pracy⁵⁶, prawa podatkowego⁵⁷, prawa reklamy⁵⁸ oraz nawiązując do koncepcji odpowiedzialności państwa za szkody powstałe w wyniku naruszenia prawa europejskie^go59. Również SN nawiązywał do rozwiązań prawnych zawartych w prawie europejskim w sprawach z zakresu prawa pracy⁶⁰, prawa własności intelektualnej⁶¹, prawa bankowego⁶², prawa ochrony konkurencji⁶³, prawa ochrony konsumentów⁶⁴ i prawa celnego⁶⁵. Szerokiego spektrum spraw, w których znajdowały się odwołania do prawa europejskiego, dotyczyły wyroki NSA i wojewódzkich sądów administracyjnych⁶⁶.

2.1.1. Stanowisko Trybunału Konstytucyjnego

Trybunał Konstytucyjny uznał, że pochodną wynikającego z art. 68 i 69 Układu Europejskiego zobowiązania do zapewnienia zgodności ustawodawstwa jest konieczność nadawania ustawodawstwu takiego rozumienia, które służyć będzie możliwie najpełniejszemu zapewnieniu tej zgodności⁶⁷. Precyzując obowiązki państwa polskiego wynikające z podpisania układu stowarzyszeniowego TK stwierdził, że dążenie Polski do szybkiej i pełnej integracji ze strukturami europejskimi nakazuje eliminację z systemu prawa krajowego norm, które stoją w jaskrawej sprzeczności z zasadami wypracowanymi i przyjętymi w UE⁶⁸. TK stwierdził też, że w okresie przed akcesją należy umacniać kierunek wykładni najbardziej zgodny z rozwiązaniami wynikającymi z prawa europejskiego i orzecznictwa ETS⁶⁹.

W innym wyroku TK stwierdził, że obowiązki dostosowawcze ciążą nie tylko na ustawodawcy, ale obejmują wszystkie organy władzy publicznej, w tym również sam TK⁷⁰. Stwierdził zarazem, że w świetle Układu Europejskiego Polska powinna podejmować wszelkie starania, by zapewnić zgodność prawa krajowego z prawem europejskim. TK uznał przy tym, że obowiązki wynikające z Układu Europejskiego wiążą polskiego ustawodawcę z mocy art. 91 ust. 2 w zw. z art. 241 ust. 1 Konstytucji RP. Ich naruszenie można by zatem uznać za podstawę orzekania przez TK w trybie art. 188 pkt 2 Konstytucji RP w przedmiocie zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie⁷¹ .

Jeszcze dalej zinterpretował TK konsekwencje art. 68 i 69 Układu Europejskiego⁷², uznając obowiązek wykorzystania prawa UE do interpretacji wszystkich źródeł prawa, w tym Konstytucji. W tym ujęciu prawo europejskie powinno być wykorzystane do rekonstrukcji z tekstu Konstytucji normy konstytucyjnej przy sprawowaniu kontroli i - w zakresie, w jakim ów tekst odwołuje się do terminów, pojęć i zasad znanych prawu europejskiemu - do tych znaczeń. TK sformułował zarazem ograniczenia prowspólnotowej wykładni prawa. Nie jest ono możliwe, jeżeli z danej regulacji prawnej wynika, że ustawodawca chce podejść do danego problemu wyraźnie odmiennie, niż to wynika z prawa europejskiego.

2.1.2. Stanowisko Sądu Najwyższego⁷³

SN początkowo posługiwał się prawem i orzecznictwem europejskim i państw członkowskich UE dla uzupełniającego uzasadnienia wyroków. Przykładowo, SN odwołał się do praktyki państw członkowskich UE uzasadniając dopuszczenie rejestracji znaku towarowego "Jan III Sobieski"⁷⁴. W późniejszych wyrokach SN gruntownie wyłożył poglądy w sprawie obowiązywania prawa europejskiego w okresie stowarzyszenia Polski ze Wspólnotami Europejskimi. SN uznał, że prawo europejskie zasadniczo nie miało zastosowania do stanów faktycznych ukształtowanych w tym okresie⁷⁵. Z ogólnych zasad przejęcia prawa europejskiego przez nowe państwo członkowskie wynikało bowiem, że prawo to obowiązuje w stosunku do takiego państwa od momentu akcesji, jeżeli nic innego nie wynika z postanowień traktatu akcesyjnego⁷⁶. Niezależnie od tego, do stanów faktycznych zaistniałych w okresie stowarzyszenia należało stosować interpretację przepisów prawa polskiego uwzględniającą dorobek prawodawstwa europejskiego⁷⁷. SN uznał, że w okresie, gdy polskie prawo było poddawane ocenie co do osiągniętego stopnia zbliżenia do standardów europejskich, jego prowspólnotowa interpretacja była "szczególnie ważna"⁷⁸. Za granicę prowspólnotowej wykładni przepisów prawa polskiego stosowanej do stanów faktycznych opartych na zdarzeniach zaszłych w okresie stowarzyszenia, SN uznał wykładnię contra legem w stosunku do obowiązującego prawa polskiego lub niestosowanie tych przepisów, nawet jeżeli byłyby zgodne z treścią i celami aktów europejskich⁷⁹. SN uznał zarazem, że prowspólnotowa wykładnia prawa nie może zastąpić "rozwiniętej i wystarczającej argumentacji prawnej na podstawie przepisów prawa polskiego"⁸⁰. Argumenty mające źródło w interpretacji prowspólnotowej przepisów mogą tę argumentację tylko uzupełniać.

SN przyjął istnienie obowiązku wykładni zgodnej z prawem europejskim przepisów prawa, które implementują przepisy dyrektyw. Wykładnia tych przepisów powinna uwzględniać treść implementowanej dyrektywy i jej cel. Natomiast w przypadku tej części przepisów prawa krajowego, której nie objął proces dostosowawczy, wyroki ETS i decyzje Komisji stanowią jedynie źródło inspiracji intelektualnej, przykład sposobu rozumowania prawniczego, wykładni przepisów prawa europejskiego, rozumienia pojęć, które powinny być jednakowo rozumiane we wszystkich państwach członkowskich⁸¹. SN uznał też, że prowspólnotowa wykładnia przepisów prawa krajowego ma istotne znaczenie w przypadku sporu na tle interpretacji pojęć podstawowych, które do polskiego prawa zostały przejęte z prawa europejskiego. SN odwoływał się do prawa europejskiego przy wykładni pojęć zawartych w polskich aktach prawnych z zakresu prawa własności intelektualnej⁸², a także prawa pracy⁸³.

2.1.3. Stanowisko Naczelnego Sądu Administracyjnego

W okresie przed przystąpieniem Polski do UE również NSA odwoływał się do europejskiego prawa i orzecznictwa⁸⁴. Przykładowo dokonując interpretacji przepisów o podatku od towarów i usług NSA wziął pod uwagę to, że podatek ten wprowadzony w prawie polskim "zbieżny jest (o ile nie wręcz wzorowany) w swych zasadniczych założeniach z rozwiązaniami przyjętymi w państwach UE"⁸⁵.

W orzeczeniach NSA znaleźć można stanowisko dotyczące zakresu zobowiązania Polski do dostosowania prawa krajowego do standardów europejskich wynikającego z Układu Europejskiego. NSA uznał, że dostosowywanie prawa krajowego do tych standardów "nie polega tylko na dostosowaniu litery prawa, lecz na harmonizacji standardu zachowań prawnych (...) [a] jeżeli w zakresie interpretacji na tle jakiejś dziedziny prawa, objętej prawem wspólnotowym, pojawi się w praktyce polskiej rozbieżność z interpretacją stosowaną w ramach wspólnot europejskich, to w braku wyraźnej odmiennej wskazówki interpretacyjnej rozbieżność ta powinna skutkować przyjęciem interpretacji właściwej w ramach prawa wspólnotowego"⁸⁶.

2.1.4. Podsumowanie

Przywołane wyroki sądów polskich odnoszące się do stanów faktycznych sprzed dnia 1 maja 2004 r. pozwalają stwierdzić, że w miarę zbliżania się momentu akcesji Polski do UE sądy w coraz większym stopniu odwoływały się w swoim orzecznictwie do dorobku prawa europejskiego. Sądy zasadniczo korzystały z acquis communautaire nie jak z bezwzględnie wiążącego prawnie wzorca, ale jak ze źródła inspiracji branego pod uwagę z uwagi na zobowiązania międzynarodowe. Nie ulegało wątpliwości sądów, że podstawą prowspólnotowej wykładni nie jest zasada pierwszeństwa prawa europejskiego, która do dnia przystąpienia Polski do UE nie miała zastosowania. Istnienie takiej podstawy uzasadniano zobowiązaniem przyjętym przez Polskę w Układzie Europejskim. Zakres tego zobowiązania był na ogół interpretowany szeroko. W dziedzinach prawa objętych prawem wspólnotowym miało ono uzasadniać stosowanie interpretacji zbieżnej z prawem europejskim w braku wyraźnej odmiennej wskazówki interpretacyjnej. Natomiast w przypadku przepisów nieobjętych procesem dostosowawczym acquis communautaire mogły stanowić źródło inspiracji intelektualnej, przykład sposobu rozumowania prawniczego.

Orzecznictwo przedakcesyjne nie ma obecnie jedynie waloru historycznego. Sposób, w jaki sądy ukształtowały sposób rozumienia prawa europejskiego, powoływania jego norm i wyciągania z niego wniosków, niewątpliwie będzie znajdował odzwierciedlenie w obecnym orzecznictwie kształtującym krajowy porządek prawny⁸⁷. Doświadczenie sądów polskich w stosowaniu prawa europejskiego zdobyte w okresie przedakcesyjnym jest też ważne z uwagi na duże znaczenie, jakie przy stosowaniu prawa krajowego ma w realiach wspólnotowych wykładnia funkcjonalna wychodząca poza granice gramatycznej interpretacji przepisów prawa. Sądy dały przykład stosowania takiej wykładni⁸⁸.

2.2. Dostosowanie polskiego prawa ochrony konkurencji do prawa europejskiego

Układ Europejski określił także reguły konkurencji w stosunkach handlowych między Polską a państwami członkowskimi Wspólnot Europejskich. Zasady konkurencji wymieniono w art. 69 Układu jako jedną z dziedzin prawa wymagających zbliżenia do prawa europejskiego. Ponadto w art. 63 ust. 1 Układu postanowiono, że niezgodne z właściwą realizacją Układu, o ile może to wpływać na handel między Polską a Wspólnotą, są: (i) wszelkie porozumienia między przedsiębiorstwami, decyzje zrzeszeń przedsiębiorstw oraz uzgodnione praktyki między przedsiębiorstwami, których celem lub skutkiem działania jest zapobieganie, ograniczanie lub zniekształcanie konkurencji; (ii) nadużywanie przez jedno lub więcej przedsiębiorstw dominującej pozycji na terytoriach Polski lub Wspólnoty jako całości, lub na ich znacznej części; (iii) wszelka pomoc publiczna, która zniekształca lub grozi zniekształceniem konkurencji przez faworyzowanie niektórych przedsiębiorstw lub produkcji niektórych towarów. Artykuł 63 ust. 2 Układu stanowił natomiast, że "wszelkie postępowanie niezgodne z niniejszym artykułem będzie oceniane na podstawie kryteriów wynikających z zastosowania przepisów artykułów 85, 86 i 92 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą".

W doktrynie przyjmowano, że obowiązek wynikający z art. 68 i 69 Układu należy realizować poprzez przejęcie do prawa krajowego zakresu i sposobu ochrony konkurencji w prawie europejskim przy uwzględnieniu zarówno przepisów TWE, jak i całości dorobku prawa wtórnego i orzecznictwa ETS⁸⁹ . Obowiązek zbliżania prawa nie oznaczał ścisłego odwzorowywania w prawie krajowym szczegółowych rozwiązań europejskich⁹⁰, tylko uformowanie prawa krajowego gwarantujące minimum ochrony konkurencji odpowiadające standardom europejskim.

W praktyce dostosowywanie polskiego prawa konkurencji do prawa europejskiego odbywało się na kilku płaszczyznach - przez odpowiednią zmianę przepisów prawa, poprzez opracowanie w UOKiK wzorem Komisji zbioru urzędowych wyjaśnień, mających na celu określenie postanowień umownych, które nie są sprzeczne z prawem konkurencji⁹¹, oraz poprzez prowspólnotową wykładnię krajowego prawa konkurencji⁹².

2.2.1. Działalność ustawodawcza

Rozwój prawa antymonopolowego w powojennej Polsce został zapoczątkowany w końcowych latach PRL, którą charakteryzował system centralnie sterowanej gospodarki planowej, ze swej istoty nastawiony antykonkurencyjnie. Jeszcze pierwsza w powojennej Polsce w miarę kompleksowa ustawa antymonopolowa - ustawa z 1987 r. - była obciążona socjalistycznym stylem myślenia⁹³. Jednak już rozwiązania wprowadzane do u.p.p.m., która zastąpiła ustawę z 1987 r., podyktowane były dostosowywaniem do prawa europejskiego. Przełomem w procesie dostosowywania polskiego prawa ochrony konkurencji do prawa europejskiego było przyjęcie u.o.k.k. z 2000 r. Do najważniejszych zawartych w niej rozwiązań związanych ze zbliżaniem przepisów o ochronie konkurencji do prawa europejskiego, należy zaliczyć:

* wprowadzenie dychotomicznego podziału praktyk ograniczających konkurencję na praktyki nadużywania pozycji dominującej i porozumienia ograniczające konkurencję (art. 5 i 8);

* dalsze zbliżanie katalogu praktyk ograniczających konkurencję (art. 5 i 8);

* wprowadzenie bezwzględnego zakazu nadużywaniu pozycji dominującej (art. 8);

* wyłączenie spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję tzw. porozumień bagatelnych (art. 6);

* upoważnienia Rady Ministrów do wydawania rozporządzeń określających zasady grupowych wyłączeń porozumień spod zakazu praktyk ograniczających konkurencję (art. 7 ust. 1);

* wprowadzenie zasad kontroli koncentracji wzorowanych na europejskim rozporządzeniu nr 4064/89 (art. 12 i n.)⁹⁴.

W doktrynie uznano, że wymagany poziom dostosowania krajowego prawa konkurencji do prawa europejskiego został zagwarantowany poprzez działania legislacyjne, w wyniku których:

* normy prawa ochrony konkurencji skierowano przeciwko tym samym kategoriom antykonkurencyjnych zachowań przedsiębiorców co w prawie europejskim;

* sformułowano zakazy porozumień ograniczających konkurencję na podstawie tych samych przesłanek, do których odwołano się w prawie europejskim;

* poddano koncentracje przedsiębiorców kontroli prewencyjnej;

* zapewniono skuteczne i praworządne egzekwowanie norm prawa konkurencji przez niezależny krajowy organ ochrony konkurencji i weryfikację decyzji antymonopolowych przez sąd;

* przewidziano zbieżny katalog sankcji obejmujących kary pieniężne, nakaz zaniechania zakazanej praktyki i nieważność umów⁹⁵.

Za odpowiadający standardom ochrony konkurencji obowiązującym w prawie europejskim uznano model ochrony konkurencji wprowadzony w u.o.k.k.⁹⁶

2.2.2. Opracowanie urzędowych wyjaśnień

W związku z dostosowywaniem prawa polskiego do europejskiego prawa ochrony konkurencji Urząd Antymonopolowy opracował, wzorując się na prawie UE, zbiory urzędowych wyjaśnień pomyślanych jako zbiory uznanych przez organ antymonopolowy interpretacji przepisów o ochronie konkurencji. Ich funkcja miała się sprowadzać do roli instrumentu ujednolicania praktyki oraz orzecznictwa. Z uwagi na brak normatywnych podstaw wydawania wyjaśnień urzędowych nie stanowiły one natomiast źródła prawa.

Wyjaśnienia dotyczyły m.in. reguły konkurencji w sprawach związanych ze świadczeniem usług cmentarnych i pogrzebowych⁹⁷ i zasady zgłaszania zamiaru łączenia spółek⁹⁸. Podjęto się także opracowania wyjaśnień dotyczących grupowych wyłączeń spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję. Proces opracowywania tych wyjaśnień nie objął ostatecznie wszystkich rodzajów porozumień, które zostały objęte rozporządzeniami wyłączeniowymi w prawie europejskim, a jedynie umowy know-how i licencje patentowe⁹⁹. W fazie projektu pozostały np. wskazówki dotyczące umów licencji praw autorskich¹⁰⁰ oraz porozumień dotyczących wyłącznej sprzedaży i zakupu¹⁰¹.

Zgodnie z postulatami doktryny¹⁰², po wejściu w życie u.o.k.k. z 2000 r. ustawodawca odstąpił od pomysłu regulowania zasad wyłączeń grupowych w formie niemających podstaw normatywnych urzędowych wyjaśnień; upoważnił natomiast Radę Ministrów do wydawania rozporządzeń określających zasady grupowych wyłączeń porozumień spod zakazu praktyk ograniczających konkurencję. Po wejściu w życie obowiązującej u.o.k.k. na nowo przyjęto metodę wydawania Wyjaśnień, które tym razem dotyczą ustalania przez Prezesa UOKiK wysokości kar pieniężnych za stosowanie praktyk zakazanych w u.o.k.k.¹⁰³ Spotkało się to z krytyczną oceną doktryny¹⁰⁴.

2.2.3. Działalność orzecznicza

Za jedną z najważniejszych i najskuteczniejszych metod zbliżenia krajowego prawa konkurencji do prawa europejskiego uważa się korzystanie z doświadczeń sądów europejskich¹⁰⁵. Trafnie podkreślono w piśmiennictwie, że wobec systematycznych odwołań Sądu Antymonopolowego do orzecznictwa europejskiego trudno przyjąć, by normatywne przesłanki zakazu praktyk ograniczających konkurencję, tj. rozumienie takich pojęć jak: "porozumienia, decyzje i uzgodnienia", "eliminacja, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym", "celu lub skutku" porozumienia między przedsiębiorcami, poszczególnych przejawów praktyk, a także stosowane sposoby wyznaczania "rynku właściwego", "pozycji dominującej" (indywidualnej i kolektywnej) oraz stwierdzania jej "nadużywania", były interpretowane rozbieżnie z ich odpowiednikami w art. 81 i 82 TWE. Również terminy odnoszące się do kontroli koncentracji, tj. "połączenie", "przejęcie kontroli", joint venture czy obrót przedsiębiorców uczestniczących w koncentracji, a także stosowane testy kontroli koncentracji, powinny być stosowane tak samo jak ich odpowiedniki w prawie UE¹⁰⁶.

W orzecznictwie antymonopolowym sprzed 1 maja 2004 r. widać stosowanie kryteriów przyjętych w światowych systemach ochrony konkurencji¹⁰⁷, w tym w prawie europejskim - wskutek bezpośredniego odwołania do przepisów lub praktyki stosowania prawa europejskiego. Przed akcesją Polski do UE sądy odwoływały się w sprawach antymonopolowych do acquis communautaire w aspekcie porównawczym, uznając, że dorobek prawa europejskiego powinien być stosowany odpowiednio. Dotyczyło to przede wszystkim następujących kwestii:

* Pojęcie rynku właściwego: Sąd Antymonopolowy pozytywnie ocenił wyznaczenie przez Urząd Antymonopolowy rynku właściwego w sprawie jako rynek gazu ziemnego. Wobec braku definicji rynku w u.p.p.m. Sąd odwołał się do ustawodawstw antymonopolowych innych państw i do orzecznictwa ETS, które według sądu powinny być stosowane odpowiednio¹⁰⁸;

* Kryteria wyodrębnienia rynku właściwego: Sąd Antymonopolowy stwierdził, że ustalając rynek właściwy w sprawie należy stosować wąskie kryterium dla wyodrębnienia rynków właściwych w ujęciu przedmiotowym, przykładowo takie, jakie ETS przyjął w sprawie 85/76 Hoffmann-La Roche.¹⁰⁹ W innej sprawie Sąd Antymonopolowy odwołał się do definicji substytucji po stronie popytu przyjętej przez Komisję Europejską w sprawach IV/M214 Du Pont/ICI i IV/M.190 Nestlé/Perrier¹¹⁰;

* Nadużywanie pozycji dominującej. W orzecznictwie wielokrotnie odwoływano się do prawa europejskiego przy ocenie zachowań przedsiębiorców w aspekcie zakazu nadużywania pozycji dominującej. Sąd Antymonopolowy stwierdził, że wobec niesprecyzowania w u.p.p.m. istoty dominacji rynkowej, należy odwołać się do definicji wypracowanej w orzecznictwie ETS¹¹¹. Z kolei w sprawie dotyczącej uzgodnienia przewozów przez konkurencyjne przedsiębiorstwa transportu autobusowego Sąd Antymonopolowy uwzględnił, w aspekcie porównawczym, że koordynacja między przewoźnikami jest w prawie europejskim dozwolona¹¹²;

* Porozumienia ograniczające konkurencję: Rozstrzygając o tym, czy uchwała samorządu aptekarskiego naruszyła zakaz porozumień ograniczających konkurencję, Sąd Antymonopolowy odwołał się do zasad przyjętych w prawie europejskim, iż sam zamiar ograniczenia konkurencji jest wystarczającą przesłanką stwierdzenia naruszenia zakazu porozumień ograniczających konkurencję¹¹³. W innej sprawie Sąd Antymonopolowy uznał się za uprawnionego do oceny warunków umów franchisingu z punktu widzenia prawa ochrony konkurencji, stwierdzając, że w krajach, w których "swoboda podejmowania działań gospodarczych należy do fundamentalnych zasad obrotu, franchising podlega różnorodnym ograniczeniom", takim jak te wynikające z rozporządzenia Komisji Europejskiej nr 4087/87¹¹⁴;

* Interpretacja reguły rozsądku: Sąd Antymonopolowy ocenił instytucję reguły rozsądku zawartą w art. 6 u.p.p.m. jako nieadekwatną w stosunku do analogicznych uregulowań w prawie UE, uznając wobec tego za zasadne stosowanie wykładni art. 6 u.p.p.m. uwzględniającej w miarę możliwości rozwiązania funkcjonujące w UE¹¹⁵;

* Reguły kontroli koncentracji przedsiębiorstw: Sąd Antymonopolowy stwierdził, że "z uwagi na zobowiązania Polski w zakresie harmonizowania swego prawa konkurencji z odpowiednimi regulacjami funkcjonującymi w UE nie powinno być, zdaniem sądu, przeszkód, aby przy wykładni (...) przepisów [określających zakres informacji, jakim powinno odpowiadać zgłoszenie zamiaru łączenia - przypis autora] kierować się także odpowiednimi rozwiązaniami funkcjonującymi na gruncie Unii Europejskiej". Wychodząc z tego założenia sąd uznał, że organ antymonopolowy może domagać się od uczestników łączenia materiałów i informacji niezbędnych do oceny łączenia z uwzględnieniem art. 2 rozporządzenia Rady (EWG) nr 4064/89 z dnia 21 grudnia 1989 r. w sprawie kontroli połączeń przedsiębiorstw¹¹⁶. W innej sprawie Sąd Antymonopolowy uznał za bezzasadną argumentację Prezesa UOKiK, który zakazał łączenia, uzasadniając to zagrożeniem ekspansywnego wejścia i zdominowania polskiego rynku przez podmiot powstały po połączeniu z silnym przedsiębiorcą zagranicznym. Sąd zwrócił uwagę, że utrzymanie w mocy decyzji byłoby sprzeczne z Układem Europejskim, który ma na celu popieranie rozwoju handlu i harmonijnych stosunków gospodarczych między stronami, stopniowe wprowadzanie stref wolnego handlu i poparcie handlu na zasadach konkurencji¹¹⁷.

Odwołania do prawa europejskiego w sprawach dotyczących stanów faktycznych zaistniałych przed przystąpieniem Polski do UE zawierają także orzeczenia zapadłe po akcesji Polski do UE.

Przykładowo, SOKiK odwołał się do prawa europejskiego przy ocenie postanowień umowy zawartej między formalnie niezależnymi przedsiębiorcami: importerem leku i jego dystrybutorem, której Prezes UOKiK zarzucił naruszenie art. 5 u.o.k.k. z 2000 r. SOKiK uznał, że kwestionowana umowa to umowa agencyjna, wyłączona spod zakazu porozumień. Ponieważ unormowania krajowe nie rozstrzygają, jak traktować umowy agencji, sąd uznał za uzasadnione odwołanie do praktyki europejskiej, gdyż art. 5 u.o.k.k. z 2000 r. został zharmonizowany z art. 81 ust. 1 TWE¹¹⁸.

W innej sprawie SOKiK przedstawił argumentację dotyczącą tego, kiedy można stwierdzić, że przedsiębiorca uczestniczy w porozumieniu ograniczającym konkurencję, podkreślając, ze jest ona analogiczna do tej, którą ETS przyjął w sprawach rozpatrywanych przez siebie¹¹⁹.

W jeszcze innej sprawie SOKiK odwołał się do praktyki Komisji Europejskiej i ETS, a także Obwieszczenia Komisji w sprawie ograniczeń bezpośrednio związanych i koniecznych do realizacji koncentracji przedsiębiorstw, dla uzasadnienia prawidłowości rozstrzygnięcia Prezesa UOKiK w kwestii dopuszczalności wprowadzenia w umowie między przedsiębiorcami klauzuli o zakazie konkurencji¹²⁰.

Do problematyki odwołań do praktyki europejskiej w sprawach dotyczących stanów faktycznych ukształtowanych przed akcesją Polski do UE odniósł się SN. Sąd stwierdził, że w tych sprawach sądy polskie nie były związane wynikającym z art. 10 TWE obowiązkiem zapewnienia skuteczności przepisom prawa europejskiego, w szczególności przez prowspólnotową wykładnię art. 5 ust. 1 pkt 1 u.o.k.k. z 2000 r. W sprawach sprzed akcesji sądy mogą się jednak odwoływać do aquis communautaire, a przepisy prawa polskiego powinny być interpretowane z uwzględnieniem prawodawstwa europejskiego, z uwagi na art. 68 i 69 Układu Europejskiego¹²¹. Na tej podstawie w innej sprawie SN posiłkowo odwołał się do doświadczeń w stosowaniu art. 82 TWE przy ocenie, czy organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi nadużywa pozycji dominującej na rynku¹²².

W podsumowaniu należy stwierdzić, że sposób odwoływania się do acquis communautaire w orzecznictwie antymonopolowym dotyczącym stanów faktycznych sprzed akcesji nie odbiega zasadniczo od sposobu, w jaki sądy traktowały dorobek prawa europejskiego w sprawach innych niż ochrona konkurencji. Odwołania do praktyki stosowania prawa europejskiego sądy uzasadniały brakiem odpowiednich regulacji w prawie polskim. W takich przypadkach praktyka stosowania prawa europejskiego stanowiła źródło inspiracji i dodatkowe potwierdzenie słuszności przyjmowanego stanowiska.

Podkreślenia wymaga szczególne znaczenie nawiązywania w orzecznictwie sądowym do doświadczeń innych systemów ochrony konkurencji w pierwszym okresie obowiązywania regulacji antymonopolowej w powojennej Polsce. Wobec posługiwania się w ówczesnych polskich regulacjach antymonopolowych wieloma pojęciami niezdefiniowanymi sądy czerpały inspirację z utrwalonej praktyki krajów bardziej doświadczonych. Zbliżyło to polską praktykę do standardów światowych. Zaznaczenia wymaga ogólnikowość sądowego odwołania się do acquis communautaire, częsty brak sprecyzowania podstawy prawnej stosowania takich odwołań¹²³, a czasami nawet brak wskazania konkretnych źródeł (aktów prawnych, decyzji, wyroków), do których sąd się odwoływał¹²⁴.

2.3. Dostosowanie pojęcia przedsiębiorcy do prawa europejskiego

Okres stowarzyszenia Polski ze Wspólnotami Europejskimi, w którym powstawało nowoczesne polskie prawo ochrony konkurencji, w znacznym stopniu wpłynął na kierunek transformacji prawa ochrony konkurencji także w kwestii podmiotowego zakresu jego zastosowania.

W związku z procesem dostosowywania prawa polskiego do standardów wynikających z postanowień prawa europejskiego, pojęcie przedsiębiorcy, tak jak i inne pojęcia podstawowe dla prawa antymonopolowego (np. rynek właściwy, pozycja dominująca, porozumienie), zostało zdefiniowane pod wpływem acquis communautaire. Dorobek prawa europejskiego w dziedzinie ochrony konkurencji uwzględniała także praktyka orzecznicza.

2.3.1. Działalność ustawodawcza

Pojęcie przedsiębiorcy, które obecnie wyznacza podmiotowy zakres zastosowania prawa ochrony konkurencji, przeszło ogromną ewolucję. Kierunek, w którym przebiegała ta ewolucja, jest łatwy do zidentyfikowania. Kolejne zmiany definicji ustawowych tego pojęcia wpływały na rozszerzenie jego zakresu wykraczając poza tradycyjne ramy pojęcia, wyznaczone przez treść definicji w ustawach regulujących zasady działalności gospodarczej. Jeszcze w ustawie z 1987 r. odpowiadający pojęciu przedsiębiorcy termin "podmiot gospodarczy" został ściśle utożsamiony z osobą prawną i osobą fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą i tak też był interpretowany¹²⁵. Już jednak w u.p.p.m. uznano za przedsiębiorców również podmioty organizujące lub świadczące usługi o charakterze użyteczności publicznej. Antymonopolowe pojęcie przedsiębiorcy obejmowało tym samym podmioty niebędące przedsiębiorcami w rozumieniu ówcześnie obowiązującej ustawy o działalności gospodarczej. Największa zmiana antymonopolowej definicji przedsiębiorcy wiąże się z wejściem w życie u.o.k.k. z 2000 r., w której definicja przedsiębiorcy została rozbudowana o dodatkowe kategorie podmiotów. W konsekwencji tych zmian zakres antymonopolowej definicji przedsiębiorcy jest jednym z najszerszych spośród obowiązujących w prawie polskim definicji tego pojęcia. Te zmiany legislacyjne spowodowały też, że definicja przedsiębiorcy w polskim prawie ochrony konkurencji, niezależnie od istniejących różnic, wykazuje wiele istotnych podobieństw do pojęcia przedsiębiorstwa w prawie europejskim. Wobec tego definicja przedsiębiorcy ukształtowana w u.o.k.k. z 2000 r. została w niemal niezmienionym kształcie przejęta do obecnej u.o.k.k.

Nie można oczywiście twierdzić, że definicja przedsiębiorcy w obowiązującej u.o.k.k. jest tożsama z pojęciem przedsiębiorstwa interpretowanym przez sądy europejskie na potrzeby art. 81 i 82 TWE. Rozbieżności między tymi pojęciami istnieją. Potwierdza to porównanie tych pojęć, które znalazło się we wcześniejszej części niniejszej pracy. Przykładowo, od interpretacji pojęcia przedsiębiorstwa w art. 81 i 82 TWE odbiega uznanie w art. 4 pkt 1 lit. c u.o.k.k. za przedsiębiorcę na potrzeby zastosowania przepisów o kontroli koncentracji osoby fizycznej posiadającej kontrolę nad co najmniej jednym przedsiębiorcą, choćby nie prowadziła ona działalności gospodarczej, jeżeli podejmuje dalsze działania podlegającej kontroli koncentracji. W świetle art. 81 i 82 TWE osoby, które nie prowadzą działalności gospodarczej, nie są traktowane jako przedsiębiorstwa¹²⁶.

Nie sposób dowodzić, że ostateczny kształt antymonopolowej definicji przedsiębiorcy został w całości bezpośrednio zainspirowany wzorcami płynącymi z prawa europejskiego. Nie wynika to bowiem jednoznacznie z uzasadnień projektów ustaw antymonopolowych. Nie powinno jednak ulegać wątpliwości, że zmiany w definicji przedsiębiorcy były odzwierciedleniem nakierowania prawa antymonopolowego zasadniczo na te same cele, na które nakierowane były światowe systemy ochrony konkurencji, w tym prawo europejskie. Stąd też podmiotowy zakres zastosowania prawa antymonopolowego został dostosowany do tego, by te cele mogły być skutecznie realizowane.

Można zarazem z dużym prawdopodobieństwem domniemywać, że kwestia zgodności definicji przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 81 i 82 TWE była brana pod uwagę w toku prac legislacyjnych. W okresie stowarzyszenia prace legislacyjne nad nowymi aktami prawnymi wymagały uzyskania opinii Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej (dalej: UKIE) na temat zgodności projektu z prawem europejskim. W trakcie prac nad aktami prawnymi z zakresu prawa antymonopolowego przedmiotem oceny UKIE był także zakres podmiotowy krajowych przepisów o ochronie konkurencji. W niepublikowanej opinii UKIE o zgodności z prawem europejskim projektu u.o.k.k. z 2000 r. rozważana była kwestia zbieżności projektowanej definicji przedsiębiorcy z art. 81 i 82 TWE. W powoływanej opinii sygnalizowano, iż przyjęcie definicji odwołującej się wprost do przepisów o swobodzie działalności gospodarczej może prowadzić do sytuacji, w której przepisy krajowe przyznają przedsiębiorcom inny zakres ochrony niż przepisy prawa europejskiego. W powoływanej opinii UKIE zaznaczono, że pojęcie przedsiębiorstwa w prawie europejskim jest szersze niż projektowana definicja przedsiębiorcy. Podniesiono, że w przeciwieństwie do krajowych przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, orzecznictwo ETS nie wymaga, by działalność przedsiębiorcy nosiła znamiona zawodowości¹²⁷. Do definicji przedsiębiorcy w tym projekcie u.o.k.k. z 2000 r. odniesiono się też w literaturze przedmiotu. Zwrócono uwagę na konieczność uwzględnienia w tej definicji specyfiki prawa ochrony konkurencji, wyrażając zarazem wątpliwości, czy przyjęta definicja koresponduje z funkcjonalną definicją wypracowaną w europejskim prawie ochrony konkurencji¹²⁸.

Przyjęta w polskim prawie antymonopolowym definicja przedsiębiorcy zasadniczo odpowiada pojęciu przedsiębiorstwa w prawie europejskim. Zmiany wprowadzane przez ustawodawcę do tej definicji w okresie przedakcesyjnym miały, przynajmniej w pewnym stopniu, charakter wtórny w stosunku do orzecznictwa antymonopolowego. W niektórych przypadkach służyły doprecyzowaniu definicji przedsiębiorcy zbieżnie z ukształtowanym już orzecznictwem. Potwierdza to powoływana wcześniej sprawa nowelizacji u.p.p.m. z dnia 3 lutego 1995 r. Wprowadzenie do definicji przedsiębiorcy kategorii "osób fizycznych i osób prawnych, a także jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej organizujących lub świadczących usługi o charakterze użyteczności publicznej, niebędące działalnością gospodarczą w rozumieniu ustawy o działalności gospodarczej" było wprost uzasadniane potrzebą usankcjonowania wcześniejszego orzecznictwa w sprawach ochrony konkurencji¹²⁹.

2.3.2. Działalność orzecznicza

W literaturze z okresu przed przystąpieniem Polski do UE przyjęto, że wymagany poziom dostosowania krajowego prawa konkurencji do prawa europejskiego nie oznaczał obowiązku ścisłego odwzorowywania w prawie krajowym szczegółowych rozwiązań europejskich¹³⁰. Wymagał natomiast, by normatywne przesłanki zakazu praktyk ograniczających konkurencję były interpretowane zbieżnie z ich odpowiednikami w art. 81 i 82 TWE¹³¹. Pogląd ten znalazł zasadniczo potwierdzenie w orzecznictwie. Przyjęto w nim bowiem, że w świetle art. 68 i 69 Układu Europejskiego przy wykładni pojęć zaczerpniętych z prawa europejskiego należy odwoływać się do wyroków ETS jako do źródła inspiracji intelektualnej i przykładu sposobu rozumowania prawniczego¹³². Logicznym efektem procesu integracji było ukształtowanie pojęcia "przedsiębiorca" w znacznym stopniu zbieżnego z pojęciem europejskim.

Osiągnięcie celu zharmonizowania prawa polskiego z prawem europejskim warunkowało zatem korzystanie przy interpretacji pojęcia przedsiębiorcy z dorobku prawa europejskiego dotyczącego pojęcia przedsiębiorstwa z art. 81 i 82 TWE. Odmienne stanowisko mogłoby prowadzić do sytuacji, w której prawo krajowe przyznawałoby uczestnikom rynku węższą (gdyż nie obejmującą działań niektórych podmiotów) ochronę niż zagwarantowana w art. 81 i 82 TWE. Mogłoby to naruszać cele Układu Europejskiego. Nie gwarantowałoby bowiem niezbędnego minimum ochrony konkurencji odpowiadającego standardom europejskim.

W krajowej praktyce sądowej zagadnienie zbieżnej z prawem europejskim interpretacji pojęcia przedsiębiorcy nie było poruszane często. Tylko wyjątkowo w orzecznictwie przedakcesyjnym pojawiały się bezpośrednie odwołania do praktyki stosowania prawa europejskiego. Odnotować jednak można przypadki uwzględniania acquis communautaire przy ocenie statusu konkretnych podmiotów w świetle definicji przedsiębiorcy. Można zaryzykować stwierdzenie, że w przypadkach, gdy podmiotowość danego podmiotu nie wynikała jednoznacznie z prawa antymonopolowego, w orzecznictwie starano się uwzględniać aksjologię regulacji antymonopolowej wymierzonej w działania uczestników gry rynkowej godzące w istotny sposób w rozwój konkurencji. Sądy wykraczały poza literalną interpretację podmiotowego zakresu zastosowania prawa antymonopolowego, mając na uwadze, że pozostawianie określonej kategorii podmiotów poza zakresem regulacji antymonopolowej powodowałoby niekorzystne skutki dla konkurencji¹³³. Na tej podstawie za przedsiębiorców uznano np. jednostki samorządu terytorialnego¹³⁴, a za związek przedsiębiorców samorząd aptekarski¹³⁵.

W wyroku z dnia 29 maja 2001 r., I CKN 1217/98, OSNC 2002, nr 1, poz. 13, SN rozstrzygał o istnieniu podstaw do uznania adwokata, świadczącego w ramach indywidualnej kancelarii prawnej pomoc prawną osobom fizycznym, za przedsiębiorcę w rozumieniu art. 2 pkt 1 u.p.p.m., a okręgowej rady adwokackiej - za związek przedsiębiorców w rozumieniu tej ustawy. Sąd stwierdził, że działalność adwokata ma cechy pozwalające zaliczyć ją do działalności gospodarczej w rozumieniu tak przepisów kodeksu postępowania cywilnego, jak i art. 2 pkt 2 u.p.p.m. W swoim wywodzie sąd odwołał się nadto szeroko do prawa europejskiego. Opowiadając się za prowspólnotową wykładnią europejską pojęcia przedsiębiorcy w krajowym prawie konkurencji, Sąd powołał treść art. 44 ust. 4 Układu Europejskiego, w którym zdefiniowano "działalność gospodarczą" jako działalność o charakterze przemysłowym i handlowym, działalność rzemieślniczą, oraz działalność w zakresie wolnych zawodów. SN uznał, że przekreśla to możliwość uznania, że wykonywanie zawodu adwokata jest misją czy powołaniem, a nie działalnością gospodarczą.

SN jednoznacznie stwierdził ponadto, że wobec obowiązków ciążących na Polsce w związku z art. 68 i 69 Układu Europejskiego, wszelkie wątpliwości dotyczące zakresu tego terminu powinny być rozstrzygane z uwzględnieniem wykładni funkcjonalnej, tak by uzyskać rezultat zgodny z prawem UE. Sąd podkreślił, że "ta zgodność dotyczy odwołania się nie tylko do samej litery prawa, ale również do tamtejszej praktyki sądowej". Na tej podstawie SN stwierdził istnienie podstaw do oceny zgodności z art. 5 ust. 1 pkt 1 u.p.p.m. uchwały okręgowej rady adwokackiej odmawiającej adwokatowi wyznaczenia siedziby zawodowej w miejscowości przez niego wskazanej.

W wyroku z dnia 3 sierpnia 2005 r., XVII Ama 24/04, niepubl., SOKiK ustalał, czy wnioskodawca, będący spółką z siedzibą na Antylach Holenderskich, ma status przedsiębiorcy w rozumieniu u.p.p.m. Swą twierdzącą odpowiedź na powyższe pytanie SOKiK uzasadnił tym, że wnioskodawca odpowiada definicji spółki akcyjnej określonej w art. 1 Trzeciej Dyrektywy Rady nr 78/855/EWG z dnia 9 października 1978 r., Dz. U. UE L 295, z dnia 20 października 1978 r., s. 36) dotyczącej łączenia się spółek.

Warto zwrócić uwagę na wcześniejszy (uchylony) wyrok SOKiK w tej samej sprawie¹³⁶. SOKiK opowiedział się w nim za funkcjonalną interpretacją pojęcia przedsiębiorcy w u.o.k.k. z 2000 r., krytycznie wypowiadając się o recypowaniu przez ustawodawcę do tej ustawy definicji przedsiębiorcy z ustawy - Prawo działalności gospodarczej. Sąd podniósł, iż: "formułkowa interpretacja zapożyczonego z prawa działalności gospodarczej pojęcia przedsiębiorcy wypaczałaby cel i charakter ustawy chroniącej konkurencję. Prowadziłoby to do swoistego paradoksu, że do rynku konkurencji dopuszcza się wszystkie podmioty, (...) ale chroni się ściśle wybraną grupę konkurentów, tj. tych, którzy wyczerpują przymiot przedsiębiorcy w rozumieniu prawa działalności gospodarczej". Omawiany wyrok zasługuje na uwagę niezależnie od faktu jego uchylenia¹³⁷. Odnosząc się w nim do kwestii interpretacji pojęcia przedsiębiorcy, SOKiK nie powołał się wprawdzie bezpośrednio na praktykę w prawie europejskim. Podjął jednak zasługującą na odnotowanie próbę przeprowadzenia funkcjonalnej wykładni tego pojęcia, osadzonej w praktyce stosowania prawa europejskiego. Swoje rozumowanie sąd oparł zarazem na podnoszonej w literaturze przedmiotu argumentacji odwołującej się do konieczności funkcjonalnej wykładni tego pojęcia.

Do praktyki stosowania prawa europejskiego odwołał się także Prezes UOKiK w prawomocnej decyzji z dnia 16 lipca 2004 r. nr RWA-21/2004¹³⁸. Prezes UOKiK rozstrzygał spór między organizacją zbiorowego zarządzania ZAiKS a twórcami i wykonawcami muzyki popularnej. Decyzja, choć wydana po przystąpieniu Polski do UE, dotyczyła stosowania praktyk ograniczających konkurencję również w okresie sprzed akcesji. Rozstrzygnięcia wymagało, czy kompozytorzy utworów muzycznych i ich wykonawcy mają przymiot przedsiębiorcy. Prezes UOKiK uznał, że osoby takie mieszczą się w kategorii osób fizycznych wykonujących zawód¹³⁹, odwołując się dodatkowo do orzecznictwa europejskiego¹⁴⁰. Prezes UOKiK rozstrzygał też kwestię antymonopolowej podmiotowości organizacji zbiorowego zarządzania¹⁴¹.

2.3.3. Podsumowanie

Powyższe zestawienie dowodzi, że w orzecznictwie antymonopolowym z okresu przed akcesją istniała tendencja do uwzględniania w rozstrzygnięciach sposobu rozumowania wynikającego z przepisów i praktyki stosowania prawa europejskiego. Istnieją przykłady orzeczeń, w których wątpliwości co do interpretacji pojęcia przedsiębiorcy rozstrzygane były poprzez prowspólnotową interpretację przepisów prawa polskiego. Przykładów takich rozstrzygnięć nie jest wiele. Ich niewielka liczba może być podyktowana tym, że w większości spraw nie było potrzeby dodatkowego odwoływania się do praktyki innych sądów. Definicje przedsiębiorcy w polskich ustawach antymonopolowych zasadniczo pozwalały na ich zastosowanie do tych samych podmiotów co w prawie europejskim, natomiast w tych przypadkach, w których organ antymonopolowy i sądy dostrzegały rozbieżności między krajowym i europejskim prawem ochrony konkurencji, odwoływały się do acquis communautaire.

Analizując zmiany wprowadzane do ustawowej definicji przedsiębiorcy i stanowisko prezentowane w orzecznictwie antymonopolowym, można zarazem przychylić się do poglądu wyrażonego w literaturze przedmiotu, że wysoki poziom zbliżenia polskiego prawa ochrony konkurencji do prawa europejskiego został osiągnięty w przeważającej mierze nie tyle wskutek działalności legislacyjnej, ile wskutek przyjęcia przez organ antymonopolowy i sądy antymonopolowe konsekwentnie proeuropejskiego kierunku orzecznictwa¹⁴².

3. Relacja między polskim i europejskim prawem ochrony konkurencji po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej

Ustalenie relacji między polskim i europejskim prawem ochrony konkurencji po przystąpieniu Polski do UE jest szczególnie istotne z uwagi na szczególną rolę prawa europejskiego w porządku prawnym państw członkowskim UE i z uwagi na zdecentralizowane stosowanie wspólnotowych reguł konkurencji.

Waga problematyki relacji między polskim i europejskim prawem ochrony konkurencji wynika w znacznej mierze z decentralizacji stosowania europejskich reguł konkurencji. Jej konsekwencją jest to, że sprawy z elementem wspólnotowym, poza instytucjami europejskimi, rozstrzygają krajowe sądy i organy ochrony konkurencji. Stosują wówczas bezpośrednio normy zawarte w aktach prawa europejskiego mogących być samodzielną podstawą orzeczeń sądowych lub administracyjnych (a więc przede wszystkim w art. 81 i 82 TWE)¹⁴³. Podkreślenia wymaga przy tym fundamentalna rola ETS w zdecentralizowanym systemie stosowania europejskiego prawa ochrony konkurencji. Integracja porządków prawnych państw członkowskich mogłaby być znacznie utrudniona, gdyby nie uregulowana w art. 234 TWE instytucja pytań prejudycjalnych, które sądy krajowe kierują do ETS w sprawie wykładni lub ważności aktów prawa europejskiego¹⁴⁴, gdy jest to niezbędne do rozstrzygnięcia sprawy zawisłej przed sądem krajowym¹⁴⁵.

Decentralizacja stosowania europejskiego prawa ochrony konkurencji wiąże się również z równoległym stosowaniem przez krajowe sądy i organy prawa krajowego i europejskiego. Również wówczas mogą być stosowane normy prawa europejskiego, tyle że pośrednio - gdy w sprawach o czysto wewnętrznym charakterze stosowane są krajowe reguły ochrony konkurencji ukształtowane pod wpływem prawa europejskiego.

Kształt relacji między polskim i europejskim prawem ochrony konkurencji wynika z ogólnych zasad prawa europejskiego. Prawo europejskie tworzy odrębny porządek prawny, obowiązujący na terenie państw członkowskich UE niezależnie od prawa krajowego¹⁴⁶, w którym konflikty między prawem krajowym a europejskim rozstrzygane są w oparciu o zasadę pierwszeństwa i zasadę skutku bezpośredniego. Pozycję prawa europejskiego względem przepisów krajowych wyznacza również zasada solidarności państw członkowskich, z którą związany jest obowiązek prowspólnotowej wykładni prawa krajowego.

Poniżej omawiam zasady prawa europejskiego istotne z punktu widzenia istniejącego europejskiego systemu ochrony konkurencji. Zasady te zostaną odniesione do ustanowionych w prawie europejskim reguł stosowania polskiego i europejskiego prawa ochrony konkurencji. Pozwoli to w dalszej części tego rozdziału ustalić, czy relacja między prawem krajowym i europejskim wprowadza dla państw członkowskich obowiązek dostosowania podmiotowego zakresu stosowania krajowych reguł ochrony konkurencji do zakresu wynikającego z art. 81 i 82 TWE.

3.1. Relacja między prawem polskim i europejskim w świetle zasad prawa europejskiego

Relację między prawem polskim i europejskim kształtują ogólne zasady prawa europejskiego. Dla ich ukształtowania fundamentalne znaczenie miało orzecznictwo ETS. Spośród wielu ogólnych zasad prawa sformułowanych przez ETS¹⁴⁷, z punktu widzenia przedmiotu niniejszej pracy szczególnie istotne są: zasada skutku bezpośredniego, zasada pierwszeństwa, zasada lojalności (solidarności), zasada pomocniczości i proporcjonalności.

3.1.1. Zasada skutku bezpośredniego

Zasada skutku bezpośredniego kreuje określone obowiązki krajowych organów stanowiących i stosujących prawo. W świetle orzecznictwa obejmuje - w ujęciu subiektywnym - obowiązek ochrony praw podstawowych przyznawanych obywatelom UE w aktach prawa europejskiego, a w ujęciu obiektywnym - możliwość powoływania się przez obywateli UE na prawa podmiotowe wynikające bezpośrednio z aktów prawa europejskiego¹⁴⁸. Obowiązki te odnoszą się jedynie do przepisów bezwarunkowych, których obowiązywanie nie jest zależne od dodatkowych działań organów państwa członkowskiego lub instytucji europejskich i wystarczająco precyzyjnych, formułujących obowiązek jednoznacznie, nie powodując wątpliwości)¹⁴⁹.

Zasada bezpośredniego skutku aktów prawa europejskiego pierwszy raz została sformułowana przez ETS w odniesieniu do przepisów traktatowych¹⁵⁰. Skutek bezpośredni mają m.in. postanowienia dotyczące zakazu dyskryminacji ze względu na obywatelstwo (art. 12 TWE)¹⁵¹ oraz swobodnego przepływu towarów (art. 23 TWE)¹⁵². Bezpośrednio skuteczne są przepisy TWE z zakresu ochrony przed praktykami ograniczającymi konkurencję (art. 81 i 82 TWE)¹⁵³. Artykuły te w odniesieniu do jednostek kreują prawa, które sądy krajowe obowiązane są chronić¹⁵⁴, niezależnie od obowiązywania w krajowym porządku prawnym przepisów legalizujących zachowanie przedsiębiorcy sprzeczne z art. 81 i 82 TWE¹⁵⁵.

Bezpośrednio skuteczne mogą być rozporządzenia. Z chwilą wejścia w życie rozporządzenia stają się automatycznie częścią wewnętrznego porządku prawnego państw członkowskich bez konieczności odrębnej implementacji, jeżeli spełniają warunek jasności, precyzji i bezwarunkowości¹⁵⁶.

Niesporne jest, że również decyzje mogą wywierać bezpośredni skutek¹⁵⁷. Te indywidualne akty prawa europejskiego skierowane do ściśle określonego kręgu adresatów nakładają na nich obowiązki i mogą oddziaływać na prawa jednostek, nawet niebędących adresatami decyzji.

Najwięcej kontrowersji budziła w praktyce bezpośrednia skuteczność dyrektyw¹⁵⁸. Nie spełniają wyjściowych warunków bezpośredniej skuteczności. Nie stają się częścią wewnętrznego porządku prawnego państw członkowskich, ale państwa członkowskie mają obowiązek ich wykonania poprzez ustanowienie stosownych przepisów prawa krajowego. Ich obowiązywanie w prawie krajowym nie jest bezwarunkowe, tylko zależne od działań implementacyjnych państwa członkowskiego. Nie spełniają również warunku precyzji i jednoznaczności, skoro wiążą państwa członkowskie jedynie w odniesieniu do celów lub rezultatów. Mimo to mogą wywierać bezpośredni skutek, przy nienależytej, niepełnej lub nieterminowej implementacji do krajowego porządku prawnego¹⁵⁹.

Zagadnienie bezpośredniej skuteczności dotyczy także umów międzynarodowych zawieranych przez Wspólnotę z innymi państwami lub organizacjami międzynarodowymi. Dotyczy to umów stowarzyszeniowych z państwami trzecimi¹⁶⁰ i decyzji rad stowarzyszeń wydawanych na podstawie umów, których stroną są Wspólnoty lub ich państwa członkowskie¹⁶¹.

3.1.2. Zasada pierwszeństwa

W traktatach założycielskich nie określono kształtu relacji pomiędzy prawem europejskim i prawem wewnętrznym państw członkowskich UE¹⁶². Mając na względzie zapewnienie sprawnego funkcjonowania prawa europejskiego, ETS sformułował zasadę jego pierwszeństwa nad prawem krajowym państw członkowskich¹⁶³, która po stronie organów stosujących prawo rodzi konieczność powstrzymania się od stosowania przepisu prawa krajowego niezgodnego z prawem europejskim¹⁶⁴, a po stronie organów prawodawczych - obowiązek powstrzymywania się od stanowienia przepisów prawa niezgodnych z przepisami prawa europejskiego¹⁶⁵.

Zasadę pierwszeństwa, ETS wywiódł z charakteru EWG, stanowiącej nowy porządek prawa międzynarodowego, na rzecz którego państwa członkowskie ograniczyły trwale - w określonym zakresie - swoje suwerenne prawa, powołując do życia nowy system prawny stanowiący część systemu prawnego państw członkowskich, który sądy krajowe państw członkowskich są zobowiązane stosować¹⁶⁶. Według ETS nadrzędność prawa europejskiego obejmuje wszelkie akty prawa krajowego, niezależnie od przypisywanej im mocy wiążącej i umiejscowienia w krajowym systemie źródeł prawa, łącznie z konstytucjami krajowymi i zasadami ogólnymi prawa o charakterze norm konstytucyjnych¹⁶⁷. Wynikający z zasady pierwszeństwa obowiązek zgodności prawa krajowego z dorobkiem prawa europejskiego obejmuje nie tylko źródła pisane, ale także ogólne zasady prawa europejskiego, zobowiązując również państwa członkowskie do respektowania praw podstawowych wynikających z EKPCz¹⁶⁸. Prawa podstawowe są obecne, jako ogólne zasady prawa europejskiego, w orzecznictwie ETS i w szeregu dokumentów europejskich¹⁶⁹ na czele z Kartą Praw Podstawowych UE¹⁷⁰.

Zasada pierwszeństwa do dziś nie została bezwzględnie zaaprobowana przez sądy konstytucyjne i inne sądy najwyższych instancji wszystkich państw członkowskich¹⁷¹, w tym również przez polski Trybunał Konstytucyjny¹⁷². Również w piśmiennictwie wyrażono pogląd, iż w hierarchii źródeł prawa na najwyższym miejscu znajdują się konstytucje państw członkowskich¹⁷³. Uzasadniono go tym, że to od postanowień konstytucji zależy możliwość zobowiązania się przez państwo, za pośrednictwem organów reprezentujących je na arenie międzynarodowej, do uznania i zapewnienia bezpośredniej skuteczności aktów prawnych UE¹⁷⁴. Prawo europejskie usytuowane jest zatem w systemie prawnym państwa krajowego w tym samym miejscu co normy prawa międzynarodowego. Nie jest natomiast prawem nadrzędnym w stosunku do prawa wewnętrznego państwa członkowskiego¹⁷⁵. W literaturze stwierdzono zarazem, że w praktyce sytuacje sprzeczności konstytucji państw członkowskich z prawem europejskim, choć nie można ich wykluczyć, nie są częste¹⁷⁶.

3.1.3. Zasada lojalności (solidarności)

Źródłem zasady lojalności (solidarności) jest art. 10 TWE. Zgodnie z tym przepisem "państwa członkowskie podejmują wszelkie właściwe środki ogólne lub szczególne w celu zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z niniejszego Traktatu lub z działań instytucji Wspólnoty. Ułatwiają one Wspólnocie wypełnianie jej zadań. Powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrozić urzeczywistnieniu celów niniejszego Traktatu". Zasada lojalności nakłada na państwa członkowskie obowiązki służące stworzeniu warunków do możliwie najpełniejszej realizacji celów zawarcia TWE¹⁷⁷: (a) podejmowanie wszystkich środków niezbędnych do zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z TWE, (b) ułatwienie działania Wspólnocie przez podejmowanie lub zaniechania określonych działań, (c) powstrzymania się od podejmowania wszelkich działań mogących narazić na niebezpieczeństwo realizację zadań Wspólnoty. Artykuł 10 TWE w powiązaniu z innymi przepisami TWE¹⁷⁸ stanowi podstawę wielu obowiązków w odniesieniu do sądów i organów administracji państw członkowskich, a także lokalnych władz samorządowych¹⁷⁹. Z zasady lojalności wyprowadzona została inna zasada prawa europejskiego, zasada efektywności¹⁸⁰, mająca na celu zapewnienie skuteczności temu prawu.

Zasada lojalności wymaga działania z poszanowaniem praw podstawowych, a także zasad ogólnych prawa europejskiego, takich jak zasada pewności prawa. Kreuje też obowiązek interpretacji i stosowania prawa krajowego możliwie najbardziej zbieżnie z prawem europejskim¹⁸¹; obowiązek występowania przez krajowy organ sądowy z własnej inicjatywy z pytaniem prejudycjalnym do ETS w przypadku zastrzeżeń co do zastosowania prawa europejskiego w miejsce krajowego; obowiązek niezakłócania stosowania prawa europejskiego, w tym prawa ochrony konkurencji. Państwa członkowskie nie mogą legalizowania porozumień, praktyk ani cen sprzecznych z europejskim prawem ochrony konkurencji ¹⁸², mają obowiązek niezakłócania instytucjom europejskim wykonywania ich zadań, konsultacji z Komisją w sprawach wymagających takiej konsultacji, udzielania Komisji informacji przy podejrzeniu naruszenia prawa europejskiego przez państwo członkowskie. Artykuł 10 TWE stanowił również normatywną podstawę do uzasadnienia odpowiedzialności odszkodowawczej państwa w przypadku naruszenia prawa europejskiego, dla której nie można znaleźć podstawy w innych przepisach traktatowych¹⁸³. Z art. 10 TWE wynikają również dla państwa członkowskiego określone obowiązki w sytuacjach zewnętrznych¹⁸⁴.

Z zasady lojalności wywiedziony został obowiązek prowspólnotowej wykładni prawa krajowego . W jego świetle "sąd krajowy, stosując prawo krajowe, musi - w zakresie, jaki jest tylko możliwy - interpretować prawo krajowe tak, aby było zgodne z wymogami prawa europejskiego, jego treścią i celem"¹⁸⁵. ETS sformułował ten obowiązek - pierwotnie w stosunku do dyrektyw - wywodząc go z art. 10 TWE i z samej natury dyrektyw (art. 249 TWE)¹⁸⁶. Przywoływany jest najczęściej w kontekście dyrektyw nieimplementowanych do krajowego porządku prawnego w terminie lub implementowanych nieprawidłowo albo niepełnie (w świetle orzecznictwa ETS w ograniczonym tylko zakresie mogą one wywierać skutek bezpośredni)¹⁸⁷. Obowiązek wykładni przepisów krajowych zbieżnej z prawem europejskim dotyczy bezpośrednio skutecznych postanowień TWE¹⁸⁸. Może także powstać w odniesieniu do rozporządzeń. Wprawdzie są one co do zasady bezpośrednio skuteczne, jednak niekiedy stosowanie prawa krajowego może wymagać odwołania się do nich¹⁸⁹. Również niewiążące akty prawa europejskiego (tj. zalecenia i opinie), które formalnie nie mogą kreować praw jednostek, powinny być uwzględniane w sądowej wykładni prawa krajowego¹⁹⁰. Nie są one bowiem pozbawione skutków prawnych, nawet gdy nie są wiążące i nie przyznają jednostkom praw podmiotowych, na które można by się powoływać w postępowaniu przed sądem krajowym¹⁹¹. Odmiennego stanowiska nie sposób pogodzić z obowiązkiem zapewnienia efektywności prawa europejskiego¹⁹².

Obowiązek prowspólnotowej wykładni prawa krajowego dotyczy nie tylko aktów prawnych wydanych w celu wykonania prawa europejskiego, ale wszystkich przepisów prawa krajowego, na podstawie których sąd rozstrzygałby w kwestiach regulowanych prawem europejskim¹⁹³. Wykładnia prowspólnotowa obejmuje zatem także przepisy krajowe wydane w sprawach nieobjętych właściwością Wspólnot, jeżeli zapewni to wykonywanie przez państwo członkowskie swoich kompetencji z poszanowaniem dla prawa europejskiego, w szczególności z poszanowaniem swobód, które zostały przyznane wszystkim obywatelom UE¹⁹⁴.

Konsekwencją zastosowania prowspólnotowej wykładni prawa krajowego może być nadanie pojęciom w nim używanym innego znaczenia, zmiana zakresu regulacji lub ograniczenie marginesu uznania przysługującego organom stosującym prawo¹⁹⁵. Obowiązek wykładni prowspólnotowej nie ma charakteru bezwzględnego. ETS przyjmuje, że wykładnia prowspólnotowa powinna iść "tak daleko, jak jest to możliwe", jednak nie może prowadzić do stosowania wykładni contra legem¹⁹⁶. Obowiązek wykładni zgodnej z europejską "występuje jedynie w granicach luzu decyzyjnego, przysługującego organom stosującym prawo, to jest uznania, a także ich kompetencji do interpretowania tzw. pojęć niedookreślonych wynikających z prawa krajowego"¹⁹⁷. W przypadku, gdy przepis krajowy okaże się w opinii sądu krajowego niezgodny z prawem europejskim, sąd ma obowiązek odmówić jego zastosowania¹⁹⁸.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że prowspólnotowa wykładania prawa krajowego, choć zasadniczo służy realizacji zasady lojalności z art. 10 TWE, może być stosowana również w sprawach czysto wewnętrznych. Integracja europejska wpływa na zbliżanie porządków prawnych państw członkowskich. Odbywa się to poprzez równoległe i bezpośrednie stosowanie w krajowych porządkach prawnych aktów prawa europejskiego, jak również poprzez prowspólnotową wykładnię prawa krajowego. Integracja odbywa się bowiem także poza obszarem wynikającym bezpośrednio z TWE. Państwa członkowskie UE wzorują normy prawa krajowego dotyczące ich obywateli na rozwiązaniach europejskich, nawet gdy nie ma takiego obowiązku (tzw. "efekt rozlania")¹⁹⁹.

Prowspólnotową wykładnię w takich sprawach wspiera ETS, uznając się zobowiązanym do odpowiedzi w trybie prejudycjalnym na pytania sądów krajowych w sprawach czysto wewnętrznych, w których prawo europejskie nie ma bezpośredniego zastosowania²⁰⁰, w ramach tak zwanej "linii orzeczeń Dzodzi"²⁰¹. ETS uznaje, że jeżeli pytanie zadane w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni prawa wspólnotowego, jest co do zasady zobowiązany do wydania orzeczenia²⁰², natomiast odmowę udzielenia odpowiedzi może uzasadniać tylko: (a) oczywisty brak związku odpowiedzi ze stanem faktycznym lub przedmiotem sporu przed sądem krajowym, (b) hipotetyczny charakter problemu, (c) brak informacji o stanie faktycznym i prawnym wystarczających, by odpowiedzieć na postawione pytania w użyteczny sposób²⁰³. Wykładnię prawa wspólnotowego w sprawach czysto wewnętrznych ETS uznaje za uzasadnioną pod warunkiem istnienia łącznika z prawem europejskim. Takim łącznikiem może być zaczerpnięcie do wewnętrznego porządku prawnego rozwiązań prawnych i pojęć w wyniku dobrowolnej harmonizacji prawa, lub odesłanie do prawa europejskiego wynikające z przepisu prawa krajowego²⁰⁴ lub z umowy prywatnoprawnej²⁰⁵.

Szerokie definiowanie przez ETS swych kompetencji w sprawach o charakterze wewnętrznym odcisnęło swój ślad również w sprawach z zakresu ochrony konkurencji. Umożliwiło sądom krajowym zwracanie się o interpretację europejskich przepisów o ochronie konkurencji w sprawach krajowych, co miało pozytywny wpływ na kształtowanie się europejskiego orzecznictwa antymonopolowego.

3.1.4. Zasada pomocniczości i proporcjonalności

Do najważniejszych zasad, według których odbywa się proces integracji w ramach Wspólnot zaliczana jest zasada pomocniczości²⁰⁶, wprowadzona do TWE w art. 5 TWE)²⁰⁷. Dostarcza wskazówek, na jakich obszarach Wspólnota może działać. W dziedzinach, które nie należą do jej kompetencji wyłącznej, Wspólnota podejmuje działania tylko wówczas i tylko w zakresie, w jakim jej cele nie mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, a z uwagi na rozmiary lub skutki proponowanych działań możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Wspólnoty²⁰⁸. Omawiana zasada ma być gwarantem podejmowania przez instytucje wspólnotowe działań niewykraczających poza zakres konieczny do realizacji celów traktatowych i tylko wówczas, gdy państwa członkowskie nie mogłyby zapewnić równie skutecznej realizacji tych celów²⁰⁹.

Zasadę pomocniczości uzupełnia zasada proporcjonalności. W literaturze uznano, że między tymi zasadami jest różnica, której istotą jest moment zastosowania²¹⁰. Pierwsza z nich wskazuje obszary działania Wspólnoty, a druga - w jaki sposób kompetencje powierzone w TWE instytucjom europejskim mogą być realizowane na poziomie Wspólnoty²¹¹. Między zasadą pomocniczości i proporcjonalności jest jeszcze jedna różnica. Ta pierwsza ma zastosowanie w sprawach, w których Wspólnota nie ma wyłącznej kompetencji, natomiast zasadę proporcjonalności stosuje się także do innych spraw²¹².

Rozważenia wymaga kwestia, czy zasadę pomocniczości można odnosić do spraw z zakresu ochrony konkurencji. Ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego zalicza się do katalogu kompetencji wyłącznych²¹³. Wobec tego rozpatrywanie spraw z zakresu ochrony konkurencji na wspólnym rynku w aspekcie zasady pomocniczości w ścisłym znaczeniu może rodzić zasadnicze wątpliwości. W tym przypadku można natomiast mówić o zasadzie pomocniczości w znaczeniu szerszym, obejmującym zasadę proporcjonalności²¹⁴. Według innego poglądu, w dziedzinie konkurencji można jednak zauważyć elementy zbieżne z zasadą pomocniczości sensu stricto ²¹⁵. Realizacja traktatowego celu stworzenie systemu zapewniającego niezakłóconą konkurencję na rynku wewnętrznym została powierzona instytucjom europejskim tylko w tych sprawach, które są najbardziej dotkliwe dla wspólnego rynku. W przypadku zakazu praktyk ograniczających konkurencję przejawia się to w tym, że traktatowy zakaz tych praktyk obejmuje tylko te z nich, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi. Natomiast pozostałe praktyki poddane są ocenie wyłącznie prawa krajowego. W przypadku reguł kontroli koncentracji zasada pomocniczości przejawia się w poddaniu jedynie koncentracji o wymiarze wspólnotowym obowiązkowi zgłoszenia Komisji na podstawie rozporządzenia nr 139/2004. Koncentracje niemające wymiaru wspólnotowego wyłączono spod oceny na podstawie prawa europejskiego. W zasadzie pomocniczości można doszukiwać się również źródeł art. 86 ust. 3 TWE. Na jego podstawie rola Komisji sprowadza się do czuwania nad stosowaniem postanowień tego artykułu (zapewnieniu realizacji postanowień TWE) i jedynie w przypadku zaistnienia takiej potrzeby podejmowania odpowiednich działań prawodawczych (kierowania stosownych dyrektywy lub decyzji do państw członkowskich)²¹⁶.

Stanowisko zbieżne z powyższym poglądem wyrażono w orzecznictwie, podobnie interpretując zasadę proporcjonalności na potrzeby zakazu porozumień ograniczających konkurencję. W jednej ze spraw SPI stwierdził, że na potrzeby art. 81 ust. 1 TWE zasada proporcjonalności przejawia się w ograniczeniu zawartego w tym przepisie zakazu do tych porozumień między przedsiębiorstwami, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi. Gdy zachowania przedsiębiorstw mogą wpływać na stosunki handlowe między państwami członkowskimi, właściwa staje się interwencja Wspólnoty²¹⁷. Deklaracje poszanowania zasady pomocniczości i zasady proporcjonalności zawiera rozporządzenie nr 1/2003 i rozporządzenie nr 139/2004. W tym pierwszym zasady te uzasadniają zwiększenia roli państw członkowskich w stosowaniu art. 81 i 82 TWE²¹⁸. W rozporządzeniu nr 139/2004 zasada pomocniczości i zasada proporcjonalności uzasadniają stworzenie wspomnianego we wcześniejszej części pracy systemu "pojedynczej instytucji" (one-stop shop), umożliwiającego kontrolę przez Komisję koncentracji z punktu widzenia wpływu na konkurencję we Wspólnocie²¹⁹. Zasadą pomocniczości uzasadniono też pozostawienie koncentracji niemających wymiaru wspólnotowego jurysdykcji państw członkowskich²²⁰, a zarazem stworzenie możliwości odesłania koncentracji z Komisji do państw członkowskich oraz z państw członkowskich do Komisji²²¹. Stworzenie takiego systemu ma uzasadnioną potrzebą "zapewnienia, iż danym przypadkiem zajmują się najbardziej odpowiednie władze, w świetle zasady pomocniczości"²²².

Z przytoczonych przykładów wynika, że zasady pomocniczości i proporcjonalności są w istotny sposób uwzględniane w procesie tworzenia i stosowania europejskiego prawa ochrony konkurencji. Z jednej strony stanowią one uzasadnienie objęcia regulacją wspólnotową tylko tych naruszeń konkurencji, które mogą istotnie zagrażać wspólnemu rynkowi (tzn. praktyk mogących wpływać na handel między państwami) i najpoważniejszych zmian w strukturze konkurencji (koncentracji o wymiarze wspólnotowym). Z drugiej strony uzasadniają przekazywanie niektórych takich spraw organom państw członkowskich UE, a także pozostawienie w gestii państw członkowskich uregulowania w prawie krajowym spraw o mniejszym wpływie na rynek prawa krajowego.

3.2. Relacja między prawem polskim i europejskim dotyczącym praktyk ograniczających konkurencję

W europejskim systemie ochrony konkurencji przepisy prawa europejskiego i prawa krajowego państw członkowskich obowiązują równolegle. Przy czym, o czym była już mowa, zakaz praktyk, ograniczających konkurencję, określonych w art. 81 i 82 TWE ma zastosowanie jedynie w sprawach mogących wpływać na handel między państwami członkowskimi. Natomiast prawo krajowe może być stosowane zarówno w sytuacjach krajowych, jak i w sprawach, których dotyczy art. 81 i 82 TWE.

Równoległe stosowanie prawa krajowego i europejskiego wymaga określenia relacji między nimi, co jest niezbędne dla uniknięcia konfliktu norm prawnych. Przepisy o ochronie konkurencji państw członkowskich mogą się różnić od europejskiego prawa ochrony konkurencji, a także między sobą²²³. Ochrona przed praktykami ograniczającymi konkurencję nie należy bowiem do tej dziedziny, która podlegałaby harmonizacji z prawem europejskim. Brak harmonizacji prawa krajowego w tym zakresie nie oznacza całkowitej dowolności państw członkowskich w ustanawianiu norm służących ochronie konkurencji. Równoległe stosowanie prawa krajowego i europejskiego do tych samych stanów faktycznych może prowadzić do rozbieżnych rozstrzygnięć. To zaś mogłoby sprzeciwiać się realizacji celów TWE, ograniczając skuteczność prawa europejskiego. Do takich przypadków można zaliczyć sytuację, w której na podstawie prawa krajowego zakazuje się przedsiębiorstwom zawarcia porozumienia, które zostało wyłączone spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję określonego w art. 81 TWE²²⁴.

W celu uniknięcia konfliktów między prawem krajowych i europejskim w dziedzinie ochrony konkurencji stworzono w TWE podstawę prawną określenia relacji między nimi. Na podstawie art. 83 ust. 2 lit. e TWE Rada na wniosek Komisji i po konsultacji z Parlamentem Europejskim może wydać przepisy mające na celu określenie relacji między ustawodawstwami krajowymi - z jednej strony a europejskim prawem ochrony konkurencji - z drugiej strony. Relacje te zostały uregulowane dopiero w rozporządzeniu nr 1/2003. Przedtem kwestie te były rozstrzygane w drodze orzecznictwa ETS uwzględniającego ogólne zasady stosowania prawa europejskiego.

Problem możliwego konfliktu między prawem krajowym i europejskim przy ich równoczesnym zastosowaniu do tego samego stanu faktycznego może wystąpić tylko w przypadku praktyk mogących wpływać na handel między państwami członkowskimi, w których mają zastosowanie art. 81 i 82 TWE. Obowiązek krajowych sądów i organów ochrony konkurencji do stosowania prawa europejskiego kształtuje się odmiennie w sprawach praktyk mogących wpływać na handel i w sprawach o charakterze czysto wewnętrznym. Określenie relacji między prawem polskim i europejskim wymaga tym samym omówienia odrębnie każdej z tych sytuacji.

3.2.1. Praktyki mogące wpływać na handel między państwami członkowskimi

Europejskie reguły ochrony konkurencji ukierunkowane są na ochronę swobody handlu między państwami członkowskimi UE. Koncentrują się na ochronie przed antykonkurencyjnymi praktykami przedsiębiorstw, powodującymi ograniczenia w obrocie między tymi państwami. O zastosowaniu art. 81 i 82 TWE w konkretnej sprawie decyduje kryterium wpływu na handel między państwami członkowskimi.

Aby zapewnić skuteczne funkcjonowanie mechanizmów współpracy między państwami członkowskimi w dziedzinie ochrony konkurencji, krajowe sądy i organy ochrony konkurencji stosują bezpośrednio art. 81 i 82 TWE w sprawach rozstrzyganych na podstawie prawa krajowego, które wchodzą w zakres art. 81 i 82 TWE²²⁵. Do czasu uchwalenia rozporządzenia nr 1/2003 stosowanie art. 81 i 82 TWE przez krajowe sądy i organy krajowe państw członkowskich nie było ich obowiązkiem i nie stanowiło reguły²²⁶. Obecnie są one do tego zobowiązane. Wynika to z postanowień wspomnianego rozporządzenia, które jako pierwsze w kilkudziesięcioletniej historii europejskiego prawa ochrony konkurencji określiło w sposób formalny związek między art. 81 i 82 TWE a prawem krajowym²²⁷. Powyższy obowiązek zakłada równoległe stosowanie prawa europejskiego i prawa krajowego. Państwa członkowskie mogą jednak przewidzieć, że w takich sytuacjach prawo krajowe nie znajdzie zastosowania.

Zastosowanie krajowego prawa konkurencji, podobnie jak przepisów z innych dziedzin prawa, musi uwzględniać zasadę pierwszeństwa prawa europejskiego.

Przed reformą, której owocem było przyjęcie rozporządzenia nr 1/2003, ETS określił warunki, na których równoległe stosowanie europejskich i krajowych przepisów o ochronie konkurencji nie naruszało pierwszeństwa. Kluczowe znaczenie miał wyrok ETS w sprawie 14/68 Walt Wilhelm . W jego świetle zastosowanie prawa krajowego w sprawie o wymiarze wspólnotowym nie mogło naruszać jednolitego zastosowania prawa europejskiego. Równoległe zastosowanie krajowych przepisów można było dopuścić tylko wówczas, gdy nie wykluczało jednolitego zastosowania europejskich przepisów o ochronie konkurencji i skuteczności środków podjętych w celu ich implementacji. Zastosowanie prawa krajowego nie mogło prowadzić do legalizacji praktyk zabronionych w TWE²²⁸. Wyrok w sprawie 14/68 Walt Wilhelm nie dawał odpowiedzi na wszystkie pytania, jakie mogły się pojawiać w sprawach o ochronę konkurencji rozstrzyganych przez sądy i organy państw członkowskich, np. czy te sądy i organy mogły zakazać porozumienia wyłączonego spod zakazu ustanowionego w art. 81 ust. 1 TWE na podstawie indywidualnej decyzji Komisji lub rozporządzenia wyłączeniowego²²⁹.

Obecnie związek między art. 81 i 82 TWE a prawem krajowym określa art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003. Stosownie do tego przepisu w sprawach, w których krajowe sądy i organy ochrony konkurencji stosują prawo krajowe do porozumień, decyzji związków przedsiębiorstw lub praktyk uzgodnionych w rozumieniu art. 81 ust. 1 TWE, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi w rozumieniu tego przepisu, stosują również art. 81 TWE. W przypadkach, gdy krajowe sądy i organy ochrony konkurencji stosują prawo krajowe do praktyk zakazanych w art. 82 TWE, stosują również art. 82 TWE. Stosując te przepisy sądy i organy państw członkowskich mają obowiązek interpretacji normatywnych przesłanek sformułowanych w nich zakazów zgodnie z acquis communautaire²³⁰.

Zgodnie z art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 zastosowanie prawa krajowego nie może prowadzić do zakazania porozumień, decyzji związków przedsiębiorstw lub praktyk uzgodnionych, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi, lecz nie ograniczają konkurencji w rozumieniu art. 81 ust. 1 TWE lub spełniają przesłanki art. 81 ust. 3 TWE, lub które objęte są rozporządzeniem w celu stosowania art. 81 ust. 3 TWE. Nie jest natomiast ograniczona możliwość przyjmowania i stosowania przez państwa członkowskie na swoim terytorium bardziej restrykcyjnych krajowych przepisów prawnych, które zakazują lub przewidują sankcje za jednostronne praktyki stosowane przez przedsiębiorstwa.

Rozporządzenie nr 1/2003 zawiera jeszcze jedno istotne zastrzeżenie wpływające na relacje między krajowym i europejskim prawem ochrony konkurencji. Jego art. 3 ust. 3 dopuszcza wprowadzanie na terytorium państw członkowskich krajowego ustawodawstwa chroniącego inne uzasadnione interesy niż te, których dotyczy prawo ochrony konkurencji, pod warunkiem zgodności takiego ustawodawstwa z ogólnymi zasadami i innymi przepisami prawa europejskiego. Bez uszczerbku dla ogólnych zasad i innych postanowień prawa europejskiego, art. 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia nie mają zastosowania, jeżeli krajowe sądy i organy ochrony konkurencji stosują prawo krajowe dotyczące kontroli koncentracji przedsiębiorstw, ani nie wykluczają stosowania tych przepisów prawa krajowego, które w przeważającym stopniu dążą do celu odmiennego niż ten, którego osiągnięciu służą art. 81 i 82 TWE²³¹.

3.2.1.1. Zakaz porozumień ograniczających konkurencję

W świetle art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003, stosując prawo krajowe do porozumień mogących wpływać na handel między państwami członkowskimi krajowe sądy i organy ochrony konkurencji nie mogą stosować surowszych zakazów porozumień ograniczających konkurencję niż te, które wynikają z prawa europejskiego. Z kolei z zasady pierwszeństwa europejskiego prawa konkurencji nad prawem krajowym wypracowanej w sprawie 14/68 Walt Wilhelm wynika, że nie mogą także na podstawie przepisów krajowych zalegalizować porozumienia zakazanego na gruncie art. 81 ust. 1 TWE²³².

Oznacza to, że w przypadku porozumień ograniczających konkurencję, prawo europejskie wyznacza zarówno maksymalny, jak i minimalny standard ochrony konkurencji²³³. Porozumienia przedsiębiorstw wpływające na handel między państwami członkowskimi nie mogą być zakazane przez krajowy organ ochrony konkurencji, jeżeli (a) nie ograniczają konkurencji w rozumieniu art. 81 ust. 1 TWE, (b) spełniają warunki wyłączenia określone w art. 81 ust. 3 TWE, (c) objęte są wyłączeniem grupowym²³⁴.

3.2.1.2. Zakaz nadużywania pozycji dominującej

Standard zbieżności prawa krajowego i europejskiego przewidziany dla porozumień mogących wpływać na handel między państwami członkowskimi nie jest tożsamy z tym, który rozporządzenie przewiduje w sprawach praktyk indywidualnych. Inaczej niż w przypadku porozumień, państwa członkowskie mogą przyjmować i stosować na swoim terytorium bardziej restrykcyjne krajowe przepisy prawne, które zakazują lub przewidują sankcje za jednostronne praktyki stosowane przez przedsiębiorstwa. Prawo krajowe w dalszym ciągu nie może natomiast, podobnie jak w przypadku porozumień, prowadzić do legalizacji praktyki, które są zakazane na podstawie art. 82 TWE²³⁵.

Rozporządzenie nr 1/2003 sankcjonuje możliwość zakazania na podstawie prawa krajowego zachowań dozwolonych w art. 82 TWE. Przyjęcie przez państwa członkowskie bardziej restrykcyjnych krajowych przepisów prawnych może oznaczać wprowadzenie zakazu "jednostronnych praktyk" podejmowanych przez przedsiębiorstwa o niższych udziałach rynkowych, niż próg dominacji wynikający z art. 82 TWE. Można to także odnosić do zakazu zachowań, które w świetle prawa europejskiego nie stanowią nadużycia pozycji dominującej w rozumieniu art. 82 TWE²³⁶. W świetle uzasadnienia zawartego w preambule do rozporządzenia nr 1/2003, bardziej rygorystyczne krajowe przepisy prawne mogą zawierać przepisy zakazujące lub nakładające sankcje za zachowania antykonkurencyjne stosowane wobec przedsiębiorstw uzależnionych ekonomicznie²³⁷.

3.2.2. Sprawy o charakterze wewnętrznym

W dziedzinie ochrony konkurencji integracja europejska znacznie ograniczyła dowolność kształtowania prawa krajowego w sprawach, w których równoległe zastosowanie ma prawo europejskie. Ten "europejski gorset" jest lżejszy w sprawach o charakterze wewnętrznym, które nie mają wpływu na handel między państwami członkowskimi UE.

Z prawa europejskiego nie wynika obowiązek całkowitej zgodności krajowych przepisów o ochronie konkurencji z art. 81 i 82 TWE²³⁸. Przepisy prawa europejskiego mogą wprawdzie nakładać na państwa członkowskie obowiązek wprowadzenia do prawa krajowego modyfikacji niezbędnych do skutecznego stosowania prawa europejskiego²³⁹. Formułowane w prawie krajowym zakazy praktyk ograniczających konkurencję składają się jednak na tę część prawa krajowego, która nie została objęta procesem harmonizacji prawa z art. 94 i 95 TWE. Nie implementuje też do prawa krajowego postanowień dyrektyw²⁴⁰. Wobec tego określając w prawie krajowym katalog zakazanych praktyk przedsiębiorstw, państwa członkowskie nie są formalnie związane katalogiem praktyk z art. 81 i 82 TWE. Państwa członkowskie mogą zatem ten katalog ustalić autonomicznie, a jedynie przy równoległym zastosowaniu prawa europejskiego są ograniczone w stosowaniu tych zakazów, na mocy art. 3 rozporządzenia nr 1/2003.

Ograniczone oddziaływanie prawa europejskiego na prawo ochrony konkurencji w sprawach wewnętrznych wynika też z tego, że w sprawach tych nie stosuje się art. 81 i 82 TWE bezpośrednio. Traktatowy zakaz praktyk ograniczających konkurencję dotyczy bowiem tylko praktyk, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi. W sprawach wewnętrznych nie mają zastosowania reguły konwergencji ustanowione w rozporządzeniu nr 1/2003. W tego rodzaju sprawach państwa członkowskie mogą zatem tworzyć własne standardy ochrony, zakazywać praktyk dozwolonych na gruncie prawa europejskiego lub zezwalać na praktyki, których stosowania prawo europejskie zakazuje²⁴¹.

Powyższe stanowisko może potwierdzać orzecznictwo ETS powstałe jeszcze przed wejściem w życie rozporządzenia nr 1/2003. Przywołać tu można wyrok ETS w tzw. "sprawach perfum" (Perfumes cases)²⁴². Sprawa, której dotyczył powoływany wyrok, dotyczyła zawartego między przedsiębiorcami jednego z państw członkowskich porozumienia dystrybucji wyrobów perfumeryjnych. Komisja uznała, że to porozumienie nie podlegało ocenie w aspekcie naruszenia traktatowych zakazów ograniczania konkurencji na wspólnym rynku z uwagi na brak wpływu na handel między państwami członkowskimi z uwagi na niskie udziały rynkowe uczestników porozumienia. Europejska i krajowa regulacja antymonopolowa rozpatruje zachowania przedsiębiorców z odmiennych punktów widzenia. Bowiem podczas gdy art. 81 i 82 TWE dotyczą ograniczeń w handlu między państwami członkowskimi, prawo krajowe chroni konkurencję na terytorium kraju. ETS potwierdził stanowisko Komisji. Stwierdził, że jeżeli w danej sprawie traktatowy zakaz praktyk ograniczających konkurencję nie znajduje zastosowania z uwagi na to, że sprawa nie może wpływać na handel między państwami członkowskimi, państwo członkowskie może stosować bardziej rygorystyczne przepisy krajowe.

Podkreślenia wymaga, że mimo braku obowiązku całkowitej zgodności z art. 81 i 82 TWE krajowych przepisów o ochronie konkurencji, w praktyce przepisy te są w znacznym stopniu zbieżne z prawem europejskim. Większość krajowych ustawodawstw z zakresu ochrony konkurencji państw członkowskich UE stanowi odzwierciedlenie europejskiego prawa ochrony konkurencji bądź też zawiera mechanizmy pozwalające na osiąganie w praktyce takich samych rezultatów jak w prawie europejskim²⁴³. Nie oznacza to naturalnie zupełnej zgodności między krajowymi porządkami prawnymi oraz art. 81 i 82 TWE. Różnice dotyczą np. oceny porozumień wertykalnych, które w niektórych porządkach prawnych były traktowane odmiennie niż na gruncie art. 81 TWE²⁴⁴. Pomimo rozbieżności w kwestiach szczegółowych, zauważalna jest tendencja do zbliżania krajowych ustawodawstw z zakresu ochrony konkurencji do odpowiednich przepisów prawa europejskiego²⁴⁵ . Tendencja ta nasiliła się w końcu lat 80. XX wieku. Jeszcze bardziej wzmocniła ją modernizacja europejskiego prawa ochrony konkurencji związana z przyjęciem rozporządzenia nr 1/2003, przejawiając się we wręcz literalnym kopiowaniu rozwiązań z prawa europejskiego²⁴⁶. Na uwagę zasługuje przykład prawa włoskiego. W art. 1.4 włoskiej ustawy o konkurencji i uczciwym handlu z dnia 27 września 1990 r.²⁴⁷ wprowadzono obowiązek prowspólnotowej interpretacji takich użytych w ustawie pojęć, jak "przedsiębiorca", "porozumienie ograniczające konkurencję", "nadużywanie pozycji dominującej", "rynek właściwy"²⁴⁸. Również brytyjska ustawa antymonopolowa (Competition Act ) z 1998 r. zawiera dyrektywę wykładni przepisów w zgodzie z prawem europejskim²⁴⁹. W świetle art. 60.2.b Competition Act, wszelkie wątpliwości odnośnie do zasad konkurencji w prawie krajowym powinny być rozstrzygane możliwie najbardziej zgodnie z prawem europejskim²⁵⁰.

3.3. Relacja między prawem polskim i europejskim dotyczącym kontroli koncentracji

W sprawach praktyk ograniczających konkurencję i w sprawach kontroli koncentracji przyjęto odmienne mechanizmy zapewnienia skutecznej realizacji zadania stworzenia systemu zapewniającego niezakłóconą konkurencję na wspólnym rynku (art. 3 ust. 1 lit. g TWE). Na podstawie rozporządzenia nr 1/2003 przepisy o zakazie praktyk ograniczających konkurencję na wspólnym rynku są stosowane przez Komisję i krajowe organy ochrony konkurencji, przy czym w przypadku tych ostatnich - równolegle z odpowiednimi zakazami zawartymi w przepisach prawa krajowego. Natomiast w sprawach kontroli koncentracji uznano, że realizacja celów TWE wymaga objęcia wyłącznie regulacją europejską koncentracji, które mogą znacząco przeszkadzać w skutecznej konkurencji na wspólnym rynku lub na jego znacznej części. W tych sprawach zasadniczo wyłączone zostało zastosowanie mechanizmów kontroli koncentracji przedsiębiorstw wynikających z przepisów wewnętrznych państw członkowskich.

3.3.1. Koncentracje o wymiarze wspólnotowym

W świetle rozporządzenia nr 139/2004 wewnętrzne reguły kontroli koncentracji obowiązujące w państwach członkowskich nie mają - co do zasady - zastosowania do koncentracji o wymiarze wspólnotowym (art. 1 ust. 1). Treść rozporządzenia nie pozostawia wątpliwości, że "żadne państwo członkowskie nie stosuje własnego ustawodawstwa krajowego dotyczącego konkurencji w stosunku do koncentracji o wymiarze wspólnotowym" (art. 21 ust. 3).

W wyjątkowych przypadkach, o czym była już mowa wcześniej, przewidziano możliwość rozpatrywania spraw o wymiarze wspólnotowym nie przez Komisję, tylko przez organ ochrony konkurencji państwa członkowskiego. Przypadki te obejmują koncentracje o wymiarze wspólnotowym, które mogą "znacząco wpłynąć na konkurencję na rynku państwa członkowskiego, który reprezentuje wszystkie cechy odrębnego rynku" (art. 4 ust. 4) oraz koncentracje, które "grożą znaczącym zakłóceniem konkurencji na rynku tego państwa członkowskiego, który ma wszelkie cechy odrębnego rynku" lub "zakłóciłyby konkurencję na rynku tego państwa członkowskiego, który ma wszelkie cechy odrębnego rynku i nie stanowi on znacznej części wspólnego rynku" (art. 9 ust. 2).

Także w wymienionych kategoriach spraw nie dochodzi do sytuacji, w których przepisy prawa krajowego i europejskiego byłyby stosowane równocześnie do merytorycznej oceny zgłoszonej koncentracji. Przekazanie przez Komisję koncentracji do rozpatrzenia przez właściwy organ państwa członkowskiego wyłącza dalsze stosowanie rozporządzenia nr 139/2004. Sprawa jest rozpatrywana tylko na podstawie przepisów prawa krajowego. Państwo członkowskie nie jest nawet związane ustaleniami Komisji poczynionymi na wcześniejszym etapie badania wpływu koncentracji na konkurencję. Rozpatrujący sprawę organ może swobodnie oceniać koncentrację w oparciu o kryteria wynikające wyłącznie z prawa krajowego²⁵¹.

Stworzenie mechanizmu przekazywania właściwemu organowi krajowemu koncentracji, które mają wymiar wspólnotowy, ale mogą negatywnie wpływać na konkurencję na odrębnym rynku właściwym w określonym państwie członkowskim dobrze wyraża traktatową zasadę subsydiarności.

3.3.2. Koncentracje niemające wymiaru wspólnotowego

Kontrola koncentracji, które nie mają wymiaru wspólnotowego, zasadniczo nie mieści się w przedmiocie zainteresowania europejskiego prawa ochrony konkurencji. To bowiem reguluje tylko te koncentracje, które mogą znacząco utrudniać skuteczną konkurencję na wspólnym rynku lub na jego znacznej części²⁵². W literaturze podniesiono, że prawo europejskie nie stoi wobec tego na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie poddało kontroli takie transakcje, które, alternatywnie: (a) mają cechy koncentracji w rozumieniu rozporządzenia nr 139/2004, ale obroty ich uczestników nie przekraczają określonych w nim progów; (b) nie są koncentracjami w rozumieniu prawa europejskiego, to znaczy nie odpowiadają pojęciu połączenia przedsiębiorstw (art. 3 ust. 1 lit. a), przejęcia kontroli (art. 3 ust. 1 lit. b) lub utworzenia wspólnego przedsiębiorcy (art. 3 ust. 4)²⁵³.

W praktyce państwa członkowskie korzystają z tej możliwości. Część państw członkowskich przewiduje obowiązek zgłoszenia transakcji, które nie mają cech koncentracji w rozumieniu rozporządzenia nr 139/2004. Przykładowo, w niektórych państwach członkowskich przewidziano obowiązek notyfikacji transakcji, w wyniku których dochodzi do objęcia mniejszościowego udziału bez przejęcia kontroli nad przedsiębiorcą²⁵⁴. Zbieżny wymóg przewidywała u.o.k.k. z 2000 r. (art. 12 ust. 3 pkt 1). Porządki prawne poszczególnych państw członkowskich wykazują również inne rozbieżności, począwszy od różnic w kwestiach proceduralnych, skończywszy na odmiennych progach wartości obrotu, z którymi wiąże się powstanie obowiązku zgłoszenia koncentracji²⁵⁵. Niezależnie od tych rozbieżności, zauważa się, że wewnętrzne przepisy dotyczące kontroli koncentracji państw członkowskich w coraz większym stopniu upodabniają się do siebie²⁵⁶.

Należy zarazem zauważyć, że w określonych, wyjątkowych przypadkach, w europejskim prawie ochrony konkurencji przewiduje się możliwość rozpatrywania przez Komisję na podstawie rozporządzenia nr 139/2004 takich spraw, które z uwagi na nieprzekroczenie przez uczestników koncentracji progów wartości obrotu, nie stanowią koncentracji o wymiarze wspólnotowym. Dotyczy to sytuacji, w których zastosowanie ma powoływana wcześniej tzw. reguła 3+ (art. 4 ust. 5) i sytuacji, w których koncentracja, choć nie ma wymiaru wspólnotowego, może wpływać na handel między państwami członkowskimi, a przez to zagrażać konkurencji na terytorium określonego państwa członkowskiego (art. 22).

Przewidziana w wymienionych przypadkach możliwość przekazania Komisji określonej sprawy nie dotyczy wszystkich rodzajów transakcji powodujących tworzenie się powiązań między wcześniej niezależnymi organizmami gospodarczymi, a jedynie tych, które mieszczą się w pojęciu koncentracji zdefiniowanym w rozporządzenia nr 139/2004. Artykuł 4 ust. 5 i art. 22 tego rozporządzenia posługują się pojęciem "koncentracja" w określonym znaczeniu, zdefiniowanym w art. 3. Na tej podstawie można stwierdzić, że powoływane przepisy mogą dotyczyć jedynie tych transakcji, które mające cechy odpowiadające tej definicji.

4. Pojęcie przedsiębiorcy w polskim prawie ochrony konkurencji w świetle relacji z prawem europejskim

Ochrona konkurencji na terytorium Polski jest realizowana równolegle za pomocą norm prawa polskiego (krajowego) i europejskiego. Stanowią one powiązane ze sobą w specyficzny sposób elementy jednego systemu ochrony konkurencji. Zakres związania prawem europejskim i zakres stosowania tego prawa w państwach członkowskich nie oznacza całkowitej swobody państw członkowskich w stosowaniu krajowych przepisów o ochronie konkurencji. By zapewnić skuteczność prawu europejskiemu, określone zostały w nim relacje między jego przepisami a przepisami pochodzącymi z prawa krajowego.

Niniejszy rozdział ma za zadanie ustalenie, czy relacja między prawem krajowym i europejskim wprowadza dla państw członkowskich obowiązek dostosowania podmiotowego zakresu stosowania krajowych reguł ochrony konkurencji do zakresu wynikającego z art. 81 i 82 TWE. Poniżej rozważony zostanie wpływ prawa europejskiego na polskie prawo ochrony konkurencji. Istnienie takiego wpływu zostanie przeanalizowane z uwzględnieniem konsekwencji, jakie miało objęcie reguł konkurencji procesem dostosowywania prawa polskiego do prawa europejskiego. Uwzględnione zostaną także zasady obowiązywania europejskiego prawa ochrony konkurencji w prawie państw członkowskich UE, a także przepisy prawa europejskiego, w których zostały określone relacje pomiędzy krajowymi ustawodawstwami a europejskim prawem ochrony konkurencji.

4.1. Dostosowanie pojęcia przedsiębiorcy do prawa europejskiego w okresie przedakcesyjnym

Definicja pojęcia przedsiębiorcy w polskim prawie antymonopolowym jeszcze przed akcesją Polski do UE zasadniczo była kształtowana tak, aby zapewnić jej zbieżność z prawem europejskim co do podmiotowego zakresu stosowania. Twierdzenie takie znajduje uzasadnienie w postanowieniach Układu Europejskiego, a także w orzecznictwie na jego tle, jak również w poglądach doktryny i analizie wprowadzanych zmian legislacyjnych. Uzasadnia to tezę o zasadności uwzględniania dorobku orzecznictwa europejskiego przy interpretacji tego pojęcia.

Ostateczny kształt nadany pojęciu przedsiębiorcy w polskim prawie ochrony konkurencji był konsekwencją realizacji zobowiązań przyjętych przez Polskę w Układzie Europejskim. Jego postanowienia zobowiązywały Polskę do zbliżania istniejącego i przyszłego ustawodawstwa w dziedzinie zasad konkurencji do ustawodawstwa istniejącego we Wspólnocie i do podjęcia wszelkich starań w celu zapewnienia zgodności jej przyszłego ustawodawstwa z prawem europejskim.

W okresie przedakcesyjnym, o czym już wcześniej była mowa, prawo europejskie nie miało na terytorium Polski mocy wiążącej. W świetle Układu Europejskiego Polska powinna była jednak podejmować starania, by zapewnić zgodność prawa krajowego z europejskim²⁵⁷. Zobowiązania przyjęte w art. 68 i 69 Układu wymogły dostosowanie polskiego prawa ochrony konkurencji do prawa europejskiego. W doktrynie²⁵⁸ i w orzecznictwie²⁵⁹ uznano, że obowiązek ten dotyczy przejęcia z prawa europejskiego do prawa krajowego zakresu ochrony konkurencji.

W orzecznictwie przyjęto, że zakres znaczeniowy terminów mających źródło w prawie europejskim, w tym pojęcia przedsiębiorcy w prawie ochrony konkurencji, powinien być interpretowany tak, by uzyskać efekt zbieżny z prawem europejskim²⁶⁰. Uznano wręcz, że w okresie, gdy polskie prawo poddawano ocenie co do stopnia zbliżenia do standardów europejskich, jego prowspólnotowa interpretacja była "szczególnie ważna"²⁶¹. W konsekwencji w orzecznictwie wielokrotnie odwoływano się do praktyki orzeczniczej Komisji i ETS, m.in. przy interpretacji takich pojęć podstawowych z zakresu prawa ochrony konkurencji, jak rynek właściwy²⁶², pozycja dominująca²⁶³, porozumienie²⁶⁴ oraz przedsiębiorca. W odniesieniu do tego ostatniego SN uznał, że wszelkie wątpliwości co do jego zakresu powinny być rozstrzygane w oparciu o wykładnię funkcjonalną, tak by uzyskać rezultat zgodny z prawem UE, przy czym ta zgodność powinna dotyczyć odwołania się do litery prawa i do praktyki sądowej²⁶⁵. Już zatem w okresie przedakcesyjnym ustaliła się metoda prowspólnotowej interpretacji pojęć ukształtowanych w polskim prawie ochrony konkurencji pod wpływem prawa i orzecznictwa europejskiego.

Skoro jeszcze przed dniem 1 maja 2004 r. podmiotowy zakres zastosowania polskiego prawa ochrony konkurencji ukształtowano z uwzględnieniem dorobku prawa europejskiego, to byłoby niezasadne odrzucenie wypracowanej w okresie przedakcesyjnym prowspólnotowej interpretacji tego pojęcia po przystąpieniu do UE. Tej oceny nie zmienia fakt, że krajowe przepisy prawa ochrony konkurencji zasadniczo składają się na tę część prawa krajowego, która nie jest objęta procesem harmonizacji z art. 94 i 95 TWE²⁶⁶. Polskie przepisy dotyczące ochrony konkurencji w praktyce zostały bowiem poddane procesowi harmonizacji w okresie stowarzyszenia Polski ze Wspólnotami Europejskimi. Dostosowanie tych przepisów wynikało z treści Układu Europejskiego, a stopień realizacji procesu dostosowawczego mógł wpływać na ocenę gotowości Polski do akcesji do UE.

4.2. Wykładnia pojęć przejętych do prawa krajowego

Uwzględnieniu przy interpretacji pojęcia "przedsiębiorca" dorobku wspólnotowego sprzyja orzecznictwo ETS. W trybie art. 234 TWE ETS wielokrotnie podejmował się odpowiedzi na pytania prejudycjalne sądów krajowych zadane w sprawach z zakresu ochrony konkurencji w sprawach czysto krajowych, w których nie miały bezpośredniego zastosowania przepisy prawa UE, ale zawarte w tych przepisach rozwiązania zostały zaczerpnięte do prawa krajowego.

W wyroku ETS w sprawie C-7/97 Oscar Bronner ETS pośrednio opowiedział się za wykładnią pojęcia pozycji dominującej w prawie austriackim, zgodną z prawem UE. Dopuścił bowiem pytanie prejudycjalne postawione w sprawie, w której zastosowanie miało wyłącznie krajowe (austriackie) prawo ochrony konkurencji, a zadający pytanie sąd nawet hipotetycznie nie był uprawniony do stosowania europejskiego prawa ochrony konkurencji. Znaczące jest odrzucenie przez ETS argumentów Komisji, która dowodziła, że z punktu widzenia prawa UE nic nie stoi na przeszkodzie, by w prawie austriackim przyjęto zakres zakazu nadużywania pozycji dominującej, odmienny niż w TWE²⁶⁷. ETS podkreślił, że ten sam stan faktyczny może naruszać krajowe i europejskie przepisy o ochronie konkurencji. W związku z tym, że krajowy sąd rozpatruje konkretną sprawę na podstawie krajowego zakazu praktyk ograniczających konkurencję nie może wykluczać odwoływania się przez ten sąd do prawa europejskiego, zwłaszcza jeżeli sąd dostrzega możliwą rozbieżność między prawem krajowym i europejskim, w szczególności - w kwestii interpretacji zakresu zakazu nadużywania pozycji dominującej²⁶⁸. Wydaje się, że w powołanym orzeczeniu ETS dał wyraz przekonaniu, że zaczerpnięte z prawa europejskiego rozwiązania w prawie krajowym powinny być interpretowane w duchu prawa UE, jeżeli z ich charakteru wynika, że mogą być stosowane zarówno do sytuacji wspólnotowych, jak i czysto krajowych. Stanowisko ETS wyrasta ze słusznego założenia, że sąd krajowy, orzekając w oparciu o ten sam przepis w stosunku do tej samej kategorii podmiotów w sprawach o analogicznej podstawie, powinien wyciągać jednolite konsekwencje prawne²⁶⁹.

Na uwagę zasługuje także stanowisko Rzecznik Generalnej w opinii do sprawy C-217/05 CEEES. Hiszpański Sąd Najwyższy (Tribunal Supremo) zwrócił się do ETS o wykładnię wspólnotowego rozporządzenia dotyczącego wyłączeń porozumień w sektorze samochodowym. Uzasadnił to tym, że sformułowany w hiszpańskiej ustawie nr 16/1989 z dnia 17 lipca 1989 r. o ochronie konkurencji (Ley de Defensa de la Competencia ) zakaz porozumień ograniczających konkurencję jest ściśle oparty na art. 81 TWE²⁷⁰, a istotny w sprawie królewski dekret (Real Decreto) nr 157/1992 z dnia 21 lutego 1992 r. odwołuje się do zasad wyłączeń porozumień w sektorze samochodowym przyjętych w prawie UE.

Rekomendując ETS rozpoznanie pytania prejudycjalnego, Rzecznik Generalna pokreśliła, że w interesie europejskiego porządku prawnego jest, by wszystkie przepisy prawa europejskiego były jednolicie interpretowane, niezależnie od tego, w jakich okolicznościach są stosowane. Sprzyjanie jednolitej interpretacji jest szczególnie zasadne w przypadku prawa ochrony konkurencji. Po pierwsze, wynika to z charakteru europejskiego systemu ochrony konkurencji, w którym przepisy prawa europejskiego i krajowego mogą być stosowane równolegle do oceny tych samych sytuacji - w sprawach mogących wpływać na handel między państwami członkowskimi. Przy czym w sprawach mających taki wpływ krajowe organy administracji i sądy stosujące prawo ochrony konkurencji są zobowiązane stosować przepisy krajowe równolegle z art. 81 i 82 TWE. Po drugie, mimo braku jednoznacznie sformułowanego obowiązku stosowania w sytuacjach o czysto wewnętrznym charakterze tych samych reguł ochrony konkurencji co w art. 81 i 82 TWE, w ustawodawstwach krajowych obserwuje się tendencję, by również w sytuacjach czysto wewnętrznych stosować zasady ochrony konkurencji korespondujące z przyjętymi w prawie europejskim. Tendencja ta jest zauważalna szczególnie po wejściu w życie rozporządzenia nr 1/2003, a jej wyrazem są również postanowienia hiszpańskiej ustawy o ochronie konkurencji. W konkluzji Rzecznik Generalna podkreśliła, że postanowienia krajowego prawa ochrony konkurencji, wzorowane na prawie europejskim, mogą być stosowane - częściowo samodzielnie, a częściowo równolegle z art. 81 i 82 TWE. Dlatego jest istotne, by odnośne postanowienia prawa europejskiego były interpretowane i stosowane jednolicie, by zapobiec różnej interpretacji jednego i tego samego postanowienia prawa europejskiego w zależności od tego, czy jest ono stosowane w danej sprawie bezpośrednio (równolegle z zakazami krajowymi), czy też pośrednio (poprzez odwołanie do niego w prawie krajowym).

Opinia Rzecznik Generalnej²⁷¹ wspiera stanowisko, że przepisy krajowe odwołujące się do dorobku prawa europejskiego należy interpretować zbieżnie z odnośnymi regulacjami europejskimi. Dotyczy to nie tylko sytuacji, gdy w treści krajowego aktu prawnego umieszczono wprost odwołanie do prawa UE, ale również wtedy, gdy przepisy krajowe są inspirowane analogicznymi rozwiązaniami europejskimi i nie ma powodów, by uważać, że intencją państwa członkowskiego było odmienne uregulowanie danej kwestii. Do takiego stanowiska przychylił się ETS, stwierdzając m.in., że "kiedy przepisy prawa krajowego dotyczące sytuacji o charakterze wyłącznie wewnętrznym są tożsame z przepisami prawa europejskiego, w szczególności dla uniknięcia ewentualnego zakłócenia konkurencji, niewątpliwie w interesie Wspólnoty jest, by celem uniknięcia ryzyka rozbieżności interpretacyjnych, mogących powstać w przyszłości, przepisy lub pojęcia przejęte z prawa europejskiego były interpretowane jednolicie, niezależnie od warunków, w jakich mają zostać zastosowane"²⁷².

Na uwagę zasługuje stanowisko ETS w sprawach, w których włoskie sądy zwracały się o interpretację art. 81 TWE, rozstrzygając sprawy na podstawie włoskiej ustawy antymonopolowej²⁷³. Przepisy tej ustawy mają zastosowanie tylko w sprawach o czysto wewnętrznym charakterze i nie są, jak w prawie polskim, stosowane równolegle do spraw, które wchodzą w zakres stosowania art. 81 i 82 TWE²⁷⁴. Za istotne uznano, że przepisy prawa europejskiego mające być przedmiotem wykładni ETS, są tożsame z odpowiadającymi im przepisami włoskiej ustawy, a ponadto, we włoskiej ustawie antymonopolowej przewidziano, że interpretacja jej przepisów dokonywana jest z uwzględnieniem zasad europejskiego prawa ochrony konkurencji. Za nieistotne uznano to, że prawo europejskie jest tylko jednym z elementów służących interpretacji przepisów prawa krajowego, a sądy włoskie nie mają bezwzględnego i bezwarunkowego obowiązku stosowania się do wykładni ETS. Wystarczające okazało się to, że urząd ochrony konkurencji swą decyzję oparł na uregulowaniach i orzecznictwie europejskim, a sąd uzasadnił pytanie prejudycjalne tym, że wykładnia prawa UE jest konieczna do rozstrzygnięcia sprawy²⁷⁵.

Przywołane przykłady z orzecznictwa mogą uzasadniać interpretację pojęcia przedsiębiorcy w polskim prawie antymonopolowym z uwzględnieniem prawa europejskiego . Mogą świadczyć za tym następujące okoliczności:

* Pojęcie przedsiębiorcy w polskim prawie ochrony konkurencji należy do tych pojęć, które mogą być stosowane równolegle z przepisami europejskimi do oceny tych samych sytuacji - w sprawach mogących wpływać na handel między państwami członkowskimi;

* Polski ustawodawca nie przesądził, że w sprawach krajowych i w sprawach o wymiarze europejskim pojęcie przedsiębiorcy zdefiniowane w u.o.k.k. należy stosować odmiennie²⁷⁶;

* Pojęcie przedsiębiorcy ukształtowało się w wyniku procesu dostosowywania prawa polskiego do prawa europejskiego. Nie zostało ono wprawdzie ukształtowane jednolicie z pojęciem przedsiębiorstwa w prawie europejskim. Acquis communautaire stanowiło jednak dla praktyki orzeczniczej nie tylko źródło inspiracji, ale również czynnik decydujący przy interpretacji pojęcia przedsiębiorcy. SN przyjął²⁷⁷, podobnie jak ma to miejsce we włoskiej ustawie nr 287, że dorobek prawa europejskiego powinien być uwzględniany przy interpretacji podstawowych pojęć używanych w prawie ochrony konkurencji, uznając, że wszelkie wątpliwości co do zakresu terminu przedsiębiorcy powinny być rozstrzygane z uwzględnieniem wykładni funkcjonalnej, tak by uzyskać rezultat zgodny z prawem UE;

* Definicja przedsiębiorcy w u.o.k.k. nie jest wprawdzie tożsama z pojęciem przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 81 i 82 TWE w tym sensie, że nie posługuje się tożsamymi sformułowaniami, ale wydaje się, że różnice nie mają doprowadzić do skutku innego niż wynikający z prawa UE²⁷⁸. Nie chodzi bowiem o tożsamość użytych sformułowań, tylko o tożsamość treści normy prawnej.

Powyższe okoliczności odpowiadają okolicznościom, które przesądziły o tym, że zgodne z interesem prawa europejskiego jest interpretowanie pojęć prawa europejskiego jednolicie, jeżeli zostały one przejęte do prawa krajowego. Wobec tego należy opowiedzieć się za tym, by pojęcie przedsiębiorcy w u.o.k.k. interpretować z uwzględnieniem europejskiego prawa konkurencji.

W tym kontekście należy zwrócić uwagę na odmienne stanowisko SN wyrażone w uzasadnieniu jednego z wyroków. SN odniósł się w nim do powoływanego wyżej wyroku ETS w sprawie C-217/05. Nie uznał jednak, by mógł on uzasadniać prowspólnotową interpretację pojęcia przedsiębiorcy w prawie antymonopolowym. Według SN rozstrzygnięcie ETS dotyczyło sytuacji, w której przepisy krajowe jednoznacznie odsyłały do aktu prawa europejskiego, w celu określenia przepisów mających zastosowanie do sytuacji o charakterze wewnętrznym. Było to rezultatem decyzji ustawodawcy, który postanowił identycznie traktować sytuacje o charakterze wewnętrznym i sytuacje o charakterze wspólnotowym²⁷⁹. Takiego odesłania nie zawiera u.o.k.k. z 2000 r. W tym przypadku należy, zdaniem SN, odwołać się do innego orzeczenia ETS, w sprawie C-346/93 Kleinwort Benson²⁸⁰. Relacjonując tę sprawę, SN zwrócił uwagę, że "ETS nie uznał za sprawę wspólnotową sprawy, w której zastosowanie znajdowały przepisy brytyjskiego prawa procesowego dotyczące jurysdykcji sądów angielskich, szkockich walijskich i północnej Irlandii, które wzorowane były na postanowieniach Konwencji Brukselskiej. ETS przyjął, że sąd krajowy miał stosować prawo krajowe, a nie prawo wspólnotowe, i interpretacja konwencji była mu zbędna do rozstrzygnięcia sprawy. Przepisy Civil Judgment Act 1982 nie umożliwiały bowiem stosowania przepisów Konwencji do ustalania jurysdykcji sądów w ramach systemu sądownictwa Zjednoczonego Królestwa. Powielały tylko rozwiązania przyjęte w Konwencji. Civil Judgment Act 1982 nie przewidywał ani nie wymagał stosowania prawa wspólnotowego. Tym samym sąd nie stosował prawa wspólnotowego, choć stosował przepisy o identycznym brzmieniu"²⁸¹. W związku z tym ETS uznał, że sprawą wspólnotową nie jest sprawa, w której przepisy krajowego prawa procesowego były tylko wzorowane na prawie europejskim, a nie przejęte z niego.

Argumentacja SN nie jest oczywista, a analogia między powołaną przez SN sprawą a sprawą interpretacji pojęcia przedsiębiorcy w u.o.k.k. - nie do końca jednoznaczna. Należy bowiem zauważyć, że wyrok ETS, na który SN się powołał, dotyczył ustawy krajowej, która czyniła wyraźne rozróżnienie pomiędzy postanowieniami mającymi zastosowanie w sytuacjach o charakterze wspólnotowym i w pozostałych sprawach. Taka sytuacja nie ma miejsca w przypadku u.o.k.k. Nie czyni ona rozróżnień co do podmiotowego zakresu zastosowania w sprawach krajowych i w sprawach, w których ma również zastosowanie prawo europejskie. Pojęcie przedsiębiorcy w sposób oczywisty ma zastosowanie w obu tych rodzajach spraw. Odpowiada to uzasadnieniu powoływanej już opinii Rzecznik Generalnej Kokott o zasadności unikania "rozbieżności w wykładni tego samego przepisu prawa wspólnotowego z uwagi na to, że w jednym przypadku ma on jedynie zastosowanie w sposób pośredni (...), zaś w innym przypadku jest stosowany bezpośrednio"²⁸².

4.3. Zasada pierwszeństwa

Rozważania dotyczące pojęcia przedsiębiorcy w kontekście relacji między polskim i europejskim prawem ochrony konkurencji muszą uwzględniać wnioski płynące z zastosowania zasad prawa europejskiego. Relacje te zostały ukształtowane m.in. w oparciu o zasadę pierwszeństwa. Należy rozważyć, czy zasada ta kreuje wymogi dotyczące podmiotowego zakresu oddziaływania krajowych przepisów o ochronie konkurencji.

Z zasady pierwszeństwa wynika obowiązek krajowych sądów i organów stosowania art. 81 i 82 TWE zgodnie z praktyką Komisji i sądów wspólnotowych, w tym posługiwania się prowspólnotową interpretacją pojęć użytych w tych przepisach, takich jak "porozumienie", "uzgodnione praktyki", "pozycja dominująca", czy "przedsiębiorstwo"²⁸³. Z zasady pierwszeństwa wynikają także wnioski co do sposobu stosowania krajowego prawa ochrony konkurencji. Gdy krajowe sądy i organy ochrony konkurencji stosują krajowe i europejskie prawo ochrony konkurencji do tego samego stanu faktycznego, pierwszeństwo ma norma prawa europejskiego²⁸⁴. Relacje między europejskim i krajowym prawem ochrony konkurencji określa rozporządzenie nr 1/2003 (w sprawach praktyk ograniczających konkurencję) oraz rozporządzenie nr 139/2004 (w sprawach kontroli koncentracji).

Sposób realizacji zasady pierwszeństwa w sprawach praktyk ograniczających konkurencję doprecyzowuje rozporządzenie nr 1/2003²⁸⁵. Jego art. 3 wprowadza obowiązek krajowych sądów i organów ochrony konkurencji stosowania art. 81 i 82 TWE do "porozumień, decyzji związków przedsiębiorstw lub praktyk uzgodnionych w rozumieniu art. 81 ust. 1 Traktatu" i do "praktyk zakazanych art. 82 Traktatu", jeżeli organy te stosują przepisy krajowe do takich porozumień i praktyk (art. 3 ust. 1). Zarazem ustanawia standardy zgodności prawa krajowego z art. 81 i 82 TWE. W celu "stworzenia jednakowych warunków dla porozumień, decyzji związków przedsiębiorstw i praktyk uzgodnionych na rynku wewnętrznym"²⁸⁶ prawo europejskie określa minimalny i maksymalny standard stosowania prawa krajowego do "porozumień, decyzji związków przedsiębiorstw lub praktyk uzgodnionych, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi". Natomiast w sprawach praktyk indywidualnych przedsiębiorstw rozporządzenie umożliwia przyjmowanie przez państwa członkowskie bardziej restrykcyjnych krajowych przepisów prawnych (art. 3 ust. 2)²⁸⁷. Zastosowanie prawa krajowego do "porozumień, decyzji związków przedsiębiorstw lub praktyk uzgodnionych w rozumieniu art. 81 ust. 1 TWE" nie może prowadzić do przyjęcia rozstrzygnięcia innego niż w art. 81 TWE. Natomiast zastosowanie krajowych przepisów o zakazie praktyk ograniczających konkurencję do praktyk zakazanych w art. 82 TWE może prowadzić do przyjęcia rozstrzygnięcia bardziej rygorystycznego, niż przewiduje to art. 82 TWE.

W tym miejscu rozważenia wymaga, czy art. 3 rozporządzenia nr 1/2003 kształtuje także zakres podmiotowy stosowania prawa krajowego do praktyk ograniczających konkurencję - w sprawach o możliwym wpływie na handel między państwami członkowskimi. Z punktu widzenia niniejszej rozprawy jest to sprawa o podstawowym znaczeniu. Gdyby tak przyjąć, to nie można by posłużyć się krajowym zakazem porozumień ograniczających konkurencję do zakazania porozumienia, którego uczestnikami są podmioty niebędące przedsiębiorstwami w rozumieniu art. 81 TWE²⁸⁸.

Należy zarazem podkreślić, że to, czy art. 3 rozporządzenia nr 1/2003 ma służyć uzgadnianiu podmiotowego zakresu stosowania prawa krajowego i europejskiego w zakresie praktyk ograniczających konkurencję nie jest jednoznaczne. Interpretacja rozporządzenia nr 1/2003 stwarza podstawy, by rozpatrywać następujące stanowiska:

* art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 wyznacza wyłącznie standardy oceny zachowań (praktyk) podmiotów mających status przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 81 i 82 TWE w sprawach mogących wpływać na handel między państwami członkowskimi. Pozostawia natomiast poza zakresem regulacji to, czy prawo ochrony konkurencji państw członkowskich poddaje ocenie zachowania podmiotów, które nie mają statusu przedsiębiorstwa w rozumieniu prawa europejskiego;

* art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 odnosi się do przedmiotowego oraz podmiotowego zakresu zastosowania krajowych przepisów o zakazie praktyk ograniczających konkurencję w sprawach mogących wpływać na handel między państwami członkowskimi.

Według pierwszej z powyższych interpretacji art. 3 ust. 2 rozporządzenia 1/2003 wyznacza wyłącznie standardy oceny zachowań przedsiębiorstw w rozumieniu art. 81 i 82 TWE. Nie zajmuje się natomiast tym, czy prawo ochrony konkurencji państw członkowskich ogranicza swobodę działania podmiotów niebędących przedsiębiorstwami w rozumieniu art. 81 i 82 TWE.

Taka interpretacja jest prezentowana w piśmiennictwie²⁸⁹. Uzasadnia się ją celem art. 3 ust. 2 rozporządzenia 1/2003, którym jest "stworzenie jednolitej podstawy materialnej²⁹⁰ oceny zachowań przedsiębiorstw w rozumieniu art. 81 i 82 TWE"²⁹¹, a nie innych podmiotów, których działalności mogą dotyczyć normy krajowego prawa ochrony konkurencji.

Za takim stanowiskiem może również przemawiać analiza treści art. 3 ust. 2 tego rozporządzenia. Mowa jest w nim o niedopuszczalności zakazu, na podstawie prawa krajowego, "porozumień, decyzji związków przedsiębiorstw lub praktyk uzgodnionych, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi" i o tym, że prawo krajowe może przewidywać bardziej restrykcyjny niż w art. 82 TWE zakaz "jednostronnych praktyk stosowanych przez przedsiębiorstwa"²⁹². Formułując te obowiązki odwołano się expressis verbis do pojęcia przedsiębiorstwa. Nie pojawia się ono wprawdzie wyraźnie w kontekście porozumienia i praktyk uzgodnionych. W doktrynie wyrażono jednak pogląd, że "odniesienie do tych pojęć oznacza porozumienia zawierane przez przedsiębiorstwa i praktyki uzgodnione przez przedsiębiorstwa. Cel tego przepisu nie wskazuje na istnienie podstaw do odmiennej interpretacji"²⁹³. Takie stanowisko może potwierdzać preambuła do rozporządzenia. Wyraźnie podkreślono w niej, że pojęcia porozumień, decyzji i praktyk uzgodnionych, którymi posłużono się w rozporządzeniu, są "autonomicznymi pojęciami z dziedziny wspólnotowego prawa konkurencji, których interpretacji dokonały sądy wspólnotowe, i obejmują uzgadnianie zachowań przedsiębiorstw na rynku"²⁹⁴. Gdyby rozporządzenie nr 1/2003 miało odnosić się do podmiotów niemających cech przedsiębiorstwa, nie posłużono by się w nim tym terminem²⁹⁵. Natomiast użycie w rozporządzeniu traktatowego pojęcia przedsiębiorstwa oznacza, że należy mu nadawać takie znaczenie, jak w TWE.

Przyjmując powyższą argumentację należałoby uznać, że rozporządzenie nr 1/2003 wyznacza standardy merytorycznej oceny na podstawie prawa krajowego zachowań podmiotów odpowiadających wspólnotowemu pojęciu przedsiębiorstwa, a zarazem, że nie odnosi się do prawa krajowego w zakresie, w jakim innym podmiotom zakazuje praktyk ograniczających konkurencję. W takim wypadku:

* zastosowanie krajowego prawa ochrony konkurencji nie mogłoby prowadzić do zakazania porozumień między podmiotami odpowiadającymi traktatowemu pojęciu przedsiębiorstwa, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi, lecz nie ograniczają konkurencji w rozumieniu art. 81 ust. 1 TWE lub spełniają przesłanki art. 81 ust. 3 TWE, lub które objęte są rozporządzeniem w celu stosowania art. 81 ust. 3 TWE. Oznaczałoby to zarazem, że prawo europejskie nie stoi na przeszkodzie, by na podstawie prawa krajowego zakazywać porozumień z udziałem podmiotów nieodpowiadających traktatowemu pojęciu przedsiębiorstwa, nawet jeżeli mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi, lecz nie ograniczają konkurencji w rozumieniu art. 81 ust. 1 TWE lub spełniają przesłanki art. 81 ust. 3 TWE, lub które objęte są rozporządzeniem w celu stosowania art. 81 ust. 3 TWE²⁹⁶. W takim przypadku przepisy prawa krajowego będą stosowane samodzielnie²⁹⁷;

* krajowe przepisy prawne mogłyby przewidywać bardziej restrykcyjny niż w art. 82 TWE zakaz jednostronnych praktyk stosowanych przez podmioty odpowiadające traktatowemu pojęciu przedsiębiorstwa. Zastosowanie krajowego prawa ochrony konkurencji mogłoby również prowadzić do zakazania praktyk mogących mieć wpływ na handel między państwami członkowskimi podmiotom nieodpowiadającym traktatowemu pojęciu przedsiębiorstwa.

W świetle tej interpretacji, zasada pierwszeństwa prawa europejskiego nad prawem krajowym nie stoi na przeszkodzie odnoszenia krajowego prawa ochrony konkurencji do podmiotów, które nie mają statusu przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 81 i 82 TWE²⁹⁸. Skoro bowiem nie mieszczą się w zakresie tego pojęcia, to z punktu widzenia prawa ochrony konkurencji ich działania nie mogą być rozpatrywane jako naruszenie konkurencji na wspólnym rynku. Gdyby ich zachowanie miało znaczenie z punktu widzenia celów Wspólnoty, zostałoby objęte zakresem pojęcia przedsiębiorstwa.

Z drugiej strony należałoby rozważyć argumenty uzasadniające ewentualne opowiedzenie się za tym, że w sprawach mogących mieć wpływ na handel między państwami członkowskimi art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 odnosi się również do podmiotowego zakresu oddziaływania krajowych przepisów o zakazie praktyk ograniczających konkurencję.

Takich argumentów może dostarczać art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003. Z pierwszego zdania tego artykułu wynika obowiązek uzyskania zbieżnego z art. 81 TWE efektu zastosowania krajowego zakazu porozumień ograniczających konkurencję. Precyzyjnie rzecz ujmując, w świetle powoływanego przepisu "zastosowanie krajowego prawa konkurencji nie może prowadzić do zakazania porozumień, decyzji związków przedsiębiorstw lub praktyk uzgodnionych, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi, lecz nie ograniczają konkurencji w rozumieniu art. 81 ust. 1 TWE". W świetle przywołanego fragmentu można twierdzić, że w sprawach mogących wpływać na handel nie powinny być zakazywane zachowania rynkowe, które nie naruszają art. 81 ust. 1 TWE. Wydaje się zarazem uprawniona konstatacja, że nie spełniałoby tego postulatu zakazanie (na podstawie prawa krajowego) porozumień między podmiotami, które nie mają statusu przedsiębiorstwa w rozumieniu TWE. Takie porozumienia "nie ograniczają konkurencji w rozumieniu art. 81 ust. 1 TWE". Przepis ten odnosi się bowiem do porozumień między podmiotami, które mają status przedsiębiorstwa.

Należy zauważyć, że każdy zakaz jest adresowany do określonego kręgu podmiotów. Przy ustalaniu treści normy formułującej zakaz zawierania określonych porozumień istotną rolę odgrywa nie tylko rodzaj zachowania w ujęciu czysto przedmiotowym, ale również podmiotowy zakres zakazu (wyznaczony przez kryteria decydujące o zaliczeniu danego podmiotu do przedsiębiorców lub ich związków). Uwzględnienie charakteru podmiotu przy wyznaczaniu zakresu normy formułującej zakaz działań, które ograniczają konkurencję w rozumieniu art. 81 ust. 1 TWE zapewniałoby spójność ustalaniu zakresu zakazu, w toku którego niewątpliwie należy brać pod uwagę także subiektywne podstawy działań (umyślność, nieumyślność) i - co zostało ujęte expressis verbis w art. 3 ust. 2 rozporządzenia - brak spełnienia wymogów z art. 81 ust. 3 TWE lub brak objęcia danego działania rozporządzeniem w sprawie stosowania art. 81 ust. 3 TWE. Opowiedzenie się za tym, że art. 3 ust. 2 ww. rozporządzenia obejmuje także aspekt podmiotowy krajowego zakazu praktyk ograniczających konkurencję - w sprawach mogących wpływać na handel między państwami członkowskimi - musiałoby prowadzić do odczytywania treści tego przepisu w sposób oznaczający odrzucenie możliwości zastosowania krajowego przepisu o zakazie porozumień w odniesieniu do podmiotów niebędących przedsiębiorstwami (ani związkami przedsiębiorstw) w rozumieniu prawa europejskiego.

W uzasadnieniu powyższego stanowiska można także odwołać się do celów rozporządzenia nr 1/2003. Ma ono zapewnić skuteczne stosowanie europejskich reguł konkurencji i mechanizmów współpracy pomiędzy organami ochrony konkurencji i sądami państw członkowskich²⁹⁹. Celem modernizacji było również ustanowienie systemu, który gwarantuje, że konkurencja na wspólnym rynku nie zostanie zakłócona³⁰⁰, a także ujednolicenie warunków konkurencji na całym terytorium Wspólnoty³⁰¹ i wzmocnienie roli europejskiego prawa ochrony konkurencji we wspieraniu procesu integracji europejskiej³⁰². Powyższe cele mogą sprzeciwiać się stosowaniu w sprawach, które mogą wpływać na handel, rozbieżnego podmiotowego zakresu europejskich i krajowych reguł ochrony konkurencji. Zastosowanie zasad określonych w art. 3 ust. 2 ww. rozporządzenia do wszystkich praktyk ograniczających konkurencję rozpatrywanych na podstawie prawa krajowego - niezależnie od statusu podmiotów stosujących te praktyki - zapobiegałoby sytuacji, w której normy prawa krajowego mogłyby decydować o legalności porozumień, które w świetle prawa europejskiego nie podlegają ocenie antymonopolowej (z uwagi na nieposiadanie przez stronę statusu przedsiębiorstwa).

Tak więc z rozporządzenia nr 1/2003 nie wynika jednoznacznie obowiązek uzgodnienia podmiotowego zakresu stosowania prawa krajowego i europejskiego w zakresie praktyk ograniczających konkurencję.

Odrębnie należy przeanalizować sprawy kontroli koncentracji. Zasada pierwszeństwa prawa europejskiego aktualizuje się w nich w inny sposób niż w przypadku praktyk ograniczających konkurencję. Rozporządzenie nr 139/2004 wprowadziło swoistą linię demarkacyjną między sprawami koncentracji o wymiarze wspólnotowym a pozostałymi transakcjami. Generalną zasadą jest to, iż jeżeli transakcja ma cechy koncentracji o wymiarze wspólnotowym w rozumieniu rozporządzenia, nie mają do niej zastosowania krajowe reguły kontroli koncentracji. Wprowadza to obowiązek powstrzymywania się państw członkowskich od stosowania ustawodawstwa krajowego w stosunku do koncentracji o wymiarze wspólnotowym (art. 1 ust. 3). Nie wyklucza natomiast expressis verbis poddania kontroli na podstawie przepisów prawa krajowego takich transakcji, które nie są koncentracjami w rozumieniu prawa europejskiego³⁰³. Można to odnosić w szczególności do transakcji z udziałem podmiotów, które nie mają cech przedsiębiorstwa w rozumieniu prawa europejskiego.

Rozstrzygając kwestię dotyczącą charakteru koncentracji, a mianowicie to, czy koncentracja ma wymiar wspólnotowy, organ krajowy posługuje się definicją tego pojęcia w art. 3 rozporządzenia nr 139/2004. Oznacza to zarazem konieczność interpretacji zgodnej z wykładnią europejską pojęć o znaczeniu ustalonym w prawie europejskim, którymi posłużono się w definicji koncentracji. Dotyczy to takich pojęć, jak "przejęcie kontroli" oraz "przedsiębiorstwo". Wskazuje na to wykładnia językowa art. 21 rozporządzenia. Ograniczając państwom członkowskim możliwość stosowania ustawodawstwa krajowego w stosunku do koncentracji, precyzuje, że ograniczenie dotyczy koncentracji "o wymiarze wspólnotowym" (art. 21 ust. 3), a zasady wynikające z rozporządzenia stosują się jedynie do koncentracji określonych w jego art. 3 (art. 21 ust. 1).

Wobec powyższych okoliczności należy stwierdzić, że rozporządzenie nr 139/2004 nakazuje państwom członkowskim powstrzymywanie się od kontroli koncentracji w rozumieniu tego rozporządzenia. Ogranicza to możliwość kontroli przez państwa członkowskie transakcji z udziałem podmiotów, które mają cechy przedsiębiorstwa w rozumieniu prawa europejskiego. Nie wynika natomiast z rozporządzenia ograniczenie możliwości kontroli przez państwa członkowskie transakcji z udziałem podmiotów, które nie mają cech przedsiębiorstwa w rozumieniu prawa europejskiego. Nie wprowadzono również wymogu, by krajowe reguły kontroli koncentracji były stosowane z uwzględnieniem pojęcia przedsiębiorstwa ukształtowanego w prawie europejskim.

W świetle przedstawionych okoliczności należy stwierdzić, że z zasady pierwszeństwa prawa europejskiego wynikają dla państw członkowskich określone obowiązki dotyczące zastosowania prawa krajowego do praktyk ograniczających konkurencję, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi i do koncentracji o charakterze wspólnotowym. Z prawa europejskiego nie wynikają jednak expressis verbis obowiązki odnoszące się do zakresu pojęcia, które w krajowym prawie ochrony konkurencji pełni te same funkcje co pojęcie przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 81 i 82 TWE.

4.4. Zasada lojalności (solidarności)

Dla państw członkowskich UE zasada lojalności (solidarności) oznacza obowiązek wspierania organów Wspólnoty w wykonywaniu jej zadań poprzez podejmowanie wszelkich właściwych środków ogólnych lub szczególnych zapewniających wykonanie zobowiązań wynikających z TWE lub z działań instytucji Wspólnoty. Zgodnie z tą zasadą państwa członkowskie powinny powstrzymywać się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrozić urzeczywistnieniu celów TWE. Zasada lojalności obliguje państwa członkowskie do uznania prymatu prawa europejskiego nad krajowym, jak również do niestanowienia prawa krajowego sprzecznego z przepisami europejskimi i eliminacji z prawa krajowego przepisów sprzecznych z prawem europejskim³⁰⁴.

Obowiązki państw członkowskich wynikające z zasady lojalności obejmują zapewnienie skuteczności europejskiego prawa ochrony konkurencji. Artykuł 10 TWE nakłada na państwa członkowskie obowiązek spójnego stosowania prawa europejskiego i lojalnej współpracy z Komisją³⁰⁵. Zasada lojalności państw członkowskich nakłada na nie obowiązek tworzenia warunków realizacji celów TWE poprzez:

a) podejmowanie wszystkich środków niezbędnych do zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z TWE;

b) ułatwienie działania Wspólnocie przez podejmowanie lub zaniechanie określonych działań;

c) powstrzymywania się od jakichkolwiek działań mogących narazić na niebezpieczeństwo realizację zadań Wspólnoty³⁰⁶.

Normy prawa konkurencji mogą stanowić kontekst normatywny, w oparciu o który będzie oceniana realizacja przez państwo członkowskie zasady lojalności (solidarności) wynikającej z art. 10 TWE³⁰⁷. Artykuł 81 i 82 TWE w zw. z art. 10 TWE nakładają na państwa członkowskie obowiązek nieprzyjmowania oraz nieutrzymywania w mocy przepisów, które mogłyby eliminować skuteczność reguł konkurencji stosujących się do przedsiębiorstw³⁰⁸. Państwo członkowskie może naruszać obowiązek zapewnienia efektywności przepisom o ochronie konkurencji, jeżeli:

1) wymaga lub sprzyja zawieraniu porozumień między przedsiębiorstwami lub stosowaniu przez nich ustalonych praktyk, a także przyjmowaniu decyzji związków przedsiębiorstw, które są sprzeczne z art. 81 TWE;

2) wzmacnia efekty opisanych wyżej działań;

3) pozbawia ustanowione przez siebie reguły ich prawodawczego charakteru poprzez delegowanie na rzecz jednostek prywatnych kompetencji do podejmowania decyzji, które wywołują skutki w sferze ekonomicznej³⁰⁹.

W sprawach kontroli koncentracji za naruszenie zasady lojalności należałoby uznać zakazanie na podstawie przepisów krajowych, wbrew dyspozycji wynikającej z rozporządzenia nr 139/2004, koncentracji o wymiarze wspólnotowym, od których kontrolowania państwo członkowskie powinno się powstrzymać.

Określenia podmiotowego zakresu stosowania krajowych przepisów o ochronie konkurencji odmiennie, niż to wynika z art. 81 i 82 TWE, nie mieści się w żadnej z kategorii wskazanych wyżej. Dotychczasowa praktyka orzecznicza nie potwierdza zatem możliwości postawienia państwu członkowskiemu zarzutu naruszenia zasady lojalności ze względu na zakres pojęcia przedsiębiorcy w prawie krajowym.

Wątpliwości rodzi także doszukiwanie się w zasadzie lojalności podstaw do kwestionowania odmiennej niż w prawie europejskim interpretacji pojęcia przedsiębiorcy w sprawach wyłącznie krajowych. Obowiązek lojalnej współpracy dotyczy wykonania zobowiązań "wynikających z (...) Traktatu lub z działań instytucji Wspólnoty ". Prawo europejskie nie formułuje jednoznacznie obowiązku stosowania w sytuacjach o czysto krajowym charakterze tych samych reguł ochrony konkurencji, co w art. 81 i 82 TWE. Europejskie prawo ochrony konkurencji odnosi się tylko do praktyk mogących wpływać na handel między państwami członkowskimi oraz do koncentracji o wymiarze wspólnotowym.

Można więc przyjąć, że państwa członkowskie nie narażają się na zarzut naruszenia zasady lojalności wskutek niezapewnienia zgodności podmiotowego zakresu oddziaływania przepisów o ochronie konkurencji z prawem europejskim. Skoro bowiem prawodawca europejski nie postanowił wyraźnie zharmonizować danych pojęć (tu: pojęcia przedsiębiorcy) w prawie krajowym, to trudno dopatrywać się interesu wspólnotowego w zgodnej interpretacji przepisów regulujących tę kwestię³¹⁰. Należy jednak zarazem wyrazić pogląd, że nawet jeżeli z prawa europejskiego nie wynika obowiązek interpretacji przepisów i pojęć przejętych do prawa krajowego z prawa europejskiego uwzględniającej reguł wykładni wypracowanej w prawie europejskim, to, niestosowanie takiej wykładni może ograniczać skuteczność integracji europejskiej.

Europejskie prawo ochrony konkurencji realizuje cele określone w TWE poprzez zakaz ograniczeń konkurencji, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi. Nie przewiduje natomiast w tym celu zwalczania ograniczeń konkurencji w sprawach mających wymiar wyłącznie krajowy. Wydaje się jednak, że dla odpowiedniej realizacji zadań Wspólnoty może być istotne to, jakie reguły ochrony konkurencji stosowane są w państwach członkowskich w sytuacjach czysto krajowych. W praktyce bowiem zarówno europejskie jak i krajowe prawo ochrony konkurencji realizują wspólny cel - ochronę konkurencji³¹¹. Ta ochrona powinna owocować wzmacnianiem integracji gospodarczej państw członkowskich UE. Pełną integrację gospodarczą może utrudniać przyjęcie w krajowych regułach ochrony konkurencji poszczególnych państw członkowskich rozbieżnych założeń.

W interesie rozwoju wspólnego rynku jest więc zbliżanie pojęć, które w prawie krajowym państw członkowskich pełnią te same funkcje, co pojęcie przedsiębiorstwa. Rozbieżność podmiotowego zakresu zastosowania reguł konkurencji w zależności od tego, czy ich źródłem jest prawo krajowe, czy prawo europejskie, może utrudniać realizację idei równej i wolnej konkurencji na obszarze UE. Może to prowadzić do tego, że uczestnicy gry rynkowej będą obowiązani dostosowywać swoje działania do zasad konkurencji w różnym stopniu, w zależności od tego, czy mają cechy przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 81 i 82 TWE, przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 pkt 1 u.o.k.k., czy też w rozumieniu obydwu tych przepisów równocześnie. Niektóre podmioty podlegałyby regułom wynikającym z całokształtu obowiązującego w polskiej przestrzeni gospodarczej systemu ochrony konkurencji, inne, regułom wynikającym wyłącznie z prawa krajowego lub z prawa europejskiego.

Postulaty ujednolicania krajowych reguł ochrony konkurencji z europejskimi były zgłaszane w doktrynie³¹². Praktyka pokazuje także, że państwa członkowskie uznają korzyści płynące z wzorowania norm prawa krajowego na rozwiązaniach europejskich - nawet w sytuacjach czysto krajowych, w których na państwach członkowskich nie spoczywa taki obowiązek. Jak już to zostało zauważone w pracy, większość państw członkowskich przyjęła krajowe reguły ochrony konkurencji stanowiące odzwierciedlenie odpowiednich norm prawa europejskiego³¹³. Należy przywołać przykład Wielkiej Brytanii, w której prawie krajowym stosuje się prowspólnotową interpretację terminu "przedsiębiorca"³¹⁴. Na tej podstawie w wyroku w sprawie Bettercare Group Trybunał Apelacyjny (Competition Appeal Tribunal) stwierdził, że wszelkie wątpliwości odnośnie zasad konkurencji w prawie krajowym powinny być rozstrzygane możliwie najbardziej zgodnie z prawem europejskim³¹⁵. Trybunał podkreślił, że obowiązek ten odnieść należy m.in. do sposobu rozumienia pojęcia "przedsiębiorca"³¹⁶. Dokonując następnie analizy charakteru skarżonego podmiotu, Trybunał oparł swoje rozważania na wnikliwej analizie obszernie powoływanego orzecznictwa ETS. Również niemiecka ustawa o przeciwdziałaniu ograniczaniu konkurencji³¹⁷ - choć w przypadku konkretnych kwestii wykazuje różnice z prawem europejskim - została z nim zintegrowana w warstwie założeń intelektualnych³¹⁸. W praktyce podmiotowy zasięg zastosowania zawartych w niej zakazów praktyk ograniczających konkurencję jest zbieżny z prawem europejskim³¹⁹. O istotnej roli wykładni prowspólnotowej w stosowaniu niemieckiego prawa krajowego przekonuje okoliczność, iż we wstępnym projekcie jednej z nowelizacji tej ustawy przewidywano przepis formułujący obowiązek sądów i organów ochrony konkurencji interpretowania krajowych zakazów porozumień ograniczających konkurencję i nadużywania pozycji dominującej na rynku z uwzględnieniem prawa europejskiego. Postanowienie takie zostało usunięte z ostatecznego tekstu nowelizacji. Argumentowano to jednak tym, że i bez tego przepisu sądy i organy ochrony konkurencji są obowiązane uwzględniać w swoim orzecznictwie zasady europejskiego prawa konkurencji³²⁰. Także postanowienia holenderskiej ustawy antymonopolowej (Mededingingswet)³²¹ są interpretowane w zgodzie z europejskimi regułami konkurencji, z uwzględnieniem tego, że mają źródło w acquis communautaire³²². Holenderski ustawodawca jednoznacznie przesądził, że należy interpretować zgodnie z art. 81 TWE m.in. takie pojęcia, jak: porozumienie, przedsiębiorca i związek przedsiębiorców (art. 1 e-g).

4.5. Zasada pewności prawa

Należy stwierdzić, że wobec stworzenia, w rozporządzeniu nr 1/2003, licznych mechanizmów ujednolicania stosowania art. 81 i 82 TWE przez organy i sądy krajowe, praktycznie wyeliminowano niebezpieczeństwo wydawania przez nie rozstrzygnięć na podstawie art. 81 i 82 TWE, które byłyby sprzeczne z praktyką stosowania prawa europejskiego. W tym kontekście odmienna ocena antymonopolowej podmiotowości danego podmiotu w tej samej sprawie na podstawie przepisów krajowych i europejskich, nie godziłaby w skuteczność ochrony konkurencji na wspólnym rynku. Poza orzeczeniem wydanym na podstawie prawa krajowego funkcjonowałoby bowiem rozstrzygnięcie wydane na podstawie przepisów TWE.

Niezależnie od powyższego, funkcjonowanie w obrocie prawnym decyzji i wyroków odmiennie oceniających dany podmiot w aspekcie jego antymonopolowej podmiotowości w prawie europejskim i krajowym nie jest pożądane. Mogłoby ograniczać pewność prawną jednostek, którym zarzuca się naruszenie zakazu praktyk ograniczających konkurencję. Oznaczałoby bowiem dopuszczenie nadawania różnych znaczeń pojęciom, które dodatkowo pełnią w prawie krajowym i europejskim analogiczną funkcję, które dodatkowo mają tę samą podstawę słowotwórczą ("przedsiębior"), wspólne pochodzenie (pochodzą od tego samego czasownika "przedsiębrać") i wiążą się z tym samym celem działania (dla obu istotą jest przedsiębranie - stawianie za cel, podejmowanie działania).

Tymczasem w prawie ochrony konkurencji realizacja zasady pewności prawnej jest szczególnie istotna. Z naruszeniem reguł ochrony konkurencji wiąże się bowiem możliwość stosowania sankcji, w tym również dotkliwych sankcji o charakterze administracyjno-karnym. Brak pewności co do podlegania regułom ochrony konkurencji może danemu podmiotowi utrudnić ustalenie ciążących na nich obowiązków i zakazów, których musi przestrzegać. Może to narażać go na zarzut naruszenia reguł ochrony konkurencji, w sytuacji, w której podleganie tym regułom mogło nie być jednoznaczne.

4.6. Zapobieganie renacjonalizacji prawa ochrony konkurencji

Wprowadzenie zgodności podmiotowego zakresu zastosowania krajowych przepisów ochronie konkurencji z prawem europejskim gwarantuje realizację celów, których osiągnięcie legło u podstaw reformy europejskiego prawa ochrony konkurencji.

Modernizacja zasad stosowania art. 81 i 82 TWE i reguł kontroli koncentracji miała nie tylko zapewnić efektywność stosowania tych przepisów, ale również wzmocnić rolę europejskiego prawa ochrony konkurencji we wspieraniu procesu integracji europejskiej. Rozszerzenie UE ujawniło bowiem rolę jednolitego materialnie prawa ochrony konkurencji jako czynnika integracji ekonomicznej "starej" i "nowej" UE³²³. Stąd w rozporządzeniu nr 1/2003 tak duży nacisk położono na to, by przeniesienie na organy krajowe środka ciężkości w orzekaniu w sprawach antymonopolowych nie sprzyjała niejednolitemu stosowaniu prawa ochrony konkurencji i jego faktycznej renacjonalizacji. W tym celu pierwotnie projektowano całkowite wyłączenie stosowania krajowych przepisów zakazujących praktyk ograniczających konkurencję w sprawach o wymiarze ponadgranicznym³²⁴. W trakcie prac pomysł ten został wprawdzie zarzucony. Obrazuje to jednak wyraźnie kierunek, w jakim według projektodawców rozporządzenia nr 1/2003 powinno zmierzać europejskie prawo ochrony konkurencji, a którego praktycznym następstwem miała być de facto marginalizacja krajowych systemów prawa konkurencji na rzecz prawa europejskiego.

Należałoby się opowiedzieć za zbieżnością z prawem europejskim pojęcia przedsiębiorcy bez względu na to, czy dana sprawa ma charakter wspólnotowy, czy też ma służyć wyłącznie ochronie konkurencji w państwie członkowskim. Przyjęcie odmiennych zakresów podstawowych pojęć prawa ochrony konkurencji, które wyznaczają zakres jego zastosowania, osłabiłoby zamiast wzmacniać jednolitość orzecznictwa antymonopolowego w UE. Zapobieganie takiemu procesowi jest szczególnie istotne przy obecnej zdecentralizowanej organizacji europejskiego systemu ochrony konkurencji, w którym gros kompetencji do stosowania prawa europejskiego przeniesiona została na organy i sądy krajowe. Dopuszczenie rozbieżności w wykładni pojęcia przedsiębiorcy mogłoby prowadzić do zmaterializowania się obaw doktryny³²⁵, że wejście w życie rozporządzenia nr 1/2003 zaowocuje renacjonalizacją prawa konkurencji.

5. Podsumowanie

W niniejszym rozdziale przedstawione zostały argumenty świadczące o korzyściach wynikających ze zbliżania do prawa europejskiego pojęć pełniących w krajowym prawie ochrony konkurencji tę samą funkcję. Wzmacniałoby to pewność prawną uczestników obrotu rynkowego prowadzących działalność na wspólnym rynku. Ograniczeniem tej pewności mogłoby być natomiast nadawanie - w obowiązującym na terytorium Polski prawie ochrony konkurencji - różnych znaczeń pojęciom, które pełnią w prawie krajowym i europejskim analogiczną funkcję. Zbliżanie pojęć zapobiegałoby także zróżnicowaniu sytuacji prawnej przedsiębiorców. Miałoby to znaczenie dla przedsiębiorców prowadzących działalność w większym wymiarze. Ich bowiem mogą dotyczyć zarówno europejskie, jak i krajowe reguły ochrony konkurencji.

Z niniejszego rozdziału wynika także, że w przypadku pojęć przejętych do krajowego prawa ochrony konkurencji z prawa europejskiego, ETS uznaje za zgodne z interesem Wspólnoty ich interpretowanie w sposób jednolity. W sprawach ochrony konkurencji ETS dał szczególny wyraz przekonaniu, że zaczerpnięte z prawa europejskiego rozwiązania w prawie krajowym powinny być interpretowane z uwzględnieniem dorobku prawa europejskiego z uwagi na to, że mogą być stosowane zarówno w sytuacjach wspólnotowych, jak i czysto krajowych.

Do pojęć, których może dotyczyć powołane stanowisko ETS, można zaliczyć pojęcie przedsiębiorcy zdefiniowane w u.o.k.k. Pojęcie to ukształtowane zostało jeszcze w okresie stowarzyszenia Polski ze Wspólnotami Europejskimi. Prawo europejskie oddziaływało wówczas na prawo polskie pośrednio, w związku z Układem Europejskim. Jego postanowienia przewidywały, że istotnym warunkiem wstępnym integracji gospodarczej Polski ze Wspólnotami jest zbliżenie istniejącego i przyszłego ustawodawstwa krajowego do prawodawstwa europejskiego (art. 68) obejmujące m.in. zasady konkurencji (art. 69). Z przeprowadzonej analizy wynika, że w związku z obowiązywaniem Układu, zasady prawa ochrony konkurencji zostały ukształtowane na wzór prawa europejskiego. Proces zbliżania objął także pojęcie przedsiębiorcy, którego zakres pojęciowy sformułowano w taki sposób, by zachować zbieżność uzyskanego efektu z prawem europejskim.

Relacja łącząca polskie i europejskie prawo ochrony konkurencji kształtuje się w inny sposób obecnie, kiedy Polska jest państwem członkowskim UE. Przepisy europejskiego prawa ochrony konkurencji mają pierwszeństwo nad odpowiednimi przepisami prawa krajowego. Postanowienia TWE z zakresu ochrony konkurencji i rozporządzenia są bezpośrednio skuteczne, a państwa członkowskie UE są w szczególności obowiązane - w imię zasady lojalnej współpracy - nie zakłócać stosowania europejskiego prawa ochrony konkurencji. Zastosowanie krajowych przepisów o ochronie konkurencji nie może utrudniać realizacji celów prawa europejskiego. W sprawach praktyk ograniczających konkurencję na wspólnym rynku krajowe zakazy tych praktyk mogą być stosowane w zakresie wyznaczonym w rozporządzeniu nr 1/2003. W sprawach kontroli koncentracji przyjęto zasadę - z pewnymi odstępstwami - wyłącznej kompetencji Komisji w sprawach o wymiarze wspólnotowym.

Z prawa europejskiego nie wynika expressis verbis dla państw członkowskich obowiązek ukształtowania w prawie krajowym pojęcia przedsiębiorcy zbieżnie z europejskim pojęciem przedsiębiorstwa. W niniejszym rozdziale przedstawiono jednak argumenty za zbliżaniem pojęć krajowego prawa ochrony konkurencji pełniących funkcję tożsamą z tą, którą w europejskim prawie ochrony konkurencji pełni pojęcie przedsiębiorstwa. Argumentem takim jest oddziaływanie prawa UE na kształtowanie się pojęcia przedsiębiorcy w okresie obowiązywania Układu Europejskiego. Mając to na uwadze, nieuzasadnione byłoby zarzucenie prowspólnotowej metody interpretacji pojęcia przedsiębiorcy po przystąpieniu Polski do UE. Istotne jest również to, że w związku z członkostwem Polski w UE normy prawa polskiego i europejskiego tworzą specyficznie powiązany system ochrony konkurencji. Zbieżność podmiotowego zakresu zastosowania przepisów wchodzących w skład tego systemu zapewniałaby jego spójność. To zaś wpłynęłoby pozytywnie na skuteczność integracji europejskiej.

Rozdział IV.

Wnioski i uwagi de lege ferenda

1. Pojęcie przedsiębiorcy w świetle założeń prawa ochrony konkurencji

W niniejszej książce zostało wykazane, że z racji założeń leżących u podstaw prawa ochrony konkurencji pojęcie przedsiębiorcy pełni w nim rolę zasadniczą. Prawo ochrony konkurencji zawiera mechanizmy wspierające rozwój wolnej i równej konkurencji, wyznaczając przedsiębiorcom publicznoprawne granice swobody korzystania z własności i wolności gospodarczej¹. Oddziaływanie za pomocą prawa ochrony konkurencji na uczestników obrotu rynkowego zapewnia warunki do działania mechanizmów konkurencji. Z racji tych założeń to przede wszystkim przedsiębiorcy (i ich związki) są podmiotami odpowiedzialności prawnej w prawie antymonopolowym.

Warunkiem realizacji celów prawa ochrony konkurencji jest takie określenie podmiotowego zakresu jego oddziaływania, by uwzględniało realia obrotu gospodarczego i ekonomiczne założenia prawa ochrony konkurencji. Optymalnie ukształtowane pojęcie przedsiębiorcy powinno uwzględniać obiektywną (rynkową) funkcję danego podmiotu w obrocie rynkowym, a konkretnie to, czy samodzielnie oferuje towary i usługi zaspokajające potrzeby osób trzecich. Powinno być natomiast niezależne od kwestii formalnych, nieistotnych z punktu widzenia konkurencji i jej ochrony. Dlatego status przedsiębiorcy nie powinien zależeć od motywów podjęcia działalności gospodarczej, zakładanych jej celów, przyjętej formy organizacyjno-prawnej oraz spełnienia formalnych wymogów legalnego podjęcia działalności. Wymienione czynniki nie decydują bowiem o tym, czy dany podmiot może w praktyce oferować towary i usługi na rynku i wpływać na stan konkurencji.

Z tego punktu widzenia definicja przedsiębiorcy w art. 4 pkt 1 u.o.k.k. w pewnym stopniu uwzględnia specyfikę prawa ochrony konkurencji, gdyż wykracza poza tradycyjne rozumienie pojęcia przedsiębiorcy jako podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą na podstawie u.s.d.g. Odwołuje się ona wprawdzie do u.s.d.g., ale obejmuje również dodatkowe cztery kategorie przedsiębiorców (art. 4 pkt 1 lit. a-d u.o.k.k.). Takie zdefiniowanie pojęcia przedsiębiorcy wskazuje na dążenie ustawodawcy do jego optymalnego ukształtowania.

Zasadniczo pozytywna ocena definicji przedsiębiorcy w u.o.k.k. nie wyklucza sformułowania uwag krytycznych w niektórych szczegółowych kwestiach. Zostaną one przedstawione w dalszej części.

Celom prawa ochrony konkurencji w większym stopniu odpowiada pojęcie przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 81 i 82 TWE. Dzięki jego funkcjonalnej interpretacji, o podmiotowości antymonopolowej w praktyce decyduje bowiem charakter działalności, a nie dodatkowe przesłanki formalne. Interpretacja tego pojęcia jest szeroka, odpowiada postulatowi objęcia zakresem prawa ochrony konkurencji wszystkich uczestników obrotu rynkowego, którzy na rynku oferują towary i usługi, zaspokajając w ten sposób potrzeby osób trzecich. Stwarza to podstawy do tego, by regulacja antymonopolowa mogła być stosowana do wszystkich faktycznych uczestników obrotu rynkowego, którzy w praktyce mogą oddziaływać na stan konkurencji.

Niezależnie od zasadniczo pozytywnej oceny regulacji europejskiej, nasuwa ona też wątpliwości. Brak legalnej definicji przedsiębiorstwa może nie dawać pewności prawnej podmiotom, którym może zostać postawiony zarzut naruszenia reguł konkurencji. Taką pewność dawałaby legalna definicja przedsiębiorstwa. Ułatwiałaby przewidzenie, czy dany podmiot jest przedsiębiorstwem w rozumieniu art. 81 lub 82 TWE i czy powinien dostosować swoje działania do wymogów prawa ochrony konkurencji. Problemy w praktyce stosowania prawa może też stwarzać uznanie za przedsiębiorstwo kilku podmiotów wyodrębnionych pod względem organizacyjno-prawnym, które stanowią jeden organizm gospodarczy (single economic unit). W związku z przyjęciem tej koncepcji pojęcie przedsiębiorstwa i osoba adresata decyzji Komisji mogą się nie pokrywać. Może to rodzić wątpliwości co do tego, jaki podmiot w konkretnej sprawie jest odpowiedzialny za naruszenie przepisów prawa. Dlatego zasady przypisania odpowiedzialności za naruszenia jednego organizmu gospodarczego powinny zostać wyraźnie określone, a nie pozostawione uznaniu Komisji.

Porównanie pojęcia przedsiębiorcy w u.o.k.k. do przedsiębiorstwa w TWE wskazuje na zbieżne dążenie do szerokiego ukształtowania podmiotowego zakresu oddziaływania polskiego i europejskiego prawa ochrony konkurencji. Jest to niewątpliwie konsekwencja tego, że z uwagi na zobowiązania przyjęte przez Polskę w Układzie Europejskim jeszcze w okresie przed akcesją Polski do Unii Europejskiej normatywne przesłanki zakazu praktyk ograniczających konkurencję były interpretowane zbieżnie z ich odpowiednikami w art. 81 i 82 TWE, a antymonopolowe pojęcie przedsiębiorcy było kształtowane z uwzględnieniem aquis communautaire.

2. Skutki odmienności pojęcia przedsiębiorcy i pojęcia przedsiębiorstwa

Zakres pojęcia przedsiębiorcy, choć zbliżony do zakresu pojęcia przedsiębiorstwa w art. 81 i 82 TWE, nie jest z nim tożsamy. Różnice między pojęciem przedsiębiorcy zdefiniowanym w u.o.k.k. i pojęciem przedsiębiorstwa ukształtowanym w europejskim prawie ochrony konkurencji mogą prowadzić do ustalenia odmiennego podmiotowego zakresu oddziaływania krajowego i europejskiego prawa ochrony konkurencji. Do podmiotu mającego cechy przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 81 i 82 TWE mogą zatem nie mieć zastosowania reguły polskiego prawa antymonopolowego. Z kolei niektóre podmioty uznawane za przedsiębiorców w u.o.k.k. mogą nie mieć cech przedsiębiorstwa w rozumieniu TWE.

Sytuacja, gdy polskie i europejskie przepisy o ochronie konkurencji mają odmienny podmiotowy zakres zastosowania budzi wątpliwości. Obie regulacje nie mają wprawdzie w pełni jednolitych celów, ale mają zasadniczo wspólne założenia: osiągnięcie korzystnych dla społeczeństwa, konsumentów i gospodarki efektów płynących z rozwoju wolnej i równej konkurencji, poprzez realizację założeń modelu skutecznej konkurencji jako źródła postępu i rozwoju gospodarczego. Nie realizują też celów na tyle odmiennych, by mogło to uzasadniać rozbieżności podmiotowych zakresów zastosowania. Ich odmienność może utrudniać pełną integrację gospodarczą w ramach UE, negatywnie wpływając na rozwój konkurencji na obszarze gospodarczym obejmującym terytorium Polski. Działania przedsiębiorców podejmowane na tym obszarze podlegają ocenie z punktu widzenia prawa europejskiego (jeżeli mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi) i prawa krajowego (również wówczas, gdy naruszenie ma wymiar czysto krajowy). W świetle zasad równoległego stosowania prawa krajowego oraz art. 81 i 82 TWE w sprawach mogących wpływać na handel (art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003) różny podmiotowy zakres zastosowania europejskich i krajowych zakazów praktyk ograniczających konkurencję może różnicować obowiązki w zakresie dostosowywania działań do zasad konkurencji. Zakres tych obowiązków będzie zależeć od tego, czy dany podmiot ma cechy przedsiębiorcy w rozumieniu prawa krajowego, prawa europejskiego, czy obydwu tych regulacji równocześnie.

* Podmioty mające status przedsiębiorcy zarówno w świetle prawa europejskiego, jak i polskiego, których zachowanie może wpływać na handel między państwami, muszą brać pod uwagę możliwość postawienia im zarzutu z art. 6 i 9 u.o.k.k. oraz art. 81 i 82 TWE. Przy czym w sprawach mogących wpływać na handel między państwami członkowskimi art. 6 i 9 u.o.k.k. muszą być stosowane w zgodzie z zasadami równoległego stosowania prawa krajowego i art. 81 i 82 TWE. Natomiast w sprawach czysto krajowych, które nie mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi, zachowania tych podmiotów podlegają ocenie wyłącznie w aspekcie art. 6 i 9 u.o.k.k.

* Organ antymonopolowy nie rozpatruje natomiast, w aspekcie zakazu praktyk ograniczających konkurencję, zachowań podmiotów mających wyłącznie status przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 81 i 82 TWE. Skoro podmioty takie nie mają statusu przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 pkt 1 u.o.k.k., nie ma do nich zastosowania zakaz praktyk ograniczających konkurencję wynikający z prawa krajowego. Prezes UOKiK nie będzie tym samym uprawniony do rozpatrywania zgodności zachowania tych podmiotów z art. 81 i 82 TWE. Jak bowiem wynika z art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003, krajowe organy ochrony konkurencji stosują art. 81 i 82 TWE wówczas, gdy "stosują krajowe prawo konkurencji do porozumień, decyzji związków przedsiębiorstw lub praktyk uzgodnionych w rozumieniu art. 81 ust. 1 Traktatu" oraz "praktyk zakazanych w art. 82 TWE". Zachowanie podmiotów mających wyłącznie status przedsiębiorstwa w rozumieniu TWE będzie mogło być natomiast rozpatrywane przez Komisję Europejską w aspekcie zgodności z tymi przepisami.

* Niejednolity zakres pojęcia przedsiębiorcy w prawie europejskim i w prawie krajowym ma doniosłe konsekwencje w sprawach porozumień ograniczających konkurencję.

Porozumienie dwóch podmiotów mających równocześnie cechy przedsiębiorcy w rozumieniu prawa krajowego i europejskiego, mogące wpływać na handel między państwami członkowskimi, powinno być ocenione przez krajowe sądy i organy ochrony konkurencji na podstawie art. 81 TWE i art. 6 u.o.k.k. Przy czym zastosowanie art. 6 u.o.k.k. do porozumień mogących wpływać na handel między państwami członkowskimi nie może prowadzić do uzyskania rezultatu odmiennego od tego, który wynika z art. 81 TWE².

Powstaje jednak pytanie, czy w przypadku porozumienia mogącego wpływać na handel między państwami członkowskimi zawartego przez podmioty, z których jeden jest przedsiębiorcą w rozumieniu zarówno prawa krajowego, jak i europejskiego, drugi zaś - jedynie w rozumieniu prawa krajowego, możliwe jest stosowanie krajowych przepisów o zakazie niedozwolonych porozumień.

Konsekwencje zaistnienia takiej sytuacji nie są jasne. Nie jest jednoznaczne to, czy w świetle art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 w sprawach mogących wpływać na handel, krajowy sąd lub organ ochrony konkurencji może na podstawie prawa krajowego poddawać ocenie zachowania podmiotów, które nie mają statusu przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 81 TWE. Możliwe są dwie interpretacje, które zostały obszernie przedstawione w rozdziale dotyczącym relacji między polskim i europejskim prawem ochrony konkurencji. Według jednej z tych interpretacji, w sprawach mogących wpływać na handel między państwami członkowskimi art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 wyznacza wyłącznie standardy oceny zachowań przedsiębiorstw, nie harmonizuje natomiast podmiotowego zakresu oddziaływania krajowego zakazu porozumień ograniczających konkurencję. W takim przypadku treść porozumienia między podmiotem będącym przedsiębiorcą w rozumieniu zarówno prawa krajowego, jak i europejskiego a podmiotem mającym wyłącznie status przedsiębiorcy w rozumieniu prawa krajowego, byłaby oceniana na podstawie prawa krajowego. Według drugiej interpretacji w sprawach mogących wpływać na handel między państwami członkowskimi art. 3 ust. 2 rozporządzenia wyznacza zarówno standardy oceny zachowań przedsiębiorstw oraz podmiotowy zakres zastosowania krajowych przepisów o zakazie praktyk ograniczających konkurencję. W takim przypadku porozumienie między podmiotem będącym przedsiębiorcą w rozumieniu prawa krajowego i europejskiego a przedsiębiorcą w rozumieniu prawa polskiego, który nie ma statusu przedsiębiorstwa w świetle art. 81 TWE, nie zostałoby w ogóle poddane ocenie w aspekcie prawa ochrony konkurencji - zarówno europejskiego, jak i polskiego³.

Niezależnie od przyjętej interpretacji art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003, rozbieżność zakresów pojęcia przedsiębiorcy w prawie polskim i europejskim może prowadzić do zróżnicowania traktowania podmiotów mających status przedsiębiorcy w prawie krajowym w sytuacjach podobnych. Jak wynika z przedstawionych przykładów, działanie takich podmiotów może być oceniane różnie w zależności od tego, czy mają one również status przedsiębiorstwa w świetle art. 81 i 82 TWE, a w sprawach zakazanych porozumień - również od tego, jaki status ma podmiot, z którym wchodzą w porozumienie.

Niejednolitość interpretacji pojęcia przedsiębiorcy w europejskim i polskim prawie ochrony konkurencji może prowadzić do zróżnicowania oceny prawnej podmiotów działających w analogiczny sposób, a tym samym do podważenia zasady równości wobec prawa ujętej w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. Problem zróżnicowanego zakresu zastosowania prawa ochrony konkurencji może pojawiać się w sprawach, w których istnieje możliwość wpływu na handel. Dotyczy opisanego wyżej problemu oceny działań przedsiębiorców w rozumieniu prawa krajowego, którzy mają również cechy przedsiębiorstw w rozumieniu prawa europejskiego, i przedsiębiorców, którzy tych cech nie mają.

Odmienna ocena danego podmiotu w aspekcie jego antymonopolowej podmiotowości w prawie europejskim i krajowym może ograniczać pewność prawną podmiotów, którym zarzuca się naruszenie zakazu praktyk ograniczających konkurencję. Antymonopolowa podmiotowość danego podmiotu mogłaby być w tej samej sprawie oceniana inaczej na podstawie przepisów krajowych i europejskich. Utrudniałoby to ustalenie, czy ciążą na nim obowiązki i zakazy mające źródło w prawie antymonopolowym (europejskim lub krajowym), których podmiot ten musi przestrzegać. Tymczasem konsekwencje zachowań sprzecznych z regułami prawa antymonopolowego powinny być możliwe do przewidzenia dla adresatów tych reguł, którym mogą być stawiane zarzuty ich naruszenia. Postulat przewidywalności jest naturalnie aktualny w odniesieniu do wszystkich przepisów prawa. W przypadku prawa ochrony konkurencji nabiera on jednak szczególnego znaczenia. Naruszenie prawa ochrony konkurencji może się bowiem wiązać z wyjątkowo dotkliwymi sankcjami, łącznie z karami pieniężnymi, w których można dopatrzeć się bliskiego pokrewieństwa z karami "kryminalnymi"⁴. Od przepisów określających podstawy stosowania tych sankcji należałoby zatem wymagać szczególnych gwarancji pewności prawa.

Brak pewności co do tego, jakie podmioty podlegają przepisom o ochronie konkurencji, sprawia, że postulat pewności prawa staje się trudny do spełnienia.

Przekonanie o niekorzystnym wpływie na rynek sytuacji, w której krajowe reguły ochrony konkurencji różnią się od europejskich, znalazło wyraz w prawodawstwie państw członkowskich, które w coraz większym stopniu wzorują normy prawa krajowego na rozwiązaniach europejskich. W ustawodawstwach krajowych przyjmuje się, o czym była już mowa, reguły ochrony konkurencji zbieżne z traktatowymi. Dotyczy to także interpretacji terminu "przedsiębiorca". Potwierdza to podany przykład rozwiązań przyjętych w krajowym prawie antymonopolowym Wielkiej Brytanii, w świetle których wszelkie wątpliwości co do zasad konkurencji powinny być rozstrzygane możliwie najbardziej zgodnie z prawem europejskim⁵. Także inne państwa członkowskie UE zbliżyły krajowe regulacje antymonopolowe do rozwiązań przyjętych w prawie europejskim. Dobrowolna harmonizacja prawa krajowego w dziedzinie ochrony konkurencji uzasadniana jest potrzebą zapobiegania niekorzystnemu wpływowi na rynek różnic między tym prawem a prawem europejskim. W austriackiej ustawie antymonopolowej⁶ przyjęto zasadę oceny porozumień między przedsiębiorcami według takich samych kryteriów, niezależnie od tego, czy mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi, czy też mają charakter czysto wewnętrzny. Ustawodawca krajowy uzasadniał to uczciwością wobec austriackich małych i średnich przedsiębiorstw, które działają na ogół na rynku krajowym. Uznano, że ich działalność nie powinna być poddana innym regułom konkurencji niż działalność przedsiębiorców prowadzących działalność w szerszym wymiarze⁷.

3. Interpretacja prowspólnotowa

Instrumentem niwelowania rozbieżności między pojęciem przedsiębiorcy w prawie krajowym i europejskim może być interpretacja prowspólnotowa. Jak wykazano w niniejszej pracy, z prawa europejskiego nie wynika expressis verbis obowiązek harmonizacji pojęcia przedsiębiorcy w krajowym prawie ochrony konkurencji. W świetle prawa europejskiego w sprawach o czysto wewnętrznym charakterze państwa członkowskie mogą zakazywać praktyk ograniczających konkurencję podmiotom, które nie mają cech przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 81 i 82 TWE i dowolnie kształtować (także od strony podmiotowej) obowiązki zgłoszenia koncentracji, które nie mają wymiaru wspólnotowego. Jeżeli natomiast chodzi o sprawy o charakterze wspólnotowym, to w sprawach kontroli koncentracji o charakterze wspólnotowym Komisja ma wyłączność (od której są możliwe wyjątki), natomiast w sprawach praktyk ograniczających konkurencję mogących wpływać na handel między państwami członkowskimi krajowy zakaz praktyk ograniczających konkurencję stosowany jest równolegle z odpowiadającym mu zakazem traktatowym, na zasadach określonych w art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003.

Mimo tego, że prawo europejskie nie formułuje expressis verbis obowiązku harmonizacji pojęcia przedsiębiorcy w krajowym prawie ochrony konkurencji, są argumenty przemawiające za tym, by rozważać kwestię zbieżnego kształtowania pojęcia przedsiębiorcy w europejskim i polskim prawie ochrony konkurencji. Przemawiają za tym szczególne uwarunkowania polskiego prawa ochrony konkurencji.

W niniejszej pracy wykazano, że Polska już przed przystąpieniem do UE przyjęła na siebie, w Układzie Europejskim, zobowiązanie zbliżania zakresu zastosowania krajowego prawa ochrony konkurencji do prawa europejskiego. Wykonanie zobowiązań Układu Europejskiego było warunkiem skuteczności dążeń Polski do członkostwa w UE. Do prawa polskiego przejęto z prawa europejskiego zakres i sposób ochrony konkurencji, w tym podmiotowy zakres zastosowania, który należało interpretować prowspólnotowo. Skoro więc prowspólnotową metodę interpretacji pojęcia przedsiębiorcy uznano za właściwą w okresie stowarzyszenia Polski ze Wspólnotami Europejskimi, to jej zarzucenie byłoby nieuzasadnione po przystąpieniu do UE.

Taki pogląd wspiera przywołane w niniejszej pracy orzecznictwo ETS, w którym uznano, że w sprawach ochrony konkurencji korzystne jest, by rozwiązania zaczerpnięte do prawa krajowego z prawa europejskiego były interpretowane z uwzględnieniem europejskiego dorobku prawnego. Z tego powodu ETS uznaje się zobowiązanym udzielać, w trybie art. 234 TWE, odpowiedzi na pytania prejudycjalne dotyczące interpretacji przepisów o ochronie konkurencji w sprawach, w których prawo europejskie nie ma bezpośredniego zastosowania. Obejmuje to sytuacje, gdy przepisy krajowe są inspirowane odpowiednimi rozwiązaniami w prawie europejskim i gdy w prawie krajowym przyjmuje się stosować wykładnię przepisów prawa krajowego zgodną z prawem europejskim, nawet jeżeli nie jest ono jedynym elementem służącym do interpretacji przepisu prawa krajowego, a sądy krajowe nie mają bezwzględnego i bezwarunkowego obowiązku stosowania się do wykładni ETS⁸.

Zbliżenie podmiotowego zakresu oddziaływania polskiego i europejskiego prawa ochrony konkurencji jest obecnie jeszcze bardziej uzasadnione niż w okresie stowarzyszenia Polski ze Wspólnotami Europejskimi. Wówczas normy prawa polskiego i europejskiego należały do odrębnych porządków prawnych. Natomiast obecnie, w związku z członkostwem Polski w UE, tworzą specyficzny system ochrony konkurencji, w którym przepisy mające źródło w prawie krajowym i europejskim mogą być stosowane równocześnie do oceny tych samych stanów faktycznych. Tak więc interpretacja przepisów i pojęć przejętych do prawa krajowego z prawa europejskiego, która nie uwzględnia wykładni wypracowanej w tym prawie, może ograniczać skuteczność integracji europejskiej.

Z powyższych względów należy opowiedzieć się za tym, by w sytuacjach, w których interpretacja odmienna mogłaby prowadzić do rozstrzygnięć nieodpowiadających celom prawa ochrony konkurencji, stosowana była interpretacja pojęcia przedsiębiorcy z art. 4 pkt 1 u.o.k.k. uwzględniająca dorobek prawa europejskiego. Ponieważ jednak taka metoda interpretacji nie może prowadzić do wykładni contra legem⁹, prowspólnotowej wykładni art. 4 pkt 1 u.o.k.k. nie można uznać za wystarczający instrument kształtowania optymalnego podmiotowego zakresu oddziaływania polskiego prawa ochrony konkurencji. Stworzenie warunków skutecznej realizacji założeń prawa ochrony konkurencji wymaga zatem przedstawienia wniosków de lege ferenda.

4. Postulaty dotyczące wykładni pojęcia przedsiębiorcy i wnioski de lege ferenda

Niezależnie od zasadniczo pozytywnej oceny kierunku ewolucji antymonopolowego pojęcia przedsiębiorcy w prawie polskim, obowiązująca jego definicja (art. 4 pkt 1 u.o.k.k.) budzi zastrzeżenia. Nie wyznacza ona podmiotowego zakresu oddziaływania prawa ochrony konkurencji w pełni optymalnie, czyli tak, aby możliwie najbardziej skutecznie chronić konkurencję. Źródłami tych zastrzeżeń są:

* bezpośrednie odwołanie się do u.s.d.g. w części definicji odnoszącej się do przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą;

* utożsamianie przedsiębiorcy z pojedynczym podmiotem (osobą fizyczną, osobą prawną lub jednostką organizacyjną niemającą osobowości prawnej) nawet w sytuacjach gospodarczego powiązania formalnie odrębnych podmiotów;

* ujmowanie pojęcia przedsiębiorcy w taki sposób, że odnosi się ono nie tylko do działalności ze sfery dominium, ale także do działalności pozostającej w sferze publicznoprawnego imperium;

* nieobjęcie zakresem pojęcia w sprawach koncentracji podmiotów niebędących osobami fizycznymi, które nie prowadząc działalności gospodarczej, podejmują działania podlegające kontroli koncentracji;

* sposób, w jaki do pojęcia przedsiębiorcy zostały włączone związki przedsiębiorców.

Poniżej wyjaśniam przyczyny, dla których uważam wskazane kwestie za budzące zastrzeżenia. Następnie przedstawiam postulaty dotyczące wykładni pojęcia przedsiębiorcy na gruncie obowiązujących przepisów oraz wnioski de lege ferenda.

4.1. Odwołanie się do przepisów o swobodzie działalności gospodarczej

Przyjęta w polskim prawie antymonopolowym koncepcja bezpośredniego odwołania się do definicji przedsiębiorcy w u.s.d.g. skłania do krytycznej refleksji¹⁰. Nie ulega wątpliwości, że podmioty mogące zagrażać konkurencji na rynku mają na ogół cechy przedsiębiorcy w rozumieniu u.s.d.g. W niektórych przypadkach definicja przedsiębiorcy w u.s.d.g. może jednak pomijać podmioty, które w praktyce pozostają w relacji konkurencji do przedsiębiorców w rozumieniu tej ustawy. Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej realizuje inne cele niż u.o.k.k. Celem tej ostatniej jest ochrona - w interesie publicznym - swobody konkurowania, która nie może podlegać ograniczeniom wskutek działań konkurentów. Natomiast u.s.d.g. realizuje konstytucyjną zasadę wolności działalności gospodarczej (art. 20 Konstytucji RP). Reguluje publicznoprawne obowiązki związane z podejmowaniem i wykonywaniem działalności gospodarczej na terytorium RP. Nakłada na prowadzących działalność gospodarczą obowiązki ewidencyjne i inne obowiązki związane z prowadzeniem tej działalności. Cele u.s.d.g. odzwierciedla definicja przedsiębiorcy. Ściśle określa krąg podmiotów, które ustawodawca chciał podporządkować publicznoprawnym obowiązkom. W tym celu posługuje się takimi kryteriami jak charakter zarobkowy, ciągłość, profesjonalizm i zorganizowany charakter działalności. Niektóre kategorie podmiotów uczestniczących w obrocie rynkowym ustawodawca pozostawia poza zakresem publicznoprawnej regulacji, formułując wyłączenia w u.s.d.g. (art. 3) lub w przepisach szczególnych (np. w ustawie - Prawo o szkolnictwie wyższym). Z uwagi na konstytucyjne podstawy i cele u.s.d.g. kwestionowany też bywa status jednostek samorządu terytorialnego i Skarbu Państwa, gdy uczestniczą w obrocie rynkowym.

Różnice celów u.o.k.k. i u.s.d.g. znajdują wyraz w sformułowanych w tych ustawach definicjach przedsiębiorcy. Realizacja celów u.o.k.k. wymaga szerokiej definicji przedsiębiorcy , obejmującej wszystkie podmioty, które oferują klientom towary i usługi, a przez przedsiębiorców mogą być traktowane jako konkurenci lub kontrahenci. Do realizacji celów u.s.d.g. tak szerokie ujęcie pojęcia "przedsiębiorca" nie jest konieczne. W ustawie tej pojęcie przedsiębiorcy ograniczono zatem do podmiotów, do których ustawodawca chciał odnieść wynikające z niej publicznoprawne obowiązki.

Odwołanie się w antymonopolowej definicji przedsiębiorcy do u.s.d.g. może oznaczać pozostawienie poza zakresem regulacji antymonopolowej uczestników obrotu rynkowego, którzy np. nie spełniają formalnych warunków legalnego podjęcia i prowadzenia działalności gospodarczej (wpis do rejestru przedsiębiorców) bądź prowadzą tę działalność w celu innym niż zysk. Osoby takie uczestniczą jednak w wymianie rynkowej, oferując towary i usługi. Ich działalność może wpływać na konkurencję w takim samym stopniu jak działalność osób odpowiadających definicji przedsiębiorcy w rozumieniu u.s.d.g. Z powyższych względów odesłanie w antymonopolowej definicji przedsiębiorcy do u.s.d.g. nie gwarantuje równości wobec reguł konkurencji wszystkich uczestników obrotu gospodarczego. Może bowiem prowadzić do zróżnicowania osób oferujących towary lub usługi tego samego rodzaju w zależności od tego, czy spełniają kryteria z u.s.d.g., czy nie.

Odesłanie w prawie antymonopolowym do definicji przedsiębiorcy z u.s.d.g. nieuchronnie prowadzi do odwołań do orzecznictwa wypracowanego na gruncie tych przepisów. Tymczasem w orzecznictwie tym pojęcie przedsiębiorcy jest interpretowane z uwzględnieniem celów u.s.d.g., a nie u.o.k.k. Dlatego w praktyce mogą być formułowane tezy sprzeczne z ratio ustawodawstwa antymonopolowego. Do takich tez zaliczyć należałoby stawianie znaku równości między pojęciem przedsiębiorcy i podmiotu działającego dla zysku. Przyjęcie w prawie antymonopolowym kryterium nastawienia na zysk eliminowałoby spod rygorów antymonopolowych część podmiotów oferujących towary i usługi, które przez przedsiębiorców mogą być traktowane jako konkurenci lub kontrahenci. Dlatego bardziej adekwatnym wyznacznikiem gospodarczego charakteru działalności jest kryterium uczestnictwa w obrocie gospodarczym i podporządkowania działalności zasadom racjonalnego gospodarowania. Uwzględniając to kryterium, należałoby mieć na względzie stanowisko SN wyrażone na gruncie u.o.k.k. z 2000 r., iż w świetle prawa antymonopolowego przedsiębiorcą jest "każdy, kto na danym rynku oferuje w sposób zorganizowany i ciągły, na własny rachunek i ryzyko, swoje produkty (...) Każdy taki podmiot wpływa bowiem na konkurencję na danym rynku, ingerując w funkcjonowanie podaży i wpływając na popyt"¹¹.

Wątpliwości co do trafności odesłania w u.o.k.k. do definicji przedsiębiorcy w u.s.d.g. wyrażają także sądy. SN przyznał,¹² że celom u.o.k.k. w większym stopniu odpowiadałaby autonomiczna definicja przedsiębiorcy. SN stwierdził, że "autonomiczny charakter instytucji prawa ochrony konkurencji może wynikać wprost z przepisów prawa". W odniesieniu do pojęcia przedsiębiorcy taka sytuacja miała miejsce pod rządami u.p.p.m. (art. 2 pkt 1), która "była marginalnie związana z definicją przedsiębiorcy w innych aktach prawnych". Zbliżało to ją do definicji z u.z.n.k., która - zdaniem SN - lepiej oddaje ducha prawa ochrony konkurencji. Technikę legislacyjną zastosowaną w u.o.k.k. z 2000 r. (tożsamą zresztą z obowiązującą u.o.k.k.) zakwestionował także SOKiK. W uzasadnieniu wyroku z dnia 18 grudnia 2002 r.¹³ SOKiK trafnie podniósł, że u.o.k.k. nie może zostać zdeformowana formalną definicją przedsiębiorcy "niefortunnie zapożyczoną z prawa działalności gospodarczej". Cele u.o.k.k. mogłyby ulec wypaczeniu, gdyby przyjąć, że "do rynku konkurencji dopuszcza się wszystkie podmioty, (...) ale chroni się ściśle wybraną grupę konkurentów, tj. tych, którzy wyczerpują przymiot przedsiębiorcy w rozumieniu prawa działalności gospodarczej". Cytowane stanowiska oddają istotę problemu. Potwierdzają też tezę, iż organ antymonopolowy nie powinien być pozbawiany wpływu na osoby, które faktycznie uczestniczą w obrocie gospodarczym, chociaż nie prowadzą działalności gospodarczej na podstawie u.s.d.g. bądź w świetle tych przepisów nie mają cech przedsiębiorcy.

Uzasadnione byłoby, by interpretując definicję przedsiębiorcy w u.o.k.k., uwzględniać poniższe uwagi:

* Pojęcie działalności gospodarczej powinno być interpretowane szeroko, z uwzględnieniem wszelkiej działalności podporządkowanej zasadom racjonalnego gospodarowania, polegającej na zaspokajaniu potrzeb osób trzecich poprzez oferowanie towarów i usług (uczestnictwie w obrocie gospodarczym), choćby nie była nastawiona na zysk. Odpowiadałoby to realiom obrotu rynkowego, w których zysk nie jest jedynym motywem działalności;

* Podmioty prowadzące działalność gospodarczą uboczną w stosunku do niegospodarczej działalności głównej należałoby uznać za przedsiębiorców w zakresie ich działalności ubocznej. Na gruncie u.s.d.g. nie jest to bezdyskusyjne¹⁴;

* Wpis do rejestru przedsiębiorców lub jego brak nie powinien kategorycznie przesądzać o statusie przedsiębiorcy, choćby dokonanie takiego wpisu było wymogiem legalnego wykonywania działalności gospodarczej. Na gruncie u.s.d.g. może wywoływać spory to, czy wpis do rejestru przedsiębiorców przesądza o tym, że podmiot jest przedsiębiorcą. Ratio u.o.k.k. przemawiałoby za jej stosowaniem do wszystkich uczestników obrotu rynkowego faktycznie prowadzących działalność rynkową, niezależnie od spełnienia wymogów formalnych;

* Wyłączenie określonej działalności (w przepisach szczególnych) z zakresu działalności gospodarczej w rozumieniu u.s.d.g. nie powinno decydować o ocenie jej charakteru na gruncie u.o.k.k. Postanowienia ustaw szczególnych, w świetle których dana działalność nie jest działalnością gospodarczą w rozumieniu u.s.d.g., mają na celu wyłączenie osób podejmujących tę działalność spod obowiązków określonych w u.s.d.g. Takie wyłączenie nie powinno wpływać na podmiotowość antymonopolową, jeżeli w praktyce działalność tych, których wyłącznie dotyczy, ma cechy działalności właściwej uczestnikom obrotu rynkowego;

* Za przedsiębiorców należy uznać przedsiębiorców zagranicznych w rozumieniu u.s.d.g. W związku z tym należałoby uznać, że odesłanie w początkowym fragmencie art. 4 pkt 1 u.o.k.k. do pojęcia "przedsiębiorcy w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej" stanowi odesłanie do wszystkich kategorii przedsiębiorców określonych w tej ustawie, a nie tylko do przedsiębiorcy w znaczeniu ścisłym (w rozumieniu art. 4 tej ustawy). Przyjęcie odmiennego poglądu przeczyłoby deklarowanej w art. 1 u.o.k.k. zasadzie eksterytorialności prawa ochrony konkurencji. Zablokowałoby organowi antymonopolowemu możliwość podjęcia kroków prawnych wobec osób prowadzących działalność gospodarczą za granicą, oddziałujących na polski rynek pośrednio lub w obronie przedsiębiorców zagranicznych, których wejście na polski rynek utrudniają działania polskiego przedsiębiorcy;

* Wszelkie wątpliwości co do statusu przedsiębiorcy należy rozstrzygać z uwzględnieniem celów prawa antymonopolowego. Pojęcie przedsiębiorcy powinno być definiowane możliwie szeroko z uwagi na to, że rolą prawa antymonopolowego jest ochrona konkurencji we wszelkich stadiach obrotu i we wszystkich sektorach gospodarki¹⁵. Inaczej istniałaby obawa pozbawienia kontroli antymonopolowej niektórych uczestników obrotu.

Formułując powyższe postulaty, mam przekonanie o ich doraźności. Interpretacja pojęcia przedsiębiorcy nadal musi bowiem uwzględniać wszystkie kryteria wynikające z art. 2 i art. 4 u.s.d.g. Ich pominięcie mogłoby narazić stosujących prawo na zarzut wykładni contra legem. Skłania to do postawienia postulatu de lege ferenda: sformułowania autonomicznej definicji przedsiębiorcy, która nie odsyła do definicji tego terminu w u.s.d.g. Takie rozwiązanie istniało już w u.p.p.m. Powrót do niego byłby korzystny. Proponowany zabieg sprawiłby, że pojęcie przedsiębiorcy uwzględniałoby specyfikę regulacji antymonopolowej. Złagodziłoby to zależność prawa antymonopolowego od interpretacji pojęcia przedsiębiorcy na tle innego aktu prawnego, która może nie uwzględniać celów prawa ochrony konkurencji. Nie wyłączałoby to natomiast posiłkowego odwoływania się do definicji przedsiębiorcy i działalności gospodarczej znajdujących się w przepisach o swobodzie działalności gospodarczej.

4.2. Znaczenie gospodarczych powiązań między odrębnymi podmiotami

Warte rozważenia byłoby traktowanie tak jak jednego przedsiębiorcy powiązanych ze sobą kapitałem lub faktycznie osób fizycznych lub prawnych, jeżeli w wyniku istniejących między nimi powiązań prowadzą razem działalność, realizując wspólny cel gospodarczy.

Taką możliwość przewiduje prawo europejskie, w którym jako jedno przedsiębiorstwo traktowane są podmioty tworzące jeden organizm gospodarczy (single economic unit ). Definicja przedsiębiorcy w u.o.k.k. nie przewiduje takiej możliwości. Wiąże zasadniczo pojęcie przedsiębiorcy z pojedynczymi podmiotami, nawet jeżeli istnieją między nimi powiązania kapitałowe lub faktyczne, które powodują, że podmioty te faktycznie realizują wspólny cel gospodarczy (wyjątkiem są związki przedsiębiorców).

W świetle antymonopolowej definicji przedsiębiorcy status przedsiębiorcy mogą mieć zasadniczo tylko pojedyncze osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne, którym przepisy prawa przyznają zdolność prawną. Utożsamienie pojęcia przedsiębiorcy w każdym przypadku z pojedynczą jednostką wyodrębnioną prawnie może w określonych sytuacjach nie uwzględniać realiów obrotu rynkowego.

Stawianą tezę można uzasadniać na przykładzie spółki cywilnej. Definicja przedsiębiorcy w u.o.k.k. nie pozostawia wątpliwości, że cech przedsiębiorcy ma nie sama spółka cywilna, lecz odrębnie każdy z jej wspólników. Wynika to z bezpośredniego odwołania się w tej definicji do u.s.d.g., która wyraźnie przesądza to w art. 4 ust. 2. Za bardziej adekwatne do gospodarczego charakteru spółki cywilnej można uznać traktowanie działań podejmowanych przez wspólników w ramach spółki cywilnej jak działań jednego przedsiębiorcy. Takie rozwiązanie uwzględniałoby fakt, że w praktyce obrotu gospodarczego między wspólnikami spółki cywilnej istnieją gospodarcze powiązania powodujące, że de facto działają wspólnie, przez swoją spółkę, realizując uzgodnione formy współdziałania dla osiągnięcia założonych celów gospodarczych. Również w sprawach będących przedmiotem regulacji prawa ochrony konkurencji wspólnicy spółki cywilnej na ogół będą występować wspólnie (w związku z działalnością w ramach spółki) i jako jeden podmiot będą traktowani przez innych uczestników rynku. Przykładowo, uczestnicy porozumienia polegającego na podziale rynku raczej przyporządkują odpowiedni udział w podzielonym rynku spółce, a nie oddzielnie każdemu z jej wspólników. Wspólnicy spółki cywilnej będą też bez wątpienia występować wspólnie jako jeden oferent w postępowaniach o zamówienie publiczne. Zatem w przypadku udziału w porozumieniu polegającym na uzgodnieniu warunków ofert składanych przez przystępujących do przetargu, wszyscy wspólnicy spółki cywilnej przystąpią do przetargu z jedną wspólną ofertą. Koordynacja działalności między wspólnikami spółki cywilnej jest logiczną konsekwencją pozostawania przez nich w stosunku obligacyjnym¹⁶.

W tym kontekście zgodzić się należy z poglądem wyrażonym w literaturze, iż "pozbawienie spółki cywilnej przymiotu przedsiębiorcy rozmyło obraz prowadzenia działalności gospodarczej przez grupę osób powiązanych węzłem obligacyjnym umowy spółki". Analizując sytuację spółki cywilnej, tylko na gruncie prawa działalności gospodarczej, autor stwierdził, że pozbawienie spółki cywilnej przymiotu przedsiębiorcy doprowadziło do "rozproszenia wspólników w rejestrze przedsiębiorców, utrudniając ich identyfikację oraz identyfikację ich przedsiębiorstwa"¹⁷.

Należy także podnieść, że na gruncie niektórych ustaw przyznaje się podmiotowość prawną podmiotom, które nie mają osobowości prawnej ani nie są jednostkami organizacyjnymi dysponującymi zdolnością prawną. Postulat uznania odrębności organizacyjnej spółki cywilnej realizowany jest w przepisach prawa podatkowego. W świetle art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535 z późn. zm.) podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. Spółka cywilna otrzymuje własny numer ewidencji podatkowej NIP¹⁸, przez co ustawodawca zapewnił jej status samodzielnego podatnika podatku od towarów i usług.¹⁹ W obrocie gospodarczym funkcjonują także inne gospodarczo powiązane struktury organizacyjne składające się z wielu formalnie odrębnych podmiotów. Zaliczyć do nich można podatkowe grupy kapitałowe w rozumieniu art. 1a ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z późn. zm.). Są to grupy co najmniej dwóch spółek prawa handlowego mających osobowość prawną, które pozostają w związkach kapitałowych (art. 1a ust. 1). Przepisy prawa umożliwiają uznanie takiej grupy za podatnika, pod warunkiem spełnienia określonych wymogów (art. 1a ust. 2).

Traktowanie w prawie antymonopolowym działań podejmowanych przez wspólników w ramach spółki cywilnej jak działań jednego przedsiębiorcy byłoby zbieżne z interpretacją pojęcia przedsiębiorstwa w art. 81 i 82 TWE. Wspólnicy spółki cywilnej są wprawdzie odrębnie zarejestrowanymi przedsiębiorcami, jednak z punktu widzenia kontrahentów, konsumentów i konkurentów to spółka cywilna, nie zaś poszczególni jej wspólnicy, jest uczestnikiem obrotu. Spółka cywilna tworzy samodzielny organizm gospodarczy realizujący jednolicie uzgodnione cele rynkowe. Uznanie jej za przedsiębiorcę gwarantowałoby uwzględnienie faktycznych powiązań gospodarczych między wspólnikami. Podany przykład spółki cywilnej skłania do tego, by osoby fizyczne lub prawne powiązane ze sobą kapitałowo lub faktycznie, które na rynku wspólnie prowadzą działalność, realizując tożsamy cel gospodarczy traktować tak, jakby byli jednym przedsiębiorcą. Wprawdzie praktyce orzeczniczej znane są przykłady traktowania odrębnych, ale gospodarczo powiązanych przedsiębiorców jakby były jednym podmiotem²⁰, jednak stanowisko takie nie jest, jak wykazano, powszechnie akceptowane²¹.

4.3. Uwzględnienie w pojęciu przedsiębiorcy podmiotów prowadzących działalność ze sfery publicznoprawnego imperium

W polskim orzecznictwie antymonopolowym dotyczącym oceny działalności podmiotów realizujących zadania publiczne brakuje wyraźnego rozróżnienia na niepodlegające kognicji organów antymonopolowych działania władcze ze sfery publicznoprawnego imperium oraz działania ze sfery dominium podlegające u.o.k.k. W przypadku podmiotów realizujących zadania użyteczności publicznej zasadne byłoby ograniczenie ingerencji organu antymonopolowego do cywilnoprawnej sfery ich działalności, w której uczestniczą w obrocie gospodarczym, decydując np. o zasadach udostępniania należącej do nich infrastruktury. Takie stanowisko jest wyrażane w orzecznictwie²², jednak dominujący wydaje się pogląd przeciwny, w świetle którego zakazy wynikające z u.o.k.k. dotyczą działań jednostek samorządu terytorialnego w zakresie w jakim wydają akty prawa miejscowego lub decyzje administracyjne, związane z organizowaniem usług użyteczności publicznej²³. Tymczasem bronić można poglądu, że rozstrzyganie przez Prezesa UOKiK w sprawach ze sfery publicznoprawnego imperium wykracza poza cele prawa ochrony konkurencji i poza powody, dla których do definicji przedsiębiorcy wprowadzono kategorię przedsiębiorców świadczących lub organizujących usługi użyteczności publicznej:

* Prawo antymonopolowe służy ochronie mechanizmu konkurencji przed zniekształcaniem, ograniczaniem lub eliminowaniem przez uczestników obrotu rynkowego. Chroniąc swobodę konkurowania, prawo antymonopolowe wyznacza im granice swobody korzystania z przynależnej im własności i wolności gospodarczej²⁴, a zakaz praktyk ograniczających konkurencję odnosi się do gospodarczych skutków ich działalności²⁵. To odróżnia prawo antymonopolowe od takich dziedzin prawa jak prawo pomocy publicznej, które cel wspierania konkurencji realizują oddziałując na władzę publiczną²⁶. Prawo antymonopolowe powinno zatem oddziaływać na sferę zachowań podmiotów prawa publicznego, tylko wtedy, gdy mają charakter gospodarczy. Przepisy o ochronie konkurencji nie powinny natomiast poddawać ocenie i kontroli legalności zachowań tych podmiotów w zakresie wykonywania władzy publicznej²⁷. Służą temu inne przepisy prawa, ustanawiające mechanizmy nadzoru nad legalnością takich działań lub nadające obywatelom uprawnienia do zaskarżania takich rozstrzygnięć, jeżeli naruszają ich uprawnienia;

* Jak stwierdzono w piśmiennictwie, "sformułowania ustawy wyraźnie wskazują na to, że organy ochrony konkurencji mogą ingerować w zachowania podejmowane w sferze prawa prywatnego. Dokonywana przez nie kontrola aktów władczych musi prowadzić do unicestwienia zamiaru ustawodawcy, jakim jest poddanie pewnych rynków odrębnej, szczególnej regulacji, wykorzystującej inne kryteria niż kontrola sprawowana przez organy ochrony konkurencji"²⁸. Ustawodawcy nie chodziło o przeciwdziałanie wszelkim możliwym ograniczeniom konkurencji w wyniku działań władzy publicznej²⁹, lecz jedynie ograniczeniom płynącym z "majątkowych przejawów udziału państwa i samorządu terytorialnego lub zawodowego w gospodarce"³⁰. Tym samym podmioty wykonujące władzę publiczną (np. jednostki samorządu terytorialnego) mogą być uznane za przedsiębiorcę, "gdy wskutek podejmowanego działania można ją zakwalifikować jako jednostkę uczestniczącą w obrocie gospodarczym"³¹;

* W doktrynie uznano, że odniesienie pojęcia przedsiębiorcy do podmiotów świadczących lub organizujących usługi użyteczności publicznej nawiązuje do odpowiednich rozwiązań funkcjonujących w państwach UE, przewidzianych także w art. 86 TWE³². Przepis ten określa w ust. 2, granice, w których normom konkurencji podlegają przedsiębiorstwa zarządzające usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym lub mające charakter monopolu skarbowego³³;

* Należy także odwołać się do argumentacji wykorzystywanej w procesie legislacyjnym, w wyniku którego znowelizowano u.p.p.m., uznając za przedsiębiorców podmioty organizujące lub świadczące usługi o charakterze użyteczności publicznej, niebędące działalnością gospodarczą³⁴. W sejmowych pracach nad ustawą przedstawiciele organu antymonopolowego wypowiadali się na temat projektowanej nowelizacji, nazywając ją "zmianą, która nie tworzy nowego bytu" i jest usankcjonowaniem dotychczasowego orzecznictwa antymonopolowego, które "wykształciło takie zasady, że gminy w ramach prowadzonej działalności na rynku, gdzie występują inne podmioty albo konkurenci - nawet bez celu zarobkowego - podlegają też kontroli antymonopolowej"³⁵.

W świetle tej argumentacji zakres ingerencji organu antymonopolowego w sferę użyteczności publicznej należałoby interpretować tak, by wyłączyć z niego sytuacje, w których ma miejsce realizacja publicznoprawnego imperium. Wprawdzie nie ulega wątpliwości, że dla rozwoju gospodarczego może mieć znaczenie to, w jaki sposób podmioty wykonujące władzę publiczną oddziałują władczo na gospodarkę. Nie powinno to jednak stanowić przedmiotu zainteresowania prawa ochrony konkurencji. Natomiast rolą ustawodawcy jest takie określenie zakresu i sposobu działania tych podmiotów, by nie mogły zniekształcać konkurencji.

Niezależnie od powyższego należałoby przyłączyć się do postulatu nowelizacji art. 4 pkt 1 lit. a u.o.k.k. w taki sposób, by przepis ten odnosił się do podmiotów organizujących wszelkie usługi użyteczności publicznej, a nie tylko te, które - jak stwierdza się in fine omawianego przepisu - "nie są działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej". Obecnie może budzić wątpliwości, czy art. 4 pkt 1 lit. a u.o.k.k. odnosi się do podmiotów organizujących świadczenie usług użyteczności publicznej, jeżeli usługi te są świadczone przez przedsiębiorców w rozumieniu u.s.d.g.³⁶ Jego zakres wyraźnie ograniczono do podmiotów organizujących świadczenie usług niebędących działalnością gospodarczą. Tymczasem w praktyce wiele usług użyteczności publicznej jest realizowanych zarówno przez podmioty niebędące przedsiębiorcami w rozumieniu u.s.d.g. (np. zakłady budżetowe), jak i przez przedsiębiorców prowadzących działalność na podstawie u.s.d.g. To konsekwencja powoływanego w pracy procesu prywatyzacji zadań publicznych. W jego wyniku władza publiczna nie zawsze realizuje zadania publiczne samodzielnie, tylko powierza je podmiotom prawa prywatnego. W niektórych przypadkach świadczenie usług użyteczności publicznej przez przedsiębiorców w rozumieniu u.s.d.g. wynika z przepisów prawa, np. zbiorowe zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków może być świadczone przez przedsiębiorców w rozumieniu u.s.d.g. lub gminne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej³⁷. Literalna interpretacja art. 4 pkt 1 lit. a u.o.k.k. mogłaby prowadzić do wniosku, że w podanym przykładzie nie jest przedsiębiorcą gmina, która organizuje świadczenie usług wodociągowych, jeżeli ich świadczenie należy np. do spółki prawa handlowego.

4.4. Włączenie do pojęcia przedsiębiorcy osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, która podejmuje działania podlegające kontroli koncentracji

Ustawodawca posłużył się definicją przedsiębiorcy do objęcia obowiązkiem zgłoszenia koncentracji podejmowanych przez osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej, które sprawują już kontrolę nad co najmniej jednym przedsiębiorcą i podejmują kolejne działania podlegające przepisom o kontroli koncentracji. Takie unormowanie znajduje swoje uzasadnienie. Koncentracje przeprowadzane przez takie osoby mogą powodować ograniczenia konkurencji³⁸. Wątpliwości wywołuje natomiast to, że art. 4 pkt 1 lit. c u.o.k.k. ogranicza podmiotowo zakres kontroli koncentracji przeprowadzanych przez osoby, które nie prowadzą działalności gospodarczej do koncentracji przeprowadzanych przez osoby fizyczne. Do ograniczenia konkurencji mogą tymczasem prowadzić koncentracje dokonywane przez nieprowadzące działalności gospodarczej jednostki organizacyjne. Wydaje się, że zasadne byłoby objęcie także tych podmiotów zakresem kontroli koncentracji, podobnie jak w prawie europejskim (art. 3 ust. 1 lit. b rozporządzenia nr 139/2004). Wobec tego postulować należałoby taką zmianę ustawy, by obowiązek zgłoszenia zamiaru koncentracji dotyczył także koncentracji przeprowadzanych przez nieprowadzące działalności gospodarczej osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną³⁹.

Odrębnego rozważenia wymaga to, czy słusznie efekt rozszerzenia zakresu kontroli koncentracji jest osiągany w drodze, jak trafnie stwierdzono w literaturze, "nieco sztucznej"⁴⁰ modyfikacji definicji przedsiębiorcy. Można bowiem znaleźć argumenty przemawiające za przyjęciem innego rozwiązania w miejsce obecnego. Tożsamy efekt mógłby zostać osiągnięty poprzez odpowiednią modyfikację przepisów u.o.k.k. odnoszących się do kontroli koncentracji, w szczególności - przez odpowiednie zdefiniowanie pojęcia koncentracji, tak jak w rozporządzenia nr 139/2004⁴¹. Natomiast wątpliwości budzi przyjęcie, jak ma to miejsce obecnie, że przedsiębiorcą może być podmiot nieprowadzący działalności w sferze wytwórczości ani w sferze usług. Takiemu rozwiązaniu można zarzucić sprzeczność z ekonomicznym ujęciem przedsiębiorcy. Akcentowany jest w nim dynamiczny charakter aktywności przedsiębiorcy. W różnych definicjach akcentowana jest konieczność podejmowania przez przedsiębiorcę działań w sferze produkcji, handlu lub usług, organizowania i kierowania przedsięwzięciami mającymi "produktywny charakter"⁴², "podejmowania się wykonania jakiejś roboty"⁴³, a także prowadzenia przedsiębiorstwa⁴⁴ (a zatem wpływania na kierunki jego rozwoju, a nie tylko dysponowania udziałami). Przedsiębiorcą nie można zatem stać się przez samo tylko zaangażowanie kapitału w utworzenie spółki kapitałowej, która kierowana jest przez organy, a nie przez właścicieli udziałów (akcji) mających ograniczony wpływ na decyzje organów spółki⁴⁵.

4.5. Włączenie związku przedsiębiorców do pojęcia przedsiębiorcy

Wątpliwości rodzi technika legislacyjna, przy użyciu której włączono związki przedsiębiorców w zakres znaczeniowy pojęcia przedsiębiorcy w art. 4 pkt 1 lit. d u.o.k.k. Przepis ten nieprecyzyjnie określa katalog spraw, w których związek przedsiębiorców powinien być utożsamiany z przedsiębiorcą. Źródłem problemów jest użycie w tym przepisie nieostrego pojęcia "na potrzeby stosowania przepisów dotyczących praktyk ograniczających konkurencję oraz praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów". Mogą pojawiać się wątpliwości, czy to sformułowanie odnosi się tylko do spraw bezpośrednio dotyczących praktyk ograniczających konkurencję (tzn. postępowań wyjaśniających i antymonopolowych w sprawach tych praktyk)⁴⁶, czy także do spraw pośrednio dotyczących wymienionych praktyk (kary pieniężne nakładane za naruszenie zakazu praktyk ograniczających konkurencję lub w związku z naruszeniami proceduralnymi).

Względy celowościowe przemawiają za tym, by odnosić użyte przez ustawodawcę sformułowanie "przepisy dotyczące praktyk ograniczających konkurencję" również do tej drugiej kategorii spraw. Wśród nich znajdują się bowiem przepisy ustanawiające sankcje mające zapewnić skuteczność działań zmierzających do wykrycia naruszenia zakazu praktyk ograniczających konkurencję (art. 106 ust. 2 pkt 2 i 3) oraz skuteczne wykonywanie orzeczeń dotyczących zakazu praktyk (art. 107). Ewentualne uznanie, że na potrzeby powyższych przepisów związki przedsiębiorców nie są przedsiębiorcami, oznaczałoby zróżnicowanie katalogu sankcji, które Prezes UOKiK może stosować w tych samych sprawach wobec niektórych przedsiębiorców. Obniżyłoby to skuteczność oddziaływania na tych przedsiębiorców (z art. 4 pkt 1 lit. d u.o.k.k.), których sankcje nie dotyczą. Stawiałoby też pod znakiem zapytania realizację założenia prawa ochrony konkurencji, jakim jest równe traktowanie wszystkich przedsiębiorców.

Aby rozwiać przedstawione wyżej wątpliwości, zasadna byłaby nowelizacja art. 4 pkt 1 lit. d u.o.k.k. Wydaje się, że intencją ustawodawcy nie było wykluczenie stosowania tego przepisu do spraw kar pieniężnych (choć takie wrażenie można odnieść), tylko przesądzenie, że do związków przedsiębiorców nie stosują się przepisy o kontroli koncentracji. Dlatego warto rozważyć zmodyfikowanie art. 4 pkt 1 lit. d u.o.k.k. poprzez określenie rodzaju spraw, w których pojęcia związku przedsiębiorców nie należy utożsamiać z pojęciem przedsiębiorcy. Wyłączenie takie obejmowałoby, jak się wydaje, wyłącznie "przepisy dotyczące kontroli koncentracji". Alternatywnie można by rozważyć powrót do rozwiązań przyjętych w poprzednich ustawach, w których pojęcie związku przedsiębiorców zachowało odrębność w stosunku do pojęcia przedsiębiorcy.

5. Postulaty dotyczące pojęcia przedsiębiorcy a wielość definicji tego pojęcia

Realizacja zgłoszonych postulatów pozwoliłaby w większym stopniu osiągnąć cele prawa antymonopolowego, a pośrednio także zbliżyłaby definicję przedsiębiorcy do pojęcia przedsiębiorstwa w prawie europejskim.

Rozważając zasadność proponowanej modyfikacji definicji przedsiębiorcy w polskim prawie ochrony konkurencji, należy mieć na względzie to, że zmiana tej definicji mogłaby wywołać zarzut wzmacniania rozbieżności między definicjami tego pojęcia w przepisach prawa krajowego. Wielość definicji przedsiębiorcy w prawie polskim bywa w literaturze przedmiotu oceniana krytycznie⁴⁷. Kwestionowana jest spójność takiej regulacji. Podnoszona jest sprawa pewności prawnej uczestników obrotu gospodarczego, jeżeli w niektórych przepisach uczestnicy ci są traktowani jako przedsiębiorcy, a w innych nie.

Zmniejszanie rozbieżności między definicjami przedsiębiorcy w przepisach prawa krajowego niewątpliwie sprzyjałoby pewności prawa. Postulat ten jest zresztą w pewnym zakresie realizowany w polskim prawie, np. przez zbliżanie definicji przedsiębiorcy w prawie publicznym gospodarczym i w prawie cywilnym⁴⁸ oraz przez zbliżanie interpretacji pojęcia działalności gospodarczej⁴⁹. Realizowany jest także w pracach legislacyjnych. Najlepszym tego przykładem jest wprowadzenie w k.p.c. definicji przedsiębiorcy, której zakres odpowiada definicji z art. 43¹ k.c.

O ile zasadna jest możliwie bliska interpretacja pojęcia przedsiębiorcy w poszczególnych aktach prawnych, o tyle postulat pełnego ujednolicenia tego pojęcia we wszystkich przepisach prawa polskiego wydaje się ryzykowny i w praktyce trudny do zrealizowania. Twierdzenie jednego z przedstawicieli doktryny, że nie można jednocześnie być i nie być przedsiębiorcą⁵⁰, choć niewątpliwie bardzo nośne, wydaje się nie uwzględniać różnic między celami poszczególnych regulacji prawnych, w których zdefiniowano (często w różny sposób) pojęcie przedsiębiorcy. Tymczasem jeżeli różne są cele poszczególnych ustaw, to różnych funkcji mogą nabierać definiowane w nich pojęcia , w tym pojęcie przedsiębiorcy.

Przykładowo, porównanie celów u.s.d.g. i k.c. ujawnia, że pierwsza z tych ustaw reguluje warunki podejmowania i prowadzenia profesjonalnej sprzedaży towarów i świadczenia usług, a zarazem nakłada na osoby prowadzące taką działalność określone obowiązki rejestracyjne, identyfikacyjne i inne. Zakres definicji przedsiębiorcy przyjętej w u.s.d.g. zdeterminowany zatem został wolą ustawodawcy podporządkowania niektórych uczestników obrotu określonym rygorom publicznoprawnym i zwolnienia z obowiązku stosowania się do tych reguł przez innych uczestników obrotu⁵¹. Przejawia się to m.in. w wyłączeniu zastosowania ustawy do osób prowadzących szeroko rozumianą działalność wytwórczą w rolnictwie, choćby nawet spełniała przesłanki z art. 4 ust. 1 ustawy. Odmienne cele ma natomiast definicja przedsiębiorcy w k.c. Zakres definicji przedsiębiorcy ma służyć uregulowaniu stosunków cywilnoprawnych również pomiędzy podmiotami, do których nie odnoszą się uregulowania u.s.d.g. Dlatego zakres pojęcia przedsiębiorcy w art. 43¹ k.c. jest szerszy niż w us.d.g. Podmiotowy zakres definicji z art. 43¹ k.c. obejmuje zarówno podmioty będące przedsiębiorcami w świetle art. 4 u.s.d.g., jak i osoby wykonujące takie rodzaje działalności, których ustawodawca nie poddał regulacji u.s.d.g.⁵²

Powyższe okoliczności mogą uzasadniać twierdzenie, że nie można zrealizować w pełni postulatu ujednolicenia pojęcia przedsiębiorcy w całym systemie prawnym⁵³.

W tym miejscu należy dodać, że nie wydaje się trafne uzasadnianie postulatu ujednolicenia definicji przedsiębiorcy odwoływaniem się do prawa europejskiego. W prawie europejskim nie wypracowano bowiem jednolitego pojęcia przedsiębiorstwa ani działalności gospodarczej⁵⁴. W sprawach z zakresu ochrony konkurencji stosowana jest sądowa interpretacja tych pojęć. Legalna definicja działalności gospodarczej znajduje się natomiast w przepisach prawa podatkowego, w art. 9 ust. 1 dyrektywy Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE z 2006 r. nr L 347, s. 1)⁵⁵. Z kolei legalną definicję przedsiębiorstwa zawiera art. 1 pkt 3 dyrektywy Komisji 2008/63/WE w sprawie konkurencji na rynkach końcowych urządzeń telekomunikacyjnych (Dz. Urz. UE z 2008 r. nr L 162, s. 20)⁵⁶. Oznacza to, że nie można skutecznie bronić postulatu jednolitości pojęcia przedsiębiorcy, powołując się na - niejednolite w tej kwestii - prawo europejskie. Ponadto, jeżeli ujednolicenie definicji przedsiębiorcy w prawie polskim miałoby oznaczać pozostawienie definicji z u.s.d.g., k.c. lub k.p.c., w odniesieniu do prawa konkurencji musiałoby oznaczać to odrzucenie tego, co jest konsekwencją przystąpienia do UE i jest zbieżne z jej systemem prawnym.

Powołane okoliczności świadczą o tym, że idea jednolitości pojęcia przedsiębiorcy w polskim systemie prawnym nie może być absolutyzowana. Respektując specyfikę prawa ochrony konkurencji postulat nienadawania pojęciom i określeniom jednakowo brzmiącym rozbieżnych znaczeń należałoby realizować w wymiarze nieograniczającym skuteczności u.o.k.k.

Bibliografia

Adamczak-Retecka M., Efektywność jako zasada prawa wspólnotowego (w:) C. Mik (red.), Zasady ogólne prawa wspólnotowego , Toruń 2007

Adamski D., Pojęcie usługi w systemie prawa rynku wewnętrznego Wspólnoty Europejskiej, KPPubl 2002, nr 1-2

Banasiński C., Bychowska M., Kompetencje decyzyjne Komisji Europejskiej i Prezesa UOKiK wynikające z rozporządzenia rady UE nr 1/2003 w świetle zasady równoległego stosowania wspólnotowego i krajowego prawa antymonopolowego, PPH 2009, nr 3

Banasiński C., Gospodarka komunalna (w:) H. Gronkiewicz-Waltz, M. Wierzbowski (red.), Prawo gospodarcze. Zagadnienia administracyjnoprawne , Warszawa 2007

Banasiński C., Piontek E. (red.), Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa 2009

Banasiński C., Samorząd gospodarczy i samorząd zawodowy (w:) H. Gronkiewicz-Waltz, M. Wierzbowski (red.), Prawo gospodarcze. Zagadnienia administracyjnoprawne, Warszawa 2007

Barbist J., Austria goes Europe: major reform In the Austrian competition system, ECLRev 2005, nr 11

Barcz J., Na drodze do "Traktatu reformującego" UE - główne problemy proceduralne i instytucjonalne, EPS 2007, nr 9

Barcz J. (red.), Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2006

Barcz J., Przewodnik po Traktacie z Lizbony. Traktaty stanowiące Unię Europejską, Warszawa 2008

Barta J. (red.), System Prawa Prywatnego. Tom XIII. Prawo autorskie, Warszawa 2007

Bartosch A., Social Housing and European State Aid Control, ECLRev 2007, nr 10

Behrens P., Teoretyczne i praktyczne problemy stosowania instrumentów ekonomicznych w prawie kartelowym (w:) C. Banasiński, E. Stawicki (red.), Konkurencja w gospodarce współczesnej, Warszawa 2007

Bellamy & Child: European Community Law of Competition, Oxford 2008

Bernatt M., Prywatny model ochrony konkurencji oraz jego realizacja w postępowaniu przed sądem krajowym (w:) E. Piontek (red.), Nowe tendencje w prawie konkurencji UE, Warszawa 2008

Biel S., Schultze J.-M., From Freiburg to Brussels and back again? The seventh revision of Germany’s Competition Law, ECLRev 2005, nr 9

Bielski P., Podstawy organizacji i funkcjonowania rejestru przedsiębiorców - zagadnienia wybrane, Rejent 2000, nr 2

Bieniek G., Pietrzykowski H., Reprezentacja Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego, Warszawa 2006

Bieniek-Koroniewicz E., Mróz T., Kontrowersje wokół pojęcia "przedsiębiorca", Pr. Spółek 2003, nr 6

Bierć A., Osoba fizyczna jako przedsiębiorca, St. Praw. 1999, nr 4

Bierć A., Sytuacja prawna przedsiębiorcy. Zagadnienia wybrane, St. Praw. 1998, nr 3

Biernat S., "Europejskie" orzecznictwo sądów polskich przed przystąpieniem do Unii Europejskiej (w:) Znaczenie orzecznictwa w systemie źródeł prawa. Prawo europejskie a prawo krajowe, Bydgoszcz-Katowice 2005

Biernat S., Prawo Unii Europejskiej a Konstytucja RP i prawo polskie - kilka uwag, PiP 2004, z. 11

Biernat S., Prywatyzacja zadań publicznych. Problematyka prawna, Warszawa 1994

Bishop S., Walker M., The Economics of EC Competition Law: Concepts, Application and Measurement, London 2002

Blanco L.O. (red.), European Community Competition Procedure. Second Edition, Oxford 2006

Blicharz R., Pawełczyk M., Przedsiębiorca, czyli kto?, PUG 2004, nr 3

Błaszczak Ł., Radca prawny jako przedsiębiorca - refleksje na tle art. 43(1) KC i art. 479(1) KPC, M. Praw. 2004, nr 13

Błaszczak Ł., Status radcy prawnego w świetle ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, RP 2004, nr 6

Bongard C., Möller D., Raimann A., Szadkowski N., Dubejko U., Instrumenty ekonomiczne w prawie konkurencji, Warszawa 2007

Brodecki Z. (red.), Konkurencja, Warszawa 2004

Brodecki Z., Koncewicz T.T., Delimitacja prawa wspólnotowego w ramach "sądowej wspólnoty interesów" - glosa do postanowienia ETS z 6.10.2005 r. w sprawie C-328/04 Attila Vajnai, EPS 2006, nr 9

Bruzzone G., Boccaccio N., Modernisation After the Start-up: A View from a Member State, World Competition 2008, nr 1

Brzezińska-Rawa A., Zakaz nadużycia pozycji dominującej we wspólnotowym i polskim prawie antymonopolowym, Toruń 2009

Budzinowski R., Status prawny rolnika jako przedsiębiorcy (zagadnienia wybrane), RPEiS 2002, nr 3

Buendia Sierra J.L., Exclusive Rights and State Monopolies under EC Law. Article 86 (former article 90) of the EC Treaty, Oxford 1999

Bychowska M., Zakaz porozumień ograniczających konkurencję, Glosa 2003, nr 5

Banasiński C., Wojciechowski J.A. (red.), Komentarz do Układu Europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Rzecząpospolitą Polską z jednej strony a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi z drugiej strony sporządzonego w Brukseli 16 grudnia 1991 r., Warszawa 1994

Całus A., Hierarchia w prawie Unii Europejskiej (w:) A. Łazowski, R. Ostrihansky (red.), Współczesne wyzwania europejskiej przestrzeni prawnej. Księga pamiątkowa dla uczczenia 70. urodzin Profesora Eugeniusz Piontka, Kraków 2005

Chmielnicki P. (red.), Komentarz do ustawy o samorządzie gminnym, Warszawa 2007

Ciepiela M., Formy komunalnej działalności gospodarczej, PUG 2001, nr 6

Ciepiela M., Pozycja prawna jednostki samorządu terytorialnego działającej jako przedsiębiorca, Rejent 2001, nr 12

Cieśliński A., Wspólnotowe prawo gospodarcze, Warszawa 2003

Cioch H., O potrzebie dokonania zmian w polskim prawie fundacyjnym, GSP 1999, nr 5

Cyrson E. (w:) E. Skawińska (red.), Konkurencyjność przedsiębiorstw - nowe podejście, Warszawa-Poznań 2002

Czapliński W., Harmonizacja prawa we Wspólnocie Europejskiej i zbliżanie ustawodawstwa polskiego do prawa wspólnotowego, EPP 2004, nr 1

Czapliński W., Prawo wspólnotowe a prawo wewnętrzne w praktyce sądów konstytucyjnych państw członkowskich (wybrane zagadnienia), KPPubl 2004, nr 2

Czarnow S., Działalność gospodarcza jednostek samorządu terytorialnego jako element gospodarki komunalnej, Rejent 2002, nr 2-3

Czarnow S., Działalność gospodarcza samorządu terytorialnego a gospodarka komunalna, PUG 2008, nr 1

Czarnow S., Niektóre aspekty prawne współpracy transgranicznej i euroregionów, PiP 1997, z. 10

Czarnow S., Wybrane aspekty prawne ochrony środowiska w kontekście integracji europejskiej, Sam. Teryt. 1998, nr 7-8

Czarny E., Miroński J., Alternatywne wizje przedsiębiorstwa w teorii mikroekonomii i nauce o zarządzaniu, Szkoła Główna Handlowa Kolegium Gospodarki Światowej. Zeszyty Naukowe 2005, nr 17

Czarny E., Nojszewska E., Mikroekonomia, Warszawa 1997

Czechowski P., Standardy harmonizacji prawa (w:) E. Piontek (red.), Prawo polskie a prawo Unii Europejskiej , Warszawa 2003

Czyżowicz W., Werner A., Podatkowe definicje działalności gospodarczej, PUG 2008, nr 5

Dabbah M.M., EC and UK Competition Law. Commentary, Cases and Materials, Cambridge 2004

Dannecker G., Jansen O. (red.), Competition Law Sanctioning in the European Union, The Hague/London/New York 2004

Daranowski P., Zagadnienie bezpośredniej skuteczności Układu Europejskiego w krajowym systemie prawnym, PiP 1996, z. 4-5

Doherty B., Community exemption in national law, ECLRev 1994, nr 6

Doroszewski W. (red.), Słownik języka polskiego, t. III, Warszawa 1964

Doroszewski W. (red.), Słownik języka polskiego, t. VII, Warszawa 1965

Doroszewski W. (red.), Słownik języka polskiego, t. X, Warszawa 1968

Dubejko U., Wykorzystanie analizy ekonomicznej przy określaniu siły rynkowej przedsiębiorców w sprawach z zakresu nadużywania pozycji dominującej i kontroli łączeń (w:) C. Banasiński, E. Stawicki (red.), Konkurencja w gospodarce współczesnej, Warszawa 2007

Dubisz S. (red.), Uniwersalny słownik języka polskiego, t. III, Warszawa 2003

Dubisz S. (red.), Uniwersalny słownik języka polskiego, t. IV, Warszawa 2003

Dudzik S., Działalność gospodarcza samorządu terytorialnego. Problematyka prawna, Kraków 1998

Dudzik S., Polska regulacja antymonopolowa a inwestycje zagraniczne w Polsce (wybrane zagadnienia), PPH 1994, nr 4

Dudzik S., Pomoc państwa dla przedsiębiorstw publicznych w prawie Wspólnoty Europejskiej. Między neutralnością a zaangażowaniem, Kraków 2002

Dudzik S., Sposoby przekształcania prawa polskiego pod wpływem prawa europejskiego (na przykładzie prawa gospodarczego), PiP 2008, z. 5

Dudzik S., Zasada pomocniczości w przyszłej konstytucji europejskiej, PiP 2004, z. 3

Dudzik S., Zasada wyłączności jurysdykcji Wspólnoty Europejskiej w sprawach połączeń przedsiębiorstw a uprawnienia państw członkowskich, PiP 1996, z. 4-5

Dziembowski Z., Ekonomika przedsiębiorstwa komunalnego, Warszawa 1971

Elhauge E., Geradin D., Global Competition Law and Economics, Oxford & Portland Oregon 2007

Faull J., Nikpay A., The EC Law of Competition. Second Edition, Oxford 2007

Flejszar R., Przedsiębiorca w postępowaniu cywilnym rozpoznawczym, Warszawa 2006

Fræmohs A.W., Commitments under the Danish Competition Act: An Overview, ECLRev 2006, nr 10

Frąckowiak J., Charakter prawny wspólnoty mieszkaniowej (w:) Rozprawy z prawa prywatnego, prawa o notariacie i prawa europejskiego, Kluczbork 2007

Frąckowiak J., Ustawodawstwo dotyczące przedsiębiorców pod rządami zasady jedności prawa cywilnego, PPH 2000, nr 11

Frąckowiak-Adamska A., Obowiązek poszanowania prawa wspólnotowego w dziedzinach należących do kompetencji wyłącznych państw członkowskich, EPS 2005, nr 3

Freedland M., Craig P., Jacqueson C., Kountouris N., Public Employment Services and European Law, Oxford 2007

Furse M., Competition Law Choice in China, World Competition 2007, nr 2

Furse M., Competition Law of the UK and EC, Oxford 2002

Galinsky R., The Resolution of conflicts between UK and Community competition law, ECLRev 1994, nr 1

Gerber D.J., Cassinis P., The "Modernisation" of European Community competition law: achieving consistency in enforcement: part 1, ECLRev 2006, nr 1

Gerber D.J., Cassinis P., The "Modernisation" of European Community competition law: achieving consistency in enforcement: part 2, ECLRev 2006, nr 2

Gilliams H.M., Modernisation: from policy to practice, ELRev 2003, nr 4

Gniewek E. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2008

Gronden J.W., Purchasing Care: Economic Activity or Services of General (Economic) Interest, ECLRev 2004, nr 2

Gronowski S., Ustawa antymonopolowa. Komentarz. Warszawa 1999

Hambura S., Muszyński M., Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską z komentarzem, Bielsko-Biała 2002

Harla A.G., Pojęcie kupca i przedsiębiorcy w prawie polskim (1918-2005), PPH 2006, z 12

Harmonisation of The Polish Competetion Legislation With Competition Rules of The Europan Communities. Summary and Recommendations, red. T. Skoczny, Warszawa 1997

Hartley T.C., The Foundation of European Community Law. Fifth Edition, Oxford 2003

Herbet A., Zmiany regulacji prawnej spółki z o.o. na tle Kodeksu spółek handlowych - zagadnienia wybrane, PUG 2001, nr 4

Herma C., Reforma systemu aktów prawa pochodnego UE w Traktacie z Lizbony, EPS 2008, nr 5

Hessel B., European integration and the supervision of local and regional authorities. Experiences in the Netherlands with requirements of European Community law, Utrecht Law Review 2006, nr 1

Hirsch G., Montag F., Säcker F.J. (red.), Competition Law: European Community Practice and Procedure, London 2008

Jacyszyn J., Czy zmierzch "wolnego zawodu" (w:) Rozprawy z prawa prywatnego, prawa o notariacie i prawa europejskiego, Kluczbork 2007

Jagoda J., Łobos-Kotowska D., Stańko M., Gospodarka mieniem komunalnym, Warszawa 2008

Jakubecki A. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Praktyczny komentarz, Kraków 2005

Janusz R., Sachajko M., Skoczny T., Nowa ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów, KPPubl 2001, nr 3

Janusz R., Skoczny T., Niemiecka ustawa kartelowa, Warszawa 1995

Jasiakiewicz M., Jeszcze o pojęciu przedsiębiorcy - polemika, PPH 2005, nr 5

Jasiński F., Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Warszawa 2003

Jeżyńska B., Producent rolny jako przedsiębiorca, Lublin 2008

Jędrzejewska A., Podmiotowość prawna spółki cywilnej będącej podmiotem gospodarczym, PPH 1993, nr 7

Jones A., Surfin B., EC Competition Law. Text, Cases, and Materials, Oxford 2004

Jurczyk Z., Cele polityki antymonopolowej w teorii i praktyce (w:) C. Banasiński, E. Stawicki (red.), Konkurencja w gospodarce współczesnej, Warszawa 2007

Jurkowska A., Ecconomic approach jako jeden z głównych kierunków modernizacji wspólnotowego prawa konkurencji na przykładzie nowych regulacji w dziedzinie porozumień kooperacyjnych (w:) C. Mik (red.), Prawo gospodarcze Wspólnoty Europejskiej na progu XXI wieku, Toruń 2001

Jurkowska A., Miąsik D., Skoczny T., Szydło M., Nowa uokik z 2007 r.: krytyczna analiza niektórych rozwiązań, PUG 2007, nr 5

Jurkowska A., Perspektywy prywatnego wdrażania prawa ochrony konkurencji w Polsce na tle doświadczeń Wspólnoty Europejskiej, PUG 2008, nr 1

Jurkowska A., Skoczny T. (red.), Orzecznictwo sądów wspólnotowych w sprawach konkurencji w latach 1964-2004, Warszawa 2007

Jurkowska A., Skoczny T. (red.), Wyłączenia grupowe spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję we Wspólnocie Europejskiej i w Polsce, Warszawa 2008

Kaleda S.J., Właściwość Trybunału Sprawiedliwości do wydawania orzeczeń wstępnych w sytuacji krajowej (w:) S. Biernat (red.), Studia z prawa Unii Europejskiej w piątą rocznicę utworzenia Katedry Prawa Europejskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000

Kalina-Prasznic U. (red.), Mała encyklopedia prawa, Warszawa 2005

Kalisz A., Wykładnia i stosowanie prawa wspólnotowego, Warszawa 2007

Kalisz-Prokopiuk A., Leszczyński L., Zasady prawa w stosowaniu prawa wspólnotowego, EPS 2005, nr 1

Kamerschen D.R., McKenzie R.B., Nardinelli C., Ekonomia, Gdańsk 1991

Katner W.J., Podmiotowość prawna wspólnoty mieszkaniowej, Glosa 2009, nr 2

Katner W.J., Pojęcie przedsiębiorcy - polemika, PPH 2007, nr 4

Katner W.J., Prawo działalności gospodarczej. Komentarz. Orzecznictwo. Piśmiennictwo, Warszawa 2003

Kerse C.S., Khan N., EC Antitrust Procedure, London 2005

Kępiński M., Problemy ogólne nowej ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, RPEiS 1994, nr 2

Kidyba A., Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Tom I i II, Kraków 2005

Knade-Plaskacz A., Pytania prejudycjalne do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w sprawach czysto wewnętrznych, EPS 2006, nr 1

Knypl T.M., Podmiotowy zakres ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Rejent 1998, nr 3

Kocowski T. (w:) L. Kieres (red.), Administracyjne prawo gospodarcze, Wrocław 2005

Kohutek K., Komentarz do ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U.03.86.804), LEX/el. 2005

Kohutek K., Komentarz do ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U.04.173.1807), LEX/el. 2005

Kohutek K., Stosunek między art. 81 i 82 Traktatu a krajowym prawem konkurencji (reguły konwergencji), PUG 2006, nr 4

Kohutek K., Sieradzka M., Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa 2008

Korah V., An Introductory Guide to EC Competition Law and Practice, Oxford & Portland Oregon 2007

Kornobis-Romanowska D., Europejska Konwencja Praw Człowieka w systemie prawa Wspólnot Europejskich, Warszawa 2001

Kosikowski C., Nowa ustawa o działalności gospodarczej, PiP 2000, z. 1

Kosikowski C., Pojęcie przedsiębiorcy w prawie polskim, PiP 2001, z. 4

Kosikowski C., Przedsiębiorca w prawie polskim na tle prawa europejskiego, Warszawa 2003

Kosikowski C., Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej. Komentarz, Warszawa 2009

Kosiński E., Podmiotowość spółki cywilnej, M. Praw. 2002, nr 12

Kowalik-Bańczyk K., Klauzula spraw czysto wewnętrznych - kurczący się obszar niestosowania prawa wspólnotowego w państwach członkowskich Wspólnot Europejskich, PPE 2003, nr 3

Kowalik-Bańczyk K., Pojęcie "wpływu na handel" jako kryterium stosowania przez sądy krajowe wspólnotowego prawa konkurencji, PUG 2008, nr 2

Kowalik-Bańczyk K., Prowspólnotowa wykładnia prawa polskiego, EPS 2005, nr 12

Kowalik-Bańczyk K., State action defence a odpowiedzialność przedsiębiorcy za naruszenie art. 81 lub art. 82 TWE, EPS 2009, nr 6

Krasnodębska-Tomkiel M., Wpływ reformy wspólnotowego prawa konkurencji (rozporządzenia nr 1/2003/WE) na system prawa wewnętrznego państw Unii Europejskiej, w tym Polski (w:) C. Banasiński, M. Kępiński, B. Popowska, T. Rabska (red.), Aktualne problemy polskiego i europejskiego prawa ochrony konkurencji, Warszawa 2006

Krasnodębska-Tomkiel M., Wspólnotowe prawo konkurencji. Skutki dla Polski, Warszawa 2006

Król-Bogomilska M., Kary pieniężne w prawie antymonopolowym, Warszawa 2001

Król-Bogomilska M., Kierunki najnowszych zmian polskiego prawa antymonopolowego, EPS 2009, nr 6

Król-Bogomilska M., Praktyka Krajowej Rady Notarialnej ograniczająca konkurencję - glosa do wyroku SN z 7 kwietnia 2004 r. (III SK 28/04), Glosa 2007, nr 4

Król-Bogomilska M., Zmiany w systemie orzekania kar pieniężnych w polskim prawie antymonopolowym po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, Studia Iuridica 2006, nr XLVI

Kruczalak K., Prawo handlowe. Zarys wykładu, Warszawa 2002

Kubala W., Prawo działalności gospodarczej. Komentarz, Warszawa 2000

Kulesza M., Radwan-Rohrenschef M., Bobiński J., Konkurencja a regulacja w działalności komunalnej, Warszawa 1995

Kumaniecki K., Słownik łacińsko-polski, Warszawa 1997

Kustra A., Kolizje norm konstytucyjnych i wspólnotowych w ujęciu teoretycznoprawnym, EPS 2007, nr 5

Lang J.T., The duties of co-operation of national authorities and courts under Article 10 EC: two more reflections, ELRev 2001, nr 1

Lang J.T., The duties of national authorities under Community constitutional law, ELRev 1998, nr 2

Lang J.T., The duties of national courts under Community constitutional law, ELRev 1997, nr 22

Lasok K.P.E., When is undertaking not an undertaking, ECLRev 2004, nr 7

Lefevre S., The interpretation of Community Law by the Court of Justice in areas of national competence, ELRev 2004, nr 4

Lewicki M., Pojęcie sankcji prawnej w prawie administracyjnym, PiP 2002, z. 8

Lic J., Łuc M., Definicje pojęć "działalność gospodacza" i "przedsiębiorca", PiP 2008, z. 10

Lisiecka A., Prawo wspólnotowe w porządku prawnym państw członkowskich (w:) E. Piontek (red.), Szkice z Prawa Unii Europejskiej. Tom III. Problemy konstytucyjne, red. E. Piontek, Kraków 2005

Louri V., ‘Undertaking’ as a Jurisdictional Element for the Application of EC Competition Rules, Legal Issues of Economic Integration 2002 z 2

Lucey M.C., Unforseen Consequences of Article 3 of EU Regulation 1/2003, ECLRev 2006, nr 10

Łazowski A., Proeuropejska wykładnia prawa przez polskie sądy i organy administracji jako mechanizm dostosowania systemu prawnego do acquis communautaire (w:) E. Piontek (red.), Prawo polskie a prawo Unii Europejskiej, Warszawa 2003

Łętowska E., Antynomie ochrony konsumenta w prawie wspólnotowym (w:) Księga pamiątkowa ku czci profesora Janusza Szwaji , PWiOWI nr 88, Kraków 2004

Łętowska E., Bariery naszego myślenia o prawie w perspektywie integracji z Europą, PiP 1996, z. 4-5

Maillo J., Services of General Interest and EC Competition Law (w:) G. Amato, C. Ehlermann (red.), EC Competition Law. A Critical Assesment, Oxford & Portland Oregon 2007

Maniewska E., Proeuropejska wykładnia prawa polskiego w poakcesyjnym orzecznictwie Sądu Najwyższego, EPS 2005, nr 1

Manowska M., Postępowanie sądowe w sprawach gospodarczych, Warszawa 2007

Mataczyński M., Swoboda przepływu kapitału a złota akcja Skarbu Państwa, Warszawa 2007

Materna G., Adresaci zakazu praktyk ograniczających konkurencję w prawie polskim i wspólnotowym, EPS 2009, nr 6

Materna G., Odpowiedzialność komunalnego zakładu budżetowego za stosowanie praktyk ograniczających konkurencję w świetle orzecznictwa antymonopolowego, Sam. Teryt. 2005, nr 7-8

Materna G., Organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i ich członkowie w świetle definicji przedsiębiorcy z ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, PUG 2004, nr 4

Materna G., Pluralizm organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub pokrewnymi w europejskim prawie konkurencji (w:) W. Czapliński (red.), Prawo w XXI wieku. Księga pamiątkowa 50-lecia INP PAN, Warszawa 2006

Materna G., Pojęcie "przedsiębiorca" a relacje między wspólnotowym i krajowym prawem ochrony konkurencji (w:) C. Banasiński, M. Kępiński, B. Popowska, T. Rabska (red.), Aktualne problemy polskiego i europejskiego prawa ochrony konkurencji, Warszawa 2006

Materna G., Publiczne instytucje ubezpieczenia zdrowotnego w świetle prawa antymonopolowego, PiP 2005, z. 6

Materna G., Status organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi w świetle prawa ochrony konkurencji - glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 6.12.2007 r. (III SK 16/07), Glosa 2009, nr 1

Matuszczyk K.K., Status cywilnoprawny głównego oddziału zagranicznego zakładu ubezpieczeń, PPH 2006, nr 12

Mehta P., Competition Law in India, International Journal of Franchising Law 2008, nr 1

Menkes J., Układ o ustanowieniu stowarzyszenia Polski ze Wspólnotami Europejskimi (cele i aspekty systemowe), PiP 1993, z. 9

Miąsik D., "Nowe" ujęcie zasady proporcjonalności w Konstytucji dla Europy (w:) S. Dudzik (red.), Konstytucja dla Europy - przyszły fundament Unii Europejskiej, Kraków 2005

Miąsik D., Reguła rozsądku w prawie antymonopolowym. Studium prawnoporównawcze, Kraków 2004

Miąsik D., Sprawa wspólnotowa przed sądem krajowym, EPS 2008, nr 9.

Mielecka M., Sytuacja przedsiębiorstw świadczących usługi w ogólnym interesie gospodarczym w świetle wspólnotowego prawa konkurencji (w:) S. Biernat (red.), Studia z prawa Unii Europejskiej, Kraków 2000

Mik C., Europejskie prawo wspólnotowe. Zagadnienia teorii i praktyki. t. I, Warszawa 2000

Modzelewska-Wąchal E., Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa 2002

Modzelewski W., Nowa ustawa o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym. Podstawowe zagadnienia, Warszawa 1990

Mohamed S., Competition rules of Sweden and the European Union compared, ECLRev 1998, nr 4

Molski R., Eksterytorialne stosowanie prawa ochrony konkurencji, RPEiS 2002, nr 3

Molski R., Prawo antymonopolowe w obliczu globalizacji. Kierunki rozwoju, Bydgoszcz-Szczecin 2008

Mossialos E., McKee M., EU Law and the Social Character of Health Care, Bruksela 2002

Motta M., Competition Policy. Theory and Practice, Cambridge 2004

Naworski M.J., Status prawny wspólnoty mieszkaniowej, M. Praw. 2002, nr 13

Nazzini R., Concurrent Proceedings in Competition Law, Oxford 2004

Noga A. (w:) W. Pomykało (red.), Encyklopedia biznesu, t. I, Warszawa 1995

Norek E., Przedsiębiorstwo w obrocie gospodarczym, Warszawa 2007

Nowak-Far A., Integracja europejska, Warszawa 2001

Nowińska E., du Vall M., Komentarz do ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Warszawa 2005

Nowińska E., Reguły konkurencji a umowy dystrybucyjne i serwisowe w zakresie pojazdów samochodowych, Warszawa 1995

Odachowski J., Ciągłość działalności gospodarczej, Glosa 2003, nr 10

Odudu O., The Boundaries of EC Competition Law. The Scope of Article 81, Oxford 2006

Olszewski J., Nadzór nad koncentracją przedsiębiorców jako forma prewencyjnej ochrony konkurencji, Rzeszów 2004

Pawełczyk M., Przedsiębiorca w świetle ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, RP 2005, z 6

Pawłowicz K. (w:) M. Wierzbowski, M. Wyrzykowski (red.), Prawo gospodarcze. Zagadnienia administracyjnoprawne, Warszawa 1998

Pawłowicz K., Konstytucyjne a ustawowe pojęcie przedsiębiorcy, Prz. Leg. 2007, nr 2

Piasecki K. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do artykułów 1-505¹⁴ . Tom I, Warszawa 2006

Pietras J., Ewolucja prawa konkurencji w zakresie udzielania pomocy publicznej w świetle procesu integracji Polski z Unią Europejską (w:) C. Banasiński (red.), Ochrona konkurencji i konsumentów w Polsce i Unii Europejskiej (studia prawno-ekonomiczne, Warszawa 2005

Pietrzykowski K. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz do artykułów 1-449¹¹ . Tom I, Warszawa 2005

Pijetlovic K., Reform of EC antitrust enforcement: criticism of the new system is highly exagerated, ECLRev 2004, nr 6

Piontek E., Ewolucja podejścia Wspólnoty Europejskiej do pomocy państwa dla przedsiębiorstw (w:) C. Banasiński (red.), Ochrona konkurencji i konsumentów w Polsce i Unii Europejskiej (studia prawno-ekonomiczne), Warszawa 2005

Piontek E. (red.), Reforma wspólnotowego prawa konkurencji, Kraków 2005

Podrecki P., Porozumienia monopolistyczne i ich cywilnoprawne skutki, ZNUJ PWiOWI nr 74, Kraków 2000

Podrecki P., Stosunek ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji do ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym, PPH 1994, nr 12

Popławska E., Zasada subsydiarności w Traktatach z Maastricht i Amsterdamu, Warszawa 2000

Popowicz K., Strategiczne cele mandatu negocjacyjnego Polski z Unią Europejską, St. Europ. 1998, nr 3

Popowska B., Podmioty zagraniczne w polskim prawie gospodarczym, Poznań 1999

Posner R.A., Economic Analysis of Law, Boston & Toronto 1986

Postulski W., Sądy państw członkowskich jako sądy wspólnotowe (w:) A. Wróbel (red.), Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, Kraków 2005

Półtorak N., Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa w prawie Wspólnot Europejskich, Kraków 2002

Prosser T., The Limits of Competition Law. Markets and Public Services, Oxford 2005

Radecki W., Utrzymanie czystości i porządku w gminach. Komentarz, Warszawa 2006

Radwan-Rohrenschef M., Przedsiębiorstwa świadczące usługi w ogólnym interesie gospodarczym, PiP 1997, z. 2

Riley A., EC Antitrust Modernisation: The Commission does it very nicely - Thank you! Part 2, ECLRev 2003, nr 12

Ritter L., Braun W.D., European Competition Law. A Practitioner’s Guide, Hague 2005

Rodger B.J., The Competition Act 1998 and State Entities as Undertakings: promises to be an interesting debate, ClaSF Working Paper 2003, nr 1

Rodzynkiewicz M., Łączenie się spółek. Komentarz, Warszawa 2003

Rogalska B., Zmiany w zakresie rejestracji podatników przewidziane w pakiecie "Przede wszystkim przedsiębiorczość", Dor. Pod. 2003, nr 7-8

Rosiak P.K., Prawo wspólnotowe w orzecznictwie polskich sądów i Trybunału Konstytucyjnego, KPPubl 2002, nr 4

Ross M., Promoting solidarity: from public services to European Model of Competition?, Common Market Law Review 2007, nr 4

Safjan M. (red.), System Prawa Cywilnego. Tom 1, Prawo cywilne - część ogólna, Warszawa 2007

Safjan M. (red.), System Prawa Prywatnego. Tom 1, Prawo cywilne - część ogólna, Warszawa 2007

Samecki W., Prolegomena do teorii ekonomii, Wrocław 1998

Samuelson P.A., Nordhaus W.D., Ekonomia. Tom 1, Warszawa 2004

Schmidt I.L.O., The Suitability of the More Economic Approach for Competition Policy: Dynamic v. Static Efficiency, ECLRev 2007, nr 7

Siragusa M., Scassellatti-Sforzolini G., Italian and EC competition law: a new relationship - reciprocal exclusivity and common principles, CMLRev 1992, nr 1

Skoczny T., Jurysdykcyjne dylematy prewencyjnej kontroli koncentracji w europejskiej przestrzeni prawnej (w:) A. Łazowski, R. Ostrihansky (red.), Współczesne wyzwania europejskiej przestrzeni prawnej. Księga pamiątkowa dla uczczenia 70. urodzin Profesora Eugeniusza Piontka, red. A. Łazowski, R. Ostrihansky, Kraków 2005

Skoczny T., Przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym w świetle orzecznictwa, Warszawa 1994

Skoczny T., Stosowanie wspólnotowych reguł konkurencji - także w Polsce - po 1.05.2004 r. (w świetle wspólnotowych rozporządzeń nr 1/2003 i nr 139/2004 oraz nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji konsumentów z 2004 r.), KPPubl 2004, nr 2

Skoczny T., Zakres i kierunki dostosowywania polskiego prawa antymonopolowego do europejskich reguł konkurencji, Warszawa 1993

Skoczny T., Miąsik D., Jurkowska A. (red.), Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa 2009

Skubisz R., Polskie prawo o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (z perspektywy prawa Unii Europejskiej), PiP 1996, z. 4-5

Skubisz R., Trzebiatowski M., Kościelne osoby prawne jako przedsiębiorcy rejestrowi, PPH 2002, nr 3

Slot P.J., Applying the Competition Rules in the Healthcare Sector, ECLRev 2003, nr 11

Sobolewski P., Koncentracje przedsiębiorców we wspólnotowym prawie konkurencji, PPH 2007, nr 6

Sołtys A., Spór o zasadę supremacji (w:) S. Biernat (red.), Studia z prawa Unii Europejskiej w piątą rocznicę utworzenia Katedry Prawa Europejskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000

Sołtysiński S., Dostosowanie prawa polskiego do wymagań Układu Europejskiego, PiP 1996, z. 4-5

Sołtysiński S., Układ o stowarzyszeniu między Polską a Wspólnotami Europejskimi (Problematyka prawna i ekonomiczna), PiP 1992, z. 6, s. 4

Staniek K., Terminy zapłaty w transakcjach handlowych, Monitor Prawniczy 2004, nr 2

Stefaniuk M., Swora M., Richarda Allena Posnera ekonomiczna analiza prawa i poglądy na nową gospodarkę (w:) C. Banasiński, E. Stawicki (red.), Konkurencja w gospodarce współczesnej, Warszawa 2007

Steiner J., Woods L., Twigg-Flesner Ch., EU Law, Oxford 2006

Stroux S., Article 82 EC - Dominance and Oligopolies (w:) G. Amato, C. Ehlermann (red.), EC Competition Law. A Critical Assesment, Oxford & Portland Oregon 2007

Strzyczkowski K., Kontrola koncentracji przedsiębiorstw w prawie wspólnotowym, PUG 2006, nr 4

Strzyczkowski K., Nowe prawo konkurencji. Uwagi o projekcie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, PUG 2000, nr 9

Strzyczkowski K., Prawo gospodarcze publiczne, Warszawa 2007

Sudoł S., Przedsiębiorstwo, podstawy nauki o przedsiębiorstwie. Teoria i praktyka zarządzania, Toruń 2002

Suski P., Stowarzyszenia i fundacje, Warszawa 2006

Szafrański A., Przedsiębiorca publiczny wobec wolności gospodarczej, Warszawa 2008

Szafrański D., Działalność gospodarcza inwestorów zagranicznych (w:) H. Gronkiewicz-Waltz, M. Wierzbowski (red.), Prawo gospodarcze. Zagadnienia administracyjnoprawne, Warszawa 2007

Szafrański D., Osoba fizyczna jako osoba zagraniczna a cudzoziemiec, PPH 2007, nr 5

Szafrański D., Podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej (w:) H. Gronkiewicz-Waltz, M. Wierzbowski (red.), Prawo gospodarcze. Zagadnienia administracyjnoprawne, Warszawa 2007

Szafrański D., Przedsiębiorca zagraniczny jako przedsiębiorca w zakresie praktyk ograniczających konkurencję, EPS 2009, nr 6

Szanciło T., Formy prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce przez podmioty zagraniczne, Warszawa 2006

Szanciło T., Przedsiębiorca w prawie polskim, PPH 2005, nr 3

Szarek R., Glosa do uchwały SN z dnia 25.04.1996 r., II CZP 34/96, Sam. Teryt. 1997, nr 6

Szopińska A., Układ stowarzyszeniowy (w:) A. Wróbel (red.), Wprowadzenie do prawa Wspólnot Europejskich (Unii Europejskiej) , Kraków 2002

Szpunar M., Bezpośredni skutek dyrektyw w postępowaniu przed sądem krajowym, PiP 2004, z. 9

Szwaja J. (red.), Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, Warszawa 2006

Szydło M., Charakter prawny oddziałów przedsiębiorców zagranicznych, Glosa 2004, nr 12

Szydło M., Ewidencje działalności gospodarczej jako administracyjny rejestr przedsiębiorców, KPPubl 2004, nr 1

Szydło M., Ewidencje działalności gospodarczej w nowej ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, KPPubl 2006, nr 3

Szydło M., Kompetencje publicznoprawne samorządów zawodowych, Sam. Teryt. 2002, nr 3

Szydło M., Osoby wykonujące wolne zawody prawnicze jako przedsiębiorcy, PS 2004, z. 2

Szydło M., Pojęcie działalności gospodarczej na gruncie nowej ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, PS 2005, nr 2

Szydło M., Pojęcie przedsiębiorcy w prawie polskim, PS 2005, nr 7-8

Szydło M., Swoboda prowadzenia działalności gospodarczej i swoboda świadczenia usług w prawie Unii Europejskiej, Toruń 2005

Szydło M., Swobody rynku wewnętrznego a reguły konkurencji. Między konwergencją a dywergencją, Toruń 2006

Szydło M., Ustawa o gospodarce komunalnej. Komentarz, Warszawa 2008

Ślebzak K., Pierwotne wspólnotowe prawo gospodarcze a prawo zabezpieczenia społecznego, EPS 2009, nr 4

Toth A.G., The Oxford Encyclopaedia of European Community Law. Volume III. Competition Law and Policy, Oxford 2008

Townley C., The Concept of Undertaking: The Boundaries of the Corporation (w:) G. Amato, C. Ehlermann (red.), EC Competition Law. A Critical Assesment, Oxford & Portland Oregon 2007

Tridimas T., The General Principles of EC Law, Oxford 2006

Trzaskowski R., Działalność gospodarcza w rozumieniu przepisów prawa cywilnego na tle orzecznictwa, Glosa 2006, nr 2

Trzaskowski R., Działalność statutowa a działalność gospodarcza fundacji - prawo i praktyka, Warszawa 2003

Vaughan D., Lee S., Kennelly B., Riches P., EU Competition Law: General Principles, Oxford 2006

Wach M., Status ułomnych osób prawnych w polskim prawie cywilnym, Warszawa 2008

Waligórski M.A., Działalność gospodarcza w ujęciu prawa administracyjnego, Poznań 2006

Weatherill S., Anti-doping revisited - the demise of the rule of "purely sporting interest"?, ECLRev 2006, nr 12

Weatherill S., "Fair Play Please": Recent Developements in the Application of EC Law to Sport, CMLRev 2003, nr 1

Weatherill S., Beaumont P., EU Law, London 1999

Whish R., Competition Law, London 2009

Widło J., Swoboda działalności gospodarczej a ustanowienie zastawu rejestrowego - glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 23.02.2005 r. (III CZP 88/04), EPS 2006, nr 6

Wijckmans F., Tuytschaever F., Vanderelst A., Vertical Agreements in EC Competition Law, Oxford 2006

Wils W.P.J., Is Criminalisation of EU Competition Law an Answer?, World Competition 2005, nr 2

Wils W.P.J., Principles of European Antitrust Enforcement, Oxford & Portland Oregon 2005

Wils W.P.J., The undertaking as subject of E.C. Competition Law and the imputation of infringements to natural or legal persons, ELRev 2000, nr 2

Winczorek P., Konstytucja RP a prawo wspólnotowe, PiP 2004, z. 11

Winterstein A., Nailing the Jellyfish: Social Security and Competition Law, ECLRev 1999, nr 6

Wiszniewska I., Dostosowywanie polskiego prawa antymonopolowego do prawa europejskiego, St. Praw. 1996, nr 1-4

Wiszniewska I., Reguły konkurencji a transakcje wyłączne, Warszawa 1995

Wiśniewski T. (w:) T. Wiśniewski (red.), Postępowanie sądowe w sprawach gospodarczych, Warszawa 2007

Wojtaszek E., Reguła rozsądku w prawie konkurencji Polski i Wspólnoty Europejskiej (w:) C. Mik (red.), Polska w Unii Europejskiej. Perspektywy, warunki, szanse i zagrożenia, Toruń 1997

Woroniecki M., Spółka cywilna w obrocie gospodarczym, Warszawa 1997

Wróbel A., Źródła prawa Wspólnot Europejskich i prawa Unii Europejskiej (w:) A. Wróbel (red.), Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, Kraków 2005

Wróbel A., Kowalik-Bańczyk K., Szwarc-Kuczer M. (red.), Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską. Komentarz, Tom. 2, Warszawa 2009

Wyrwiński M., Komentarz do niektórych przepisów kodeksu cywilnego (dotyczących firmy i prokury) zmienionych ustawą z dnia 14.2.2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U.03.49.408), LEX/el. 2003

Zasady konkurencji a prawa na dobrach niematerialnych, Warszawa 1996

Zdyb M., Prawo działalności gospodarczej. Komentarz, Kraków 2000

Żmij G., Terminy zapłaty w transakcjach handlowych. Kilka uwag dotyczących polskiej regulacji na tle Dyrektywy 2000/35/WE, Rejent 2004, nr 3-4

Skorowidz rzeczowy

A

Antykonkurencyjna koncentracja przedsiębiorców

B

Biblioteka Narodowa

C

Cele prawa ochrony konkurencji

D

Działalność gospodarcza

- w prawie polskim

- - cel

- - ciągłość

- - odpłatność

- - rodzaje działalności gospodarczej

- - w orzecznictwie antymonopolowym

- - zarobkowy charakter

- - zorganizowany charakter

- - zysk

- w prawie europejskim

- - cel

- - działalność po stronie popytowej

- - odpłatność

- - rodzaje działalności gospodarczej

- - zarobkowy charakter

- - zorganizowany charakter

- - zysk

Działalność rolnicza

Działalność związana ze sportem

Działalność zawodowa

- w prawie polskim

- w prawie europejskim

F

Fundacja

G

Gospodarstwo pomocnicze

J

Jednostka samorządu terytorialnego

K

Konkurencja

Kontrola koncentracji o wymiarze wspólnotowym

- a prawo krajowe

- mechanizmy współpracy organów ochrony konkurencji

- system "one-stop shop"

Kontrola koncentracji niemających wymiaru wspólnotowego

M

Mikroprzedsiębiorcy, mali i średni przedsiębiorcy

N

Narodowy Fundusz Zdrowia

O

Organizacje zbiorowego zarządzania

Osoba fizyczna

- nieprowadząca działalności gospodarczej

- prowadząca działalność gospodarczą

- wykonująca zawód

Osoba prawna

P

Państwowe Gospodarstwo Leśne "Lasy Państwowe"

Polski Związek Piłki Nożnej

Praktyki ograniczające konkurencję

Prawo ochrony konkurencji

- cele

- treść

- płaszczyzny odpowiedzialności

Prowspólnotowa wykładnia prawa krajowego

- a wykładnia contra legem

- w sprawach czysto wewnętrznych

Przedsiębiorca

- na gruncie k.c.

- na gruncie k.p.c.

- na gruncie u.s.d.g.

- na gruncie u.o.k.k.

- - a wykonywanie władztwa publicznego

- - a wyłączenia ustawowe

- - a obowiązki rejestrowe

- - działający w sferze użyteczności publicznej

- - działający w sferze wolnych zawodów

- - nieprowadzący działalności gospodarczej

- - w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej

- w znaczeniu ekonomicznym

- w znaczeniu prawnym

Przedsiębiorca zagraniczny

Przedsiębiorstwo

- w prawie polskim

- w prawie europejskim

- - a instytucje ubezpieczenia społecznego

- - a sposób finansowania

- - a status w prawie krajowym

- - a wykonywanie władztwa publicznego

- - działające w sferze wolnych zawodów

- - działające w sferze użyteczności publicznej

- - kategorie przedsiębiorstw

- - - przedsiębiorstwo publiczne

- - - przedsiębiorstwo posiadające prawa wyłączne lub specjalne

- - - przedsiębiorstwo zobowiązane do zarządzania usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym

- - - przedsiębiorstwo mające charakter monopolu skarbowego

- - kryterium podmiotowe

- - kryterium funkcjonalne (patrz: Działalność gospodarcza w prawie europejskim)

- - relatywny charakter

Przedsiębiorstwo państwowe

R

Rozporządzenie nr 1/2003

Rozporządzenie nr 139/2004

S

Single economic unit

Skarb Państwa

Spółdzielnia

Spółka cywilna

Stowarzyszenie

U

Układ Europejski

- a dostosowanie prawa polskiego do prawa europejskiego

- a dostosowanie polskiego prawa ochrony konkurencji do prawa europejskiego

- - działalność orzecznicza

- - działalność ustawodawcza

- - opracowanie urzędowych wyjaśnień

- a dostosowanie pojęcia przedsiębiorcy do prawa europejskiego

- - działalność orzecznicza

- - działalność ustawodawcza

Ułomna osoba prawna

Usługi użyteczności publicznej

- w prawie polskim

- - a wykonywanie władztwa publicznego

- - świadczenie

- - organizowanie

- - rodzaje usług

- w prawie europejskim

- - rodzaje usług

Usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym

W

Wolny zawód

- cechy

- rodzaje

Wpis do rejestru przedsiębiorców (patrz: Przedsiębiorca)

Wspólnota mieszkaniowa

Z

Zakład budżetowy

- a status przedsiębiorcy

- w orzecznictwie antymonopolowym

Zasada lojalności (solidarności)

Zasada pewności prawa

Zasada pierwszeństwa

- a stosowanie prawa ochrony konkurencji

Zasada pomocniczości i proporcjonalności

Zasada skutku bezpośredniego

Zdolność prawna

Związek przedsiębiorców

- jako przedsiębiorca

- związki organizacji przedsiębiorców

Związek przedsiębiorstw

- jako przedsiębiorstwo

- realizujący prerogatywy władzy publicznej

- związki organizacji przedsiębiorstw

Związki zawodowe

Dz.U.2010.220.1447: art. 4 ust. 1

Dz.U.2007.50.331: art. 4 pkt 1

Dz.U.2004.90.864/2: ogólne; art. 101; art. 102

Dz.U.2003.153.1503: art. 2

Przypisy:

¹Wyrok U.S. Supreme Court z dnia 29 marca 1972 r. w sprawie United States v. Topco Associates, 405 U.S.596 (1972).

²Por. wyrok SN z dnia 20 listopada 2008 r., III SK 12/08, niepubl.

³Por. M. Król-Bogomilska, Praktyka Krajowej Rady Notarialnej ograniczająca konkurencję - glosa do wyroku SN z 7 kwietnia 2004 r., III SK 28/04, Glosa 2007, nr 4, s. 112-132.

⁴Por. S. Dudzik, Sposoby przekształcania prawa polskiego pod wpływem prawa europejskiego (na przykładzie prawa gospodarczego), PiP 2008, z. 5, s. 3.

⁵W niniejszym opracowaniu posługuję się obowiązującą nazwą Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską i jej skrótem (TWE) oraz numeracją artykułów wprowadzoną podpisanym w Amsterdamie w dniu 2 października 1997 r. Traktatem zmieniającym Traktat o Unii Europejskiej, Traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie oraz niektóre związane z nimi akty (Dz. Urz. WE z 1997 r. nr C 340). Zmiany tej numeracji i treści artykułów TWE poświęconych prawu ochrony konkurencji przewiduje podpisany w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r. Traktat zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (Dz. Urz. UE z 2007 r. nr C 306) (art. 2 pkt 1). Szerzej, zob. J. Barcz, Przewodnik po Traktacie z Lizbony. Traktaty stanowiące Unię Europejską, Warszawa 2008; C. Herma, Reforma systemu aktów prawa pochodnego UE w Traktacie z Lizbony, EPS 2008, nr 5; J. Barcz, Na drodze do "Traktatu reformującego" UE - główne problemy proceduralne i instytucjonalne, EPS 2007, nr 9.

⁶Rozporządzenie Rady nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 Traktatu (Dz. Urz. UE L 001, z dnia 4 stycznia 2003 r., s. 1) (dalej: rozporządzenie nr 1/2003).

⁷Rozporządzenie Rady nr 139/2004 z dnia 20 stycznia 2004 r. w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw (Dz. Urz. UE L 24 z dnia 29 stycznia 2004 r., s. 1) (dalej: rozporządzenie nr 139/2004).

⁸ Ustanowiona Traktatem z Maastricht Unia Europejska oparta została na trzech filarach: wspólnotach europejskich, tj. Wspólnota Europejska i Europejska Wspólnota Energii Atomowej (I filar), Wspólnej Polityce Zagranicznej i Bezpieczeństwa (II filar) oraz Współpracy Policyjnej i Sądowej w Sprawach Karnych (III filar). Szerzej, zob. np. S. Biernat, Źródła prawa Unii Europejskiej (w:) J. Barcz (red.), Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2006, s. I-192.

⁹A. Kalisz, Wykładnia i stosowanie prawa wspólnotowego , Warszawa 2007, s. 15-16.

¹⁰Zniesienie trójfilarowej struktury UE zakłada Traktat z Lizbony. Por. J. Barcz, Przewodnik..., s. 46.

¹Por. S. Gronowski, Ustawa antymonopolowa. Komentarz, Warszawa 1999, s. 28 i n.; D. Miąsik, Reguła rozsądku w prawie antymonopolowym. Studium prawnoporównawcze, Kraków 2004, s. 31; J. Szwaja (w:) J. Szwaja (red.), Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, Warszawa 2006, s. 6; M.M. Dabbah, EC and UK Competition Law. Commentary, Cases and Materials, Cambridge 2004, s. 2.

²Wyrok SN z dnia 20 maja 1991 r., II CR 445/90, LEX nr 9055.

³W. Doroszewski (red.), Słownik języka polskiego, t. III, Warszawa 1964, s. 928.

⁴K. Kumaniecki, Słownik łacińsko-polski, Warszawa 1997, s. 108.

⁵S. Gronowski, Ustawa..., s. 31.

⁶Czynniki te wymieniają: S. Gronowski, Ustawa..., s. 31; E. Cyrson (w:) E. Skawińska (red.), Konkurencyjność przedsiębiorstw - nowe podejście, Warszawa-Poznań 2002, s. 13.

⁷Por. J. Faull, A. Nikpay, The EC Law of Competition. Oxford 2007, s. 18; C. Bongard, D. Möller, A. Raimann, N. Szadkowski, U. Dubejko, Instrumenty ekonomiczne w prawie konkurencji, Warszawa 2007, s. 32.

⁸P.A. Samuelson, W.D. Nordhaus, Ekonomia. t. 1, Warszawa 2004, s. 260 i 623-624.

⁹K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze publiczne, Warszawa 2007, s. 87.

¹⁰Por. M.M. Dabbah, EC and UK..., s. 2; J. Szwaja (w:) Ustawa o zwalczaniu..., s. 7.

¹¹Na temat korzyści z istnienia konkurencji, zob. S. Bishop, M. Walker, The Economics of EC Competition Law: Concepts, Application and Measurement. London 2002, s. 11; D. Miąsik, Reguła..., s. 30-31.

¹²Wyrok U.S. Supreme Court z dnia 17 czerwca 1973 r. w sprawie U.S. v. Philadelphia Nat. Bank , 374 U.S. 321(1963).

¹³R. Whish, Competition Law, Sixth Edition, London 2009, s. 1. Liczba państw z rozwiniętymi systemami prawa ochrony konkurencji w dalszym ciągu się zwiększa, m.in. w związku z przemianami ustrojowymi w państwach azjatyckich. Zob. M. Furse, Competition Law Choice in China, World Competition 2007, nr 2, s. 323-340; P. Mehta, Competition Law in India, International Journal of Franchising Law 2008, nr 1, s. 25.

¹⁴Z. Brodecki, I. Zużewicz (w:) Z. Brodecki (red.), Konkurencja, Warszawa 2004, s. 90.

¹⁵Por. M. Krasnodębska-Tomkiel, Wspólnotowe prawo konkurencji. Skutki dla Polski, Warszawa 2006, s. 10.

¹⁶Por. M. Kępiński, Problemy ogólne nowej ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, RPEiS 1994, nr 2, s. 1; P. Podrecki, Stosunek ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji do ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym, PPH 1994, nr 12, s. 20.

¹⁷P. Paradowski (w:) Z. Brodecki (red.), Konkurencja, Warszawa 2004, s. 324.

¹⁸S. Dudzik, Pomoc państwa dla przedsiębiorstw publicznych w prawie Wspólnoty Europejskiej. Między neutralnością a zaangażowaniem, Kraków 2002, s. 15. Wyjątkowo pomoc publiczna może być instrumentem użytecznym. Zob. E. Piontek, Ewolucja podejścia Wspólnoty Europejskiej do pomocy państwa dla przedsiębiorstw (w:) C. Banasiński (red.), Ochrona konkurencji i konsumentów w Polsce i Unii Europejskiej (studia prawno-ekonomiczne), Warszawa 2005, s. 177.

¹⁹S. Gronowski, Ustawa..., s. 16.

²⁰Por. P. Podrecki, Stosunek... , s. 20.

²¹A. Wróbel, Źródła prawa Wspólnot Europejskich i prawa Unii Europejskiej (w:) A. Wróbel (red.) Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, Kraków 2005, s. 23-24.

²²Termin ten obejmuje "ogół praw i zasad regulujących funkcjonowanie procesów integracyjnych realizowanych w ramach integracyjnych organizacji gosp. w Europie". Zob. U. Kalina -Prasznic (red.), Mała encyklopedia prawa, Warszawa 2005, s. 4.

²³Szerzej, zob. C. Banasiński, M. Bychowska, Kompetencje decyzyjne Komisji Europejskiej i Prezesa UOKiK wynikające z rozporządzenia rady UE nr 1/2003 w świetle zasady równoległego stosowania wspólnotowego i krajowego prawa antymonopolowego, PPH 2009, nr 3, s. 4-9.

²⁴Według jednego poglądu polskie (krajowe) i europejskie przepisy o ochronie konkurencji to dwa elementy (podsystemy) składające się na jeden obowiązujący w polskiej przestrzeni gospodarczej system prawa ochrony konkurencji. Zob. K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze..., s. 315. Odmiennie, zob. M. Krasnodębska-Tomkiel, Wspólnotowe..., s. 276.

²⁵L. Ritter, W.D. Braun, European Competition Law. A Practitioner’s Guide. Third Edition, Hague 2005, s. 17.

²⁶I.L.O. Schmidt, The Suitability of the More Economic Approach for Competition Policy: Dynamic v. Static Efficiency, ECLRev 2007, nr 7, s. 411.

²⁷Por. R. Molski, Prawo antymonopolowe w obliczu globalizacji. Kierunki rozwoju, Bydgoszcz-Szczecin 2008, s. 74-120.

²⁸F.J. Säcker (w:) G. Hirsch, F. Montag, F.J. Säcker (red.), Competition Law: European Community Practice and Procedure , London 2008, s. 15.

²⁹M. Motta, Competition Policy. Theory and Practice , Cambridge 2004, s. 26.

³⁰Tamże, s. 22.

³¹Z. Jurczyk, Cele polityki antymonopolowej w teorii i praktyce (w:) C. Banasiński, E. Stawicki (red.), Konkurencja w gospodarce współczesnej, Warszawa 2007, s. 16-19.

³²R. Whish podaje przykład Wielkiej Brytanii i pojawiających się w latach 90. XX w. postulatów użycia prawa ochrony konkurencji jako instrumentu polityki kontroli wysokości cen. Por. R. Whish, Competition..., s. 19.

³³E. Elhauge, D. Geradin, Global Competition Law and Economics, Oxford & Portland Oregon 2007, s. 180.

³⁴Ustawa z dnia 13 lipca 1939 r. o porozumieniach kartelowych (Dz. U. Nr 63, poz. 418).

³⁵D. Miąsik, Reguła... , s. 351.

³⁶P. Mehta, Competition..., s. 25.

³⁷Szerzej, zob. Z. Jurczyk, Cele polityki..., s. 15-19.

³⁸Szerzej, zob. Z. Jurczyk, Cele polityki..., s. 20-23. Zob. również M. Stefaniuk, M. Swora, Richarda Allena Posnera ekonomiczna analiza prawa i poglądy na nową gospodarkę (w:) C. Banasiński, E. Stawicki (red.), Konkurencja..., s. 42.

³⁹D. Miąsik, T. Skoczny (w:) T. Skoczny, D. Miąsik, A. Jurkowska (red.), Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa 2009, s. 38.

⁴⁰Wyrok SOKiK z dnia 10 września 2003 r., XVII Ama 136/02, Wokanda 2004, nr 7-8, poz. 95.

⁴¹K. Kohutek (w:) K. Kohutek, M. Sieradzka, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa 2008, s. 43.

⁴²Wyrok SN z dnia 19 października 2006 r., III SK 15/06, OSNP 2007, nr 21-22, poz. 337.

⁴³Wyrok SOKiK z dnia 4 maja 2006 r., XVII Ama 119/04, Dz. Urz. UOKiK z 2006 r. Nr 3, poz. 47.

⁴⁴Wyrok SN z dnia 19 października 2006 r., III SK 15/06, OSNP 2007, nr 21-22, poz. 337.

⁴⁵R. Molski, Eksterytorialne stosowanie prawa ochrony konkurencji, RPEiS 2002, nr 3, s. 13; D. Miąsik, T. Skoczny (w:) T. Skoczny, D. Miąsik, A. Jurkowska (red.), Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa 2009, s. 64-67.

⁴⁶Prawo europejskie służy ochronie modelu skutecznej konkurencji. Por. Bellamy & Child, European Community Law of Competition. Sixth Edition, Oxford 2008, s. 40.

⁴⁷L. Ritter, W.D. Braun, European..., s. 14.

⁴⁸Należy zwrócić uwagę, że Traktat z Lizbony w całości uchyla art. 2 TWE (art. 2 pkt 11 Traktatu z Lizbony) i art. 3 ust. 1 TWE (art. 2 pkt 14 Traktatu z Lizbony). Cele i zadania UE wyrażone wprost w treści zmienionych traktatów nie obejmują "systemu zapewniającego niezakłóconą konkurencję na rynku wewnętrznym" (uchylony art. 3 ust. 1 lit. g TWE), jednak w dołączonym do Traktatu z Lizbony "Protokole w sprawie rynku wewnętrznego i konkurencji" umawiające się strony uzgodniły, że rynek wewnętrzny, którego ustanowienie jest celem UE, "obejmuje system zapewniający niezakłóconą konkurencję". Por. J. Barcz, Przewodnik..., s. 77.

⁴⁹Na temat tego pojęcia, zob. J. Steiner, L. Woods, Ch. Twigg-Flesner, EU Law. Oxford 2006, s. 309.

⁵⁰O. Odudu, The Boundaries of EC Competition Law. The Scope of Article 81, Oxford 2006, s. 13.

⁵¹C.S. Kerse, N. Khan, EC Antitrust Procedure. London 2005, s. 10.

⁵²P. Sobolewski, Koncentracje przedsiębiorców we wspólnotowym prawie konkurencji, PPH 2007, nr 6, s. 27.

⁵³E. Łętowska, Antynomie ochrony konsumenta w prawie wspólnotowym (w:) Księga pamiątkowa ku czci profesora Janusza Szwaji, PWiOWI nr 88, Kraków 2004, s. 384.

⁵⁴ Por. R. Molski, Prawo antymonopolowe..., s. 135.

⁵⁵U. Dubejko, Wykorzystanie analizy ekonomicznej przy określaniu siły rynkowej przedsiębiorców w sprawach z zakresu nadużywania pozycji dominującej i kontroli łączeń (w:) C. Banasiński, E. Stawicki (red.), Konkurencja..., s. 326.

⁵⁶P. Behrens, Teoretyczne i praktyczne problemy stosowania instrumentów ekonomicznych w prawie kartelowym (w:) C. Banasiński, E. Stawicki (red.), Konkurencja..., s. 57 i n.

⁵⁷Szerzej np. E. Piontek (red.), Reforma wspólnotowego prawa konkurencji, Kraków 2005; A. Jurkowska, Ecconomic approach jako jeden z głównych kierunków modernizacji wspólnotowego prawa konkurencji na przykładzie nowych regulacji w dziedzinie porozumień kooperacyjnych (w:) C. Mik (red.), Prawo gospodarcze Wspólnoty Europejskiej na progu XXI wieku, Toruń 2001, s. 179.

⁵⁸Zainicjowano też prace nad reformą zasad stosowania zakazu praktyk nadużywania pozycji dominującej z art. 82 TWE. Zob. Biała Księga w sprawie roszczeń o naprawienie szkody wynikłej z naruszenia wspólnotowego prawa ochrony konkurencji, Bruksela, 2 kwietnia 2008 r., COM(2008)165.

⁵⁹http://www.uokik.gov.pl/pl/o_urzedzie/organizacja/departamenty/#pytanie2.

⁶⁰Warto zauważyć, że do właściwego określenia struktury rynku i poziomu (stopnia) konkurencji na nim, niezbędne jest uprzednie zidentyfikowanie uczestników obrotu rynkowego rywalizujących ze sobą na tym rynku. Miernikiem poziomu konkurencji jest bowiem między innymi intensywność współzawodnictwa między przedsiębiorcami. Nie można zatem rzetelnie ocenić poziomu konkurencji na rynku bez prawidłowego ustalenia, jacy przedsiębiorcy na tym rynku działają i na niego oddziałują.

⁶¹Wyrok ETS z dnia 15 marca 2007 r., C-95/04 P British Airways, ECR 2007, s. I-2331, pkt 57; wyrok SOKiK z dnia 2 czerwca 2004 r., XVII Ama 94/03, Wokanda 2005, nr 7-8, poz. 99.

⁶²Szerzej, zob. E. Odudu, The Boundaries..., M. Bychowska, Zakaz porozumień ograniczających konkurencję, Glosa 2003, nr 5.

⁶³Por. wyrok SPI z dnia 3 grudnia 2003 r. w sprawie T-208/01 Volkswagen, ECR 2003, s. II-5141, pkt 30 i n.; wyrok SA w Warszawie z dnia 13 września 2006 r., VI ACa 185/06, Dz. Urz. UOKiK z 2007 r. nr 1, poz. 12.

⁶⁴Wyrok SPI z dnia 12 grudnia 2007 r. w połączonych sprawach T-101/05 i T-111/05 BASF, ECR 2007, s. II-4949, pkt 187.

⁶⁵Przykładowy katalog porozumień ograniczających konkurencję obejmuje m.in. zakaz ustalania cen i innych warunków zakupu lub sprzedaży, oraz tzw. porozumień kontyngentowych (ograniczania lub kontrolowania produkcji, rynków, rozwoju technicznego lub inwestycji).

⁶⁶Obszernie na temat reguły rozsądku (ang. rule of reason): D. Miąsik, Reguła..., E. Wojtaszek, Reguła rozsądku w prawie konkurencji Polski i Wspólnoty Europejskiej (w:) C. Mik (red.), Polska w Unii Europejskiej. Perspektywy, warunki, szanse i zagrożenia, Toruń 1997, s. 169-185.

⁶⁷Przesłanki wyłączenia porozumienia spod zakazu z art. 81 ust. 1 TWE zawiera jego ust. 3; przesłanki wyłączenia porozumienia spod zakazu z art. 6 u.o.k.k. zawiera jej art. 8 ust. 1.

⁶⁸Szerzej, zob. A. Jurkowska, T. Skoczny (red.), Wyłączenia grupowe spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję we Wspólnocie Europejskiej i w Polsce, Warszawa 2008.

⁶⁹Szerzej, zob. A. Brzezińska-Rawa, Zakaz nadużycia pozycji dominującej we wspólnotowym i polskim prawie antymonopolowym, Toruń 2009.

⁷⁰Niekiedy dwóch lub więcej niezależnych przedsiębiorców może dysponować tzw. kolektywną pozycją dominującą. Por. T. Skoczny (w:) T. Skoczny, D. Miąsik, A. Jurkowska (red.), Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa 2009, s. 250-255.

⁷¹Szerzej na temat pojęcia "rynek właściwy", zob. T. Skoczny (w:) T. Skoczny, D. Miąsik, A. Jurkowska (red.), Ustawa... s. 207; R. Whish, Competition..., s. 26 i n.

⁷²W u.o.k.k. domniemuje się, że przedsiębiorca ma pozycję dominującą, gdy jego udział na rynku właściwym przekracza 40% (art. 4 pkt 10 u.o.k.k.). Takiego domniemania nie formułuje art. 82 TWE. Na temat warunków stwierdzenia pozycji dominującej, zob. T. Skoczny (w:) T. Skoczny, D. Miąsik, A. Jurkowska (red.), Ustawa... s. 232 i n.; R. Whish, Competition... , s. 173 i n.

⁷³Por. wyrok ETS z dnia 13 lutego 1979 r. w sprawie 85/76 Hoffmann-La Roche, ECR 1979, s. 461, pkt 91; wyrok ETS z dnia 3 lipca 1991 r. w sprawie 62/86 AKZO, ECR 1991, s. I-3359, pkt 69.

⁷⁴Orzecznictwo jest w tej kwestii niejednolite. Zob. G. Materna, Adresaci zakazu praktyk ograniczających konkurencję w prawie polskim i wspólnotowym, EPS 2009, z. 6, s. 36.

⁷⁵Wyrok ETS z dnia 9 listopada 1983 r. w sprawie 322/81 Michelin, ECR 1983, s. 3461.

⁷⁶Wyrok SOKiK z dnia 23 czerwca 2005 r., XVII Ama 44/04, Wokanda 2006, nr 1, poz. 47.

⁷⁷Wyrok SN z dnia 5 stycznia 2007 r., III SK 16/06, LEX nr 489018.

⁷⁸Szerzej, zob. K. Kowalik-Bańczyk, Pojęcie "wpływu na handel" jako kryterium stosowania przez sądy krajowe wspólnotowego prawa konkurencji, PUG 2008, nr 2, s. 25.

⁷⁹Szerzej, zob. R. Whish, Competition..., s. 186 i n.

⁸⁰Szerzej, zob. K. Strzyczkowski, Kontrola koncentracji przedsiębiorstw w prawie wspólnotowym, PUG 2006, nr 4; J. Olszewski, Nadzór nad koncentracją przedsiębiorców jako forma prewencyjnej ochrony konkurencji, Rzeszów 2004.

⁸¹M. Motta, Competition Policy..., s. 233-234.

⁸²Przepisy o kontroli koncentracji zawiera w prawie polskim przede wszystkim Dział III u.o.k.k. i rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 lipca 2007 r. w sprawie zgłoszenia zamiaru koncentracji przedsiębiorców (Dz. U. Nr 134, poz. 937), a w prawie europejskim przede wszystkim rozporządzenie Rady nr 139/2004.

⁸³Wyjątkowo dopuszcza się przekazanie przez Komisję koncentracji o wymiarze wspólnotowym do oceny przez państwa członkowskie oraz rozpatrywanie przez Komisję spraw, które nie mają cech koncentracji o wymiarze wspólnotowym. Szerzej na ten temat w rozdziale poświęconym relacji między polskim i europejskim prawem ochrony konkurencji.

⁸⁴Art. 13 ust. 2 pkt 1 u.o.k.k.; art. 3 ust. 1 lit. a rozporządzenia nr 139/2004.

⁸⁵Szerzej, zob. M. Rodzynkiewicz, Łączenie się spółek. Komentarz, Warszawa 2003, s. 26 i n.; A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, t. I i II, Kraków 2005, komentarz do art. 492 k.s.h.

⁸⁶Art. 13 ust. 2 pkt 2 u.o.k.k.; art. 3 ust. 1 lit. b rozporządzenia nr 139/2004.

⁸⁷Art. 13 ust. 2 pkt 3 u.o.k.k.; art. 3 ust. 4 rozporządzenia nr 139/2004.

⁸⁸Art. 13 ust. 2 pkt 4 u.o.k.k. Krytycznie na temat tej kategorii koncentracji, zob. A. Jurkowska, D. Miąsik, T. Skoczny, M. Szydło, Nowa uokik z 2007 r.: krytyczna analiza niektórych rozwiązań, PUG 2007, nr 5, s. 19.

⁸⁹Por. art. 13 ust. 1 u.o.k.k.; art. 1 ust. 2 i 3 rozporządzenia nr 139/2004.

⁹⁰Należy do nich m.in. czasowe nabycie przez instytucje finansowe akcji albo udziałów w celu ich odsprzedaży. Por. art. 14 u.o.k.k., art. 3 ust. 5 rozporządzenia nr 139/2004.

⁹¹ Pojęcie sankcji prawnej jest na ogół definiowane jako "ogół ujemnych (niekorzystnych) skutków dla podmiotów prawa, które nie stosują się do obowiązków lub przekraczają uprawnienia wynikające z przepisów prawa". Por. M. Lewicki, Pojęcie sankcji prawnej w prawie administracyjnym, PiP 2002, z. 8, s. 64.

⁹²Wyrok ETS z dnia 5 grudnia 2006 r. w sprawach połączonych C-94/04 i C-202/04 Cipolla, ECR 2006, s. I-11421, pkt 46.

⁹³Szerzej, zob. M. Szydło, Swobody rynku wewnętrznego a reguły konkurencji. Między konwergencją a dywergencją, Toruń 2006, s. 320-345.

⁹⁴Przykładowo, w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów przyjęto odmienne nazewnictwo praktyk zakazanych w stosunku do ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów (tekst jedn.: Dz. U. z 1999 r. Nr 52, poz. 547 z późn. zm.) Sankcję pod nazwą "nakaz zaniechania stosowania praktyk monopolistycznych" z art. 8 ust. 1 u.p.p.m. zastąpił "nakaz zaniechania praktyk ograniczających konkurencję" w art. 10 u.o.k.k. Por. M. Król-Bogomilska, Kary pieniężne w prawie antymonopolowym, Warszawa 2001, s. 35-36.

⁹⁵Tylko w nieobowiązującej u.p.p.m. przewidziano uprawnienie do obniżenia ceny podwyższonej wskutek stosowania praktyki monopolistycznej (art. 8 ust. 3). Por. M. Król-Bogomilska, Kary pieniężne w prawie..., s. 35.

⁹⁶R. Nazzini, Concurrent Proceedings in Competition Law, Oxford 2004, s. 42.

⁹⁷Wyrok ETS z dnia 11 sierpnia 1995 r. w sprawie C-431/92 Komisja v. Republika Federalna Niemiec, ECR 1995, s. I-02189, pkt 22.

⁹⁸C.S. Kerse, N. Khan, EC Antitrust..., s. 30.

⁹⁹ M. Król-Bogomilska, Zmiany w systemie orzekania kar pieniężnych w polskim prawie antymonopolowym po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, Studia Iuridica 2006, nr XLVI, s. 158.

¹⁰⁰Szerzej, zob. P. Podrecki, Porozumienia monopolistyczne i ich cywilnoprawne skutki , ZNUJ PWiOWI nr 74, Kraków 2000; A. Jurkowska, Perspektywy prywatnego wdrażania prawa ochrony konkurencji w Polsce na tle doświadczeń Wspólnoty Europejskiej, PUG 2008, nr 1; M. Bernatt, Prywatny model ochrony konkurencji oraz jego realizacja w postępowaniu przed sądem krajowym (w:) E. Piontek (red.), Nowe tendencje w prawie konkurencji UE, Warszawa 2008, s. 301 i n.

¹⁰¹S. Gronowski, Ustawa..., s. 16.

¹⁰²P. Podrecki, Porozumienia..., s. 14.

¹Ang. entrepreneur; fr. entrepreneur; niem. Unternehmer.

²Ang. undertaking; fr. entreprise; niem. Unternehmen.

³Prezes UOKiK pełni w Polsce funkcję właściwego organu ochrony konkurencji w rozumieniu art. 35 rozporządzenia nr 1/2003. Por. art. 29 ust. 2 u.o.k.k.

⁴Zob. art. 3 ust. 2 rozporządzenia Rady nr 1/2003.

⁵S. Dubisz (red.), Uniwersalny słownik języka polskiego, t. III, Warszawa 2003, s. 650; W. Doroszewski (red.), Słownik języka polskiego, t. VII, Warszawa 1965, s. 198.

⁶S. Dubisz (red.), Uniwersalny słownik..., t. III, s. 650.

⁷W. Doroszewski (red.), Słownik języka polskiego, t. VII, s. 198.

⁸A. Bierć, Sytuacja prawna przedsiębiorcy. Zagadnienia wybrane, St. Praw. 1998, nr 3, s. 15.

⁹Tamże, s. 15-16.

¹⁰D.R. Kamerschen, R.B. McKenzie, C. Nardinelli, Ekonomia, Gdańsk 1991, s. 18.

¹¹C. Kosikowski, Przedsiębiorca w prawie polskim na tle prawa europejskiego, Warszawa 2003, s. 15.

¹²Tamże, s. 18.

¹³Tamże, s. 16-17.

¹⁴C. Kosikowski, Przedsiębiorca..., s. 17.

¹⁵Por. A.G. Harla, Pojęcie kupca i przedsiębiorcy w prawie polskim (1918-2005), PPH 2006, nr 12, s. 50.

¹⁶Art. 15 ustawy z dnia 28 marca 1933 r. o kartelach (Dz. U. Nr 31, poz. 270).

¹⁷Por. K. Kruczalak, Prawo handlowe. Zarys wykładu. Warszawa 2002, s. 86.

¹⁸Pojęcie jednostki gospodarki uspołecznionej zostało usunięte z ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) na mocy art. 1 pkt 83 i 90 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321).

¹⁹Do wejścia w życie ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94).

²⁰Szerzej, zob. A.G. Harla, Pojęcie kupca..., s. 48 i n.

²¹Por. ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 z późn. zm.), ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i odprowadzeniu ścieków (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 z późn. zm.).

²²Por. art. 61 ust. 3 Konstytucji RP.

²³R. Flejszar, Przedsiębiorca w postępowaniu cywilnym rozpoznawczym, Warszawa 2006, s. 1.

²⁴C. Kosikowski, Przedsiębiorca..., s. 10.

²⁵Por. T. Szanciło, Przedsiębiorca w prawie polskim, PPH 2005, nr 3, s. 4 i n.

²⁶W.J. Katner, Pojęcie przedsiębiorcy - polemika, PPH 2007, nr 4, s. 41.

²⁷W.J. Katner, Pojęcie przedsiębiorcy..., s. 42.

²⁸Omawianą ustawę, a także ustawę z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 101, poz. 1178 z późn. zm.) określono wręcz mianem swoistej konstytucji polskiej gospodarki. Por. T. Szanciło, Formy prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce przez podmioty zagraniczne, Warszawa 2006, s. 319; J. Lic, M. Łuc, Definicje pojęć "działalność gospodacza" i "przedsiębiorca", PiP 2008, z. 10, s. 59.

²⁹A.G. Harla, Pojęcie kupca..., s. 56.

³⁰Np. art. 2 u.z.n.k.

³¹Np. art. 3 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 5 lipca 2001 r. o cenach (Dz. U. Nr 97, poz. 1050 z późn. zm.).

³²Np. art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej (Dz. U. z 2001 r. Nr 4, poz. 25 z późn. zm.).

³³Np. art. 110 ² i n. ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).

³⁴Art. 1 pkt 4 ustawy z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 49, poz. 408) wprowadził definicję przedsiębiorcy do art. 43¹ k.c.

³⁵Uchwała SN z dnia 6 listopada 2002 r., III CZP 67/02, OSNC 2003, nr 7-8, poz. 102.

³⁶M. Wyrwiński, Komentarz do art. 43 ¹ (w:) Komentarz do niektórych przepisów kodeksu cywilnego (dotyczących firmy i prokury) zmienionych ustawą z dnia 14.2.2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U.03.49.408), LEX/el. 2003.

³⁷Uchwała SN z dnia 6 listopada 2002 r., III CZP 67/02, OSNC 2003, nr 7-8, poz. 102.

³⁸Ustawa z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 235, poz. 1699).

³⁹Uchwała SN z 14 marca 1995 r., III CZP 6/95, OSNC 1995, nr 5, poz. 72.

⁴⁰ Przede wszystkim z art. 87 i n. TWE.

⁴¹Uchwała SN z dnia 3 lipca 2003 r., III CZP 38/03, OSNC 2004, nr 9, poz. 134; M. Jasiakiewicz, Jeszcze o pojęciu przedsiębiorcy - polemika, PPH 2005, nr 5, s. 55 i n.; M. Pawełczyk, Przedsiębiorca w świetle ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, RP 2005, nr 6, s. 35 i n.

⁴²Zob. np. art. 2 u.z.n.k.

⁴³Art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 5 kwietnia 2002 r. o europejskich radach zakładowych (Dz. U. Nr 62, poz. 556 z późn. zm.).

⁴⁴Art. 6 pkt 6 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. - Prawo geologiczne i górnicze (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947 z późn. zm.).

⁴⁵M.A. Waligórski, Działalność gospodarcza w ujęciu prawa administracyjnego, Poznań 2006, s. 33.

⁴⁶W. Kubala, Prawo działalności gospodarczej. Komentarz, Warszawa 2000, s. 54.

⁴⁷Uchwała SN z dnia 23 lutego 2005 r., III CZP 88/04, OSNC 2006, nr 1, poz. 5.

⁴⁸K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze..., s. 213.

⁴⁹Por. M. Szydło, Charakter prawny oddziałów przedsiębiorców zagranicznych, Glosa 2004, nr 12, s. 19 i n. Inaczej w przypadku głównego oddziału zagranicznego zakładu ubezpieczeń. Por. K.K. Matuszczyk, Status cywilnoprawny głównego oddziału zagranicznego zakładu ubezpieczeń, PPH 2006, nr 12, s. 15-19.

⁵⁰A. Bierć, Osoba fizyczna jako przedsiębiorca, St. Praw. 1999, nr 4, s. 9.

⁵¹E. Norek , Przedsiębiorstwo w obrocie gospodarczym, Warszawa 2007, s. 13.

⁵²Działalność gospodarczą zdefiniowano także w przepisach podatkowych. Szerzej, zob. W. Czyżowicz, A. Werner, Podatkowe definicje działalności gospodarczej, PUG 2008, nr 5, s. 10 i n.

⁵³D. Szafrański, Podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej (w:) H. Gronkiewicz -Waltz, M. Wierzbowski (red.), Prawo gospodarcze. Zagadnienia administracyjnoprawne, Warszawa 2007, s. 92.

⁵⁴Por. M. Manowska, Postępowanie sądowe w sprawach gospodarczych, Warszawa 2007, s. 26; uchwała SN z dnia 23 lutego 2005 r., III CZP 88/04, OSNC 2006, nr 1, poz. 5; uchwała SN z dnia 11 maja 2005 r., III CZP 11/05, OSNC 2006, nr 3, poz. 48; uchwała 5 sędziów NSA z dnia 24 marca 1997 r., FPK 1/97, ONSA 1997, nr 3, poz. 109.

⁵⁵Por. R. Trzaskowski, Działalność gospodarcza w rozumieniu przepisów prawa cywilnego na tle orzecznictwa, Glosa 2006, nr 2, s. 30-31.

⁵⁶Por. E. Gniewek (w:) E. Gniewek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2008, s. 98; M. Szydło, Pojęcie działalności gospodarczej na gruncie nowej ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, PS 2005, nr 2, s. 29.

⁵⁷W. Kubala, Prawo działalności..., s. 42.

⁵⁸E. Nowińska, M. du Vall, Komentarz do ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Warszawa 2005, s. 38.

⁵⁹R. Flejszar, Przedsiębiorca..., s. 81; P. Telenga (w:) A. Jakubecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Praktyczny komentarz, Kraków 2005, s. 697.

⁶⁰R. Trzaskowski, Działalność gospodarcza..., s. 44; W. Popiołek (w:) K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz do artykułów 1-449¹¹, t. I., Warszawa 2005, s. 156-158.

⁶¹W. Popiołek (w:) K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny..., s. 156; W.J. Katner, Pojęcie przedsiębiorcy..., s. 43.

⁶²R. Trzaskowski , Działalność gospodarcza..., s. 44; J. Brol (w:) K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do artykułów 1-505¹⁴, t. I, Warszawa 2006, s. 1758.

⁶³Uchwała SN z dnia 27 czerwca 2008 r., III CZP 4/08, LEX nr 393799.

⁶⁴J. Szwaja (w:) Ustawa o zwalczaniu...; s. 114; E. Nowińska, M. du Vall, Komentarz..., s. 39.

⁶⁵Tak sformułowana przesłanka w zakresie znaczeniowym pojęcia przedsiębiorcy obejmuje osoby prowadzące działalność non profit, które bez nastawienia na uzyskiwanie zysku wykonują działalność zawodową. Por. R. Blicharz, M. Pawełczyk, Przedsiębiorca, czyli kto?, PUG 2004, nr 3, s. 5 i n.; T.M. Knypl, Podmiotowy zakres ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Rejent 1998, nr 3, s. 38 i n.

⁶⁶S. Dubisz (red.), Uniwersalny słownik..., t. III, s. 650; W. Doroszewski (red.), Słownik języka..., t. VII, s. 198.

⁶⁷S. Dubisz (red.), Uniwersalny słownik..., t. III, s. 650.

⁶⁸W. Doroszewski (red.), Słownik języka..., t. VII, s. 199.

⁶⁹W. Samecki, Prolegomena do teorii ekonomii, Wrocław 1998, s. 58. Zob. również: E. Czarny, J. Miroński, Alternatywne wizje przedsiębiorstwa w teorii mikroekonomii i nauce o zarządzaniu, Szkoła Główna Handlowa Kolegium Gospodarki Światowej. Zeszyty Naukowe 2005, nr 17, s. 146.

⁷⁰Por. S. Sudoł, Przedsiębiorstwo, podstawy nauki o przedsiębiorstwie. Teoria i praktyka zarządzania, Toruń 2002, s. 43. Przedsiębiorstwo jest też utożsamiane z właścicielem przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym (producentem lub wytwórcą). Zob. E. Czarny, E. Nojszewska, Mikroekonomia, Warszawa 1997, s. 61.

⁷¹A. Noga (w:) W. Pomykało (red.), Encyklopedia biznesu, t. I., Warszawa 1995, s. 694.

⁷²A. Noga (w:) Encyklopedia..., s. 695.

⁷³C. Kosikowski, Przedsiębiorca..., s. 13.

⁷⁴T. Kocowski (w:) L. Kieres (red.), Administracyjne prawo gospodarcze, Wrocław 2005, s. 92.

⁷⁵Wyrok SN z dnia 12 maja 2005 r., I UK 258/04, OSNP 2006, nr 3-4, poz. 58.

⁷⁶C. Kosikowski , Przedsiębiorca..., s. 27.

⁷⁷Pojęciem przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym posłużono się także w postanowieniach Układu Europejskiego. Por. B. Popowska, Podmioty zagraniczne w polskim prawie gospodarczym, Poznań 1999, s. 226.

⁷⁸Wyrok SN z dnia 8 kwietnia 2003 r., IV CKN 51/01, LEX nr 78892.

⁷⁹Por. E. Gniewek (w:) Kodeks cywilny... , s. 126; T. Kocowski (w:) Administracyjne..., s. 95.

⁸⁰T. Kocowski (w:) Administracyjne..., s. 92.

⁸¹Szerzej: E. Norek, Przedsiębiorstwo..., s. 38.

⁸²T. Kocowski (w:) Administracyjne..., s. 93; E. Norek, Przedsiębiorstwo..., s. 37.

⁸³R. Flejszar, Przedsiębiorca..., s. 36.

⁸⁴Art. 3 pkt 12 ustawy - Prawo energetyczne; art. 2 pkt 4 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i odprowadzeniu ścieków.

⁸⁵M. Radwan-Rohrenschef, Przedsiębiorstwa świadczące usługi w ogólnym interesie gospodarczym, PiP 1997, z. 2, s. 67.

⁸⁶C. Kosikowski, Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej. Komentarz, Warszawa 2009, s. 36.

⁸⁷D. Miąsik (w:) A. Wróbel, K. Kowalik-Bańczyk, M. Szwarc-Kuczer (red.), Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską. Komentarz, t. 2, Warszawa 2009, s. 330.

⁸⁸S. Dudzik, Pomoc... , s. 226; J.L. Buendia Sierra, Exclusive Rights and State Monopolies under EC Law. Article 86 (former article 90) of the EC Treaty, Oxford 1999, s. 30.

⁸⁹Definicję przedsiębiorstwa zawiera jednak art. 196 lit. b Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej. Nie ma ona jednak znaczenia w sprawach z zakresu TWE. Pojęcie przedsiębiorstwa zdefiniowano także w art. 80 Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Węgla i Stali, który wygasł 23 lipca 2002 r.

⁹⁰J.L. Buendia Sierra, Exclusive Rights..., s. 30.

⁹¹Przepisy te stanowią implementację do polskiego prawa dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z 19 maja 1998 r. Nr 98/27/EC o nakazach zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów (Dz. Urz. WE L 166 z dnia 11 czerwca 1999 r., s. 51).

⁹²Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym (Dz. U. z 1995 r. Nr 41, poz. 208).

⁹³W u.o.k.k. z 2000 r. odpowiedni przepis uznawał za przedsiębiorcę "osobę fizyczną posiadającą akcje lub udziały zapewniające jej co najmniej 25% głosów w organach co najmniej jednego przedsiębiorcy lub posiadającą kontrolę, w rozumieniu pkt 13, nad co najmniej jednym przedsiębiorcą, choćby nie prowadziła działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o działalności gospodarczej, jeżeli podejmuje dalsze działania podlegające kontroli koncentracji, o której mowa w art. 12 ustawy".

⁹⁴Por. art. 7 pkt 3 ustawy antymonopolowej z 1987 r.; art. 2 pkt 1 u.p.p.m., art. 4 pkt 1 u.o.k.k. z 2000 r.; art. 4 pkt 1 u.o.k.k.

⁹⁵Odmiennie, zob. C. Banasiński i inni, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, red. C. Banasiński, E. Piontek, Warszawa 2009, s. 47.

⁹⁶Por. wyrok SN z dnia 24 maja 2004 r., III SK 41/04, OSNP 2005, nr 13, poz. 199.

⁹⁷Wyrok SN z dnia 6 grudnia 2007 r., III SK 16/07, Dz. Urz. UOKiK z 2008 r. Nr 2, poz. 21.

⁹⁸Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 października 2007 r., ACa 856/07, niepubl.

⁹⁹Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 29 listopada 2006 r., VI ACa 504/06, Dz. Urz. UOKiK z 2007 r. Nr 2, poz. 25.

¹⁰⁰M. Pawełczyk, Przedsiębiorca..., s. 35 i n.

¹⁰¹K. Kohutek (w:) K. Kohutek, M. Sieradzka, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa 2008, s. 87; C. Kosikowski, Ustawa o swobodzie..., s. 38.

¹⁰²Zob. A. Bierć, Osoba..., s. 10-11; P. Zaporowski, Czy przedsiębiorcą może być osoba fizyczna niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych?, Palestra 2006, nr 7-8, s. 37.

¹⁰³D. Szafrański, Podejmowanie..., s. 97.

¹⁰⁴Zob. art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2009 r. Nr 18, poz. 97).

¹⁰⁵A. Jędrzejewska, Podmiotowość prawna spółki cywilnej będącej podmiotem gospodarczym, PPH 1993, nr 7.

¹⁰⁶ M. Woroniecki, Spółka cywilna w obrocie gospodarczym, Warszawa 1997, s. 22.

¹⁰⁷Wyrok SN z dnia 28 października 2003 r., I CK 201/02, LEX nr 151608.

¹⁰⁸Art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.); art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 z późn. zm.); art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 z późn. zm.).

¹⁰⁹Art. 18 i 28 ust. 2 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365 z późn. zm.).

¹¹⁰Art. 12 k.s.h.

¹¹¹Art. 16 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 112, poz. 981 z późn. zm.).

¹¹²Art. 11 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 z późn. zm.).

¹¹³Art. 29 ust. 2 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym.

¹¹⁴Art. 35b ust. 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z późn. zm.).

¹¹⁵D. Szafrański, Podejmowanie..., s. 97.

¹¹⁶Zob. C. Kosikowski , Ustawa o swobodzie..., s. 40; R. Skubisz, M. Trzebiatowski, Kościelne osoby prawne jako przedsiębiorcy rejestrowi, PPH 2002, nr 3, s. 8-21.

¹¹⁷Na tej podstawie uznano, że cechy przedsiębiorców w myśl tej ustawy mogą mieć fundacje i stowarzyszenia (z wyjątkiem stowarzyszeń zwykłych). D. Szafrański, Podejmowanie..., s. 97. Por. P. Suski, Stowarzyszenia i fundacje, Warszawa 2006, s. 272-273; M. Zdyb, Prawo działalności gospodarczej. Komentarz, Kraków 2000, s. 52; W.J. Katner, Prawo działalności gospodarczej. Komentarz. Orzecznictwo. Piśmiennictwo , Warszawa 2003, s. 34.

¹¹⁸C. Kosikowski, Pojęcie przedsiębiorcy w prawie polskim, PiP 2001, z. 4, s. 15 i n.

¹¹⁹C. Kosikowski, Przedsiębiorca..., s. 34.

¹²⁰J. Brol (w:) Kodeks postępowania..., s. 1785.

¹²¹R. Flejszar, Przedsiębiorca..., s. 12-13; P. Suski, Stowarzyszenia..., s. 272-273.

¹²²Uchwała SN z dnia 3 lipca 2003 r., III CZP 38/03, OSNC 2004, nr 9, poz. 134.

¹²³ C. Kosikowski, Ustawa o swobodzie..., s. 55.

¹²⁴Co do Skarbu Państwa, zob. K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze..., s. 212. Co do jednostek samorządu terytorialnego, zob. M. Ciepiela, Pozycja prawna jednostki samorządu terytorialnego działającej jako przedsiębiorca, Rejent 2001, nr 12, s. 59.

¹²⁵K. Pawłowicz, Konstytucyjne a ustawowe pojęcie przedsiębiorcy, Prz. Leg. 2007, nr 2, s. 48 i 53; K. Bandarzewski (w:) P. Chmielnicki (red.), Komentarz do ustawy o samorządzie gminnym , Warszawa 2007, s. 160.

¹²⁶Co do Skarbu Państwa, zob. K. Pawłowicz (w:) M. Wierzbowski, M. Wyrzykowski (red.), Prawo gospodarcze. Zagadnienia administracyjnoprawne, Warszawa 1998, s. 75. Co do jednostek samorządu terytorialnego, zob. C. Banasiński, Gospodarka komunalna (w:) H. Gronkiewicz-Waltz, M. Wierzbowski (red.), Prawo gospodarcze. Zagadnienia administracyjnoprawne, Warszawa 2007, s. 176; S. Czarnow, Działalność gospodarcza samorządu terytorialnego a gospodarka komunalna, PUG 2008, nr 1, s. 16. Stanowiska w tej sprawie szeroko omawia S. Dudzik, Działalność gospodarcza samorządu terytorialnego. Problematyka prawna, Kraków 1998, s. 80 i n.

¹²⁷D. Łobos-Kotowska (w:) J. Jagoda, D. Łobos-Kotowska, M. Stańko, Gospodarka mieniem komunalnym, Warszawa 2008, s. 55 i n.; uchwała SN z dnia 13 stycznia 2006 r., III CZP 124/05, OSNC 2006, nr 12, poz. 201.

¹²⁸M. Wach, Status ułomnych osób prawnych w polskim prawie cywilnym, Warszawa 2008, s. 111.

¹²⁹ Uchwała SN z dnia 24 listopada 2006 r., III CZP 97/06, LEX nr 198919.

¹³⁰Art. 8 k.s.h.

¹³¹Zob. art. 11 k.s.h. Z chwilą wpisu do rejestru przedsiębiorców spółka kapitałowa w organizacji staje się spółką kapitałową i uzyskuje osobowość prawną (art. 12 k.s.h.).

¹³²Por. K.K. Matuszczyk, Status cywilnoprawny głównego oddziału zagranicznego zakładu ubezpieczeń, PPH 2006, nr 12, s. 15-19.

¹³³ Uchwała 7 sędziów SN z dnia 21 grudnia 2007 r., III CZP 65/07, Biul. SN 2007, nr 12, poz. 9. Za podmiotowością wspólnot mieszkaniowych: J. Frąckowiak (w:) M. Safjan (red.), System Prawa Prywatnego. Tom 1, Prawo cywilne - część ogólna, Warszawa 2007, s. 1095; uchwała SN z dnia 28 lutego 2006 r., III CZP 5/06, OSNC 2007, nr 1, poz. 6. Przeciw: postanowienie SN z dnia 26 stycznia 2006 r., V CSK 53/05, OSP 2007, nr 2, poz. 14. Wyrażono też pogląd o specjalnego rodzaju zdolności prawnej wspólnoty mieszkaniowej. Zob. W.J. Katner, Podmiotowość prawna wspólnoty mieszkaniowej, Glosa 2009, nr 2, s. 43; J. Frąckowiak, Charakter prawny wspólnoty mieszkaniowej (w:) Rozprawy z prawa prywatnego, prawa o notariacie i prawa europejskiego, Kluczbork 2007, s. 108.

¹³⁴M. Wach, Status..., s. 267.

¹³⁵Por. M.J. Naworski, Status prawny wspólnoty mieszkaniowej, M. Praw. 2002, nr 13, s. 593.

¹³⁶Art. 42 ust. 1 pkt 4 ustawy - Prawo stowarzyszeniach.

¹³⁷R. Blicharz, M. Pawełczyk, Przedsiębiorca ..., s. 6.

¹³⁸Szerzej, zob. G. Bieniek, H. Pietrzykowski, Reprezentacja Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego, Warszawa 2006.

¹³⁹Uchwała 7 sędziów SN z dnia 14 października 1994 r., III CZP 16/94, OSNC 1995, nr 3, poz. 40.

¹⁴⁰ Por. uchwała SN z dnia 23 stycznia 2004 r., III CZP 104/03, OSNC 2005, nr 4, poz. 60.

¹⁴¹D. Łobos-Kotowska (w:) J. Jagoda, D. Łobos-Kotowska, M. Stańko, Gospodarka..., s. 51.

¹⁴²Wyrok WSA w Warszawie z dnia 6 lipca 2005 r., VI SA/Wa 2083/04, LEX nr 190634; uchwała SN z dnia 25 kwietnia 1996 r., II CZP 34/96, OSNC 1996, nr 7-8, poz. 103.

¹⁴³Por. art. 6-8 ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (Dz. U. z 1997 r. Nr 9, poz. 43 z późn. zm.).

¹⁴⁴Por. R. Szarek, Glosa do uchwały SN z dnia 25.04.1996 r., II CZP 34/96, Sam. Teryt. 1997, nr 6, s. 63 i n.

¹⁴⁵ G. Materna, Odpowiedzialność komunalnego zakładu budżetowego za stosowanie praktyk ograniczających konkurencję w świetle orzecznictwa antymonopolowego, Sam. Teryt. 2005, nr 7-8, s. 57-61.

¹⁴⁶Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 5 października 2005 r., VI ACa 1146/04, Dz. Urz. UOKiK z 2006 r. Nr 1, poz. 18.

¹⁴⁷Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 października 2005 r., VI ACa 208/05, niepubl.

¹⁴⁸Decyzja Prezesa UOKiK z dnia 7 listopada 2001 r. nr DDF-65/2001, Dz. Urz. UOKiK z 2002 r. Nr 1, poz. 1.

¹⁴⁹Decyzja Prezesa UOKiK z dnia 29 grudnia 2006 r. nr DAR-15/2006, Dz. Urz. UOKiK z 2007 r. Nr 1, poz. 5.

¹⁵⁰Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 czerwca 2005 r., VI ACa 93/05, Dz. Urz. UOKiK z 2005 r. Nr 3, poz. 49.

¹⁵¹Wyrok SN z dnia 6 grudnia 2007 r., III SK 16/07, Dz. Urz. UOKiK z 2008 r. Nr 2, poz. 21.

¹⁵²Decyzja Prezesa UOKiK z dnia 14 grudnia 2005 r. nr DOK 163/2005, niepubl.

¹⁵³Wyrok SN z dnia 9 marca 2004 r., III SK 19/04, Dz. Urz. UOKiK z 2004 r. Nr 3, poz. 314.

¹⁵⁴Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 21 kwietnia 1999 r., XVII Ama 1/99, Wokanda 2000, nr 9, poz. 54.

¹⁵⁵Decyzja Prezesa UOKiK z dnia 9 października 2006 r. nr RWA-37/2006, niepubl.

¹⁵⁶Decyzja Prezesa UOKiK z dnia 9 października 2006 r. nr RWA-37/2006, niepubl.

¹⁵⁷Wyrok SOKiK z dnia 17 maja 2006 r., XVII Ama 32/04, niepubl.

¹⁵⁸Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 21 kwietnia 1999 r., XVII Ama 1/99, Wokanda 2000, nr 9, poz. 54.

¹⁵⁹Wyrok SOKiK z dnia 7 listopada 2005 r., XVII Ama 26/04, Dz. Urz. UOKiK 2006, nr 1, poz. 15.

¹⁶⁰Decyzja Prezesa UOKiK z dnia 3 marca 2004 r. nr DOK-10/2004., niepubl.

¹⁶¹G. Materna (w:) T. Skoczny, D. Miąsik, A. Jurkowska (red.), Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa 2009, s. 109.

¹⁶²Prezes UOKiK przyjął, że spółki Skarbu Państwa nie są grupą kapitałową. Por. K. Kohutek (w:) K. Kohutek, M. Sieradzka, Ustawa..., s. 504.

¹⁶³Wyrok SN z dnia 9 października 2003 r., I CK 134/02, LEX nr 146368.

¹⁶⁴Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 października 2007 r., VI ACa 856/07, niepubl.

¹⁶⁵Kwestia ta rodziła jednak wątpliwości w orzecznictwie. Zob. G. Materna, Odpowiedzialność..., s. 57-61.

¹⁶⁶Wyrok SN z dnia 5 listopada 2008 r., III SK 5/08, niepubl. Por. wyrok SOKiK z dnia 26 lutego 2009 r., XVII AmA 35/08, niepubl.; G. Materna (w:) Ustawa..., s. 112.

¹⁶⁷K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze..., s. 205.

¹⁶⁸R. Trzaskowski, Działalność gospodarcza..., s. 31.

¹⁶⁹Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) (Dz. U. Nr 251, poz. 1885 z późn. zm.).

¹⁷⁰Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 października 2008 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług (PKWiU) (Dz. U. Nr 207, poz. 1293 z późn. zm.).

¹⁷¹Art. 3 pkt 7 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z późn. zm.).

¹⁷²Art. 6 ustawy - Prawo geologiczne i górnicze.

¹⁷³K. Kohutek, Komentarz do ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U.04.173.1807) , LEX/el. 2005.

¹⁷⁴Wyrok WSA w Warszawie z dnia 8 października 2004 r., II SA 3673/03, LEX nr 159913.

¹⁷⁵Por. C. Kosikowski , Ustawa o swobodzie..., s. 27; R. Trzaskowski, Działalność statutowa a działalność gospodarcza fundacji - prawo i praktyka, Warszawa 2003, s. 80; C. Banasiński i inni, Ustawa o ochronie..., s. 51.

¹⁷⁶Por. K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze..., s. 207; C. Kosikowski, Ustawa o swobodzie..., s. 27-28; D. Szafrański, Podejmowanie..., s. 92.

¹⁷⁷W.J. Katner, Pojęcie przedsiębiorcy..., s. 43.

¹⁷⁸A. Bierć, Sytuacja..., s. 26-27.

¹⁷⁹K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze..., s. 207.

¹⁸⁰R. Trzaskowski, Działalność statutowa..., s. 73; A. Bierć, Osoba..., s. 8-9.

¹⁸¹W. Kubala, Prawo działalności..., s. 44; M. Szydło, Pojęcie przedsiębiorcy w prawie polskim, PS 2005, nr 7-8, s. 2 i n.; K. Kohutek (w:) K. Kohutek, M. Sieradzka, Ustawa..., s. 92.

¹⁸²Uchwała 7 sędziów SN z dnia 18 czerwca 1991 r., III CZP 40/91, OSNC 1992, nr 2, poz. 17.

¹⁸³W. Doroszewski (red.), Słownik języka polskiego, t. X, Warszawa 1968, s. 741; S. Dubisz (red.), Uniwersalny słownik języka polskiego, t. IV, Warszawa 2003, s. 870.

¹⁸⁴W. Doroszewski (red.), Słownik języka polskiego..., t. X, s. 741; S. Dubisz (red.), Uniwersalny słownik..., t. IV, s. 870.

¹⁸⁵W. Doroszewski (red.), Słownik języka polskiego..., t. X, s. 741.

¹⁸⁶W. Kubala, Prawo działalności..., s. 44.

¹⁸⁷Uchwała SN z dnia 11 maja 2005 r., III CZP 11/05, OSNC 2006, nr 3, poz. 48.

¹⁸⁸E. Czarny, J. Miroński, Alternatywne wizje ..., s. 162. Por. także: E. Elhauge, D. Geradin, Global..., s. 181.

¹⁸⁹ Zob. T. Wiśniewski (w:) T. Wiśniewski (red.), Postępowanie sądowe w sprawach gospodarczych, Warszawa 2007, s. 40-63.

¹⁹⁰Uchwała SN z dnia 11 maja 2005 r., III CZP 11/05, OSNC 2006, nr 3, poz. 48. Por. również: wyrok TK z dnia 5 października 2005 r., SK 39/05, OTK-A 2005, Nr 9, poz. 99; uchwała 7 sędziów SN z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP 117/91, OSNC 1992, nr 5, poz. 65; wyrok NSA z dnia 15 września 2005 r., FSK 2643/04, LEX nr 153881.

¹⁹¹Zob. uchwała SN z dnia 27 czerwca 2008 r., III CZP 4/08, LEX nr 393799.

¹⁹²Por. S. Czarnow, Działalność gospodarcza jednostek samorządu terytorialnego jako element gospodarki komunalnej, Rejent 2002, nr 2-3, s. 48; R. Trzaskowski, Działalność statutowa..., s. 78-82.

¹⁹³T. Szanciło, Formy..., s. 175; M.A. Waligórski, Działalność gospodarcza..., s. 17.

¹⁹⁴O pojęciu działalności non for profit, zob. R. Flejszar, Przedsiębiorca..., s. 45.

¹⁹⁵Art. 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (tekst jedn.: Dz. U. z 1991r. Nr 46, poz. 203 z późn. zm.).

¹⁹⁶Art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. - Prawo o stowarzyszeniach (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 79. poz. 855 z późn. zm.).

¹⁹⁷P. Suski, Stowarzyszenia..., s. 66.

¹⁹⁸P. Suski, Stowarzyszenia..., s. 412; R. Trzaskowski, Działalność statutowa..., s. 157-158; H. Cioch, O potrzebie dokonania zmian w polskim prawie fundacyjnym, GSP 1999, nr 5, s. 65 i n.

¹⁹⁹Działalności gospodarczej nie może prowadzić stowarzyszenie zwykłe. Por. art. 42 ust. 1 pkt 4 ustawy.

²⁰⁰C. Kosikowski, Ustawa o swobodzie..., s. 41.

²⁰¹M. Ciepiela, Formy komunalnej działalności gospodarczej, PUG 2001, nr 6, s. 18, S. Czarnow, Niektóre aspekty prawne współpracy transgranicznej i euroregionów, PiP 1997, z. 10, s. 55 i n.

²⁰²Zob. S. Dudzik, Działalność..., s. 135. Odmiennie, K. Bandarzewski (w:) Komentarz do ustawy..., s. 164.

²⁰³T. Szanciło, Formy..., s. 177; C. Kosikowski, Ustawa o swobodzie..., s. 28.

²⁰⁴Ł. Błaszczak, Status radcy prawnego w świetle ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, RP 2004, nr 6, s. 15.

²⁰⁵Uchwała SN z dnia 23 lutego 2006 r., III CZP 88/04, OSNC 2006, nr 1, poz. 5.

²⁰⁶M. Szydło, Pojęcie przedsiębiorcy..., s. 72; W.J. Katner, Pojęcie przedsiębiorcy..., s. 43. Za sporne uznano to (w:) J. Lic, M. Łuc, Definicje..., s. 62.

²⁰⁷C. Kosikowski, Nowa ustawa o działalności gospodarczej, PiP 2000, z. 1, s. 3 i n.

²⁰⁸K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze..., s. 209.

²⁰⁹R. Flejszar, Przedsiębiorca..., s. 44.

²¹⁰J. Odachowski, Ciągłość działalności gospodarczej, Glosa 2003, nr 10, s. 30 i n.

²¹¹ Uchwała SN z dnia 27 czerwca 2008 r., III CZP 4/08, LEX nr 393799.

²¹²C. Kosikowski, Ustawa o swobodzie..., s. 29.

²¹³Por. K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze..., s. 208; E. Gniewek (w:) Kodeks cywilny..., s. 99.

²¹⁴C. Kosikowski, Ustawa o swobodzie..., s. 32; J. Jacyszyn, Czy zmierzch "wolnego zawodu" (w:) Rozprawy z prawa prywatnego, prawa o notariacie i prawa europejskiego, Kluczbork 2007, s. 405.

²¹⁵Por. C. Kosikowski, Ustawa o swobodzie..., s. 31.

²¹⁶Szerzej: J. Jacyszyn, Czy zmierzch..., s. 403-419.

²¹⁷E. Bieniek-Koroniewicz, T. Mróz, Kontrowersje wokół pojęcia "przedsiębiorca", Pr. Spółek 2003, nr 6, s. 40.

²¹⁸W. Popiołek (w:) K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny..., s. 158.

²¹⁹E. Gniewek (w:) Kodeks cywilny..., s. 100.

²²⁰R. Trzaskowski, Działalność gospodarcza..., s. 31-32; Ł. Błaszczak, Radca prawny jako przedsiębiorca - refleksje na tle art. 43(1) KC i art. 479(1) KPC, M. Praw. 2004, nr 13, s. 599 i n.

²²¹Wyrok SN z dnia 6 grudnia 2007 r., III SK 16/07, Dz. Urz. UOKiK 2008, Nr 2, poz. 21.

²²²K. Kohutek, Komentarz do ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U.03.86.804), LEX/el. 2005, komentarz do art. 4.

²²³Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 marca 2007 r., VI ACa 1059/06, niepubl.

²²⁴Wyrok SN z dnia 10 maja 2007 r., III SK 24/06, OSNP 2008, nr 9-10, poz. 152; wyrok SN z dnia 6 grudnia 2007 r., III SK 16/07, Dz. Urz. UOKiK z 2008 r. Nr 2, poz. 21.

²²⁵S. Gronowski, Ustawa..., s. 55; G. Materna, Organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i ich członkowie w świetle definicji przedsiębiorcy z ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, PUG 2004, nr 4, s. 30; J. Szwaja (w:) Ustawa o zwalczaniu..., s. 108; A. Jurkowska, D. Miąsik, T. Skoczny, M. Szydło, Nowa uokik z 2007 r.: krytyczna analiza niektórych rozwiązań, PUG 2007, z 5, s. 13.

²²⁶Decyzja Prezesa UOKiK z dnia 24 grudnia 2007 r. Nr RPZ-52/2007, niepubl.

²²⁷ Wyrok SN z dnia 6 grudnia 2007 r., III SK 16/07, Dz. Urz. UOKiK z 2008 r. Nr 2, poz. 21.

²²⁸Por. decyzja Prezesa UOKiK z dnia 9 października 2006 r. nr RWA-37/2006, niepubl.

²²⁹Art. 18 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539 z późn. zm.).

²³⁰Por. art. 2 ust. 1 ustawy - Prawo o stowarzyszeniach.

²³¹Por. Wyrok SN z dnia 6 grudnia 2007 r., III SK 16/07, Dz. Urz. UOKiK z 2008 r. Nr 2, poz. 21.

²³²Zob. G. Materna, Status organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi w świetle prawa ochrony konkurencji - glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 6.12.2007 r. (III SK 16/07), Glosa 2009, nr 1, s. 71-89.

²³³Wyrok SN z dnia 20 czerwca 2006 r., III SK 8/06, OSNP 2007, nr 13-14, poz. 208; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 29 listopada 2006 r., VI ACa 504/06, Dz. Urz. UOKiK z 2007 r. Nr 2, poz. 25.

²³⁴Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4 grudnia 2007 r. (VI ACa 848/07), niepubl.

²³⁵Zob. jednak: R. Blicharz, M. Pawełczyk, Przedsiębiorca..., s. 6.

²³⁶Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 23 października 2002 r., XVII Ama 49/01, Wokanda 2004, nr 3, poz. 46.

²³⁷Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 5 lipca 1993 r., XVII Amr 17/93, Wokanda 1994, nr 1, poz. 53

²³⁸Wyrok SN z dnia 26 września 2007 r., IV CSK 122/07, OSNC-ZD 2008, nr 3, poz. 74.

²³⁹Wyrok SN z dnia 6 grudnia 2007 r., III SK 16/07, Dz. Urz. UOKiK z 2008 r. Nr 2, poz. 21.

²⁴⁰W ustawie o swobodzie działalności gospodarczej nie powtórzono art. 76 i 87 u.p.d.g., na mocy których za przedsiębiorców nie uznawano notariuszy oraz osób świadczących pomoc prawną oraz pomoc w zakresie własności przemysłowej. Wyłączenie wolnych zawodów spod rygorów tej ustawy nie przesądzało, czy wykonują działalność gospodarczą w znaczeniu normatywnym. Por. M. Szydło, Osoby wykonujące wolne zawody prawnicze jako przedsiębiorcy, PS 2004, nr 2, s. 17 i n.

²⁴¹Por. uzasadnienie projektu u.p.d.g., druk sejmowy nr 715 z dnia 10 listopada 1998 r., s. 5; R. Budzinowski, Status prawny rolnika jako przedsiębiorcy (zagadnienia wybrane), RPEiS 2002, nr 3, s. 118.

²⁴²B. Jeżyńska, Producent rolny jako przedsiębiorca, Lublin 2008, s. 102-104.

²⁴³Por. K. Kohutek (w:) K. Kohutek, M. Sieradzka, Ustawa..., s. 96; E. Modzelewska-Wąchal, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa 2002, s. 29; G. Materna (w:) Ustawa..., s. 122.

²⁴⁴E. Modzelewska-Wąchal, Ustawa..., s. 29.

²⁴⁵Wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2004 r., III SK 22/04, OSNP 2005, nr 3, poz. 46.

²⁴⁶Zob. art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2009 r. Nr 18, poz. 97).

²⁴⁷Art. 14 ust. 4 u.s.d.g.

²⁴⁸K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze..., s. 218. Wyjątek stanowi spółka kapitałowa w organizacji, która może podjąć działalność gospodarczą przed uzyskaniem wpisu do rejestru przedsiębiorców (art. 14 ust. 2 ustawy).

²⁴⁹Por. C. Kosikowski , Ustawa o swobodzie..., s. 43 i 113.

²⁵⁰Por. A. Herbet, Zmiany regulacji prawnej spółki z o.o. na tle Kodeksu spółek handlowych - zagadnienia wybrane, PUG 2001, nr 4, s. 2.

²⁵¹K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze..., s. 218.

²⁵²P. Bielski, Podstawy organizacji i funkcjonowania rejestru przedsiębiorców - zagadnienia wybrane, Rejent 2000, nr 2, s. 26 i n. Zob. również: J. Frąckowiak, Ustawodawstwo dotyczące przedsiębiorców pod rządami zasady jedności prawa cywilnego, PPH 2000, nr 11, s. 1.

²⁵³Por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 21 marca 2006 r., III AUa 2850/04, LEX nr 217125.

²⁵⁴M. Jasiakiewicz, Jeszcze..., s. 55, M. Szydło, Ewidencje działalności gospodarczej w nowej ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, KPPubl 2006, nr 3, s. 57.

²⁵⁵Podobnie: R. Skubisz, M. Trzebiatowski, Kościelne..., s. 17.

²⁵⁶Uchwała SN z dnia 3 lipca 2003 r., III CZP 38/03, OSNC 2004, nr 9, poz. 134.

²⁵⁷Por. R. Blicharz, M. Pawełczyk, Przedsiębiorca..., s. 6; M. Szydło, Ewidencje działalności gospodarczej jako administracyjny rejestr przedsiębiorców, KPPubl 2004, nr 1, s. 153.

²⁵⁸Wyrok SN z dnia 25 listopada 2005 r., I UK 80/05, OSNP 2006, nr 19-20, poz. 309.

²⁵⁹R. Skubisz, M. Trzebiatowski, Kościelne..., s. 18.

²⁶⁰Por. J. Szwaja (w:) Ustawa o zwalczaniu..., s. 113-114; E. Nowińska, M. du Vall, Komentarz..., s. 39-40.

²⁶¹Uchwała SN z dnia 11 czerwca 1992 r., III CZP 64/92, OSNC 1992, nr 12, poz. 225.

²⁶²Decyzja Prezesa UOKiK z dnia 29 maja 2006 r. nr DOK-49/06, Dz. Urz. UOKiK 2006, nr 3, poz. 39.

²⁶³Wyrok SN z dnia 6 grudnia 2007 r., III SK 16/07, Dz. Urz. UOKiK 2008, nr 2, poz. 21.

²⁶⁴K. Kohutek (w:) K. Kohutek, M. Sieradzka, Ustawa..., s. 98; C. Banasiński i inni, Ustawa o ochronie..., s. 49.

²⁶⁵Por. G. Materna (w:) Ustawa..., s. 121.

²⁶⁶Na temat osoby fizycznej jako osoby zagranicznej, zob. D. Szafrański, Osoba fizyczna jako osoba zagraniczna a cudzoziemiec, PPH 2007, nr 5.

²⁶⁷Chodzi o osoby prawne prawa obcego. Por. D. Szafrański, Działalność gospodarcza inwestorów zagranicznych (w:) H. Gronkiewicz-Waltz, M. Wierzbowski (red.), Prawo gospodarcze. Zagadnienia administracyjnoprawne, Warszawa 2007, s. 123-124.

²⁶⁸Chodzi o jednostki organizacyjne o zdolności prawnej nadanej mocą prawa obcego, ocenianej w oparciu o zasady prawa prywatnego międzynarodowego. Por. D. Szafrański: Działalność..., s. 125.

²⁶⁹ M.A. Waligórski, Działalność gospodarcza..., s. 40.

²⁷⁰D. Szafrański, Podejmowanie..., s. 99. Odmiennie, zob. G. Żmij, Terminy zapłaty w transakcjach handlowych. Kilka uwag dotyczących polskiej regulacji na tle Dyrektywy 2000/35/WE, Rejent 2004, nr 3-4, s. 259; K. Staniek, Terminy zapłaty w transakcjach handlowych, Monitor Prawniczy 2004, nr 2, s. 72.

²⁷¹Por. Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 24 stycznia 1991 r., XVII Amr 19/90, niepubl.; wyrok SN z dnia 10 maja 2007 r., III SK 24/06, OSNP 2008, nr 9-10, poz. 152; S. Dudzik, Polska regulacja antymonopolowa a inwestycje zagraniczne w Polsce (wybrane zagadnienia), PPH 1994, nr 4, s. 16.

²⁷²Takie definicje zawiera art. 4, art. 5 pkt 3 i art. 104-106.

²⁷³R. Molski, Eksterytorialne..., s. 13; D. Miąsik, T. Skoczny (w:) Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, red. T. Skoczny, D. Miąsik, A. Jurkowska, Warszawa 2009, s. 64-67.

²⁷⁴Por. G. Materna (w:) Ustawa..., s. 120.

²⁷⁵Por. D. Szafrański, Przedsiębiorca zagraniczny jako przedsiębiorca w zakresie praktyk ograniczających konkurencję, EPS 2009, nr 6, s. 18.

²⁷⁶Ustawa z dnia 3 lutego1995 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym (Dz. U. z 1995 r. Nr 41, poz. 208).

²⁷⁷Por. wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 28 czerwca 1995 r., XVII Amr 13/95, Wokanda 1996, nr 7, poz. 56. Szerzej, zob. T. Skoczny, Przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym w świetle orzecznictwa, Warszawa 1994, s. 46-52; M. Kulesza, M. Radwan-Rohrenschef, J. Bobiński, Konkurencja a regulacja w działalności komunalnej, Warszawa 1995, s. 30.

²⁷⁸Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 22 października 2001 r., XVII Ama 123/00, Dz. Urz. UOKiK z 2001 r. Nr 3, poz. 128.

²⁷⁹Wyrok SOKiK z dnia 12 stycznia 2006 r., XVII Ama 105/04, Dz. Urz. UOKiK z 2006 r. Nr 2, poz. 28.

²⁸⁰Wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2004 r., III SK 22/04, OSNP 2005, nr 3, poz. 46.

²⁸¹Decyzja Prezesa UOKiK z dnia 13 czerwca 2003 r. nr RWA-5/2003, niepubl.

²⁸²Wyrok SOKiK z dnia 5 lutego 2003 r., XVII Ama 18/02, Dz. Urz. UOKiK z 2003 r. Nr 2, poz. 263.

²⁸³G. Materna (w:) Ustawa..., s. 123; K. Kohutek (w:) K. Kohutek, M. Sieradzka, Ustawa..., s. 101.

²⁸⁴Szerzej: G. Materna, Odpowiedzialność...

²⁸⁵A. Jurkowska, D. Miąsik, T. Skoczny, M. Szydło, Nowa uokik..., s. 14.

²⁸⁶K. Kohutek (w:) K. Kohutek, M. Sieradzka, Ustawa..., s. 101.

²⁸⁷Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 28 czerwca 1995 r., XVII Amr 13/95, Wokanda 1996, nr 7, poz. 56.

²⁸⁸Por. wyrok SOKiK z dnia 5 marca 2003 r., XVII Ama 40/02, Dz. Urz. UOKiK z 2004 r. Nr 3, poz. 310.

²⁸⁹Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 stycznia 2008 r., VI ACa 481/07, niepubl.

²⁹⁰Por. art. 4 ustawy o samorządzie powiatowym oraz art. 14 ustawy o samorządzie województwa.

²⁹¹K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze..., s. 296; S. Dudzik, Działalność..., s. 268.

²⁹²K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze..., s. 296.

²⁹³S. Czarnow, Niektóre aspekty...

²⁹⁴Z. Dziembowski, Ekonomika przedsiębiorstwa komunalnego, Warszawa 1971, s. 18-19 i 32-34.

²⁹⁵M. Szydło, Ustawa o gospodarce komunalnej. Komentarz, Warszawa 2008, komentarz do art. 1, pkt 9.

²⁹⁶S. Dudzik, Działalność..., s. 310.

²⁹⁷S. Dudzik, Działalność..., s. 268; K. Bandarzewski (w:) Komentarz do ustawy..., s. 164.

²⁹⁸Wyrok NSA z dnia 16 maja 2006 r., II OSK 288/06, LEX nr 271344.

²⁹⁹Wyrok SOKiK z dnia 7 lipca 2004 r., XVII Ama 65/03, Wokanda 2005, nr 9, poz. 53.

³⁰⁰Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 października 2006 r., VI ACa 285/06, niepubl.

³⁰¹Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 4 lipca 2001 r., XVII Ama 108/00, LEX nr 56010.

³⁰²Wyrok SOKiK z dnia 16 listopada 2005 r., XVII Ama 97/04, Dz. Urz. UOKiK z 2006 r. Nr 1, poz. 16.

³⁰³Wyrok SOKiK z dnia 13 czerwca 2006 r., XVII Ama 48/05, niepubl.

³⁰⁴Wyrok SOKiK z dnia 3 grudnia 2003 r., XVII Ama 139/02, Wokanda 2004, nr 11, poz. 50.

³⁰⁵Wyrok SOKiK z dnia 25 maja 2006 r., XVII Ama 25/05, niepubl.

³⁰⁶Wyrok SOKiK z dnia 13 kwietnia 2006 r., XVII Ama 45/05, niepubl.

³⁰⁷Wyrok SOKiK z dnia 5 lutego 2003 r., XVII Ama 18/02, Dz. Urz. UOKiK z 2003 r. Nr 2, poz. 263.

³⁰⁸Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 22 października 2001 r., XVII Ama 123/00, Dz. Urz. UOKiK z 2001 r. Nr 3, poz. 128.

³⁰⁹Wyrok SN z dnia 9 marca 2006 r., I CSK 135/05, OSNC 2006, nr 12, poz. 205.

³¹⁰Decyzja Prezesa UOKiK z dnia 9 października 2006 r. nr RWA-37/2006, niepubl.

³¹¹Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 15 kwietnia 2002 r., XVII Ama 36/01, LEX nr 56274.

³¹²Wyrok SOKiK z dnia 1 grudnia 2004 r., XVII Ama 70/03, Wokanda 2005, nr 11, poz. 53.

³¹³Przykładowo, zgodnie z ustawą z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 z późń. zm.)usługi zbiorowego zaopatrzenia w wodę prowadzą przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne działające na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej i gminne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej (art. 2 pkt 4).

³¹⁴S. Dudzik, Działalność..., s. 100.

³¹⁵K. Kohutek (w:) K. Kohutek, M. Sieradzka, Ustawa..., s. 106.

³¹⁶Wyrok SN z dnia 20 listopada 2008 r., III SK 12/08, niepubl.

³¹⁷E. Modzelewska-Wąchal, Ustawa..., s. 34.

³¹⁸NFZ działa na mocy ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 z późn. zm.), która zastąpiła ustawę z dnia 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 45, poz. 391 z późn. zm.).

³¹⁹Zgodnie z ustawą z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz. U. Nr 28, poz. 153 z późn. zm.).

³²⁰Wyrok SOKiK z dnia 5 lutego 2003 r., XVII Ama 18/02, Dz. Urz. UOKiK z 2003 r. Nr 2, poz. 263.

³²¹Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 5 grudnia 2008 r., VI ACa 530/08, niepubl.; wyrok SN z dnia 1 kwietnia 2004 r., III SK 24/04, OSNP 2005, nr 2, poz. 28.

³²²Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 22 października 2001 r., XVII Ama 123/00, Dz. Urz. UOKiK z 2001 r. Nr 3, poz. 128.

³²³Wyrok SOKiK z dnia 14 lutego 2007 r., XVII Ama 98/06, Dz. Urz. UOKiK z 2007 r. Nr 2, poz. 22.

³²⁴Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4 grudnia 2007 r., VI ACa 848/07, niepubl.

³²⁵Wyrok SOKiK z dnia 12 stycznia 2006 r., XVII Ama 105/04, Dz. Urz. UOKiK z 2006 r. Nr 2, poz. 28.

³²⁶W sprawie dominium i imperium, zob. uchwała SN z dnia 26 października 2007 r., III CZP 30/07, Biul. SN 2007, nr 10, poz. 11.

³²⁷D. Łobos-Kotowska (w:) J. Jagoda, D. Łobos-Kotowska, M. Stańko, Gospodarka..., s. 40-41.

³²⁸Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 25 września 2002 r., XVII Ama 108/01, Wokanda 2004, nr 3, poz. 53.

³²⁹Wyrok TK z dnia 8 maja 2002 r., K 29/00, OTK-A 2002, nr 3, poz. 30.

³³⁰Wyrok SOKiK z dnia 3 grudnia 2003 r., XVII Ama 139/02, Wokanda 2004, nr 11, poz. 50.

³³¹Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 8 września 1999 r., XVII Ama 27/99, Wokanda 2001, nr 1, poz. 55.

³³²Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 28 stycznia 2002 r., XVII Ama 28/01, LEX nr 56353.

³³³Wyrok SOKiK z dnia 6 marca 2007 r., XVII Ama 87/06, niepubl.

³³⁴A. Jurkowska, D. Miąsik, T. Skoczny, M. Szydło, Nowa uokik..., s. 14.

³³⁵W. Radecki, Utrzymanie czystości i porządku w gminach. Komentarz. Warszawa 2006.

³³⁶M. Radwan-Rohrenschef, Przedsiębiorstwa..., s. 77; G. Materna (w:) Ustawa..., s. 132.

³³⁷Por. wyrok SOKiK z dnia 7 lipca 2004 r., XVII Ama 65/03, Wokanda 2005, nr 9, poz. 53; wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 8 września 1999 r., XVII Ama 27/99, Wokanda 2001, nr 1, poz. 55; wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 16 grudnia 1998 r., XVII Ama 88/98, Wokanda 2000, nr 5, poz. 56; wyrok SOKiK z dnia 19 maja 2006 r., XVII Ama 28/05, niepubl.; S. Gronowski, Ustawa..., s. 66-67; A. Fornalczyk (w:) T. Skoczny (red.), Harmonisation of The Polish Competetion Legislation With Competition Rules of The Europan Communities. Summary and Recommendations, Warszawa 1997, s. 44-45.

³³⁸Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 stycznia 2008 r., VI ACa 481/07, niepubl.

³³⁹Wyrok SN z dnia 27 sierpnia 2003 r., I CKN 185/03, Dz. Urz. UOKiK z 2004 r. Nr 1, poz. 284.

³⁴⁰Decyzja Prezesa UOKiK z dnia 6 czerwca 2005 r. nr RŁO-21/2005, niepubl.

³⁴¹ Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 18 listopada 1998 r., XVII Ama 83/98, LEX nr 55903.

³⁴²Wyrok NSA w Warszawie z dnia 19 sierpnia 2003 r., II SA 4169/01, LEX nr 157733.

³⁴³Decyzja Prezesa UOKiK z dnia 17 stycznia 2007 r. nr DOK-7/07, niepubl.

³⁴⁴Decyzja Prezesa UOKiK z dnia 27 lutego 2007 r. nr RWA-7/2007, niepubl.

³⁴⁵Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 18 listopada 1998 r., XVII Ama 54/98, Wokanda 2000, nr 2, poz. 53.

³⁴⁶Wyrok SOKiK z dnia 26 listopada 2003 r., XVII Ama 8/03, Wokanda 2004, nr 12, poz. 55.

³⁴⁷Wyrok SOKiK z dnia 13 czerwca 2006 r., XVII Ama 48/05, niepubl.

³⁴⁸Decyzja Prezesa UOKIK z dnia 4 lutego 2005 r. nr RKR 2/2005, niepubl., uchylona wyrokiem SOKiK z dnia 17 kwietnia 2008 r., XVII Ama 106/07, niepubl.

³⁴⁹Wyrok SN z dnia 20 listopada 2008 r., III SK 12/08, niepubl.

³⁵⁰M. Radwan-Rohrenschef, Przedsiębiorstwa..., s. 77.

³⁵¹K. Kohutek (w:) K. Kohutek, M. Sieradzka, Ustawa..., s. 109.

³⁵²Wyrok SN z dnia 29 maja 2001 r., I CKN 1217/98, OSNC 2002, nr 1, poz. 13.

³⁵³Wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2004 r., III SK 28/04, OSNP 2005, nr 3, poz. 47.

³⁵⁴Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 22 października 2001 r., XVII Ama 123/00, Dz. Urz. UOKiK z 2001 r. Nr 3, poz. 128.

³⁵⁵Wyrok SOKiK z dnia 17 grudnia 2007 r., XVII AmA 62/07, niepubl.

³⁵⁶Wyrok SOKiK z dnia 23 marca 2006 r., XVII AmA 115/04, niepubl.

³⁵⁷Decyzja Prezesa UOKiK z dnia 18 września 2006 r. nr DOK-106/06., Dz. Urz. UOKiK z 2006 r. Nr 4, poz. 52.

³⁵⁸Decyzja Prezesa UOKiK z dnia 16 lipca 2004 r. nr RWA-21/2004, Dz. Urz. UOKiK z 2004 r. Nr 4, poz. 320.

³⁵⁹Decyzja Prezesa UOKiK z dnia 16 kwietnia 2007 r. nr RWA-10/2007, Dz. Urz. UOKiK z 2007 r. Nr 3, poz. 28.

³⁶⁰Decyzja Prezesa UOKiK z dnia 15 lutego 2008 r. nr RWA-4/2008, Dz. Urz. UOKiK z 2008 r. Nr 2, poz. 12.

³⁶¹M.A. Waligórski, Działalność gospodarcza..., s. 22.

³⁶²A. Jurkowska, D. Miąsik, T. Skoczny, M. Szydło, Nowa uokik..., s. 13; C. Banasiński i inni, Ustawa o ochronie..., s. 63.

³⁶³Por. C. Kosikowski, Ustawa o swobodzie..., s. 31.

³⁶⁴Wyrok WSA w Warszawie z dnia 7 września 2007 r., VI SA/Wa 1168/06, LEX nr 255855.

³⁶⁵C. Kosikowski, Ustawa o swobodzie..., s. 27-28.

³⁶⁶Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 16 listopada 2006 r., VI ACa 554/06, Dz. Urz. UOKiK z 2007 r., nr 2, poz. 24.

³⁶⁷A. Jurkowska, D. Miąsik, T. Skoczny, M. Szydło, Nowa uokik..., s. 14.

³⁶⁸E. Modzelewska-Wąchal, Ustawa..., s. 36.

³⁶⁹Tamże.

³⁷⁰C. Banasiński, Samorząd gospodarczy i samorząd zawodowy (w:) H. Gronkiewicz-Waltz, M. Wierzbowski (red.), Prawo gospodarcze. Zagadnienia administracyjnoprawne, Warszawa 2007, s. 224.

³⁷¹M. Szydło, Kompetencje publicznoprawne samorządów zawodowych, Sam. Teryt. 2002, nr 3, s. 46-54.

³⁷²Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 6 lipca 1994 r., XVII Amr 8/94, Wokanda 1995, nr 3, poz. 56.

³⁷³Por. S. Gronowski, Ustawa..., s. 74. Tak również C. Banasiński i in., Ustawa o ochronie..., s. 71.

³⁷⁴Wyrok SOKiK z dnia 16 listopada 2006 r., XVII Ama 77/05, niepubl.

³⁷⁵Wyrok SN z dnia 29 maja 2001 r., I CKN 1217/98, OSNC 2002, nr 1, poz. 13.

³⁷⁶Wyrok SOKiK z dnia 12 lipca 2007 r., XVII Ama 64/06, Dz. Urz. UOKiK z 2007 r. Nr 4, poz. 46.

³⁷⁷Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 22 października 2001 r., XVII Ama 123/00, Dz. Urz. UOKiK z 2001 r. Nr 3, poz. 128.

³⁷⁸Wyrok SOKiK z dnia 17 grudnia 2007 r., XVII Ama 62/07, niepubl.

³⁷⁹Wyrok SOKiK z dnia 23 marca 2006 r., XVII Ama 115/04, niepubl..

³⁸⁰Wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2004 r., III SK 28/04, OSNP 2005, nr 3, poz. 47. Por. M. Król -Bogomilska, Praktyka..., s. 112-132.

³⁸¹Decyzja Prezesa UOKiK z dnia 18 września 2006 r. nr DOK-106/06 (Dz. Urz. UOKiK z 2006 r. Nr 4, poz. 52).

³⁸²Wyrok SOKiK z dnia 12 października 2005 r., XVII Ama 53/04, Dz. Urz. UOKiK z 2006 r. Nr 1, poz. 14.

³⁸³Por. decyzja Prezesa UOKiK z 17 lutego 2005 r. nr DOK-18/2005, niepubl.

³⁸⁴Wyrok SOKiK z dnia 16 kwietnia 2003 r., XVII Ama 42/02, Dz. Urz. UOKiK z 2003 r. Nr 3, poz. 271.

³⁸⁵Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 22 października 2001 r., XVII Ama 123/00, Dz. Urz. UOKiK z 2001 r. Nr 3, poz. 128.

³⁸⁶Por. C. Banasiński i inni, Ustawa o ochronie..., s. 70.

³⁸⁷Por. art. 4 pkt 2 u.o.k.k. z 2000 r.; art. 2 pkt 2 u.p.p.m.

³⁸⁸Por. M. Król-Bogomilska, Kierunki najnowszych zmian polskiego prawa antymonopolowego, EPS 2009, nr 6, s. 6.

³⁸⁹Por. również: M. Król-Bogomilska, Kierunki..., s. 6.

³⁹⁰Por. M. Król-Bogomilska (w:) T. Skoczny, D. Miąsik, A. Jurkowska (red.), Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa 2009, s. 1626-1627; M. Król-Bogomilska, Kierunki... , s. 6.

³⁹¹Art. 4 pkt 5 lit. c u.o.k.k.; art. 4 pkt 4 lit. c u.o.k.k. z 2000 r.; art. 2 pkt 3 lit. c u.p.p.m.

³⁹²Art. 4 pkt 5 lit. a u.o.k.k.; art. 4 pkt 4 lit. a u.o.k.k. z 2000 r.; art. 2 pkt 3 lit. a u.p.p.m.

³⁹³Art. 8 ust. 1 u.o.k.k. z 2000 r.

³⁹⁴Por. wyrok SN z dnia 29 maja 2001 r., I CKN 1217/98, OSN 2002, nr 1, poz. 3.

³⁹⁵Por. decyzja Prezesa UOKiK z dnia 29 maja 2006 r. nr DOK-49/06, Dz. Urz. UOKiK z 2006 r. Nr 3, poz. 39 (dot. PZPN); wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 22 października 2001 r., XVII Ama 123/00, Dz. Urz. UOKiK z 2001 r. Nr 3, poz. 128 (dot. okręgowej izby aptekarskiej).

³⁹⁶C. Townley, The Concept of Undertaking: The Boundaries of the Corporation (w:) G. Amato, C. Ehlermann (red.), EC Competition Law. A Critical Assesment, Oxford & Portland Oregon 2007, s. 3.

³⁹⁷Takiego postanowienia nie przewidziano wyraźnie w Traktacie z Lizbony, który zakłada uchylenie art. 3 ust. 1 TWE. Jednak w "Protokole w sprawie rynku wewnętrznego i konkurencji" wśród celów UE wymienia się "system zapewniający niezakłóconą konkurencję". Por. J. Barcz, Przewodnik po Traktacie z Lizbony. Traktaty stanowiące Unię Europejską, Warszawa 2008, s. 77.

³⁹⁸S. Dudzik, Pomoc ..., s. 135.

³⁹⁹M. Herrmann, F.J. Sächer (w:) G. Hirsch, F. Montag, F.J. Säcker (red.), Competition Law: European Community Practice and Procedure, London 2008, s. 408.

⁴⁰⁰Wyrok ETS z dnia 12 lipca 1984 r. w sprawie 170/83 Hydrotherm, ECR 1984, s. 2999, pkt 11.

⁴⁰¹Wyrok ETS z dnia 23 kwietnia 1991 r. w sprawie C-41/90 Höfner i Elser, ECR 1991, s. I-01979, pkt 21.

⁴⁰²V. Louri, ‘Undertaking’ as a Jurisdictional Element for the Application of EC Competition Rules, Legal Issues of Economic Integration 2002, nr 2, s. 147; A. Cieśliński , Wspólnotowe prawo gospodarcze, Warszawa 2003, s. 454; A. Jones A., B. Surfin, EC Competition Law. Text, Cases, and Materials, Oxford 2004, s. 90; V. Korah, An Introductory Guide to EC Competition Law and Practice. Oxford & Portland Oregon 2007, s. 45 i n.

⁴⁰³Wyrok SPI z dnia 17 grudnia 1991 r. w sprawie T-6/89 Enichem Anic, ECR 1991, s. II-01623, pkt 240.

⁴⁰⁴D. Miąsik (w:) Traktat..., s. 331.

⁴⁰⁵Wyrok ETS z dnia 17 lutego 1993 r. w połączonych sprawach C-159/91 i C-160/91 Poucet i Pistre, ECR 1993, s. I-00637, pkt 17.

⁴⁰⁶Por. M. Szydło, Swobody rynku..., s. 296-297.

⁴⁰⁷Wyrok ETS z dnia 12 lipca 1984 r. w sprawie 170/83 Hydrotherm , ECR 1984, s. 2999, pkt 11. Por. K.P.E. Lasok, When is undertaking not an undertaking, ECLRev 2004, nr 7, s. 383.

⁴⁰⁸Por. wyrok SPI z dnia 12 grudnia 2007 r. w sprawie T-112/05 Akzo Nobel, ECR 2007, s. II-5049, par 59; W.P.J. Wils, Is Criminalisation of EU Competition Law an Answer?, World Competition 2005, nr 2, pkt 34.

⁴⁰⁹Por. wyrok SPI z dnia 17 grudnia 1991 r. w sprawie T-6/89 Enichem Anic, ECR 1991, s. II-01623, pkt 236.

⁴¹⁰Wyrok ETS z dnia 10 września 2009 r. w sprawie C-97/08 P Akzo Nobel NV i inni, niepubl., pkt 57.

⁴¹¹O. Odudu, The Boundaries of EC Competition Law. The Scope of Article 81, Oxford 2006, s. 34-35.

⁴¹²V. Louri, ‘Undertaking’..., s. 149; M. Szydło, Swobody rynku..., s. 298.

⁴¹³V. Louri, ‘Undertaking’..., s. 150.

⁴¹⁴Por. J. Maillo, Services of General Interest and EC Competition Law (w:) EC Competition Law. A Critical Assesment, red. G. Amato, C. Ehlermann, Oxford & Portland Oregon 2007, s. 594; E. Mossialos, M. McKee, EU Law and the Social Character of Health Care, Bruksela 2002, s. 166.

⁴¹⁵V. Louri, ‘Undertaking’..., s. 148.

⁴¹⁶Wyrok ETS z dnia 23 marca 2006 r. w sprawie C-237/04 Enirisorse, ECR 2006, s. I-2843, pkt 32.

⁴¹⁷Decyzja Komisji z dnia 10 stycznia 1979 r. w sprawie IV/C-29.290 Vaessen/Moris, (Dz. Urz. WE z 1979 r., nr L 19, s. 32), pkt 12.

⁴¹⁸Decyzja Komisji z dnia 26 maja 1978 r. w sprawie IV/29.559 RAI v. Unitel (Dz. Urz. WE z 1978 r., nr L 157 s. 39).

⁴¹⁹J. Faull, A. Nikpay, The EC Law..., s. 190.

⁴²⁰Wyrok ETS z dnia 12 grudnia 1995 r. w połączonych sprawach C-319/93, C-40/94 i C-224/94 Hendrik Evert Dijkstra, ECR 1995, s. I-04471.

⁴²¹Wyrok ETS z dnia 14 lipca 1976 r. w sprawie 13/76 Donà, ECR 1976, s. 01333, pkt 12.

⁴²²Wyrok ETS z dnia 15 grudnia 1994 r. w sprawie C-250/92 Gøttrup-Klim, ECR 1994, s. I-05641

⁴²³Wyrok ETS z dnia 5 października 1994 r. w sprawie C-323/93 Société Civile Agricole du Centre d’Insémination de la Crespelle, ECR 1994, s. I-05077.

⁴²⁴J. Faull, A. Nikpay, The EC Law..., s. 189.

⁴²⁵Wyrok SPI z dnia 13 grudnia 2005 r. w połączonych sprawach T-217/03 i T-245/03 FNCBV, ECR 2006, s. II-4987, pkt 54.

⁴²⁶Wyrok ETS z dnia 27 marca 1974 r. w sprawie 127/73 BRT v. SV SABAM i NV Fonior, ECR 1974, s. 313.

⁴²⁷Wyrok ETS z dnia 27 kwietnia 1993 r. w sprawie C-393/92 Almelo, ECR 1994, s. I-01477.

⁴²⁸Wyrok ETS z dnia 23 kwietnia 1991 r. w sprawie C-41/90 Höfner i Elser, ECR 1991, s. I-01979.

⁴²⁹Decyzja Komisji z 1 października 1990 r. w sprawie 90/456/EEC (Dz. Urz. WE z 1990 nr L 233, s. 19-23).

⁴³⁰Decyzja Komisji z dnia 15 września 1989 r. w sprawie IV/31.734 (Dz. Urz. WE z 1989 r. nr L 284), pkt 38.

⁴³¹Wyrok ETS z dnia 10 stycznia 2006 r. w sprawie C-222/04 Cassa di Risparmio di Firenze, ECR 2006, s. I-289.

⁴³²O. Odudu, The Boundaries..., s. 25.

⁴³³Por. Bellamy & Child, European..., s. 97; B.J. Rodger, The Competition Act 1998 and State Entities as Undertakings: promises to be an interesting debate, ClaSF Working Paper 2003, nr 1, s. 4.

⁴³⁴D. Miąsik (w:) Traktat..., s. 332.

⁴³⁵Wyrok ETS z dnia 11 lipca 1985 r. w sprawie 107/84 Komisja przeciwko Niemcom, ECR 1985, s. 02655, pkt 14-15; Wyrok ETS z dnia 16 marca 2004 r. w połączonych sprawach C-264/01, C-306/01, C-354/01 i C-355/01 AOK, ECR 2004, s. I-02493, pkt 58.

⁴³⁶Por. opinia Rzecznika Generalnego w połączonych sprawach od C-180/98 do 184/98 Pavlov, niepubl., pkt 115.

⁴³⁷Za działalność gospodarczą nie uznano np. świadczeń finansowanych z obowiązkowych obciążeń fiskalnych. Por. opinia Rzecznik Generalnej w sprawie C-134/03 Viacom Outdoor, niepubl., pkt 72; J.L. Buendia Sierra, Exclusive Rights..., s. 57.

⁴³⁸Prawidłowość tego poglądu potwierdza wyrok ETS dotyczący finansowanej przez państwo spółki utworzonej przez przedsiębiorstwa publiczne i instytucję publiczną. Por. wyrok ETS z dnia 23 marca 2006 r. w sprawie C-237/04 Enirisorse, ECR 2006, s. I-2843, pkt 32-33.

⁴³⁹J.L. Buendia Sierra, Exclusive Rights..., s. 45; M. Szydło, Swoboda prowadzenia działalności gospodarczej i swoboda świadczenia usług w prawie Unii Europejskiej, Toruń 2005, s. 35.

⁴⁴⁰Wyrok ETS z dnia 11 lipca 2006 r. w sprawie C-205/03 P FENIN, ECR 2006, s. I-6295, pkt 26.

⁴⁴¹S. Dudzik, Pomoc..., s. 147; M. Freedland, P. Craig, C. Jacqueson, N. Kountouris, Public Employment Services and European Law, Oxford 2007, s. 23.

⁴⁴²Por. D. Adamski, Pojęcie usługi w systemie prawa rynku wewnętrznego Wspólnoty Europejskiej, KPPubl 2002, nr 1-2, s. 9; M. Freedland, P. Craig, C. Jacqueson, N. Kountouris, Public Employment ..., s. 23.

⁴⁴³Wyrok ETS z dnia 26 kwietnia 1998 r. w sprawie 352/85 Bond van Adverteerders, ECR 1988, s. 02085, pkt 16; M. Szydło, Swoboda..., s. 92.

⁴⁴⁴Wyrok ETS z dnia 16 listopada 1995 r. w sprawie C-244/94 FFSA, ECR 1995, s. I-04013, pkt 17-18; wyrok ETS z dnia 10 stycznia 2006 r. w sprawie C-222/04 Cassa di Risparmio di Firenze, ECR 2006, s. I-289, pkt 123.

⁴⁴⁵Wyrok ETS z dnia 29 października 1980 r. w połączonych sprawach od 209/78 do 215/78 i 218/78 Heintz van Landewyck, ECR 1980, s. 03125, pkt 88; E. Mossialos, M. McKee, EU Law..., s. 166; D. Miąsik (w:) Traktat..., s. 332.

⁴⁴⁶Por. wyrok ETS z dnia 1 lipca 2008 r. w sprawie C-49/07 MOTOE, LEX nr 410033, pkt 27-28.

⁴⁴⁷ V. Korah, An Introductory Guide..., s. 47.

⁴⁴⁸J.L. Buendia Sierra, Exclusive Rights..., s. 32.

⁴⁴⁹Szerzej, zob. S. Weatherill, "Fair Play Please": Recent Developements in the Application of EC Law to Sport, CMLRev 2003, nr 1, s. 51-93; S. Weatherill, Anti-doping revisited - the demise of the rule of "purely sporting interest"?, ECLRev 2006, nr 12, s. 645-657.

⁴⁵⁰Por. wyrok ETS z dnia 11 kwietnia 2000 r. w sprawach połączonych C-51/96 i C-191/97 Deliège, ECR 2000, nr 4, s. I-02549, pkt 46.

⁴⁵¹Wyrok ETS z dnia 1 lipca 2008 r. w sprawie C-49/07 MOTOE, LEX nr 410033, pkt 22-23.

⁴⁵²Decyzja Komisji z dnia 19 kwietnia 2001 r. w sprawie COMP/37.576 UEFA (Dz. Urz. WE nr L 171, s. 12).

⁴⁵³Szerzej, zob. M. Kępiński (w:) System Prawa Prywatnego. Tom XIII. Prawo autorskie, red. J. Barta, Warszawa 2007, s. 611-615; G. Materna, Pluralizm organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub pokrewnymi w europejskim prawie konkurencji (w:) W. Czapliński (red.), Prawo w XXI wieku. Księga pamiątkowa 50-lecia INP PAN, Warszawa 2006, s. 536-544.

⁴⁵⁴Por. decyzja Komisji z dnia 2 czerwca 1971 r. w sprawie nr IV/26.760 GEMA (Dz. U. WE z 1971 r. nr L 134); wyrok ETS z dnia 2 marca 1983 r. w sprawie 7/82 GVL, ECR 1983, nr 3, s. 00483.

⁴⁵⁵S. Dudzik, Pomoc..., s. 146.

⁴⁵⁶V. Korah, An Introductory Guide..., s. 49; D. Miąsik (w:) Traktat... , s. 331.

⁴⁵⁷Por. wyrok ETS z dnia 26 marca 2009 r. w sprawie C-113/07 Selex Sistemi Integrati, niepubl., pkt 102.

⁴⁵⁸Wyrok SPI z dnia 4 marca 2003 r. w sprawie T-319/99 FENIN, ECR 2003, nr 3, s. II-00357; wyrok ETS z dnia 11 lipca 2006 r. w sprawie C-205/03 P FENIN, ECR 2006, s. I-6295.

⁴⁵⁹Por. opinia Rzecznika Generalnego w sprawie C-205/03 P FENIN, niepubl., pkt 65; F. Wijckmans, F. Tuytschaever, A. Vanderelst, Vertical Agreements in EC Competition Law, Oxford 2006, s. 74.

⁴⁶⁰J. Faull, A. Nikpay, The EC Law..., s. 190.

⁴⁶¹Por. wyrok ETS z dnia 12 września 2000 r. w połączonych sprawach od C-180/98 do 184/98 Pavlov, ECR 2000, s. I-06451, pkt 76; wyrok ETS z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie C-309/99 Wouters , ECR 2002, s. I-01577, pkt 48.

⁴⁶²Wyrok ETS z dnia 21 czerwca 1974 r. w sprawie 2/74 Reyners, ECR 1974, s. 00631, pkt 51-52.

⁴⁶³Wyrok SPI z dnia 28 marca 2001 r. w sprawie T-144/99 Institute of Professional Representatives before the European Patent Office, ECR 2001, s. II-01087.

⁴⁶⁴Decyzja Komisji z dnia 24 czerwca 2004 r. w sprawie nr COMP/38.549 Barême d’honoraires de l’Ordre des Architectes belges, niepubl., pkt 37.

⁴⁶⁵Wyrok ETS z dnia 12 września 2000 r. w połączonych sprawach od C-180/98 do 184/98 Pavlov, ECR 2000, s. I-06451, pkt 76-77.

⁴⁶⁶Wyrok ETS z dnia 18 czerwca 1998 r. w sprawie C-35/96 CNSD, ECR 1998, s. I-03851, pkt 37-38.

⁴⁶⁷Decyzja Komisji z dnia 26 maja 1978 r. w sprawie IV/29.559 RAI v. Unitel (Dz. Urz. WE z 1978 r., nr L 157 s. 39).

⁴⁶⁸Decyzja Komisji z dnia 10 stycznia 1979 r. w sprawie IV/C-29.290 Vaessen/Moris, (Dz. Urz. WE z 1979 r. nr L 19, s. 32), pkt 12.

⁴⁶⁹Wyrok ETS z dnia 1 lipca 2008 r. w sprawie C-49/07 MOTOE, LEX nr 410033, pkt 26.

⁴⁷⁰Ang. services of general interest.

⁴⁷¹Por. J. Maillo, Services..., s. 595.

⁴⁷²Por. J.L. Buendia Sierra, Exclusive Rights..., s. 6; A. Winterstein, Nailing the Jellyfish: Social Security and Competition Law , ECLRev 1999, nr 6, s. 326-327.

⁴⁷³Wyrok ETS z dnia 11 lipca 1985 r. w sprawie 107/84 Komisja przeciwko Niemcom, ECR 1985, s. 02655, pkt 14 i 15; wyrok ETS z dnia 26 marca 2009 r. w sprawie C-113/07 SELEX Sistemi Integrati, niepubl., pkt 70; R. Whish, Competition..., s. 86-88.

⁴⁷⁴J. Maillo, Services..., s. 595.

⁴⁷⁵Szerzej na temat tego zjawiska, zob. S. Biernat, Prywatyzacja zadań publicznych. Problematyka prawna, Warszawa 1994.

⁴⁷⁶Zielona Księga w sprawie usług użyteczności publicznej, Bruksela, 21 maja 2003 r., COM (2003) 270, s. 8, pkt 23.

⁴⁷⁷A. Bartosch, Social Housing and European State Aid Control, ECLRev 2007, nr 10, s. 565.

⁴⁷⁸Opinia Rzecznika Generalnego w sprawie C-364/92 SAT Fluggesellschaft, niepubl., pkt 9.

⁴⁷⁹V. Louri, ‘Undertaking’..., s. 146; J. Maillo, Services..., s. 595.

⁴⁸⁰Opinia Rzecznika Generalnego w sprawie C-205/03 P FENIN, niepubl., pkt 12.

⁴⁸¹Obwieszczenie Komisji z 1996 r. nt. usług użyteczności publicznej (Dz. Urz. WE z 1996 r. nr C 281), pkt 3.

⁴⁸²V. Louri, ‘Undertaking’..., s. 147.

⁴⁸³J.L. Buendia Sierra, Exclusive Rights..., s. 61.

⁴⁸⁴Wyrok SPI z dnia 12 grudnia 2000 r. w sprawie T-128/98 Aéroports de Paris, ECR 2000, s. II-03929, pkt 124.

⁴⁸⁵O. Odudu, The Boundaries..., s. 26.

⁴⁸⁶J.L. Buendia Sierra, Exclusive Rights..., s. 61.

⁴⁸⁷Opinia Rzecznika Generalnego w sprawie C-364/92 SAT Fluggesellschaft, niepubl., pkt 9; Komunikat Komisji. Usługi użyteczności publicznej w Europie (Dz. Urz. UE z 2001 r. nr C 17, s. 4), pkt 28.

⁴⁸⁸Wyrok ETS z dnia 4 maja 1988 r. w sprawie 30/87 Corinne Bodson, ECR 1988, 02479.

⁴⁸⁹S. Dudzik, Pomoc..., s. 154.

⁴⁹⁰Wyrok ETS z dnia 27 września 1988 r. w sprawie 263/86 Humbel, ECR 1988, s. 05365.

⁴⁹¹Opinia Rzecznik Generalnej w sprawie C-134/03 Viacom Outdoor, niepubl., pkt 72.

⁴⁹²Wyrok ETS z dnia 19 stycznia 1994 r. w sprawie C-364/92 SAT Fluggeselleschaft, ECR 1994, s. I-00043.

⁴⁹³Wyrok ETS z dnia 26 marca 2009 r. w sprawie C-113/07 Selex Sistemi Integrati, niepubl., pkt 93 i 96.

⁴⁹⁴Wyrok ETS z dnia 14 grudnia 1995 r. w sprawie C-387/93 Banchero, ECR 1995, s. I-04663, pkt 43.

⁴⁹⁵A. Bartosch, Social Housing..., s. 564.

⁴⁹⁶Por. D. Miąsik (w:) Traktat..., s. 336.

⁴⁹⁷Wyrok ETS z dnia 18 marca 1997 r. w sprawie C-343/95 Diego Cale & Figli Srl, ECR 1997, s. I-01547.

⁴⁹⁸Por. Bellamy & Child, European..., s. 95; R. Whish, Competition..., s. 83-84.

⁴⁹⁹Por. IX Report on Competition Policy, 1980 r., pkt 114.

⁵⁰⁰Wyrok ETS z dnia 23 kwietnia 1991 r. w sprawie C-41/90 Höfner i Elser, ECR 1991, s. I-01979, pkt 22.

⁵⁰¹D. Miąsik (w:) Traktat..., s. 336.

⁵⁰²Wyrok ETS z dnia 27 kwietnia 1993 r. w sprawie C-393/92 Almelo, ECR 1994, nr 4, s. I-01477 , pkt 31.

⁵⁰³Decyzja Komisji z dnia 15 czerwca 2001 r. w sprawie COMP/34.950 Eco-Emballages (Dz. Urz. WE z 2001 r. nr L 233), pkt 70. Por. też: J. Faull, A. Nikpay, The EC Law..., s. 189.

⁵⁰⁴D. Miąsik (w:) Traktat..., s. 336.

⁵⁰⁵S. Dudzik, Pomoc..., s. 330-331; M. Szydło (w:) A. Wróbel, K. Kowalik-Bańczyk, M. Szwarc -Kuczer (red.), Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską. Komentarz, t. 2, Warszawa 2009, s. 518-519.

⁵⁰⁶Wcześniej Komisja przedstawiła Komunikat z 1996 r. (Dz. Urz. WE z 1996 r. nr C 281, s. 3 i n.).

⁵⁰⁷T. Prosser, The Limits of Competition Law. Markets and Public Services, Oxford 2005, s. 128.

⁵⁰⁸Ang. services of general economic interest.

⁵⁰⁹Zielona Księga w sprawie usług użyteczności publicznej. Bruksela, 21 maja 2003 r., COM (2003) 270, pkt 79-83.

⁵¹⁰Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów. Biała Księga nt. usług użyteczności publicznej. Bruksela, 12 maja 2004 r., COM (2004) 374 final, zał. nr 1.

⁵¹¹M. Radwan-Rohrenschef, Przedsiębiorstwa..., s. 73 i n.; M. Mielecka, Sytuacja przedsiębiorstw świadczących usługi w ogólnym interesie gospodarczym w świetle wspólnotowego prawa konkurencji (w:) S. Biernat (red.), Studia z prawa Unii Europejskiej, Kraków 2000, s. 440-441.

⁵¹²Wyrok ETS z dnia 19 mja 1993 r. w sprawie C-320/91 Corbeau, ECR 1993, s. I-02533, pkt 15.

⁵¹³Wyrok SPI z dnia 27 lutego 1997 r. w sprawie T-106/95 FFSA, ECR 1997, s. II-00229.

⁵¹⁴ Decyzja Komisji z 17 grudnia 1981 r. w sprawie nr IV/29.995 NAVEWA-ANSEAU (Dz. Urz. WE z 1982 r. nr L 167, s. 39-52).

⁵¹⁵Wyrok ETS z dnia 23 maja 2000 r. w sprawie C-209/98 FFAD, ECR 2000, s. I-03743.

⁵¹⁶Wyrok ETS z dnia 23 kwietnia 1991 r. w sprawie C-41/90 Höfner i Elser, ECR 1991, s. I-01979.

⁵¹⁷Wyrok ETS z dnia 27 kwietnia 1993 r. w sprawie C-393/92 Almelo, ECR 1994, s. I-01477.

⁵¹⁸Wyrok ETS z dnia 25 października 2001 r. w sprawie C-475/99 Ambulanz Glöckner, ECR 2001, s. I-08089.

⁵¹⁹Wyrok ETS z dnia 11 kwietnia 1989 r. w sprawie 66/86 Ahmed Saeed, ECR 1989, s. 00803.

⁵²⁰ Wyrok ETS z dnia 18 czerwca 1998 r. w sprawie C-266/96 Corsica Ferries, ECR 1998, s. I-03949

⁵²¹Wyrok ETS z dnia 21 września 1999 r. w sprawie C-67/96 Albany, ECR 1999, s. I-05751.

⁵²²Wyrok ETS z dnia 20 marca 1985 r. w sprawie 41/83 Włochy przeciwko Komisji, ECR 1985, s. 00873

⁵²³Bellamy & Child, European..., s. 1065.

⁵²⁴Szerzej, zob. P.J. Slot, Applying the Competition Rules in the Healthcare Sector, ECLRev 2003, nr 11, s. 580-593; J.W. van de Gronden, Purchasing Care: Economic Activity or Services of General (Economic) Interest, ECLRev 2004, nr 2, s. 88 i n.; G. Materna, Publiczne instytucje ubezpieczenia zdrowotnego w świetle prawa antymonopolowego, PiP 2005, z. 6, s. 65-80; K. Ślebzak, Pierwotne wspólnotowe prawo gospodarcze a prawo zabezpieczenia społecznego, EPS 2009, nr 4, s. 25-33.

⁵²⁵Wyrok ETS z dnia 7 lutego 1984 r. w sprawie 238/82 Duphar, ECR 1984, s. 00523, pkt 16.

⁵²⁶J.L. Buendia Sierra, Exclusive Rights..., s. 52-53.

⁵²⁷Wyrok ETS z dnia 17 lutego 1993 r. w połączonych sprawach C-159/91 i C-160/91 Poucet i Pistre, ECR 1993, s. I-00637.

⁵²⁸Wyrok ETS z dnia 22 stycznia 2002 r. w sprawie C-218/00 INAIL, ECR 2002, s. I-00691.

⁵²⁹Wyrok ETS z dnia 22 stycznia 2002 r. w sprawie C-218/00 INAIL, ECR 2002, s. I-00691, pkt 39.

⁵³⁰Wyrok ETS z dnia 5 marca 2009 r. w sprawie C-350/07 Kattner Stahlbau, niepubl.

⁵³¹Por. wyrok ETS z dnia 21 września 1999 r. w sprawie C-67/96 Albany, ECR 1999, s. I-5751; wyrok ETS z dnia 16 listopada 1995 r. w sprawie C-244/94 FFSA, ECR 1995, s. I-04013; A.G. Toth, The Oxford Encyclopaedia of European Community Law. Volume III. Competition Law and Policy, Oxford 2008, s.763.

⁵³²Wyrok ETS z dnia 14 grudnia 2006 r. w sprawie C-217/05 CEEES, ECR 2006, s. I-11987, pkt 40-41; wyrok SPI z dnia 16 grudnia 1999 r. w sprawie T-198/98 Micro Leader Business , ECR 1999, s. II-03989, pkt 38. Por. też: W.P.J. Wils, The undertaking as subject of E.C. Competition Law and the imputation of infringements to natural or legal persons, ELRev 2000, nr 2, s. 101; K.P.E. Lasok, When is..., s. 383.

⁵³³Wyrok SPI z dnia 15 września 2005 r. w sprawie T-325/01 DaimlerChrysler , ECR 2005, s. II-03319, pkt 86.

⁵³⁴Wyrok ETS z dnia 31 października 1974 r. w sprawie 15/74 Centrafarm, ECR 1974, s. 01147, pkt 41; wyrok ETS z dnia 24 października 1996 r. w sprawie C-73/95 P Viho, ECR 1996, s. I-05457, pkt 16.

⁵³⁵A. Jones, B. Surfin, EC Competition Law..., s. 103.

⁵³⁶Wyrok SPI z dnia 12 grudnia 2007 r. w sprawie T-112/05 Akzo Nobel, ECR 2007, s. II-5049, pkt 62.

⁵³⁷Wyrok ETS z dnia 12 lipca 1984 r. w sprawie 170/83 Hydrotherm, ECR 1984, s. 02999, pkt 11-12.

⁵³⁸ Wyrok SPI z dnia 20 marca 2002 r. w sprawie T-9/99 HFB, ECR 2002, s. II-01487, pkt 54 i n.

⁵³⁹Wyrok ETS z dnia 24 października 1996 r. w sprawie C-73/95 P Viho, ECR 1996, s. I-05457, pkt 15-16.

⁵⁴⁰Spółki sprawowały nad podmiotem zależnym wspólną kontrolę, dysponując równymi udziałami i wspólnymi uprawnieniami kierowniczymi, dającymi im wspólną kontrolę nad tą jednostką organizacyjną. Por. wyrok SPI z dnia 27 września 2006 r. w sprawie T-314/01 Coöperatieve Verkoop- en Productievereniging van Aardappelmeel en Derivaten Avebe BA, ECR 2006, s. II-3085, pkt 141.

⁵⁴¹Wyrok ETS z dnia 28 czerwca 2005 r. w połączonych sprawach C-189/02 P, C-202/02 P, C-205/02 P do C-208/02 P i C-213/02 P Dansk Rorindustri, ECR 2005, s. I-05425, pkt 118-122; C.S. Kerse, N. Khan, EC Antitrust..., s. 363 i n.

⁵⁴²A. Jones, B. Surfin, EC Competition Law..., s. 104.

⁵⁴³Decyzja Komisji z dnia 21 grudnia 1993 r. w sprawie nr IV/34.689 Stena Sealink (Dz. Urz. WE z 1994 r. nr L 15, s. 8-19), pkt 7.

⁵⁴⁴Wyrok ETS z dnia 16 grudnia 1975 r. w połączonych sprawach od 40/73 do 48/73, 50/73, od 54/73 do 56/73, 111/73, 113/73, 114/73 Suiker Unie, ECR 1975, s. 01663, pkt 480.

⁵⁴⁵V. Louri, ‘Undertaking’..., s. 153.

⁵⁴⁶Wyrok ETS z dnia 16 grudnia 1975 r. w połączonych sprawach od 40/73 do 48/73, 50/73, od 54/73 do 56/73, 111/73, 113/73, 114/73 Suiker Unie, ECR 1975, s. 01663, pkt 544-545.

⁵⁴⁷Wyrok ETS z dnia 24 października 1995 r. w sprawie C-266/93 Volkswagen, ECR 1995, s. I-03477, pkt 19; wyrok ETS z dnia 14 grudnia 2006 r. w sprawie C-217/05 CEEES, ECR 2006, s. I-11987, pkt 43 i 60.

⁵⁴⁸R. Whish, Competition..., s. 91.

⁵⁴⁹Wytyczne dotyczące oceny porozumień o podwykonawstwie przewidujących transfer know-how na podwykonawcę zawiera obwieszczenie Komisji opublikowane w Dz. Urz. WE z 1979 r. nr C 1, s. 2.

⁵⁵⁰Wyrok ETS z dnia 30 czerwca 1966 w sprawie 56/65 Société Technique Minière, ECR 1966, s. 00235; wyrok SPI z dnia 6 kwietnia 1995 r. w sprawie T-141/89 Tréfileurope Sales, ECR 1995, s. II-00791, pkt 129.

⁵⁵¹Por. wyrok ETS z dnia 31 października 1974 r. w sprawie 15/74 Centrafarm, ECR 1974, s. 01147, pkt 20; wyrok ETS z dnia 13 lipca 1966 r. w połączonych sprawach 56/64 i 58/64 Consten i Grundig, ECR 1966, s. 00299.

⁵⁵²Wyrok ETS z dnia 14 lipca 1972 r. w sprawie 48/69 Imperial Chemical Industries, ECR 1972, s. 00619, pkt 134; wyrok ETS z dnia 11 kwietnia 1989 r. w sprawie 66/86 Ahmed Saeed, ECR 1989, s. 00803, pkt 35.

⁵⁵³A. Jones, B. Surfin, EC Competition Law..., s. 106.

⁵⁵⁴Np. dwie spółki z jednej grupy kapitałowej mogą być potraktowane jako jedna strona porozumienia zawartego z osobą trzecią. Por. decyzja Komisji z dnia 28 stycznia 1998 r. w sprawie nr IV/35.733 Volkswagen (Dz. Urz. WE z 1998 nr L 124, s. 60).

⁵⁵⁵Por. Wyrok ETS z dnia 24 października 1996 r. w sprawie C-73/95 P Viho, ECR 1996, s. I-05457, pkt 15-17; S. Stroux, Article 82 EC - Dominance and Oligopolies (w:) EC Competition Law. A Critical Assesment, red. G. Amato, C. Ehlermann, Oxford & Portland Oregon 2007, s. 214.

⁵⁵⁶Tak również: W.P.J. Wils, The undertaking..., s. 100.

⁵⁵⁷Szerzej, zob. W.P.J. Wils, The undertaking..., s. 112-114.

⁵⁵⁸Wyrok ETS z dnia 14 lipca 1972 r. w sprawie 48/69 Imperial Chemical Industries, ECR 1972, s. 619, pkt 132; Wyrok SPI z dnia 27 września 2006 r. w sprawie T-314/01 Coöperatieve Verkoop- en Productievereniging van Aardappelmeel en Derivaten Avebe, ECR 2006, s. II-3085, pkt 141.

⁵⁵⁹Wyrok SPI z dnia 27 września 2006 r. w sprawie T-314/01 Coöperatieve Verkoop- en Productievereniging van Aardappelmeel en Derivaten Avebe BA, ECR 2006, s. II-3085, pkt 135. Por. wyrok SPI z dnia 8 października 2008 r. w sprawie T-69/04 Schunk GmbH, pkt 55; wyrok ETS z dnia 10 września 2009 r. w sprawie C-97/08 P Akzo Nobel NV i inni, niepubl., pkt 58.

⁵⁶⁰Wyrok SPI z dnia 17 grudnia 1991 r. w sprawie T-6/89 Enichem Anic SpA, ECR 1991, s. II-1623, pkt 236; wyrok ETS z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie C-279/98 P Cascades, LEX nr 83040, pkt 78.

⁵⁶¹Wyrok ETS z dnia 6 marca 1974 r. w połączonych sprawach 6/73 i 7/73 Commercial Solvents, ECR 1974, s. 00223, pkt 41; wyrok SPI z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie T-327/94 SCA Holding, ECR 1998, s. II-01373, pkt 65.

⁵⁶²Wyrok SPI z dnia 12 grudnia 2007 r. w sprawie T-112/05 Akzo Nobel, ECR 2007, s. II-5049, pkt 62.

⁵⁶³A. Jones, B. Surfin, EC Competition Law..., s. 107.

⁵⁶⁴M. Ross, Promoting solidarity: from public services to European Model of Competition?, Common Market Law Review 2007, nr 4, s. 1058.

⁵⁶⁵Por. M. Kulesza, M. Radwan-Rohrenschef, J. Bobiński, Konkurencja..., s. 51.

⁵⁶⁶K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze..., s. 251.

⁵⁶⁷M. Szydło (w:) Traktat..., s. 499.

⁵⁶⁸Por. A. Cieśliński, Wspólnotowe..., s. 512; S. Dudzik, Pomoc..., s. 226; wyrok ETS z dnia 30 marca 2006 r. w sprawie C-451/03 Servizi Ausiliari Dottori Commercialisti, ECR 2006, s. I-2941, pkt 23; wyrok ETS z dnia 4 maja 1988 r. w sprawie 30/87 Corinne Bodson, ECR 1988, s. 2479, pkt 35.

⁵⁶⁹Pośrednio jest on też adresowany do państw członkowskich. Zob. M. Szydło (w:) Traktat..., s. 499.

⁵⁷⁰Warunki odstąpienia od reguł konkurencji należy interpretować ściśle, tylko gdy stanowią przeszkodę w wykonywaniu zadań powierzonych przedsiębiorstwom wymienionym w art. 86 ust. 2 TWE, a interes Wspólnoty nie zostanie naruszony. Por. K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze..., s. 252; wyrok ETS z dnia 10 grudnia 1991 r. w sprawie C-179/90 Merci convenzionali porto di Genova, ECR 1991, s. I-05889, pkt 26; wyrok SPI z dnia 12 grudnia 2000 r. w sprawie T-128/98 Aéroports de Paris, ECR 2000, s. II-03929, pkt 227.

⁵⁷¹J.L. Buendia Sierra, Exclusive Rights..., s. 34-35; M. Mielecka, Sytuacja przedsiębiorstw..., s. 440.

⁵⁷²S. Dudzik, Pomoc..., s. 177 i 187.

⁵⁷³M. Szydło (w:) Traktat... , s. 500. Por. J.L. Buendia Sierra, Exclusive Rights..., s. 37-38.

⁵⁷⁴ Bellamy & Child, European..., s. 1038.

⁵⁷⁵Kontrola nad przedsiębiorstwem publicznym może być sprawowana przez państwo zarówno przez jeden organ, jak i kilka organów lub przez inne podmioty (inne przedsiębiorstw publicznych). Por. S. Dudzik, Pomoc..., s. 184 i n.

⁵⁷⁶Pkt 12 preambuły dyrektywy Komisji nr 2006/111/WE.

⁵⁷⁷Szerzej: M. Mataczyński, Swoboda przepływu kapitału a złota akcja Skarbu Państwa, Warszawa 2007.

⁵⁷⁸J.L. Buendia Sierra, Exclusive Rights..., s. 5.

⁵⁷⁹Por. M. Radwan-Rohrenschef, Przedsiębiorstwa..., s. 63; J.L. Buendia Sierra, Exclusive Rights..., s. 25.

⁵⁸⁰Por. dyrektywa Komisji nr 90/388/EWG z dnia 28 czerwca 1990 r. w sprawie konkurencji na rynkach usług telekomunikacyjnych (Dz. Urz. WE z 1990 r. nr L 192, s. 10-16).

⁵⁸¹Wyrok ETS z dnia 17 listopada 1992 r. w połączonych sprawach C-271/90 i 289/90 Królestwo Hiszpanii , ECR 1992, s. I-05833, pkt 31-32.

⁵⁸²Por. art. 2 ust. 1 dyrektywy Komisji nr 94/46 z dnia 13 października 1994 r. (Dz. Urz. WE z 1994 r. nr L 268, s. 19).

⁵⁸³ M. Szydło (w:) Traktat..., s. 504. Por. J.L. Buendia Sierra, Exclusive Rights..., s. 6.

⁵⁸⁴T. Prosser, The Limits..., s. 131.

⁵⁸⁵J.L. Buendia Sierra, Exclusive Rights..., s. 65-66.

⁵⁸⁶M. Szydło (w:) Traktat..., s. 505.

⁵⁸⁷M. Herrmann, F.J. Sächer (w:) Competition Law..., s. 418.

⁵⁸⁸Komunikat Komisji. Usługi użyteczności publicznej w Europie (Dz. Urz. UE z 2001 r. nr C 17, s. 4).

⁵⁸⁹T. Prosser, The Limits..., s. 139.

⁵⁹⁰Również w Traktacie z Lizbony potwierdza się szczególną rolę usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym. Zob. art. 2 pkt 27 Traktatu z Lizbony i dołączony do niego "Protokół w sprawie usług świadczonych w interesie publicznym". Zob. również J. Barcz , Przewodnik..., s. 77.

⁵⁹¹S. Hambura, M. Muszyński, Traktat ustanawiający..., s. 215.

⁵⁹²T. Prosser, The Limits..., s. 140.

⁵⁹³T. Prosser, The Limits..., s. 172.

⁵⁹⁴Wyrok ETS z dnia 23 października 1997 r. w sprawie C-157/94 Komisja przeciwko Królestwo Holandii, ECR 1997, s. I-05699, pkt 43. Por. wyrok ETS z dnia 19 maja 1993 r. w sprawie C-320/91 Corbeau, ECR 1993, s. I-02533.

⁵⁹⁵K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze..., s. 256; S. Hambura, M. Muszyński, Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską z komentarzem, Bielsko-Biała 2002, s. 298.

⁵⁹⁶S. Dudzik, Pomoc..., s. 380.

⁵⁹⁷S. Dudzik, Pomoc ..., s. 381.

⁵⁹⁸S. Dudzik, Pomoc..., s. 381-382; J.L. Buendia Sierra, Exclusive Rights..., s. 287; J. Gundel (w:) Competition Law: European Community Practice and Procedure, red. G. Hirsch, F. Montag, F.J Säcker, London 2008, s. 1304.

⁵⁹⁹Por. wyrok ETS z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie C-309/99 Wouters, ECR 2002, s. I-01577, pkt 58.

⁶⁰⁰Por. D. Miąsik (w:) Traktat..., s. 339.

⁶⁰¹Por. opinia Rzecznika Generalnego w sprawie C-309/99 Wouters, niepubl., pkt 61.

⁶⁰²Wyrok ETS z dnia 15 maja 1975 r. w sprawie 71/74 Frubo, ECR 1975, s. 00563, pkt 30.

⁶⁰³Wyrok ETS z dnia 12 września 2000 r. w połączonych sprawach od C-180/98 do 184/98 Pavlov, ECR 2000, s. I-06451, pkt 89.

⁶⁰⁴Wyrok ETS z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie C-309/99 Wouters, ECR 2002, s. I-01577, pkt 64.

⁶⁰⁵ Wyrok SPI z dnia 28 marca 2001 r. w sprawie T-144/99 Institute of Professional Representatives before the European Patent Office, ECR 2001, s. II-01087.

⁶⁰⁶Decyzja Komisji z 24 czerwca 2004 r. w sprawie nr COMP/38.549 Barême d’honoraires de l’Ordre des Architectes belges, niepubl.

⁶⁰⁷Wyrok ETS z dnia 30 stycznia 1985 r. w sprawie 123/83 BNIC, ECR 1985, s. 00391.

⁶⁰⁸Wyrok ETS z dnia 29 października 1980 r. w połączonych sprawach od 209/78 do 215/78 i 218/78 Heintz , ECR 1980, s. 03125.

⁶⁰⁹Wyrok SPI z dnia 23 lutego 1994 r. w połączonych sprawach T-39/92 i 40/92 Groupement des Cartes Bancaires, ECR 1994, s. II-00049.

⁶¹⁰V. Louri, ‘Undertaking’..., s. 158.

⁶¹¹Wyrok SPI z dnia 26 stycznia 2005 r. w sprawie T-193/02 Laurent Piau, ECR 2005, s. II-00209, pkt 69 i 72.

⁶¹²Wyrok ETS z dnia 12 grudnia 1995 r. w połączonych sprawach C-319/93, C-40/94 i C-224/94 Hendrik Evert Dijkstra, ECR 1995, s. I-04471.

⁶¹³M. Herrmann, F.J. Sächer (w:) Competition Law..., s. 432.

⁶¹⁴Wyrok SPI z dnia 13 grudnia 2005 r. w połączonych sprawach T-217/03 i T-245/03 FNCBV, ECR 2006, s. II-4987.

⁶¹⁵Opinia Rzecznika Generalnego w połączonych sprawach od C-180/98 do 184/98 Pavlov, niepubl.

⁶¹⁶Wyrok ETS z dnia 12 września 2000 r. w połączonych sprawach od C-180/98 do 184/98 Pavlov, ECR 2000, s. I-06451, pkt 85.

⁶¹⁷M. Herrmann, F.J. Sächer (w:) Competition Law..., s. 431 i 433

⁶¹⁸D. Vaughan, S. Lee, B. Kennelly, P. Riches, EU Competition Law: General Principles, Oxford 2006, s. 60.

⁶¹⁹Wyrok ETS z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie C-309/99 Wouters , ECR 2002, s. I-01577, pkt 57.

⁶²⁰Wyrok SPI z dnia 15 marca 2000 r. w sprawie T-25/95 i n. Cimentaries CBR S.A., ECR 2000, s. II-00491, pkt 1320.

⁶²¹Wyrok ETS z dnia 29 października 1980 r. w połączonych sprawach od 209/78 do 215/78 i 218/78 Heintz van Landewyck, ECR 1980, s. 03125.

⁶²²Wyrok SPI z dnia 28 marca 2001 r. w sprawie T-144/99 Institute of Professional Representatives before the European Patent Office, ECR 2001, s. II-01087.

⁶²³Wyrok ETS z dnia 15 grudnia 1994 r. w sprawie C-250/92 Gøttrup-Klim e.a. Grovvareforeninger, ECR 1994, s. I-5641.

⁶²⁴M. Herrmann, F.J. Sächer (w:) Competition Law..., s. 433.

⁶²⁵Por. wyrok ETS z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie C-35/99 Arduino, ECR 2002, s. I-01529, pkt 36-37.

⁶²⁶Wyrok ETS z dnia 27 marca 1974 r. w sprawie 127/73 BRT v. SV SABAM i NV Fonior, ECR 1974, s. 00313.

⁶²⁷Wyrok ETS z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie C-309/99 Wouters, ECR 2002, s. I-01577, pkt 64 i 112.

⁶²⁸Wyrok ETS z dnia 16 maca 2004 r. w połączonych sprawach C-264/01, C-306/01, C-354/01 i C-355/01 AOK, ECR 2004, s. I-02493, pkt 57 i 65.

⁶²⁹Wyrok ETS z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie C-309/99 J.C.J. Wouters i inni, ECR 2002, s. I-01577. W rozważaniach na gruncie art. 82 TWE w wyroku posłużono się określeniem "grupa przedsiębiorców" (ang. group of undertakings) (pkt 113 i 115), a nie "związek przedsiębiorstw" (ang. association of undertakings), którego ETS używa w części dotyczącej art. 81 TWE (pkt 64).

⁶³⁰Por. T. Eichmansberger (w:) Competition Law..., s. 1084.

⁶³¹Wyrok ETS z dnia 12 września 2000 r. w połączonych sprawach od C-180/98 do 184/98 Pavlov, ECR 2000, s. I-06451.

⁶³²Wyrok SPI z dnia 26 stycznia 2005 r. w sprawie T-193/02 Laurent Piau, ECR 2005, s. II-00209, pkt 115-116.

⁶³³Art. 4 pkt 1, pkt 1 lit. a, pkt 1 lit. b, pkt 1 lit. c u.o.k.k.

⁶³⁴Art. 4 pkt 1, pkt 1 lit. a, pkt 1 lit. d u.o.k.k.

⁶³⁵Art. 4 pkt 1, pkt 1 lit. a u.o.k.k.

⁶³⁶Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 lutego 2007 r., VI ACa 819/06, niepubl.; decyzja Prezesa UOKiK z dnia 14 marca 2007 r. nr DOK-34/2007, niepubl.

⁶³⁷Por. A. Jurkowska (w:) T. Skoczny, D. Miąsik, A. Jurkowska (red.), Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa 2009, s. 375; C. Banasiński i inni, Ustawa o ochronie..., s. 186.

⁶³⁸Zob. decyzję Prezesa UOKiK nr 2/2004 z dnia 30 stycznia 2004 r., RKT-410-01/04/AW, w której stwierdzono naruszenie zakazu porozumień ograniczających konkurencję przez Gminę Głubczyce i spółkę Usługi Komunalne Sp. z o.o., w której 100% udziałów miała Gmina (s. 6 decyzji).

⁶³⁹Wyrok SN z dnia 6 grudnia 2007 r., III SK 16/07, Dz. Urz. UOKiK z 2008 r. Nr 2, poz. 21; wyrok SOKiK z dnia 18 grudnia 2002 r., XVII Ama 19/01, Dz. Urz. UOKiK z 2003 r. Nr 2, poz. 260.

⁶⁴⁰Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 5 grudnia 2008 r., VI ACa 530/08, niepubl.

⁶⁴¹Wyrok ETS z dnia 5 marca 2009 r. w sprawie C-350/07 Kattner Stahlbau, niepubl.

⁶⁴²Por. A.G. Toth, The Oxford Encyclopaedia of European Community Law. Volume III. Competition Law and Policy, Oxford 2008, s. 763.

⁶⁴³Art. 97 ust. 5 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 z późn. zm.).

⁶⁴⁴Art. 1 pkt 4 u.ś.o.z.

⁶⁴⁵Art. 65 pkt 1 u.ś.o.z.

⁶⁴⁶Szerzej, zob. G. Materna, Publiczne instytucje...

⁶⁴⁷Należy zaznaczytć, że w przepisach spoza zakresu prawa antymonopolowego znajdują się pojęcia odpowiadające tym szczególnym kategoriom przedsiębiorstw. W polskim prawie znane jest np. pojęcie przedsiębiorcy publicznego (zob. A. Szafrański, Przedsiębiorca publiczny wobec wolności gospodarczej, Warszawa 2008).

⁶⁴⁸K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze..., s. 251.

⁶⁴⁹O. Odudu, The Boundaries..., s. 25.

¹Układ Europejski, który zawierał postanowienia dotyczące ochrony konkurencji, stanowił zarazem, z punktu widzenia prawa europejskiego, źródło tego prawa. Por. C. Mik, Europejskie prawo wspólnotowe. Zagadnienia teorii i praktyki. t. I, Warszawa 2000, s. 790.

²Por. J. Faull, A. Nikpay, The EC Law..., s. 288.

³R. Molski, Eksterytorialne..., s. 13.

⁴Por. wyrok ETS z dnia 31 marca 1993 r. w połączonych sprawach C-89/85, C-104/85, od C-116/85 do 117/85 i od C-125/85 do C-129/85 Wood pulp, ECR 1993, s. I-01307, pkt 16-18; Bellamy & Child, European..., s. 61; J. Faull, A. Nikpay, The EC Law..., s. 288; Orzecznictwo sądów wspólnotowych w sprawach konkurencji w latach 1964-2004, red. A. Jurkowska, T. Skoczny, Warszawa 2007, s. 34-35.

⁵Analogiczne postanowienia przewidziano w Umowie Przejściowej dotyczącej handlu i spraw związanych z handlem między RP a EWG i EWWiS, obowiązującej do wejścia Układu Europejskiego. Por. M. Król-Bogomilska, Kary pieniężne w prawie..., s. 28.

⁶M. Król-Bogomilska, Kary pieniężne w prawie..., s. 29.

⁷Bellamy & Child, European..., s. 61.

⁸Bellamy & Child, European..., s. 62.

⁹Por. wyrok ETS z dnia 31 marca 1993 r. w połączonych sprawach C-89/85, C-104/85, od C-116/85 do 117/85 i od C-125/85 do C-129/85 Wood pulp, ECR 1993, s. I-01307; wyrok ETS z dnia 29 czerwca 2006 r. w sprawie C-301/04 P Tokai Carbon, ECR 2006, s. I-5915.

¹⁰Decyzja Komisji z dnia 16 września 1998 r. w sprawie IV/35.134 TACA (Dz. Urz. WE z 1999 r., nr L 95).

¹¹Decyzja Komisji z dnia 8 października 2002 r. w sprawie nr COMP/C2/38.014 IFPI "Simulcasting " (Dz. Urz. UE z 2003 r., nr L 107).

¹²S. Dudzik, Zasada wyłączności jurysdykcji Wspólnoty Europejskiej w sprawach połączeń przedsiębiorstw a uprawnienia państw członkowskich, PiP 1996, z. 4-5, s. 186.

¹³W.P.J. Wils, Principles of European Antitrust Enforcement, Oxford & Portland Oregon 2005, s. 41. W niektórych państwach (Włochy) sprawy mogące wpływać na handel między państwami rozstrzygane są wyłącznie na podstawie przepisów wspólnotowych. Por. D.J. Gerber, P. Cassinis, The "Modernisation" of European Community competition law: achieving consistency in enforcement: part 1, ECLRev 2006, nr 1, s. 12; M. Siragusa, G. Scassellatti-Sforzolini, Italian and EC competition law: a new relationship - reciprocal exclusivity and common principles, CMLRev 1992, nr 1.

¹⁴R. Whish, Competition..., s. 261-264.

¹⁵H.M. Gilliams, Modernisation: from policy to practice, ELRev 2003, nr 4, s. 472-473; A. Riley, EC Antitrust Modernisation: The Commission does it very nicely - Thank you! Part 2, ECLRev 2003, nr 12, s. 657 i n.; R. Nazzini, Concurrent Proceedings... , s. 32; C.S. Kerse, N. Khan, EC Antitrust..., s. 49.

¹⁶Por. K. Pijetlovic, Reform of EC antitrust enforcement: criticism of the new system is highly exagerated, ECLRev 2004, nr 6, s. 357; D.J. Gerber, P. Cassinis, The "Modernisation" of European Community competition law: achieving consistency in enforcement: part 2, ECLRev 2006, nr 2, s. 51 i n.

¹⁷Wyrok ETS z dnia 11 sierpnia 1995 r. w sprawie C-431/92 Komisja v. Republika Federalna Niemiec, ECR 1995, s. I-2189, pkt 22.

¹⁸C.S. Kerse, N. Khan, EC Antitrust..., s. 30; L.O. Blanco, K.J. Jörgens (w:) L.O. Blanco (red.), European Community Competition Procedure,Oxford 2006, s. 47.

¹⁹Por. G. Bruzzone, N. Boccaccio, Modernisation After the Start-up: A View from a Member State, World Competition 2008, nr 1, s. 106.

²⁰K. Pijetlovic, Reform..., s. 358-360.

²¹Por. G. Bruzzone, N. Boccaccio, Modernisation..., s. 107; R. Whish, Competition..., s. 283.

²²Obwieszczenie Komisji dotyczące współpracy w ramach Sieci Organów Konkurencji (Dz. Urz. WE z 2004 r. nr C 101, s. 43).

²³Pkt 8 preambuły rozporządzenia nr 139/2004.

²⁴T. Skoczny, Jurysdykcyjne dylematy prewencyjnej kontroli koncentracji w europejskiej przestrzeni prawnej (w:) A. Łazowski, R. Ostrihansky (red.),Współczesne wyzwania europejskiej przestrzeni prawnej. Księga pamiątkowa dla uczczenia 70. urodzin Profesora Eugeniusza Piontka , Kraków 2005, s. 353.

²⁵K. Kohutek (w:) K. Kohutek, M. Sieradzka, Ustawa..., s. 482.

²⁶T. Skoczny, Stosowanie wspólnotowych reguł konkurencji - także w Polsce - po 1.05.2004 r. (w świetle wspólnotowych rozporządzeń nr 1/2003 i nr 139/2004 oraz nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji konsumentów z 2004 r.), KPPubl 2004, nr 2, s. 169.

²⁷A. Szopińska, Układ stowarzyszeniowy (w:) A. Wróbel (red.), Wprowadzenie do prawa Wspólnot Europejskich (Unii Europejskiej), Kraków 2002; A. Nowak-Far, Integracja europejska, Warszawa 2001, s. 202-212.

²⁸Por. wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 1 marca 1993 r., XVII Amr 37/92, Wokanda 1993, nr 8, poz. 33.

²⁹Por. wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 19 listopada 1992 r., XVII Amr 24/92, Wokanda 1993, nr 5, poz. 38.

³⁰Wspólnota nie podjęła decyzji uznania "celu końcowego Polski" za dwustronny z przyczyn formalnoprawnych i z ostrożności procesowej. Por. J. Menkes, Układ o ustanowieniu stowarzyszenia Polski ze Wspólnotami Europejskimi (cele i aspekty systemowe), PiP 1993, z. 9, s. 14.

³¹A. Łazowski, Proeuropejska wykładnia prawa przez polskie sądy i organy administracji jako mechanizm dostosowania systemu prawnego do acquis communautaire (w:) E. Piontek (red.), Prawo polskie a prawo Unii Europejskiej, Warszawa 2003, s. 188-191.

³²Wyrok ETS z dnia 8 października 1987 r. w sprawie 80/86 Kolpinghuis Nijmegen, ECR 1987, s. 03969.

³³S. Sołtysiński, Dostosowanie prawa polskiego do wymagań Układu Europejskiego, PiP 1996, z. 4-5, s. 33-34.

³⁴C. Mik, Europejskie ..., s. 793.

³⁵C. Banasiński (w:) C. Banasiński, J.A. Wojciechowski (red.), Komentarz do Układu Europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Rzecząpospolitą Polską z jednej strony a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi z drugiej strony sporządzonego w Brukseli 16.12.1991 r., Warszawa 1994, s. 200.

³⁶A. Łazowski, Proeuropejska..., s. 185.

³⁷T. Pajor (w:) C. Banasiński, J.A. Wojciechowski (red.), Komentarz do Układu Europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Rzecząpospolitą Polską z jednej strony a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi z drugiej strony sporządzonego w Brukseli 16.12.1991 r., Warszawa 1994, s. 195.

³⁸C. Mik, Europejskie..., s. 794.

³⁹T. Pajor (w:) Komentarz do Układu..., s. 198.

⁴⁰S. Sołtysiński, Układ o stowarzyszeniu między Polską a Wspólnotami Europejskimi (Problematyka prawna i ekonomiczna), PiP 1992, z. 6, s. 4; I. Wiszniewska, Dostosowywanie polskiego prawa antymonopolowego do prawa europejskiego, St. Praw. 1996, nr 1-4, s. 142; K. Popowicz, Strategiczne cele mandatu negocjacyjnego Polski z Unią Europejską, St. Europ. 1998, nr 3, s. 11.

⁴¹S. Czarnow, Wybrane aspekty prawne ochrony środowiska w kontekście integracji europejskiej, Sam. Teryt. 1998, nr 7-8, s. 99. Por. T. Skoczny, Zakres i kierunki dostosowywania polskiego prawa antymonopolowego do europejskich reguł konkurencji , Warszawa 1993, s. 8.

⁴²E. Nowińska, Reguły konkurencji a umowy dystrybucyjne i serwisowe w zakresie pojazdów samochodowych, Warszawa 1995, s. 22; P. Daranowski, Zagadnienie bezpośredniej skuteczności Układu Europejskiego w krajowym systemie prawnym, PiP 1996, z. 4-5, s. 59; R. Skubisz, Polskie prawo o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (z perspektywy prawa Unii Europejskiej), PiP 1996, z. 4-5, s. 88.

⁴³Por. W. Czapliński, Harmonizacja prawa we Wspólnocie Europejskiej i zbliżanie ustawodawstwa polskiego do prawa wspólnotowego , EPP 2004, nr 1, s. 11 i n.

⁴⁴Polski ustawodawca nie ustrzegł się stosowania metody prostego odwzorowywania brzmienia przepisów wspólnotowych, często nieuwzględniającej zgodności i spójności z obowiązującym prawem. Por. P. Czechowski, Standardy harmonizacji prawa (w:) E. Piontek (red.), Prawo polskie a prawo Unii Europejskiej, Warszawa 2003, s. 68.

⁴⁵E. Łętowska, Bariery naszego myślenia o prawie w perspektywie integracji z Europą, PiP 1996, z. 4-5, s. 50.

⁴⁶E. Łętowska, Bariery..., s. 45.

⁴⁷S. Biernat, "Europejskie" orzecznictwo sądów polskich przed przystąpieniem do Unii Europejskiej (w:) Znaczenie orzecznictwa w systemie źródeł prawa. Prawo europejskie a prawo krajowe, Bydgoszcz-Katowice 2005, s. 162.

⁴⁸S. Sołtysiński, Dostosowanie..., s. 39.

⁴⁹E. Łętowska, Bariery..., s. 44; S. Biernat, "Europejskie" orzecznictwo..., s. 162-163.

⁵⁰A. Łazowski, Proeuropejska..., s. 187.

⁵¹W. Czapliński, Harmonizacja prawa..., s. 11 i n.

⁵²S. Sołtysiński, Dostosowanie..., s. 40.

⁵³S. Sołtysiński, Dostosowanie..., s. 40.

⁵⁴S. Sołtysiński, Dostosowanie..., s. 40.

⁵⁵Analiza orzecznictwa w okresie przedakcesyjnym, zob. P.K. Rosiak, Prawo wspólnotowe w orzecznictwie polskich sądów i Trybunału Konstytucyjnego, KPPubl 2002, nr 4; E. Maniewska, Proeuropejska wykładnia prawa polskiego w poakcesyjnym orzecznictwie Sądu Najwyższego, EPS 2005, nr 1.

⁵⁶Wyrok TK z dnia 29 września 1997 r., K 15/97, OTK 1997, nr 3-4, poz. 37.

⁵⁷Wyrok TK z dnia 5 grudnia 2000 r., K 35/99, OTK 2000, nr 8, poz. 295.

⁵⁸Wyrok TK z dnia 28 stycznia 2003 r., K 2/02, OTK-A 2003, nr 1, poz. 4.

⁵⁹Wyrok TK z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/00, OTK 2001, nr 8, poz. 256.

⁶⁰Uchwała SN z dnia 9 października 1997 r., III ZP 21/97, OSNP 1998, nr 5, poz. 143.

⁶¹Wyrok SN z dnia 8 stycznia 2003 r., III RN 240/01, OSNP 2004, nr 3, poz. 42.

⁶² Uchwała SN z dnia 25 czerwca 2003 r., III CZP 28/03, OSNC 2004, nr 5, poz. 71.

⁶³Wyrok SN z dnia 29 maja 2001 r., I CKN 1217/98, OSNC 2002, nr 1, poz. 13.

⁶⁴Uchwała SN z dnia 29 lutego 2000 r., III CZP 26/99, OSNC 2000, nr 9, poz. 152.

⁶⁵ Wyrok SN z dnia 18 stycznia 2002 r., III RN 54/01, OSNP 2002, nr 14, poz. 321.

⁶⁶Wyrok NSA z dnia 12 kwietnia 2001 r., V SA 1481/00, LEX nr 74871 (dot. prawa celnego); wyrok NSA z 24 listopada 2003 r., FSA 3/03, ONSA 2004, nr 2, poz. 44 (dot. prawa podatkowego).

⁶⁷Wyrok TK z dnia 29 września 1997 r., K 15/97, OTK 1997, nr 3-4, poz. 37.

⁶⁸ Wyrok TK dnia z 13 czerwca 2000 r., K 15/99, OTK 2000, nr 5, poz. 137.

⁶⁹Wyrok TK z dnia 28 stycznia 2003 r., K 2/02, OTK-A 2003, nr 1, poz. 4.

⁷⁰Wyrok TK z dnia 24 października 2000 r., K 12/00, OTK 2000, nr 7, poz. 255.

⁷¹Wyrok TK z dnia 13 czerwca 2000 r., K 15/99, OTK 2000, nr 5, poz. 137.

⁷²Wyrok TK z dnia 28 stycznia 2003 r., K 2/02, OTK-A 2003, nr 1, poz. 4.

⁷³W związku z przyjętą systematyką orzecznictwo SN z zakresu ochrony konkurencji zostanie omówione odrębnie.

⁷⁴Wyrok SN z dnia 12 grudnia 1997 r., III RN 74/97, OSNP 1998, nr 14, poz. 413.

⁷⁵Wyrok SN z dnia 6 grudnia 2007 r., III SK 16/07, Dz. Urz. UOKiK z 2008 r. Nr 2, poz. 21.

⁷⁶Uchwała SN z dnia 13 lipca 2006 r., III SZP 3/06, OSNP 2007, nr 1-2, poz. 35.

⁷⁷Wyrok SN z dnia 29 maja 2001 r., I CKN 1217/98, OSNC 2002, nr 1, poz. 13; wyrok SN z dnia 17 lutego 2004 r., I PK 386/03, OSNP 2005, nr 1, poz. 6.

⁷⁸Wyrok SN z dnia 17 lutego 2004 r., I PK 386/03), OSNP 2005, nr 1, poz. 6.

⁷⁹ Uchwała SN z 13 lipca 2006 r., III SZP 3/06, OSNP 2007, nr 1-2, poz. 35.

⁸⁰Wyrok SN z dnia 18 stycznia 2002 r., III RN 54/01, OSNP 2002, nr 14, poz. 321.

⁸¹Uchwała SN z dnia 13 lipca 2006 r., III SZP 3/06, OSNP 2007, nr 1-2, poz. 35.

⁸² Wyrok SN z dnia 8 stycznia 2003 r., III RN 240/01, OSNP 2004, nr 3, poz. 42.

⁸³Wyrok SN z dnia 28 kwietnia 1997 r., I PKN 122/97, OSNP 1998, nr 5, poz. 150.

⁸⁴Wyrok NSA z dnia 24 listopada 2003 r., FSA 3/03, ONSA 2004, nr 2, poz. 44.

⁸⁵ Wyrok NSA z dnia 24 listopada 2003 r., FSA 3/03, ONSA 2004, nr 2, poz. 44.

⁸⁶Wyrok NSA z dnia 12 lutego 2001 r., V SA 305/00, LEX nr 51327.

⁸⁷S. Biernat, "Europejskie" orzecznictwo..., s. 161-162.

⁸⁸Por. E. Maniewska, Proeuropejska..., s. 57.

⁸⁹Por. T. Pajor (w:) Komentarz do Układu..., s. 195-198; I. Wiszniewska, Dostosowanie..., s. 142.

⁹⁰E. Wojtaszek, Reguła rozsądku w prawie konkurencji Polski i Wspólnoty Europejskiej (w:) C. Mik (red.), Polska w Unii Europejskiej. Perspektywy, warunki, szanse i zagrożenia, Toruń 1997, s. 181.

⁹¹Wyjaśnienia te nie były prawnie wiążące; miały jednak stanowić uznaną przez organ antymonopolowy proeuropejską wykładnię ustawy.

⁹²T. Skoczny, Przeciwdziałanie praktykom..., s. 179.

⁹³I. Wiszniewska, Dostosowanie..., s. 130.

⁹⁴Por. uzasadnienie projektu ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów z dnia 26 kwietmia 2000 r.

⁹⁵E. Wojtaszek, Reguła rozsądku..., s. 182; R. Janusz, M. Sachajko, T. Skoczny, Nowa ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów, KPPubl 2001, nr 3, s. 218-219.

⁹⁶Por. M. Krasnodębska-Tomkiel, Wpływ reformy wspólnotowego prawa konkurencji (rozporządzenia nr 1/2003/WE) na system prawa wewnętrznego państw Unii Europejskiej, w tym Polski (w:) C. Banasiński, M. Kępiński, B. Popowska, T. Rabska (red.), Aktualne problemy polskiego i europejskiego prawa ochrony konkurencji, Warszawa 2006, s. 167.

⁹⁷ Biuletyn Urzędu Antymonopolowego 1994 nr 1, s. 27.

⁹⁸Biuletyn Urzędu Antymonopolowego 1996, nr 9-10, s. 35.

⁹⁹"Wyjaśnienia Urzędu Antymonopolowego w sprawie stosowania przepisów ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów do licencji patentowych i know-how", Biuletyn Urzędu Antymonopolowego, wrzesień 1993.

¹⁰⁰Projekt "Wyjaśnień Urzędu Antymonopolowego odnośnie do zastosowania ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów wobec umów licencji praw autorskich", Zasady konkurencji a prawa na dobrach niematerialnych, Warszawa 1996, s. 95-109.

¹⁰¹Projekt "Wyjaśnień Urzędu Antymonopolowego w sprawie stosowania przepisów ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym do porozumień dotyczących wyłącznej sprzedaży i wyłącznego zakupu, I. Wiszniewska, Reguły konkurencji a transakcje wyłączne, Warszawa 1995, s. 97-100.

¹⁰²S. Sołtysiński, Dostosowanie..., s. 38.

¹⁰³Wyjaśnienia w sprawie ustalania wysokości kar pieniężnych za stosowanie praktyk ograniczających konkurencję (Dz. Urz. UOKiK z 2008 r. Nr 4, poz. 33); Wyjaśnienia w sprawie ustalania wysokości kar pieniężnych za stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów (Dz. Urz. UOKiK z 2009 r. Nr 1, poz. 1).

¹⁰⁴M. Król-Bogomilska, Kierunki..., s. 12.

¹⁰⁵T. Skoczny, Przeciwdziałanie praktykom..., s. 179.

¹⁰⁶T. Skoczny, Stosowanie..., s. 153-154.

¹⁰⁷Sąd odwoływał się m.in. ogólnie do ustawodawstw innych państw (por. wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 8 stycznia 1998 r., XVII Amr 65/96, Wokanda 1998, nr 1, poz. 60), do niemieckiej ustawy kartelowej (wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 19 listopada 1992 r., XVII Amr 24/92, Wokanda 1993, nr 5, poz. 38) i prawa USA (wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 1 marca 1993 r., XVII Amr 37/92, Wokanda 1993, nr 8, poz. 33).

¹⁰⁸Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 4 października 1993 r., XVII Amr 29/93, Wokanda 1994, nr 3, poz. 54.

¹⁰⁹Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 27 listopada 1996 r., XVII Amr 45/96, Wokanda 1998, nr 1, poz. 52.

¹¹⁰Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 21 października 1998 r., XVII Ama 42/98, Wokanda 2000, nr 1, poz. 50.

¹¹¹Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 8 października 1997 r., XVII Ama 33/97, Wokanda 1998, nr 2, poz. 46.

¹¹²Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 15 maja 1996 r., XVII Amr 21/96, Wokanda 1997, nr 8, poz. 53.

¹¹³Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 6 lipca 1994 r., XVII Amr 8/94, Wokanda 1995, nr 3, poz. 56.

¹¹⁴Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 21 lipca 1992 r., XVII Amr 12/92, Wokanda 1993, nr 1, poz. 34.

¹¹⁵Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 8 stycznia 1998 r., XVII Amr 65/96, Wokanda 1998, nr 1, poz. 60.

¹¹⁶Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 8 października 1997 r., XVII Ama 33/97, Wokanda 1998, nr 2, poz. 46.

¹¹⁷Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 8 października 1997 r., XVII Ama 39/97, Wokanda 1998, nr 8, poz. 48.

¹¹⁸Wyrok SOKiK z dnia 29 marca 2006 r., XVII Ama 86/04, niepubl.

¹¹⁹Wyrok SOKiK z dnia 10 maja 2006 r., XVII Ama 13/05, niepubl.

¹²⁰Wyrok SOKiK z dnia 29 maja 2006 r., XVII Ama 9/05, Dz. Urz. UOKiK z 2006 r. Nr 4, poz. 58.

¹²¹Wyrok SN z dnia 9 sierpnia 2006 r., III SK 6/06, Dz. Urz. UOKiK z 2007 r. Nr 3, poz. 39.

¹²²Wyrok SN z dnia 6 grudnia 2007 r., III SK 16/07, Dz. Urz. UOKiK z 2008 r. Nr 2, poz. 21.

¹²³Podstawy takie zawierają jednak wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 8 października 1997 r., XVII Ama 33/97, Wokanda 1998, nr 2, poz. 46; wyrok SN z dnia 29 maja 2001 r., I CKN 1217/98, OSNC 2002, nr 1, poz. 13.

¹²⁴Por. wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 4 października 1993 r., XVII Amr 29/93, Wokanda 1994, nr 3, poz. 54; wyrok SOKiK z dnia 29 maja 2006 r., XVII Ama 9/05, Dz. Urz. UOKiK z 2006 r. Nr 4, poz. 58.

¹²⁵W. Modzelewski, Nowa ustawa o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym. Podstawowe zagadnienia, Warszawa 1990, s. 16.

¹²⁶Z drugiej strony art. 4 pkt 1 lit. c u.o.k.k. pozwala osiągnąć rezultat zbieżny z tym, na który nakierowane jest prawo wspólnotowe, co do zakresu realizacji obowiązku zgłoszenia zamiaru koncentracji.

¹²⁷Opinia UKIE z dnia 30 marca 2000 r., Sekr.Min.PS/1103/2000/DHP-jk.

¹²⁸K. Strzyczkowski, Nowe prawo konkurencji. Uwagi o projekcie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, PUG 2000, nr 9, s. 3.

¹²⁹Por. stenogram z posiedzenia Komisji Systemu Gospodarczego i Przemysłu, Przekształceń Własnościowych oraz Ustawodawczej Sejmu RP z dnia 10 stycznia 1995 r.

¹³⁰I. Wiszniewska, Dostosowanie..., s. 142; E. Wojtaszek, Reguła rozsądku..., s. 181.

¹³¹T. Skoczny, Stosowanie..., s. 153.

¹³²Wyrok SN z dnia 8 stycznia 2003 r., III RN 240/01, OSNP 2004, nr 3, poz. 42.

¹³³T. Skoczny, Przeciwdziałanie praktykom..., s. 48.

¹³⁴Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 28 czerwca 1995 r., XVII Amr 13/95, Wokanda 1996, nr 7, poz. 56.

¹³⁵Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 19 listopada 1992 r., XVII Amr 24/92, Wokanda 1993, nr 5, poz. 38.

¹³⁶Wyrok SOKiK z dnia 18 grudnia 2002 r., XVII Ama 19/01, Dz. Urz. UOKiK z 2003 r. Nr 2, poz. 260.

¹³⁷Wyrok SN z dnia 24 maja 2004 r., III SK 41/04, OSNP 2005, nr 13, poz. 199.

¹³⁸Decyzja Prezesa UOKiK z dnia 16 lipca 2004 r. nr RWA-21/2004, Dz. Urz. UOKiK z 2004 r. Nr 4, poz. 320.

¹³⁹Art. 4 pkt 1 lit. b u.o.k.k. z 2000 r.

¹⁴⁰Decyzja Komisji z dnia 26 maja 1978 r. w sprawie IV/29.559 RAI v. Unitel (Dz. Urz. WE z 1978 r., nr L 157).

¹⁴¹SN oddalił skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego utrzymującego w mocy omawianą decyzję. Por. wyrok SN z dnia 6 grudnia 2007 r., III SK 16/07, Dz. Urz. UOKiK z 2008 r. Nr 2, poz. 21.

¹⁴²T. Skoczny, Przeciwdziałanie praktykom..., s. 179.

¹⁴³Mają wówczas obowiązek zapewnienia zgodności rozstrzygnięcia z prawem europejskim. Por. J.T. Lang, The duties of national courts under Community constitutional law, ELRev 1997, nr 22, s. 3; wyrok ETS z dnia 16 grudnia 1981 r. w sprawie 244/80 Pasquale Foglia, ECR 1981, s. 03045.

¹⁴⁴Szerzej na temat procedury pytań prejudycjalnych, zob. C. Mik (red.), Pytanie prejudycjalne w orzecznictwie ETS, Toruń 2006; A. Wróbel, Pytania prawne sądów państw członkowskich do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (Sądu Pierwszej Instancji) (w:) A. Wróbel (red.), Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, Kraków 2005.

¹⁴⁵Pierwsze pytanie prejudycjalne postawione ETS przez sąd krajowy dotyczyło zastosowania wspólnotowych reguł ochrony konkurencji: Wyrok ETS z dnia 6 kwietnia 1962 r. w sprawie 13/61 Kledingverkoopbedrijf de Geus en Uitdenbogerd, ECR 1962, s. 00045. Por. C.S. Kerse, N. Khan, EC Antitrust..., s. 54.

¹⁴⁶Wyrok ETS z dnia 5 lutego 1963 r. w sprawie 26/62 van Gend & Loos, ECR 1963, s. 00003; S. Biernat, Prawo Unii Europejskiej a prawo państw członkowskich (w:) J. Barcz (red.), Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2006, s. I-254.

¹⁴⁷A. Wróbel, Źródła prawa..., s. 37-41.

¹⁴⁸A. Wróbel, Zasady ogólne (podstawowe) prawa Unii Europejskiej (w:) A. Wróbel (red.), Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, Kraków 2005, s. 87.

¹⁴⁹Zob. wyrok ETS z dnia 5 lutego 1963 r. w sprawie 26/62 van Gend & Loos, ECR 1963, s. 00003; wyrok ETS z dnia 23 grudnia 1994 r. w sprawie C-236/92 Comitato di Coorinamento per la Difesa della Cava, ECR 1994, s. I-00483; S. Biernat, Prawo Unii Europejskiej a prawo..., s. I-277.

¹⁵⁰Wyrok ETS z dnia 5 lutego 1963 r. w sprawie 26/62 van Gend & Loos, ECR 1963, s. 00003.

¹⁵¹Wyrok ETS z dnia 20 października 1993 r. w połączonych sprawach C-92/92 i 326/92 Phil Collins, ECR 1993, s. I-05145.

¹⁵²Wyrok ETS z dnia 11 czerwca 1989 r. w sprawie C-170/88 Ford Espańa , ECR 1989, s. 2305.

¹⁵³Wyrok ETS z dnia 27 marca 1974 r. w sprawie 127/73 BRT v. SV SABAM i NV Fonior, ECR 1974, s. 00313, wyrok ETS z dnia 28 lutego 1991 r. w sprawie C-234/89 Stergios Delimitis, ECR 1991, s. I-00935; wyrok ETS z dnia 29 września 2001 r. w sprawie C-453/99 Courage v. Crehan, ECR 2001, s. I-06297.

¹⁵⁴Wyrok ETS z dnia 27 marca 1974 r. w sprawie 127/73 BRT v. SV SABAM i NV Fonior, ECR 1974, s. 00313.

¹⁵⁵Przedsiębiorca może się jednak bronić przed odpowiedzialnością za naruszenie art. 81 i 82 TWE, jeśli jego ograniczające konkurencję zachowanie zostało narzucone przez prawo krajowe lub gdy prawo to stwarza ramy prawne wykluczające możliwość zachowania odmiennego. Zob. K. Kowalik-Bańczyk, State action defence a odpowiedzialność przedsiębiorcy za naruszenie art. 81 lub art. 82 TWE, EPS 2009, nr 6, s. 19-28.

¹⁵⁶S. Biernat, Prawo Unii Europejskiej a prawo..., s. I-280; S. Weatherill, P. Beaumont, EU law. Third Edition, London 1999, s. 398-399.

¹⁵⁷Wyrok ETS z dnia 6 października 1970 r. w sprawie 9/70 Franz Grad, ECR 1970, s. 00825.

¹⁵⁸Szerzej: T.C. Hartley, The Foundation of European Community Law. Fifth Edition, Oxford 2003, s. 206; M. Szpunar, Bezpośredni skutek dyrektyw w postępowaniu przed sądem krajowym, PiP 2004, z. 9, s. 56 i n.

¹⁵⁹Wyrok ETS z dnia 8 października 1987 r. w sprawie 80/86 Kolpinghuis Nijmegen, ECR 1987, s. 03969.

¹⁶⁰Wyrok ETS z dnia 20 listopada 2001 r. w sprawie C-268/99 Aldona Małgorzata Jany, ECR 2001, s. I-08615.

¹⁶¹Wyrok ETS z dnia 4 maja 1999 r. w sprawie C-262/96 Sema Sürül, ECR 1999, s. I-02685.

¹⁶²J. Steiner, L. Woods, Ch. Twigg-Flesner, EU Law, Oxford 2006, s. 69.

¹⁶³Wyrok ETS z dnia 5 lutego 1963 r. w sprawie 26/62 van Gend & Loos, ECR 1963, s. 00003; wyrok ETS z dnia 15 lipca 1964 r. w sprawie 6/64 Flaminio Costa v. ENEL, ECR 1964, s. 1194. Jedno z pierwszych orzeczeń sankcjonujących tę fundamentalną zasadę dotyczyło zastosowania prawa ochrony konkurencji. Zob. wyrok ETS z dnia 13 lutego 1968 r. w sprawie 14/68 Walt Wilhelm, ECR 1969, s. 00001.

¹⁶⁴Wyrok ETS z dnia 22 października 1998 r. w połączonych sprawach od C-10/97 do C-22/97 IN.CO.GE.’90 Srl, ECR 1998, s. I-06307, wyrok ETS z dnia 8 czerwca 2000 r. w sprawie C-258/98 Giovanni Carra, ECR 2000, s. I-04217.

¹⁶⁵Wyrok ETS z dnia 9 marca 1978 r. w sprawie 106/77 Simmenthal, ECR 1978, s. 00629.

¹⁶⁶Wyrok ETS z dnia 15 lipca 1964 r. w sprawie 6/64 Flaminio Costa v. ENEL , ECR 1964, s. 1194.

¹⁶⁷Wyrok ETS z dnia 2 lipca 1996 r. w sprawie C-473/93 Komisja v. Luksemburg, ECR 1996, s. I-03207.

¹⁶⁸J.T. Lang, The duties of national courts..., s. 9.

¹⁶⁹Por. m.in. D. Kornobis-Romanowska, Europejska Konwencja Praw Człowieka w systemie prawa Wspólnot Europejskich, Warszawa 2001, s. 47-92.

¹⁷⁰O genezie i roli Karty Praw Podstawowych, zob. F. Jasiński, Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej , Warszawa 2003.

¹⁷¹Szerzej, zob. A. Sołtys, Spór o zasadę supremacji (w:) S. Biernat (red.), Studia z prawa Unii Europejskiej w piątą rocznicę utworzenia Katedry Prawa Europejskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000.

¹⁷²Wyrok TK z dnia 11 maja 2005 r., K 18/04, OTK-A 2005, nr 5, poz. 49; wyrok TK z dnia 27 kwietnia 2005 r., P 1/05, OTK-A 2005, nr 4, poz. 42. Por. W. Czapliński, Prawo wspólnotowe a prawo wewnętrzne w praktyce sądów konstytucyjnych państw członkowskich (wybrane zagadnienia), KPPubl 2004, nr 2, s. 7; P. Winczorek, Konstytucja RP a prawo wspólnotowe, PiP 2004, z. 11, s. 3.

¹⁷³A. Całus, Hierarchia w prawie Unii Europejskiej (w:) A. Łazowski, R. Ostrihansky (red.), Współczesne wyzwania europejskiej przestrzeni prawnej. Księga pamiątkowa dla uczczenia 70. urodzin Profesora Eugeniusz Piontka, Kraków 2005, s. 53-54. Szerzej zob. A. Kustra, Kolizje norm konstytucyjnych i wspólnotowych w ujęciu teoretyczno prawnym, EPS 2007, nr 5, s. 23-31.

¹⁷⁴A. Całus, Hierarchia..., s. 53-54.

¹⁷⁵S. Biernat, Prawo Unii Europejskiej a Konstytucja RP i prawo polskie - kilka uwag, PiP 2004, z. 11, s. 21.

¹⁷⁶S. Biernat, Prawo Unii Europejskiej a prawo..., s. I-266.

¹⁷⁷A. Lisiecka, Prawo wspólnotowe w porządku prawnym państw członkowskich (w:) E. Piontek (red.), Szkice z Prawa Unii Europejskiej. Tom III. Problemy konstytucyjne, Kraków 2005, s. 238, s. 229.

¹⁷⁸Obowiązki państw członkowskich nie mogą być formułowane wyłącznie na podstawie art. 10 TWE. Por. J.T. Lang, The duties of co-operation of national authorities and courts under Article 10 EC: two more reflections, ELRev 2001, nr 1, s. 91.

¹⁷⁹Państwo członkowskie nie może usprawiedliwiać naruszenia prawa wspólnotowego działaniami władz lokalnych. Szerzej, zob. B. Hessel, European integration and the supervision of local and regional authorities. Experiences in the Netherlands with requirements of European Community law, Utrecht Law Review 2006, nr 1, s. 91-110.

¹⁸⁰M. Adamczak-Retecka, Efektywność jako zasada prawa wspólnotowego (w:) C. Mik (red.), Zasady ogólne prawa wspólnotowego, Toruń 2007, s. 150.

¹⁸¹Wyrok ETS z dnia 13 listopada 1990 r. w sprawie C-106/89 Marleasing, ECR 1990, s. I-04135.

¹⁸²Wyrok ETS z dnia 11 kwietnia 1989 r. w sprawie 66/86 Ahmed Saeed, ECR 1989, s. 00803.

¹⁸³N. Półtorak, Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa w prawie Wspólnot Europejskich, Kraków 2002, s. 49.

¹⁸⁴Szerzej: J.T. Lang, The duties of co-operation..., s. 84-93; J.T. Lang, The duties of national authorities under Community constitutional law, ELRev 1998, nr 2, s. 109-131; J.T. Lang, The duties of national courts..., s. 3-18.

¹⁸⁵W. Postulski, Sądy państw członkowskich jako sądy wspólnotowe (w:) A. Wróbel (red.), Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, Kraków 2005, s. 438.

¹⁸⁶Wyrok ETS z dnia 10 kwietnia 1984 r. w sprawie 14/83 Sabine von Colson, ECR 1984, s. 01891.

¹⁸⁷Por. T.C. Hartley, The Foundation..., 206 i n.; M. Szpunar, Bezpośredni skutek..., s. 56 i n.

¹⁸⁸Wyrok ETS z dnia 4 lutego 1988 r. w sprawie 157/86 Mary Murphy, ECR 1988, s. 00673.

¹⁸⁹ Wyrok ETS z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawie C-60/02 Postępowanie karne v. X, ECR 2004, s. I-00651.

¹⁹⁰Wyrok ETS z dnia 13 grudnia 1989 r. w sprawie C-322/88 Grimaldi, ECR 1989, s. 04407.

¹⁹¹Wyrok ETS z dnia 11 września 2003 r. w sprawie C-207/01 Altair Chimica, ECR 2003, s. I-08875, pkt 41.

¹⁹²W. Postulski, Sądy..., s. 444.

¹⁹³W. Postulski, Sądy..., s. 444; K. Kowalik-Bańczyk, Proeuropejska wykładnia prawa polskiego, EPS 2005, nr 12, s. 12.

¹⁹⁴Wyrok ETS z dnia 26 października 2006 r. w sprawie C-192/05 Raadskamer WUBO van de Pensioen- en Uitkeringsraad, ECR 2006, s. I-10451, pkt 21-22.

¹⁹⁵Por. K. Kowalik-Bańczyk, Proeuropejska wykładnia..., s. 13.

¹⁹⁶W. Postulski, Sądy..., s. 445.

¹⁹⁷S. Biernat, Prawo Unii Europejskiej a prawo..., s. I-291.

¹⁹⁸Wyrok ETS z dnia 22 października 1998 r. w połączonych sprawach od C-10/97 do C-22/97 IN.CO.GE.’90 Srl, ECR 1998, s. I-06307; wyrok ETS z dnia 8 czerwca 2000 r. w sprawie C-258/98 Giovanni Carra , ECR 2000, s. I-04217.

¹⁹⁹A. Lisiecka, Prawo wspólnotowe..., s. 220.

²⁰⁰Szerzej, zob. K. Kowalik-Bańczyk, Klauzula spraw czysto wewnętrznych - kurczący się obszar niestosowania prawa wspólnotowego w państwach członkowskich Wspólnot Europejskich, PPE 2003, nr 3, s. 34; D. Miąsik, Sprawa wspólnotowa przed sądem krajowym, EPS 2008, nr 9, s. 16 i n.; A. Frąckowiak-Adamska, Obowiązek poszanowania prawa wspólnotowego w dziedzinach należących do kompetencji wyłącznych państw członkowskich, EPS 2005, nr 3, s. 23; Z. Brodecki, T.T. Koncewicz, Delimitacja prawa wspólnotowego w ramach "sądowej wspólnoty interesów" - glosa do postanowienia ETS z 6.10.2005 r. w sprawie C-328/04 Attila Vajnai, EPS 2006, nr 9; S. Lefevre, The interpretation of Community Law by the Court of Justice in areas of national competence, ELRev 2004, nr 4, s. 501-516; S.J. Kaleda, Właściwość Trybunału Sprawiedliwości do wydawania orzeczeń wstępnych w sytuacji krajowej (w:) S. Biernat (red.), Studia z prawa Unii Europejskiej w piątą rocznicę utworzenia Katedry Prawa Europejskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000, s. 137.

²⁰¹Wyrok ETS z dnia 18 października 1990 r. w połączonych sprawach C-297/88 i C-197/89 Dzodzi, ECR 1990, s. I-3763.

²⁰²Wyrok ETS z dnia 18 lipca 2007 r. w sprawie C-119/05 Lucchini, pkt 43.

²⁰³Wyrok ETS z dnia 13 lipca 2006 r. w sprawie C-295/04 do C-298/04 Vincenzo Manfredi, ECR 2006, s. I-6619; wyrok ETS z dnia 5 października 2006 r. w sprawie C-290/05 Ákos Nádasdi, ECR 2006, s. I-10115.

²⁰⁴Wyrok ETS z dnia 14 grudnia 2006 r. w sprawie C-217/05 CEEES , ECR 2006, s. I-11987, pkt 19.

²⁰⁵Zob. S.J. Kaleda, Właściwość..., s. 142.

²⁰⁶A. Zawidzka (w:) J. Barcz (red.), Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2006, s. I-54.

²⁰⁷Również TUE odwołuje się do zasady pomocniczości. Rozumie ją jednak szerzej niż w TWE, jako postulat podejmowania decyzji w Unii Europejskiej bliżej obywateli. Por. S. Dudzik, Zasada pomocniczości w przyszłej konstytucji europejskiej, PiP 2004, z. 3, s. 51.

²⁰⁸A. Wyrozumska, Państwa członkowskie a Unia Europejska (w:) J. Barcz (red.), Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2006, s. I-359.

²⁰⁹Bellamy & Child, European..., s. 17.

²¹⁰T. Tridimas, The General Principles of EC Law, Oxford 2006, s. 176.

²¹¹D. Miąsik, "Nowe" ujęcie zasady proporcjonalności w Konstytucji dla Europy (w:) S. Dudzik (red.), Konstytucja dla Europy - przyszły fundament Unii Europejskiej, Kraków 2005, s. 115.

²¹²T. Tridimas, The General Principles..., s. 176.

²¹³Bellamy & Child, European..., s. 18; A. Lisiecka, Prawo wspólnotowe..., s. 214.

²¹⁴Bellamy & Child, European..., s. 18.

²¹⁵Por. E. Popławska, Zasada subsydiarności w Traktatach z Maastricht i Amsterdamu , Warszawa 2000, s. 35.

²¹⁶Por. E. Popławska, Zasada..., s. 35.

²¹⁷Wyrok SPI z dnia 27 września 2006 r. w sprawie T-168/01 GlaxoSmithKline, ECR 2006, s. I-5547, pkt 201.

²¹⁸Bellamy & Child, European..., s. 18.

²¹⁹Pkt 6 preambuły rozporządzenia nr 139/2004.

²²⁰Pkt 8 preambuły rozporządzenia nr 139/2004.

²²¹Pkt 11 preambuły rozporządzenia nr 139/2004.

²²²Pkt 14 preambuły rozporządzenia nr 139/2004.

²²³L. Ritter, W.D. Braun, European... , s. 14; M. Krasnodębska-Tomkiel, Wspólnotowe..., s. 120.

²²⁴M. Krasnodębska-Tomkiel, Wspólnotowe..., s. 125.

²²⁵U. Böge, A. Bardong (w:) G. Hirsch, F. Montag, F.J. Säcker (red.), Competition Law: European Community Practice and Procedure, London 2008, s. 1552; Bellamy & Child, European..., s. 1373.

²²⁶Bellamy & Child, European..., s. 1405.

²²⁷C.S. Kerse, N. Khan, EC Antitrust..., s. 5.

²²⁸Wyrok ETS z dnia 13 lutego 1968 r. w sprawie 14/68 Walt Wilhelm, ECR 1969, s. 00001.

²²⁹ R. Whish, Competition..., s. 75.

²³⁰Bellamy & Child, European..., s. 1405.

²³¹Por. Bellamy & Child, European..., s. 1408; R. Whish, Competition..., s. 77-78.

²³²W.P.J. Wils, Principles..., s. 41; U. Böge, A. Bardong (w:) Competition Law..., s. 1538.

²³³U. Böge, A. Bardong (w:) Competition Law..., s. 1538.

²³⁴Bellamy & Child, European..., s. 1407-1408; K. Kohutek, Stosunek między art. 81 i 82 Traktatu a krajowym prawem konkurencji (reguły konwergencji), PUG 2006, nr 4, s. 16; C.S. Kerse, N. Khan, EC Antitrust..., s. 48-49. Podobnie: M.C. Lucey, Unforseen Consequences of Article 3 of EU Regulation 1/2003, ECLRev 2006, nr 10, s. 559.

²³⁵W.P.J. Wils, Principles..., s. 41.

²³⁶J. Faull, A. Nikpay, The EC Law..., s. 97.

²³⁷Bellamy & Child, European..., s. 1408; R. Whish, Competition..., s. 77.

²³⁸L. Ritter, W.D. Braun, European..., s. 14.

²³⁹Przywołać można art. 35 rozporządzenia nr 1/2003, na podstawie którego państw członkowskie zobowiązane zostały do wyznaczania organów ochrony konkurencji odpowiedzialnych za stosowanie art. 81 i 82 TWE w sposób, który zapewni skuteczne wykonanie przepisów tego rozporządzenia.

²⁴⁰Por. wyrok SN z dnia 9 sierpnia 2006 r., III SK 6/06, Dz. Urz. UOKiK z 2007 r. Nr 3, poz. 39.

²⁴¹Por. K. Kohutek, Stosunek..., s. 16.

²⁴²Wyrok ETS z dnia 10 lipca 1980 r. w połączonych sprawach 253/78 i 1-3/79 Bruno Giry i Guerlain, ECR 1980, s. 02327.

²⁴³M. Furse, Competition Law of the UK and EC. Third Edition, Oxford 2002, s. 293; R. Whish, Competition..., s. 58; G. Dannecker, Y. Körtek (w:) G. Dannecker, O. Jansen (red.), Competition Law Sanctioning in the European Union, The Hague/London/New York 2004, s. 78.

²⁴⁴ Por. S. Biel, J.-M. Schultze, From Freiburg to Brussels and back again? The seventh revision of Germany’s Competition Law, ECLRev 2005, nr 9, s. 528; J. Barbist, Austria goes Europe: major reform In the Austrian competition system, ECLRev 2005, nr 11, s. 611-612.

²⁴⁵ Opinia Rzecznik Generalnej w sprawie C-217/05 CEEES, niepubl., pkt 24.

²⁴⁶Por. A. W. Fræmohs, Commitments under the Danish Competition Act: An Overview, ECLRev 2006, nr 10; S. Mohamed, Competition rules of Sweden and the European Union compared, ECLRev 1998, nr 4.

²⁴⁷Ustawa nr 287/1990 (Dz. U. z 1990 r. Nr 240).

²⁴⁸ M. Siragusa, G. Scassellatti-Sforzolini, Italian..., s. 118-121. Włoska Rada Stanu potwierdziła, że 1.4 ustawy należy interpretować jako generalną zasadę zgodności prawa krajowego z prawem wspólnotowym. Por. D.J. Gerber, P. Cassinis, The "Modernisation" of European Community competition law: achieving consistency in enforcement: part 1, ECLRev 2006, nr 1, s. 13.

²⁴⁹Tzw. governing principles clause. Por. R. Whish, Competition..., s. 362.

²⁵⁰R. Whish, Competition... , s. 365-366; J.W. van der Gronden, S.A. de Vries, Independent competition authorities in the EU, Utrecht Law Review 2006, nr 1, s. 49. Por. art. 60.2.b brytyjskiej ustawy antymonopolowej: "At any time when the court determines a question arising under this Part, it must act (so far as is compatible with the provisions of this Part and whether or not it would otherwise be required to do so) with a view to securing that there is no inconsistency between the principles laid down by the Treaty and the European Court, and any relevant decision of that Court, as applicable at that time in determining any corresponding question arising in Community law ".

²⁵¹O. Koch (w:) G. Hirsch, F. Montag, F.J. Säcker (red.), Competition Law: European Community Practice and Procedure, London 2008, s. 1934.

²⁵²Pkt 5 preambuły rozporządzenia nr 139/2004.

²⁵³Por. Bellamy & Child, European..., s. 801.

²⁵⁴O. Koch (w:) Competition Law..., s. 1923.

²⁵⁵Bellamy & Child, European..., s. 802-806.

²⁵⁶ Tamże, s. 802.

²⁵⁷Wyrok TK z dnia 24 października 2000 r., K 12/00, OTK 2000, nr 7, poz. 255.

²⁵⁸I. Wiszniewska, Dostosowanie..., s. 142.

²⁵⁹Wyrok SN z dnia 29 maja 2001 r., I CKN 1217/98, OSNC 2002, nr 1, poz. 13.

²⁶⁰Wyrok SN z dnia 28 kwietnia 1997 r., I PKN 122/97, OSNP 1998, nr 5, poz. 150.

²⁶¹Wyrok SN z dnia 17 lutego 2004 r., I PK 386/03, OSNP 2005. nr 1, poz. 6.

²⁶²Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 4 października 1993 r., XVII Amr 29/93, Wokanda 1994, nr 3, poz. 54.

²⁶³Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 8 października 1997 r., XVII Ama 33/97, Wokanda 1998, nr 2, poz. 46.

²⁶⁴Wyrok Sądu Antymonopolowego z dnia 6 lipca 1994 r., XVII Amr 8/94, Wokanda 1995, nr 3, poz. 56.

²⁶⁵Wyrok SN z dnia 29 maja 2001 r., I CKN 1217/98, OSNC 2002, nr 1, poz. 13. Por. wyrok SN z dnia 6 grudnia 2007 r., III SK 16/07, Dz. Urz. UOKiK z 2008 r. Nr 2, poz. 21.

²⁶⁶Wyrok SN z dnia 6 grudnia 2007 r., III SK 16/07, Dz. Urz. UOKiK z 2008 r. Nr 2, poz. 21.

²⁶⁷Wyrok ETS z dnia 26 listopada 1998 r. w sprawie C-7/97 Oscar Bronner, ECR 1998, s. I-07791, pkt 13.

²⁶⁸Wyrok ETS z dnia 26 listopada 1998 r. w sprawie C-7/97 Oscar Bronner, ECR 1998, s. I-07791, pkt 19-21.

²⁶⁹Por. A. Knade-Plaskacz, Pytania prejudycjalne do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w sprawach czysto wewnętrznych, EPS 2006, nr 1, s. 29.

²⁷⁰Ang. " ...closely based on Article 81(1) EC for the definition of prohibited conduct", pkt 8 opinii.

²⁷¹Zbieżny pogląd wyrażono w: opinia Rzecznika Generalnego w sprawie C-238/05 ASNEF-EQUIFAX, niepubl., pkt 22-24; wyrok ETS z dnia 23 listopada 2006 r. w sprawie C-238/05 ASNEF-EQUIFAX, ECR 2006, s. I-11125.

²⁷²Wyrok ETS z dnia 14 grudnia 2006 r. w sprawie C-217/05 CEEES , ECR 2006, s. I-11987, pkt 20.

²⁷³Ustawa nr 287 z dnia 10 października 1990 r. w sprawie reguł ochrony konkurencji i rynku.

²⁷⁴Por. wyrok ETS z dnia 13 lipca 2006 r. w sprawie C-295/04 do C-298/04 Manfredi, ECR 2006, s. I-6619.

²⁷⁵Wyrok ETS z dnia 11 grudnia 2007 r. w sprawie C-280/06 ETI i inni , ECR 2007, s. I-10893, pkt 23-28.

²⁷⁶Brak więc przesłanki uznanej przez ETS za przesłankę wykluczającą potrzebę wykładni przepisów wspólnotowych potrzebną do interpretacji przepisów krajowych w wyroku z dnia 28 marca 1995 r. w sprawie C-346/93 Kleinwort Benson, ECR 1995, s. I-00615.

²⁷⁷Wyrok SN z dnia 29 maja 2001 r., I CKN 1217/98, OSNC 2002, nr 1, poz. 13.

²⁷⁸Należy zauważyć, że nawet kategoria przedsiębiorcy z art. 4 pkt 1 lit. c u.o.k.k., mimo że nieodpowiadająca pojęciu przedsiębiorstwa, w praktyce prowadzi do osiągnięcia na podstawie krajowego prawa o ochronie konkurencji skutku zbieżnego z tym, jaki w prawie europejskim osiągnięto za pomocą odpowiednich przepisów o kontroli koncentracji przedsiębiorstw (szerzej na ten temat w części zawierającej porównanie obu pojęć).

²⁷⁹Wyrok SN z dnia 6 grudnia 2007 r., III SK 16/07, Dz. Urz. UOKiK z 2008 r. Nr 2, poz. 21.

²⁸⁰Wyrok ETS z dnia 28 maca 1995 r. w sprawie C-346/93 Kleinwort Benson, ECR 1995, s. I-615.

²⁸¹Wyrok SN z dnia 6 grudnia 2007 r., III SK 16/07, Dz. Urz. UOKiK z 2008 r. Nr 2, poz. 21.

²⁸²Opinia Rzecznik Generalnej z dnia 13 lipca 2006 r. do sprawy C-217/05 CEEES, niepubl., pkt 26.

²⁸³Bellamy & Child, European..., s. 1405.

²⁸⁴ B. Rapp-Jung (w:) G. Hirsch, F. Montag, F.J. Säcker (red.), Competition Law: European Community Practice and Procedure, London 2008, s. 1250.

²⁸⁵Por. C.S. Kerse, N. Khan, EC Antitrust..., s. 47-48.

²⁸⁶Pkt 8 preambuły rozporządzenia nr 1/2003.

²⁸⁷Por. U. Böge, A. Bardong (w:) Competition Law..., s. 1553.

²⁸⁸Por. G. Materna, Pojęcie "przedsiębiorca" a relacje między wspólnotowym i krajowym prawem ochrony konkurencji (w:) C. Banasiński, M. Kępiński, B. Popowska, T. Rabska (red.), Aktualne problemy polskiego i europejskiego prawa ochrony konkurencji, Warszawa 2006, s. 53.

²⁸⁹Por. C.S. Kerse, N. Khan, EC Antitrust..., s. 48-49; L.O. Blanco, K.J. Jörgens (w:) European Community..., s. 75-76; U. Böge, A. Bardong (w:) G. Hirsch, F. Montag, F.J. Säcker (red.), Competition Law: European Community Practice and Procedure, London 2008, s. 1553 i 1561.

²⁹⁰Ang. level playing field.

²⁹¹U. Böge, A. Bardong (w:) Competition Law..., s. 1553; R. Whish, Competition..., s. 76.

²⁹²Warto w tym miejscu zwrócić uwagę także na art. 3 ust. 1 tego rozporządzenia. Z jego treści wynika, że rozporządzenie określa zasady stosowania przez krajowe sądy lub organy ochrony konkurencji prawa krajowego do "porozumień, decyzji związków przedsiębiorstw lub praktyk uzgodnionych w rozumieniu art. 81 ust. 1 TWE" oraz "praktyk zakazanych w art. 82 TWE". Wynika stąd, że zasady ustanowione w rozporządzeniu dotyczą tylko spraw, do których mogłyby mieć zastosowanie wskazane postanowienia TWE.

²⁹³U. Böge, A. Bardong (w:) Competition Law..., s. 1554. Por. D. Miąsik (w:) T. Skoczny, D. Miąsik, A. Jurkowska (red.), Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa 2009, s. 310.

²⁹⁴Pkt 8 preambuły.

²⁹⁵Tak uczyniono w przypadku praktyk ograniczających konkurencję, które nie są porozumieniami. W art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 in fine nie posłużono się traktatowym pojęciem nadużywania pozycji dominującej na wspólnym rynku, tylko ogólnym pojęciem jednostronnych praktyk stosowanych przez przedsiębiorstwa.

²⁹⁶U. Böge, A. Bardong (w:) Competition Law..., s. 1561.

²⁹⁷D. Miąsik (w:) Ustawa o ochronie..., s. 310.

²⁹⁸ U. Böge, A. Bardong (w:) Competition Law..., s. 1553; L.O. Blanco, K.J. Jörgens (w:) European Community..., s. 76.

²⁹⁹Pkt 8 preambuły, zdanie pierwsze.

³⁰⁰Pkt 1 preambuły.

³⁰¹G. Dannecker, Y. Körtek (w:) Competition Law Sanctioning..., s. 76.

³⁰²D.J. Gerber, P. Cassinis, The "Modernisation"...(part 1), s. 11.

³⁰³Por. Bellamy & Child, European..., s. 801.

³⁰⁴J.T. Lang, The duties of co-operation..., s. 84-93.

³⁰⁵Bellamy & Child, European..., s. 1405.

³⁰⁶A. Lisiecka, Prawo wspólnotowe..., s. 229.

³⁰⁷J.T. Lang, The duties of co-operation..., s. 91.

³⁰⁸Wyrok ETS z dnia 5 grudnia 2006 r. w sprawach połączonych C-94/04 i C-202/04 Cipolla, ECR 2006, s. I-11421, pkt 46. Szerzej, zob. R. Whish, Competition..., s. 214-220.

³⁰⁹Wyrok ETS z dnia 9 września 2003 r. w sprawie C-198/01 CIF, ECR 2003, s. I-08055, pkt 46; wyrok ETS z dnia 16 listopada 1977 w sprawie 13/77 SA G.B.-INNO-B.M., ECR 1977, s. 02115, pkt 31.

³¹⁰Por. S.J. Kaleda, Właściwość..., s. 144.

³¹¹W literaturze stwierdzono wprost, że to, co jest dobre dla Europy, nie może być złe dla danego państwa członkowskiego. Por. Guérin, Decocq, La simple barrière, JCP (édition générale), 1983 (za:) B. Doherty, Community exemption in national law, ECLRev 1994, nr 6, s. 317. Por. również: J.W. van der Gronden, S.A. de Vries, Independent..., s. 44.

³¹²R. Galinsky, The Resolution of conflicts between UK and Community competition law, ECLRev 1994, nr 1, s. 16-20.

³¹³M. Furse, Competition Law..., s. 293; G. Dannecker, Y. Körtek (w:) Competition Law Sanctioning..., s. 78.

³¹⁴M. Furse, Competition Law..., s. 19-20.

³¹⁵Trybunał powołał się na art. 60.2.b brytyjskiej ustawy antymonopolowej (Competition Act) z 1998 r.

³¹⁶Wyrok z dnia 1 października 2002 r. w sprawie 1006/2/1/01 BetterCare Group Limited v Director General of Fair Trading , pkt 30-33, http://www.catribunal.org.uk/237-570/1006-2-1-01-BetterCare-Group-Limited.html.

³¹⁷Gesetz gegen Wettbewerbeschränkungen - GWB, weszła w życie w dniu 1 stycznia 1958 r.

³¹⁸S. Biel, J.-M. Schultze, From Freiburg to Brussels and back again? The seventh revision of Germany’s Competition Law, ECLRev 2005, nr 9, s. 530.

³¹⁹R. Janusz, T. Skoczny, Niemiecka ustawa kartelowa, Warszawa 1995, s. 13-14.

³²⁰J.W. van der Gronden, S.A. de Vries, Independent..., s. 44.

³²¹Tekst ustawy dostępny na stronie http://www.globalcompetitionforum.org/europe.htm#netherlands.

³²²J.W. van der Gronden, S.A. de Vries, Independent..., s. 59.

³²³D.J. Gerber, P. Cassinis, The "Modernisation"...(part 1), s. 11.

³²⁴H.M. Gilliams, Modernisation..., s. 463.

³²⁵H.M. Gilliams, Modernisation..., s. 472-473; A. Riley, EC Antitrust..., s. 657.

¹S. Gronowski, Ustawa..., s. 16.

²U. Böge, A. Bardong (w:) Competition Law..., s. 1538.

³D. Miąsik (w:) T. Skoczny, D. Miąsik, A. Jurkowska (red.), Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa 2009, s. 310.

⁴M. Król-Bogomilska, Kary pieniężne w prawie..., s. 203.

⁵R. Whish, Competition..., s. 365-366; M. Furse, Competition Law..., s. 19-20.

⁶Bundesgesetz gegen Kartelle und andere Wettbewerbsbeschränkungen , BGBI I nr 61/2005.

⁷J. Barbist, Austria goes Europe..., s. 611-612.

⁸Por. m.in. wyrok ETS z dnia 11 grudnia 2007 r. w sprawie C-280/06 ETI i inni, ECR 2007, s. I-10893; opinia Rzecznik Generalnej w sprawie C-217/05 CEEES, niepubl.

⁹Por. W. Postulski, Sądy..., s. 445; K. Kowalik-Bańczyk, Proeuropejska wykładnia..., s. 14-15.

¹⁰Odmiennie: K. Strzyczkowski, Nowe prawo..., s. 3.

¹¹Wyrok SN z dnia 6 grudnia 2007 r., III SK 16/07, Dz. Urz. UOKiK z 2008 r. Nr 2, poz. 21.

¹²Wyrok SN z dnia 6 grudnia 2007 r., III SK 16/07, Dz. Urz. UOKiK z 2008 r. Nr 2, poz. 21.

¹³Wyrok SOKiK z dnia 18 grudnia 2002 r., XVII Ama 19/01, Dz. Urz. UOKiK z 2003 r. Nr 2, poz. 260.

¹⁴Zob. D. Szafrański, Podejmowanie..., s. 97; C. Kosikowski, Pojęcie przedsiębiorcy..., s. 15 i n.; C. Kosikowski, Ustawa o swobodzie..., s. 40; K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze..., s. 207.

¹⁵S. Gronowski , Ustawa..., s. 55.

¹⁶Osoby fizyczne będące wspólnikami spółki cywilnej były adresatami decyzji Prezesa UOKiK zakazujących porozumień ograniczających konkurencję. Por. decyzja Prezesa UOKiK nr RBG 31/2003 z dnia 19 grudnia 2003 r., niepubl., dot. usług przewozów taksówkowych.

¹⁷E. Kosiński, Podmiotowość spółki cywilnej, M. Praw. 2002, nr 12. Por. J. Lic, M. Łuc, Definicje..., s. 66 i n.

¹⁸Art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 269, poz. 2681 z późn. zm.).

¹⁹Pismo Ministerstwa Finansów z dnia 4 stycznia 2000 r., OS-5-033-1-BR/01; B. Rogalska, Zmiany w zakresie rejestracji podatników przewidziane w pakiecie "Przede wszystkim przedsiębiorczość", Dor. Pod., 2003, nr 7-8, s., 6 i n. Krytycznie o takim rozwiązaniu, zob. W.J. Katner, Prawo..., s. 40.

²⁰Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 lutego 2007 r., VI ACa 819/06, niepubl.; decyzja Prezesa UOKiK z dnia 14 marca 2007 r., DOK-34/2007, niepubl.

²¹Por. decyzja Prezesa UOKiK nr 2/2004 z dnia 30 stycznia 2004 r., RKT-410-01/04/AW.

²²Wyrok SOKiK z dnia 3 sierpnia 2005 r., XVII Ama 36/04, Wokanda 2006, nr 4, poz. 52.

²³Wyrok SN z dnia 20 listopada 2008 r., III SK 12/08, niepubl.

²⁴S. Gronowski, Ustawa..., s. 16.

²⁵J. Faull, A. Nikpay, The EC Law..., s. 4.

²⁶Por. J. Pietras, Ewolucja prawa konkurencji w zakresie udzielania pomocy publicznej w świetle procesu integracji Polski z Unią Europejską (w:) C. Banasiński (red.), Ochrona konkurencji i konsumentów w Polsce i Unii Europejskiej (studia prawno-ekonomiczne, Warszawa 2005, s. 219.

²⁷Por. R. Molski, Prawo antymonopolowe..., s. 205.

²⁸M. Radwan-Rohrenschef, Przedsiębiorstwa..., s. 77.

²⁹T. Skoczny, Przeciwdziałanie praktykom..., s. 183; T. Skoczny (w:) Harmonisation..., s. 99; A. Fornalczyk (w:) Harmonisation..., s. 44-45. Z tego względu stwierdzono, że spod definicji przedsiębiorcy należało wyłączyć sferę konsumpcji prywatnej i działalność władczą państwa. Por. S. Gronowski, Ustawa..., s. 55.

³⁰ T. Skoczny, Przeciwdziałanie praktykom..., s. 183.

³¹Por. K. Kohutek (w:) K. Kohutek, M. Sieradzka, Ustawa..., s. 105.

³²S. Gronowski , Ustawa..., s. 63.

³³Pojęcie to w pewnym stopniu odpowiada pojęciu usług użyteczności publicznej. Por. M. Radwan-Rohrenschef, Przedsiębiorstwa..., s. 76-77.

³⁴Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym (Dz. U. Nr 41, poz. 208).

³⁵Wypowiedź dyr. gen. Urzędu Antymonopolowego Marka Tadeusiaka (w:) Stenogram z posiedzenia Komisji Systemu Gospodarczego i Przemysłu, Przekształceń Własnościowych oraz Ustawodawczej Sejmu RP z dnia 10 stycznia 1995 r. obradujących w sprawie sprawozdania podkomisji o rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym.

³⁶A. Jurkowska, D. Miąsik, T. Skoczny, M. Szydło, Nowa uokik..., s. 14.

³⁷Art. 2 pkt 4 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków.

³⁸E. Modzelewska-Wąchal, Ustawa..., s. 36.

³⁹Trudny do zaakceptowania jest postulat zgłoszony w doktrynie, by w drodze funkcjonalnej wykładni pojęcie przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 pkt 1 lit. c u.o.k.k. odnosić do osób prawnych nieprowadzących działalności gospodarczej. K. Kohutek (w:) K. Kohutek, M. Sieradzka, Ustawa..., s. 117.

⁴⁰K. Kohutek (w:) K. Kohutek, M. Sieradzka, Ustawa..., s. 111.

⁴¹M. Król-Bogomilska, Kary pieniężne w prawie..., s. 249-250.

⁴²D.R. Kamerschen, R.B. McKenzie, C. Nardinelli, Ekonomia..., s. 18.

⁴³W. Doroszewski (red.), Słownik języka polskiego, t. VII, s. 198.

⁴⁴ Uniwersalny słownik..., t. III, s. 650.

⁴⁵C. Kosikowski, Przedsiębiorca..., s. 16-17.

⁴⁶Przepis dotyczy także praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Te jednak nie należą do regulacji z zakresu prawa ochrony konkurencji, tylko prawa konsumenckiego, którego niniejsza książka nie dotyczy.

⁴⁷E. Bieniek-Koroniewicz, T. Mróz, Kontrowersje..., s. 45; R. Flejszar, Przedsiębiorca..., s. XII.

⁴⁸Tak również: R. Flejszar, Przedsiębiorca..., s. 84.

⁴⁹R. Trzaskowski, Działalność gospodarcza..., s. 30.

⁵⁰W.J. Katner, Pojęcie przedsiębiorcy..., s. 42.

⁵¹Por. J. Widło, Swoboda działalności gospodarczej a ustanowienie zastawu rejestrowego - glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 23.02.2005 r. (III CZP 88/04), EPS 2006, nr 6, s. 43.

⁵²Tak również: R. Flejszar, Przedsiębiorca..., s. 84.

⁵³Por. również J. Lic, M. Łuc, Definicje..., s. 64 i n.

⁵⁴Por. S. Dudzik, Pomoc..., s. 135; J.L. Buendia Sierra, Exclusive Rights..., s. 30.

⁵⁵"Działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, włącznie z górnictwem, działalnością rolniczą i wykonywaniem wolnych zawodów lub uznanych za takie. Za działalność gospodarczą uznaje się w szczególności wykorzystywanie, w sposób ciągły, majątku rzeczowego lub wartości niematerialnych w celu uzyskania z tego tytułu dochodu".

⁵⁶"Do celów niniejszej dyrektywy "przedsiębiorstwo" oznacza podmiot publiczny lub prywatny, któremu państwo członkowskie przyznało prawa specjalne lub wyłączne na przywóz, wprowadzanie do obrotu, podłączanie, oddawanie do eksploatacji końcowego urządzenia telekomunikacyjnego lub utrzymywanie takiego urządzenia".