Blindyzmy (manieryzm)
W rozwoju dzieci niewidomych często występują specyficzne formy zachowania zwane
Blindyzmami. Są to różnego rodzaju „zachowania stereotypowe przejawiające się
w powtarzającym się wykonywaniu takich samych, bezcelowych, przygodnych i niepotrzebnych ruchów lub czynności”.
Najczęściej obserwuje się:
uciskanie gałek ocznych
kręcenie się w kółko
kiwanie się w przód i w tył w pozycji siedzącej, stojącej (z wysuniętą jedną nogą w przód)
kiwanie, kręcenie głową na boki
wykonywanie zbytecznych ruchów kończynami np. : wymachiwanie dłońmi, pocieranie dłońmi o siebie, pstrykanie palcami itp.
Zofia Sękowska wyróżniła cztery rodzaje blindyzmów w zależności od ich pochodzenia. Dwa z nich występują wskutek niemożności spontanicznego naśladowania ruchów naturalnych.
Dziecko wykonuje ruchy i czynności, które są niepotrzebne w danej sytuacji. Ruchy te są formą wyładowania energii niezużytej wskutek braku normalnej aktywności ruchowej.
Brak potrzebnych w określonych sytuacjach ruchów np.: nadmierna sztywność ciała przy chodzeniu, brak rytmicznego kołysania ramionami podczas przemieszczania się, brak gestykulacji i mimiki przy mówieniu.
Odruchy obronne, które mają osobę niewidomą ochronić przed przeszkodą, pozwolić na jej ominięcie np.: wysokie podnoszenie nóg przy wchodzeniu po schodach, wyciąganie rąk do przodu i odchylanie tułowia do tyłu w celu uchronienia twarzy przed urazem.
Ruchy mimiczne twarzy np. : mrużenie oczu, opuszczanie głowy, przecieranie oczu.
Teorie wyjaśniające pojęcie blindyzmów
Mechanizm kompensacyjny w spostrzeganiu i kontrolowaniu swojego ciała w stosunku do otoczenia. Wzrok ma olbrzymie znaczenie w uzyskiwaniu informacji o pozycji własnego ciała w przestrzeni. Z tego też powodu u osób niewidomych kompensacja braku wzrokowej kontroli odbywa się poprzez aktywizację zmysłu kinestetycznego i równowagi. Nie ulega wątpliwości, że możliwości tych zmysłów są znacznie mniejsze niż wzroku, jednak „kołysząc się, podskakując, kręcąc w kółko dziecko niewidome doznaje wielu wrażeń, które dostarczają mu pewnych informacji o najbliższym otoczeniu i zapewniają nad nim pewną kontrolę”. Dziecko niewidome porusza się, aby utrzymywać świadomość obrazu swojego ciała lub aby uzyskać lepszą świadomość siebie.
Przejaw zaspakajania potrzeb ciągłego dopływu wrażeń, jakie dostępne są osobom widzącym poprzez zmysł wzroku. Takie wytłumaczenie może potwierdzić w pewnym sensie częste uciskanie gałek ocznych przez niewidome dzieci. W ten sposób próbują one dostarczyć sobie przyjemnych wrażeń wzrokowych np.: przez ugniatanie dłonią gałki ocznej pobudza nerw wzrokowy, siatkówkę i w konsekwencji odbierane jest przez dziecko jako przyjemne błyski światła
Wynik braku możliwości obserwowania prawidłowych zachowań rówieśników. Z tego też powodu dzieci niewidome nie mogą korygować własnych nieprawidłowych form ruchu.
Sposób na rozładowanie skumulowanej w dziecku niewidomym energii. Według niej blindyzmy są to „odruchy automatyczne, świadome lub dające dziecku odprężenie, odreagowujące napięcia nerwowe wywołane stresem ślepoty i ograniczeniem zaspokojenia potrzeb”.
Mogą być też przejawem różnych przeżyć, gdyż dość często są one prezentowane w momentach silnych emocji zarówno pozytywnych jak i negatywnych
Niezależnie od sposobu wyjaśniania sądzi się, że:
ważne jest pomaganie dziecku niewidomemu, w korygowaniu lub tłumieniu
blindyzmów jeśli ma ono być akceptowane w świecie ludzi widzących.
Zrozumienie ruchu. Dziecko musi najpierw zrozumieć ruch i co robi niewłaściwie.
Można mu to wyjaśnić posługując się własną osobą, lalką lub polecając mu zbadanie
dotykiem innego dziecka, gdy naśladuje specyficzne jego blindyzmy i gdy ich nie naśladuje.
2. Upomnienie słowne.
3. Upomnienie z ograniczeniem ruchów dziecka przez położenie ręki na dziecku.
4. Stosowanie technik modyfikacji behawioralnej. Rodzice mogą się nauczyć i mogą je stosować pod kierunkiem psychologa, który zwykle musi je zapoczątkować. Zasadniczo metoda ta zmienia zachowanie dzięki stosowaniu kar i nagród.
5. Zmiana aktywności na aktywność celową.
6. Dostarczanie dziecku bogatych wrażeń środowiskowych, w których może brać czynny udział. U dzieci blindyzmy występują wówczas, gdy się nudzą. Dlatego zapewnienie im możliwości tworzenia, słuchania muzyki, rozmowa, czasami redukuje u dziecka niewidomego stereotypowe zachowania.