ROZMYŚLANIE PRZEMYSKIE

Najcenniejszym i najobszerniejszym zabytkiem polskiej prozy średniowiecznej jest tzw. Rozmyślanie przemyskie (Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa), powstałe prawdopodobnie w połowie XV stulecia, a zachowane w kopii sporządzonej na początku XVI w. Rękopis liczący 426 kart do końca wojny znajdował się w Bibliotece Kapituły Greckokatolickiej w Przemyślu (stąd nazwa); obecnie przechowuje go Biblioteka Narodowa w Warszawie. Jest to biblijno-apokryficzna "powieść" o dziejach Świętej Rodziny, uwzględniająca m.in. przemilczany w Ewangeliach okres dzieciństwa Jezusa czy szczegółowe opisy urody Maryi i jej Syna. Rozmyślanie przemyskie jest znakomitą pod względem redakcyjnym kompilacją najrozmaitszych źródeł: biblijnych, apokryficznych, kaznodziejskich, teologicznych i hagiograficznych. Ewangeliczną historię Świętej Rodziny autor rozbudował i uzupełnił m.in. w oparciu o Vita beatae virginis Mariae et Salvatoris rhythmica, Historia scholastica Piotra Comestora oraz Passio Christi... Jakuba de Vitry. Jak pisał odkrywca i pierwszy wydawca zabytku (1907), Aleksander Brückner, autor Rozmyślania "ogarnął wszystko, co świat katolicki o Maryi, Chrystusie wiedział i wiedzieć pragnął". Język zabytku, wykazujący cechy średniowiecznej polszczyzny południowo-kresowej, odznacza się bogatą skalą słownictwa - od kolokwialnego po teologiczno-retoryczne.

Wybrane rozdziały ("czcienia") Rozmyślania przemyskiego podajemy w transkrypcji prof. Wacława Twardzika (pierwodruk: Rozmyślanie przemyskie. Transliteracja, transkrypcja, podstawa łacińska, niemiecki przekład, wyd. W. Twardzik i F. Keller, Weiher-Freiburg i. Br 1998, t. 1; 2000, t. 2). Dwie z trzech modlitw dopisanych przez późniejszego skryptora na końcu zabytku transkrybujemy na podstawie edycji: Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa. Z rękopisu Greckokatolickiej Kapituły Przemyskiej wydał A. Brückner, Kraków 1907.