Joanna Żygłowicz

Wydział Zarządzania

Kierunek: Finanse i Rachunkowość(niestacjonarnie)

Numer albumu: 135263

Znaczenie określonych cech osobowości w efektywnym funkcjonowaniu pracownika na przykładzie zawodu nauczyciela.

Od lat literatura pedagogiczna zastanawia się nad postawą perfekcyjnego nauczyciela – wychowawcy. Co powinno charakteryzować idealnego nauczyciela? Na jakie zadania powinien być przygotowany? Jakim obowiązkom będzie musiał sprostać i jaką wiedze posiadać?

Nauczyciel jest osobą wykwalifikowaną do nauczania i wychowywania dzieci a także młodzieży czy dorosłych.¹ Osoba ta ma za zadanie przede wszystkim kształcić, wychowywać oraz rozwijać znajdujących się pod jego opieką uczniów. Efekt jego pracy w dużym stopniu zależy od programu nauczania, uczniów, lecz przede wszystkich od samego nauczyciela.

Pedagog, który ma stosowną i aktualną wiedzę przedmiotową i odpowiednio przygotowanie metodyczne może stosować różne metody dydaktyczne i środki edukacyjne, w tym nowoczesną technologie kształcenia. Ponadto człowiek, który zna podstawy psychologii i pedagogiki oraz potrafi dodatkowo odpowiednio ocenić ich przydatność może ociągnąć wielkie sukcesu w zakresie pedagogiki, ponieważ zna i rozumie podopiecznych, ich potrzeby i możliwości. Perfekcyjny pedagog powinien także wymagać od siebie i innych, być konsekwentnym, dociekliwym i sprawiedliwym w ocenianiu u załatwianiu spraw, a także samodzielnym, twórczym i poszukującym nowych metod i środków człowiekiem. Potrafi także zaktywizować uczniów i zastosować indywidualne podejście w poznawaniu i nauczaniu wychowanków. Stosuje motywacyjny i demokratyczny styl nauczania i wspomaga samorządność uczniów. To właśnie nauczyciel samokształcący i udoskonalający swój warsztat pracy oraz korzystający z różnych źródeł informacji.

Dydaktyk to zawód o wysokim stopniu złożoności, więc w związku z tym przygotowanie do niego musi być staranne, wszechstronne i sensownie rozłożone w czasie. Inne cechy powinien posiadać nauczyciel w przedszkolu, natomiast zupełnie inne musi mieć nauczyciel szkoły elementarnej, a jeszcze inne nauczyciel szkół średnich, który kształtuje młodych ludzi na dorosłych i odpowiedzialnych obywateli. Bezsprzecznie podstawowym warunkiem edukacyjnego profesjonalizmu są: wysoki standard wykształcenia i stałe doskonalenie zawodowe, a także ogólne.

Wzorzec osobowy nauczyciela jest połączeniem wielu zalet. Jedną z nich jest umiejętność komunikacji z uczniami oraz ich rodzicami czy opiekunami. Pożądanym efektem relacji między uczniem z nauczycielem jest istnienie dialogu – jest to najbardziej preferowany styl, w którym to wychowawca z uczniem stają obok siebie jak równy z równym. Nauczyciel wtedy nie narzuca własnego punktu widzenia, nie nakłania rozmówcy, aby zmienił własne postępowanie czy poglądy, lecz wysłuchuje drugiej strony i powiększa wiedzę rozmówcy na temat konsekwencji jego dotychczasowego zachowania. Wtedy to może także wspomnieć rozmówcy o istnieniu różnych innych możliwościach działań.

Konieczne jest także, aby nauczyciel potrafił zdobyć zaufanie uczniów. Aby móc tego dokonać cechować go powinna lojalność ora dyskrecja w odniesieniu do informacji, które są mu przekazywane. Ważną rolę przy zdobywaniu zaufania pełni też inna cecha osobowości nauczyciela, mianowicie empatia. Jest to wczuwanie się w stan główni uczuciowy innych osób. Nauczycie nie będzie w stanie wyobrazić sobie sytuacji ucznia, jeżeli nie jest może wytworzyć w sobie empatii. Takie wczuwanie się w sytuację wychowanka – dziecka czy osoby młodej – jest możliwe wówczas, gdy pedagog potrafi rozumieć jego stany psychiczne i traktować je jako naturalne.

Kształtowanie osobowości wychowanka to jedno z podstawowych celów wychowania, któremu sprostać może tylko nauczyciel z wyrazistą osobowością zawodową i osobistą. Jednakże bycie nauczycielem wymaga także posiadania wielu podstawowych cech, które w zawodzie nauczyciela się niezbędne i jakże trudne w zastosowaniu tj. wytrwałość, cierpliwość, wyrozumiałość, optymizm, sumienność, pracowitość, uczciwość, prawość i rzeczowość. Wpływ nauczyciela na ucznia nie zależy tylko od tego jaką wiedzę posiada, ale także jakim jest człowiekiem, kim się staje i do jakich celów dąży. Nauczyciel więc oddziałuje na wychowanka całą osobowością i zaangażowaniem. Wpływ osobowości nauczyciela polega przede wszystkim na tym, że postępowanie ucznia, jego stosunek do ucznia, sposób działania w dużej mierze zdeterminowane przez właściwości. Dlatego właśnie posiadanie tychże podstawowych cech charakteru jest takie ważne.

Kolejnymi cechami dobrego nauczyciela są: obiektywizm i sprawiedliwość. Przenikają się one wzajemni i zależą od siebie. Nauczyciel ma obowiązek do oceny postępów w nauce oraz zachowaniu swoich uczniów. Bardzo ważne jest traktowanie wszystkich uczniów sprawiedliwie, bowiem uczniowie często są wrażliwi i wyczuleni na nierówne traktowanie. Zadanie to jest bardzo trudne, ponieważ ciężko pozbyć się odczuć subiektywnych.

Następną cechą która jest jedną z najbardziej pożądanych cech jest autentyczność. Sprowadza się to do pokazania się uczniom takim, jakim się jest, a także dawać przykład, aby oni także nie ukrywali się pod „maską”, lecz zawsze „byli sobą”. Nauczyciel powinien także jasno określać reguły, którymi się posługuje i trzymać się tych zasad. Uczniowie powinni znać granice w relacji z nauczycielem. Dlatego też ważna jest tutaj stanowczość oraz rozwaga. Równie pożądaną cechą nauczyciela jest umiejętność współdziałania oraz kreatywność. Współdziałanie nie jest łatwym zadaniem, bowiem musi być prowadzona z podopiecznymi, oraz z ich rodzicami. Gdy mówimy o najmłodszych uczniach trzeba pamiętać, że wychowują się oni pomiędzy szkołą a domem rodzinnym, dlatego dążenie to kompromisów jest nieodłącznym elementem współpracy.

Kolejną cechą odgrywającą istotne znaczenie w zawodzie nauczyciela jest umiejętność budowania zgranego zespołu. Spójność to cecha, która może mieć decydujące znaczenie dla funkcjonowania grupy i dobrego samopoczucia jej członków. W naturalny sposób uczy metod współpracy, pozwala badać jej reguły, prawidłowości i zapobiega błędom. Spójność oznacza więc wewnętrzne więzy w grupie oraz jej atrakcyjność dla uczniów. Na spójność grupy wpływają: przyjazne interakcje, czyli kontakty oparte na wzajemnym zaufaniu, szczerości i uczciwości, kooperacja oraz styl kierowania. Stworzenie zgranego zespołu wymaga wiele wysiłku od nauczyciela. Jednak działalność ta jest bardzo korzystna i przynosi dobre efekty wychowawczo- dydaktyczne.

Jednym z ideałów, na którym wiele może zbudować nauczyciel jest radość, która na pewno może zagwarantować pokój, zarówno człowieku jak i między ludźmi. Najprostszą metodą na złość, agresję czy negatywizm jest właśnie radość. I istotnie pełny optymizmu wychowawca może przekazać podopiecznym okazywanie radości. Istnieje wtedy szansa, aby wychować młode pokolenie na nastawione pozytywnie do własnego życia, ludzi i całego świata. Ponadto radość jest wielką siłą, która nie tylko dodaje energii ale także umożliwia stosunek uczniów do ich obowiązków. Dzieci i młodzież, a także osoby dorosłe, które potrafią być radośni, łatwiej radzą sobie z trudnościami spotkanymi na ścieżce edukacji oraz szybciej realizują program nauczania. Zatem nauczyciel, który jest także wychowawcą powinien wpleść element radości w program edukacyjny.

Nowoczesny nauczyciel powinien ułatwić poznawanie świata i przedstawić złożoność realnego świata. Oddziaływanie takie możliwe jest innowacyjne systemy rozwoju. Zawód pedagoga polega bowiem nie tylko na przekazywaniu wiadomości, lecz także na tworzeniu sytuacji problematycznych w powiązaniu z określonymi kontekstami i stymulowaniem twórczych postaw edukacyjnych wychowanków. Powinien więc on dysponować wieloma umiejętnościami składającymi się na jego osobiste kompetencje kreatywności, jego zdolności do tworzenia czegoś oryginalnego oraz powinien umieć rozwijać potencjalne dyspozycje do kreatywności swoich uczniów. W XXI wieku wciąż rośnie zapotrzebowanie na twórczość nauczycielską oraz inicjatywę, umiejętność innowacyjnego myślenia i działania w skali całej szkoły².

Kluczową umiejętnością dzięki której ludzie szczerze i otwarcie wyrażają swoje myśli, nie lekceważąc równocześnie poglądów swojego rozmówcy jest asertywność. Teoria asertywności opiera się na założeniu, że każdy człowiek na pewne prawa. W razie wystąpienia konfliktu umiejętności asertywności pozwalają dojść do porozumienia przeciwnym stronom bez poświęcenia własnej godności i rezygnacji i ustalonych wartości.

Również radzenie sobie ze stresem jest umiejętnością niezwykle ważną zarówno dla nauczyciela jak i dla uczniów. Nauczycie powinien znać metody walki ze stresem i nie powinien okazywać uczniom swojego niezadowolenia, być rozdrażnionym i nieżyczliwym w stosunku do trudnej sytuacji. Ponadto posiadanie takiej umiejętności nauczyciel może przekazać uczniom, którzy także będą mogli z niej korzystać w różnych sytuacjach w szkole jak i w życiu osobistym.

Na postawę nauczyciela składają się także takie cechy jak: poczucie odpowiedzialności i obowiązku, potrzeba doskonałości, wewnętrzna prawdziwość oraz odwaga moralna³. Z kolei Z. Mysłakowski uważa cechę kontaktowości, żywość wyobraźni, instynkt rodzicielski oraz pobudliwość uczuć jako szczególnie ważne cechy charakteru nauczyciela⁴. Atrybuty te umożliwiają adaptację uczuciową, współodczuwanie i współprzeżywanie, a także stwarzanie sytuacji, które mogą pobudzić w uczniach rozwijanie uczuć.

Nauczyciela powinna także charakteryzować inteligencja, mądrość, zdolność. Powinien mieć wysoki poziom wiedzy, kwalifikacji, sprawność intelektualną i szerokie zainteresowania, być samodzielnym w myśleniu, spostrzegawczym, powściągliwym w wyrażaniu opinii, sądów i ocen. Największą sztuką w zawodzie nauczyciela jest kompromis, a sukcesem zawodowym to, aby przekazać wiedzę uczniom.

Sposoby organizowania nauki i pracy uczniów to także umiejętność pedagogiczna która ma wpływ na to w jakim stopniu uczniowie skorzystają z prowadzonych zajęć. Dobry nauczyciel nieustannie podtrzymuje zainteresowanie osób nauczanych poprzez włączenie w system nauki wielu różnorodnych ćwiczeń, zwiększenie tempa lekcji, a także korzystanie z materiałów audiowizualnych. Co więcej, dba także o to, aby polecenia sformułowane były precyzyjnie. Powinien natychmiast reagować, gdy tylko zauważy wśród uczniów problem z rozwiązaniem danego zadania. Podobne zachowanie powinno nastąpić, gdy wychowankowie popełniają błędy, wtedy to nauczyciel natychmiast powinien zareagować, przedstawić te błędy uczniom oraz zaproponować możliwości ich rozwiązania. Korekta ta powinna być jednak taktowna i nie może kompromitować ucznia w oczach innych słuchaczy. Uczniowie bowiem przywiązują to tego szczególnie dużą wagę. Niezwykle ważną i cenioną przez uczniów cechą jest również zachęcanie uczniów do samodzielnej i autonomicznej pracy oraz do przejęcia większej odpowiedzialności za proces nauki.

Pedagog, który dąży do ułatwienia procesu przyswajania wiedzy swoich uczniów powinien wykazać się także refleksyjnością. Taki nauczyciel zastanawia się nad tym, co aktualnie dzieje się w klasie, myśli o możliwych sposobach osiągnięcia postawionych celów. Można dodać także, że refleksyjny nauczyciel nieustannie analizuje swoje decyzje i metody, żeby uczynić je jak najbardziej możliwie efektywne. Wychowawcy nie powinni ograniczać się do przekazywania wiedzy, powinni także zachęcać refleksji swoich uczniów, a także do poszukiwania rozwiązań i coraz bardziej autonomicznej pracy klasy.

Można wyróżnić trzy sfery osobowości charakteru nauczyciela – wychowawcy. Pierwszą jest osobowość poznawcza, która wyraża działania związane z spostrzeganiem i rozumieniem wychowanka. Drugą sferą jest osobowość motywacyjna, która obejmuje system wartości, potrzeb oraz postawy nauczyciela. Ostatnią jest osobowość czynnościowa.

Według niektórych pedagogów, aby zostać nauczycielem nie wystarczą same chęci i świadoma decyzja wyboru. Uważają oni, że taki człowiek rodzi się z umiejętnościami, które nauczycielowi są niezbędne. Zatem albo się je posiada, albo nie. W dużym stopniu posiadanie takich umiejętności może zależeć od tego, czy przyszły pedagog ma na kim się wzorować oraz nabywać pewne umiejętności na drodze praktycznego zachowania. Praktykowanie opanowanych reguł i metod oraz podglądanie wiedzie bowiem do zdobycia koniecznych kwalifikacji.

Klasycznym przykładem modelu cech osobowości nauczyciela jest trójstopniowy system wartości wzoru osobowego nauczyciela, sformułowany przez W. Okonia. Jego istotą jest synteza czynników społecznych, psychofizycznych oraz historycznych tj:

• Pozytywny stosunek i wpływa na wychowanków oraz zaspokajanie ich potrzeb,

• Moralne, osobowe, zawodowe i umysłowe walory nauczyciela,

• Stosunek do zaangażowania i społeczeństwa wobec rozwoju społecznego.

Z kolei S. Dylak proponuje podział kompetencji na trzy grupy:

1. Kompetencje bazowe, które pozwalają nauczycielowi porozumieć się z uczniami i współpracownikami;

2. Kompetencje konieczne, do których należą kompetencje interpretacyjne, autokreacyjne oraz realizacyjne;

3. Kompetencje pożądane, które mogą znajdować się w profilu zawodowym danego nauczyciela lecz nie muszą. Są to m. in. zainteresowania i umiejętności związane ze sportem, sztuką itp.

Wielką uwagę należałoby przywiązać do nowoczesnego pedagoga R. Schulz’a, który pisał, że trudno sobie wyobrazić twórczą szkołę bez twórczego nauczyciela⁵. Coraz częściej pożądanym nauczycielem jest współczesny – autentyczny człowiek, który zasługuje na miano nowoczesnego poprzez bycie twórczym, poszukiwanie nowych dróg i metod działania czy wystrzeganie się stereotypów. Także elastyczne reagowanie na zmienne potrzeby dydaktyczne społeczeństwa i jednostki czynią nauczyciela „idealnym”. Uważa także, że nauczyciel nie może w dzisiejszych czasach osiągać wybitnych i wartościowych sukcesów wychowawczych poprzez nie bycie innowacyjnym. Można jeszcze dodać, że nauczyciel powinien być także badaczem, to znaczy posiadać intuicję, być wnikliwym obserwatorem czy dostrzegać ważne problemy oraz poszerzać wiedzę, aby potrafić ją skutecznie rozważać. Wzór przyszłego nauczyciela opiera się na postawie wolnego, autonomicznego, twórczego i ekspansywnego, a zarazem otwartego, elastycznego i samodzielnego, a zdaniem uczniów przede wszystkim sprawiedliwego i rzetelnego pedagoga.

Oprócz wewnętrznych cech osobowości nauczyciel powinien wyróżniać się odpowiednimi cechami zewnętrznymi. Konieczny dla tego zawodu jest schludny wygląd oraz dobra prezentacja ogólna. Osoba ta powinna także dbać o swoje zdrowie psychiczne i fizyczne oraz być odporną na trudności wynikające z pracy. Nauczyciel powinien także prezentować wysoką kulturę osobistą oraz właściwie układające się stosunki międzyludzkie.

Bez zwątpienia można stwierdzić, że nauczyciel to działacz społeczny. To on powinien brać udział w życiu społecznym danego miasta, miasteczka czy wsi, dążyć do ulepszenia warunków bytu mieszkańców, a w szczególności dla swoich uczniów. Powinien działać w miejscach których celem jest kształtowanie osobowości i charakteru wychowanka tj.: organizacje, kluby, koła pozalekcyjne itp. Wychowawca powinien być gotowy do tego, aby po zajęciach z dobrej woli opiekować się dziećmi, udzielić im pomocy, szczególnie uczniom, którzy mają znaczne kłopoty w nauce dzieciom specjalnej troski, głuchym, niewidomym, niedorozwiniętym, ale i także zdolnym, którzy chcieliby poszerzyć swoje zainteresowania i wiedzę.

Wartością najważniejszą dla nauczyciela powinno być przede wszystkim dobro ucznia, a także odpowiedzialność za jego rozwój edukacyjny i przygotowanie do podejmowania ważnych decyzji. Wielkim sukcesem każdego nauczyciela jest bycie autorytetem moralnym ucznia, stworzenie poczucia bezpieczeństwa w procesie wychowawczym, utworzenie więzi emocjonalnych z interakcji między uczniem a nauczycielem. Także umiejętności krytycznej oceny własnych postaw, umiejętność spostrzegania spraw zasadniczych, które rzutują na jego porozumienie w uczniem. Są to istotne cechy osobowości nauczyciela.

Bibliografia:

Książki, słowniki i opracowania:

1. Dawid J. W. „O duszy nauczycielstwa”, Instytut Wydawniczy "Nasza Księgarnia", Warszawa 1946

2. Dylak S. „Konstruktywizm jako obiecująca perspektywa w kształceniu nauczycieli”, WSP ZNP Warszawa 2000

3. Mysłakowski Z. „Kształcenie i doświadczenie”, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1961

4. Okoń W. „Nowy słownik pedagogiczny”, PWN, Warszawa 1987

5. Schulz R. „Wykłady z pedagogiki ogólnej, Tom I”, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 2003

6. Szempruch J. „Nauczyciel w zmieniającej się szkole. Funkcjonowanie i rozwój zawodowy” Wyd. Oświatowe FOSZE, Rzeszów 2001

Strony internetowe:

1. http://www.edukacja.edux.pl/p-8433-osobowosc-nauczyciela-i-jego-cechy.php

2. http://www.edulandia.pl/edukacja/1,101856,6283311,jakie_sa_cechy_idealnego_nauczyciela_.html

3. http://www.zskjordanow.iap.pl/hugon24.03.04/bergant.htm

1^ W. Okoń, „Nowy słownik pedagogiczny”, PWN, Warszawa 1987

2^J. Szempruch, „Nauczyciel w zmieniającej się szkole. Funkcjonowanie i rozwój zawodowy” Wyd. Oświatowe FOSZE, Rzeszów 2001.

3^ J. W. Dawid, „O duszy nauczycielstwa”, Instytut Wydawniczy "Nasza Księgarnia", Warszawa 1946

4^ Z. Mysłakowski, „Kształcenie i doświadczenie”, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1961

5^ R. Schulz, „Wykłady z pedagogiki ogólnej, Tom I”, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 2003