Typy organizacji produkcji na stanowisku roboczym lub krótko typ produkcji należy rozumieć jako system organizacji produkcji na stanowiskach roboczych obejmujący zespół stosowanych środków i metod produkcji wyrobów. Typ produkcji wynika więc z częstotliwości przezbrajania stanowiska roboczego, odnosi się do konkretnego stanowiska, które stanowi decydujące ogniwo produkcyjne w strukturze podstawowego procesu wytwórczego. Natomiast jeśli chodzi o komórki produkcyjne i komórki produkcyjno-administracyjne, to przeważająca liczba podstawowych stanowisk produkcyjnych o danym typie produkcji, w określonej komórce produkcyjnej lub produkcyjno-administracyjnej decyduje o przeważającym typie produkcji w tej komórce lub o typie danej komórki.

Produkcja jednostkowa charakteryzuje się niepowtarzalnym (lub powtarzalnym w nieregularnych i bliżej nieokreślonych odcinkach czasu) wytwarzaniem pojedynczych (lub najwyżej kilku) wyrobów. Produkcja taka występuje wtedy, kiedy zapotrzebowanie jest jednorazowe, popyt został błędnie oszacowany, specjalizacja zakładów jest ograniczona, a normalizacja (typizacja, unifikacja) produkcji jest też ograniczona.

Produkcja jednostkowa - to wytwarzanie wyrobów unikalnych, niepowtarzalnych, na które jest małe zapotrzebowanie na rynku - zwykle jedna, najwyżej dwie sztuki podobne. W produkcji jednostkowej każdy produkt stanowi zamkniętą /odrębną/ całość. Jednorazowo wytwarza się pojedynczy wyrób lub kilka wyrobów tego samego rodzaju. W tego typu produkcji, stanowisko robocze wykonuje nieograniczoną liczbę detalo-operacji, które przeważnie nie powtarzają się lub powtarzają się rzadko, najczęściej w nieregularnych i nieprzewidywalnych odstępach czasowych. W systemie produkcji jednostkowej niewiele czasu upływa między decyzją o produkcji a jej wynikami. Produkcję jednostkową charakteryzują wysokie koszty wytworzenia pojedynczego produktu, przekraczające kilkukrotnie koszt tego samego wyrobu wykonanego w trakcie np.: produkcji seryjnej. Produkcja jednostkowa jest bardzo pracochłonna. Asortyment produkcji jest bardzo szeroki, charakteryzuje się znikomą powtarzalnością.

Zastosowanie:

Produkcję jednostkową spotyka się zarówno w przemyśle, jak i w rzemiośle. W każdym z tych rodzajów produkcji pełni ona inną rolę. W przemyśle będą to wzory odzieży, które mogą być potem powielane, albo pozostaną tylko w jednym egzemplarzu. W rzemiośle jest to rodzaj stale wytwarzany - dla każdego klienta szyje się inny model ubrania, na inne wymiary, z innej tkaniny, z wykorzystaniem innych dodatków stosując inną technikę pracy. Produkcja jednostkowa - polega na wytwarzaniu produktu zwykle na zamówienie, nie na tzw. skład, np. produkcja statków, mostów, produkcja miarowa (ubrania, buty), budowa domu. Jest ona możliwa do wykonywania zarówno w dużych przedsiębiorstwach (np. stocznie) oraz małych (zakłady krawieckie).

Zalety :

• możliwość wykonania unikalnego wyrobu w niewielkiej ilości

• wysokie kwalifikacje załogi

• możliwość dopasowania poziomu zatrudnienia do fluktuacji ekonomicznych, zatrzymując w ciężkich czasach tylko majstrów i trzon załogi, ludzi najwyżej wykwalifikowanych, gdyż inne umiejętności można z reguły znaleźć na rynku pracy

• elastyczność produkcyjna

Wady :

• długi czas wykonania z uwagi na najczęściej stosowany cykl szeregowy

• duże koszty jednostkowe

• brak specjalizacji

Przykłady:

Typowym przykładem produkcji jednostkowej mogą być pojedyncze egzemplarze ubrań, butów, maszyn ciężkich, statków, okrętów wojennych, aparatury specjalnej, mostów, a także budowa domów jednorodzinnych, gdyż tak naprawdę, każdy z nich jest inny, pomimo, iż są budowane na podstawie tych samych projektów.

http://mfiles.pl/pl/index.php/Produkcja_jednostkowa

• Duraj Jan Podstawy ekonomiki przedsiębiorstwa, wyd. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne SA, Warszawa 2000, str.364

• Drucker Peter F. Praktyka zarządzania wyd. II Czytelnik, Nowoczesność, Akademia Ekonomiczna w Krakowie 1998, str.116-125

• Dębski Damian Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw część I, WSiP Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 2006, str.111

Produkcja jednostkowa charakteryzuje się następującymi cechami:

• asortyment produkcji jest różnorodny,

• park maszynowy uniwersalny, przystosowany do wykonywania różnorodnych operacji,

• uniwersalne oprzyrządowanie i jego niski stopień, uniwersalne środki kontroli,

• wysoko wykwalifikowana kadra robotników i pracowników inżynieryjno-technicznych,

• normy czasu ustalane według metody sumarycznej,

• niepogłębiony techniczny podział pracy i potrzeba opanowania większej liczby zawodów,

• technologiczne przygotowanie produkcji wyrobów ma charakter ramowy,

• małe możliwości mechanizacji i automatyzacji produkcji.

W efekcie wyżej wymienionych cech w procesie produkcji będą występować następujące zjawiska:

• wydłużenie cyklu produkcyjnego,

• zwiększenie nakładów pracy, co powoduje zmniejszenie wydajności w szerszej skali,

• brak czasu na opanowanie nowej „roboty” i nabywania wprawy (produkcyjnego uczenia się),

• wzrost kosztów wytwarzania,

• niższe wykorzystywanie możliwości produkcyjnych,

• uzyskiwanie mniej korzystnych wskaźników techniczno-ekonomicznych.

Produkcja seryjna polega na jednoczesnej i bezpośrednio następującej po sobie produkcji określonej liczby (serii, partii) jednakowych wyrobów. Cechą charakterystyczną produkcji seryjnej nie jest określona liczba produkowanych wyrobów, lecz podobieństwo wyrobów i stopień specjalizacji stanowisk roboczych. Jest ona:

• niepowtarzalna (jednorazowa)

• powtarzalna w okresie powtarzalności (okresy powtarzalności mogą być jednakowe, np.: co miesiąc lub co kwartał, albo zmienne, nieregularne np. może to być produkcja seryjna rytmiczna lub nierytmiczna)

1. Produkcja małoseryjna wykazuje cechy:

• produkuje się szeroki asortyment wyrobów w partiach różnej wielkości z zastosowaniem różnorodnych urządzeń,

• produkcja ma charakter raczej nieustabilizowany,

• serie (partie) powtarzają się w bliżej nieokreślonych, nierównomiernych odstępach czasu, względnie też w rozważanym przedziale czasu nie zostają wcale powtórzone,

• stopień powtarzania operacji uzależniony jest w dużej mierze od poziomu realizacji procesu unifikacji,

• rzadko stosuje się przyrządy specjalne,

• środki produkcji stanowią obrabiarki uniwersalne, odpowiednio dostosowane.

Produkcja małoseryjna jest wykorzystywana zazwyczaj w niewielkich uniwersalnych warsztatach rzemieślniczych, w których pojawiają się różne zamówienia na niewielkie partie produktów. Zazwyczaj maszyny i urządzenia mają stałe rozmieszczenie, natomiast produkty są przemieszczane w zależności od charakterystyki wyrobu.

Rys. 7.1. Produkcja małoseryjna – przemieszczanie produktu w czasie produkcji następuje w zależności od wymaganych operacji (podręcznik, s. 187)

http://aneksy.pwn.pl/zarzadzanie/?id=395&typ=prez

2. Cechy produkcji średnioseryjnej:

• produkuje się szeroki asortyment wyrobów w większości w jednolitych partiach,

• powtarzanie produkcji tych samych wyrobów odbywa się w określonych odstępach czasu,

• przebieg produkcji jest w większej części ustabilizowany,

• środki produkcji częściowo specjalne z mniejszym zakresem oprzyrządowania specjalnego,

• spływ produkcji odbywa się seriami (partiami) w rytmicznie występujących okresach powtarzalności.

3. Cechy produkcji wieloseryjnej:

• produkuje się jeden typ wyrobu w partiach różnej wielkości,

• produkcja przejawia całkowitą stabilizację, czyli wytwarzane są takie same wyroby w kolejnych przedziałach czasu,

• ciągła powtarzalność partii w odstępach ustalonych odpowiednim rytmem partii,

• pełna powtarzalność operacji na określonym stanowisku roboczym,

• środki produkcji częściowo unikalne, w większej części jednooperacyjne,

• wysoki stopień oprzyrządowania podczas stosowania przyrządów specjalnych.

Określenie produkcja masowa używane jest potoczne na oznaczenie szczególnego typu produkcji. W rzeczywistości jednak produkcja masowa jest niczym więcej niż produkcją na dużą skalę i jako taka może być zorganizowana w formie stacjonarnej, niepotokowej lub potokowej. Efektem większych rozmiarów produkcji masowej będą zwykle obniżone koszty jednostkowe robocizny bezpośredniej, gdyż większe całkowite nakłady na pomoce warsztatowe i obsługę produkcji spowodują zwiększenie wydajności pracy bez wzrostu jednostkowych kosztów pośrednich. Jeśli zatem pewna liczba małych fabryczek wytwarzających identyczne artykuły połączy się w dużą jednostkę produkującą w sumie taką samą liczbę tych samych artykułów, to można znacznie zwiększyć- poza możliwości pojedynczych fabryczek- zakres badania pracy, oprzyrządowania, wyposażenia, kontroli technicznej i sterowania przepływem produkcji

Czasami przyjmuje się również, że podczas produkcji masowej jakość oczywiście spadnie. To nie tak: nie należy zrównywać produkcji masowej z produkcją na niskim poziomie jakości. Zwykle chodzi o produkcję o jednakowym poziomie jakości; zresztą poziom ten zależy od polityki kierowania firmą, a nie od skali produkcji.

Rys. 7.2. Produkcja masowa z wyposażeniem ustawionym w linię produkcyjną (podręcznik, s. 188)

http://aneksy.pwn.pl/zarzadzanie/?id=395&typ=prez

Produkcja ciągła jest stosowana przy wytwarzaniu dużej liczby pojedynczych produktów lub grupy pokrewnych produktów, takich jak przeważająca część chemikaliów, olej, papier. W tym procesie produkt jest raczej strumieniem materii niż zestawem pojedynczych elementów. Taki rodzaj produkcji wymaga wysoce wyspecjalizowanego sprzętu, który może pracować 24 godziny na dobę bez przezbrojeń lub zakłóceń. Taka produkcja jest wyjątkowo kapitałochłonna, ale wymaga niewielkiego nakładu pracy, a duże rozmiary produkcji prowadzą do niskich kosztów jednostkowych. Jako przykład można podać rafinerię ropy naftowej, rozgłośnie telewizyjne, nadzór policyjny, browarnictwo, produkcję papierniczą, cukrownie.

Porównanie typów produkcji:

Różnice między procesami produkcyjnymi:

	Produkcja
	jednostkowa	małoseryjna	seryjna	masowa	Ciągła
Wielkość produkcji	pojedyncze egzemplarze	mała	średnia	b. wysoka	ciągły strumień
Zmienność produktu	każdy produkt inny	znacząca	rzadka	mała	żadna
Częstość zmian produktu	ciągła	częsta	sporadyczna	żadna	żadna
Wyposażenie jednostkowe	uniwersalne	uniwersalne	trochę wyspecjalizowane	specjalistyczne	specjalistyczne
Liczba operatorów	duża	duża	mniejsza	mała	mała
Poziom kwalifikacji	wysoki	wysoki	średni	niski	niski
Koszty kapitału	niskie	niskie	średnie	wysokie	b. wysokie
Koszty jednostkowe	wysokie	wysokie	średnie	niskie	niskie

Rys. 7.3. Typy produkcji oraz wiążące się z nimi zróżnicowanie produktów i wielkość produkcji (podręcznik, s. 190)

Można więc zauważyć, że typy produkcji są stosowane w zależności od wielkości produkcji i zróżnicowania produktów. Produkcja jednostkowa, małoseryjna i seryjna nazywane są przestankowymi (sporadycznymi, przerywanymi), jako że wytwarza się w jej toku wiele różnych produktów.

Kolejną ważną różnicą między typami produkcji jest to, że produkcje jednostkowa i małoseryjna są produkcjami na zamówienie- oczekuje się najpierw zamówienia ze strony klienta, a następnie wytwarza wymagany przez niego produkt.

Produkcje seryjna, masowa i ciągła są produkcjami na zapas, gdzie wytwarza się produkt zgodnie z planami, a następnie magazynuje się do czasu pojawienia się na nie popytu ze strony klientów.