Zrozumieć emocje
Oatley & Jenkins
Rozwój emocji
Rozdział 6:
Teoria emocji różnicowych przeciw teorii systemów dynamicznych
Tomkins, Izard – Teoria Emocji Różnicowych:
Każda emocja wrodzona tworzy „pakiet”:
konkretna emocja łączy się z zestawem zmian somatycznych i odrębną ekspresją mimiczną, płynąca od nich informacja zwrotna wzmacnia tę emocję.
Ekspresje emocji są zewnętrznymi, widocznymi znakami wewnętrznymi programów. W trakcie rozwoju programy te ulegają modyfikacjom.
Emocje dziecka – ciekawe, bo nie uległy modyfikacjom kultury.
Teoria ta kieruje nas w stronę dojrzewania struktur wrodzonych, wstępnie zaprogramowanych i podzielonych na „pakiety”.
Fogel - Teoria Systemów Dynamicznych:
Istnieje pewna liczba składników pochodzenia genetycznego, które zostają zorganizowane we wzorce interakcji. Emocje zbudowane są z pewnych składników.
Emocje mają charakter emergentny – powstają z interakcji procesów niższego rzędu, które same nie są emocjami.
Ta teoria kieruje się w stronę transakcji jednostka-środowisko, w których powiązania pomiędzy wewnętrznym doświadczeniem a zewnętrzną ekspresją nie są z góry ustalone.
Ekspresja emocji w pierwszym roku życia
Emocja dyskretna: emocja nie jest równoznaczna z samą ekspresją mimiczną, lecz z ekspresją we właściwym kontekście.
Emocja dyskretna – 2 kryteria:
w konfrontacji ze specyficznym bodźcem wyzwalającym przewidywana ekspresja powinna wystąpić znacznie częściej niż jakakolwiek ekspresja nieprzewidywana
przewidywana ekspresja musi być okazywana częściej we właściwych sobie warunkach wyzwalających niż w nieprzewidywanych warunkach wyzwalających
U dzieci – emocje dyskretne:
radość,
gorzej strach i zaskoczenie
Małe dzieci doznają niezróżnicowanego dystresu, natomiast istotne jest jego natężenie.
Emocje są komunikatami, które ulegają modyfikacji w miarę zmian potrzeb dziecka. Odrębne, dyskretne wzorce emocji widoczne u dorosłych nie występują we wczesnym dzieciństwie.
Dopiero w trakcie rozwoju te odrębne wzorce integrują się w rozpoznawalne formy jako pochodna wewnętrznych ograniczeń i interakcji z innymi ludźmi.
Zmiany rozwojowe w wyzwalaniu emocji
Przedszkolaki doznają strachu głównie pod wpływem motywów imaginacyjnych: potworów, duchów, koszmarów.
We wczesnych latach szkolnych dominuje strach związany z obrażeniami cielesnymi i niebezp. fizycznym.
W okresie dojrzewania lęki społeczne biorą górę.
Wzorzec strachu jest uniwersalny, zależy on od kontekstu. Małe dzieci dokonują oszacowań zdarzeń, a obcość jest jedną z determinant reakcji dystresu i unikania.
Zdolność dzieci do rozróżniania emocji innych ludzi i reagowania na nie
Noworodki potrafią rozróżniać emocje okazywane przez tę samą osobę dorosłą i są w stanie imitować niektóre ich aspekty. Implikuje to istnienie zaprogramowanego genetycznie mechanizmu rozpoznawania i dokonywania ekspresji.
Dostrajanie – opiekun pomaga regulować pobudzenie dzięki odczytywaniu sygnałów od dziecka, dotrzymywaniu mu kroku i uczuleniu otoczenia na utrzymanie najlepszego dla dziecka poziomu stymulacji.
Nawet u 3-miesięcznych dzieci emocje pełnią funkcję regulatorów interakcji.
W pierwszym roku życia dzieci nie tylko zmieniają sygnały emocjonalne wraz z rozwojem swoich relacji, ale i nabywają umiejętności wykorzystania informacji od opiekunów, żeby modyfikować własne działania, na przykład gdy w otoczeniu znajdzie się coś wieloznacznego. Umiejętności te nazwano „odniesieniem społecznym”.
Działania kooperacyjne i partnerstwo korygowane przez cel
Funkcją emocji może być umożliwianie ludziom współpracy w realizacji złożonych planów.
Bowlby – teoria przywiązania – partnerstwo korygowane przez cel – współpraca między dwiema osobami pozwalająca im osiągnąć ich cele.
Rozróżnienie „Ja” i innych
4 stadia rozwoju empatii, zależne od wzrastającej zdolności do odróżniania siebie od innych:
Empatia globalna – poczucie dystresu dziecka jest wyzwalane przez dystresu drugiej osoby poprzez „zarażenie” lub naśladownictwo.
Empatia egocentryczna – dziecko wie, że druga osoba przeżywa dystresu, ale reaguje, jak gdyby to ono samo było w dystresie.
3 stadium – empatia dziecka wobec innych zawiera zrozumienie, że uczucia drugiej osoby mogą różnić się od jego własnych.
Stadium finalne – empatia wobec doświadczenia życiowego drugiej osoby, obejmująca świadomość tego, że w toku czyjegoś życia różne doświadczenia prowadzą do różnych reakcji.
Od wczesnego okresu życia doznawanie emocji podobnych do emocji drugiej osoby otwiera okno na świat wewnętrzny innych.
Zakłopotanie – emocja złożona – występuje wyraźnie we wczesnym dzieciństwie i opiera się na rozróżnianiu własnego „Ja”, które przychodzi z dojrzałością emocjonalną.
Język emocji w działaniach kooperatywnych
Język dotyczący emocji umożliwia rozwój wspólnych znaczeń stanów wewnętrznych.
Rozumienie przyczyn emocji przez dzieci
Rozumienie emocji przez dorosłych odwołuje się implicite do ludzkich pragnień lub przekonań.
Dzieci < 4 lat nie są zdolne do reprezentacji tego typu. W konsekwencji ich pojęcie o emocjach jest bardziej „behawiorystyczne” niż „mentalistyczne”. Częściej opisują emocje jako ekspresję mimiczną lub zachowanie niż jako stany wewnętrzne oraz jako spowodowane raczej przez sytuacje zewnętrzne niż przez zjawiska umysłowe.
Emocje negatywne i intensywne przejawy emocji ukierunkowują dzieci na poszukiwanie wyjaśnień bardziej „mentalistycznych”. Jeżeli emocje są komunikatami w świecie społecznym, to ukierunkowanie myślenia o stanach wew. innych w przypadku emocji negatywnych i silnych ma sens: takie em. sygnalizują potrzebę uwagi i możliwość, że zachowanie podmiotu we wspólnej aktywności wymaga zmiany.
Rozumienie maskowania emocji
Świadome modulowanie emocji lub zastępowanie jednej emocji inną rozpoczyna się w młodszym wieku szkolnym. Dziewczynki częściej niż chłopcy maskują emocje.
Zdolność do maskowania emocji może ludziom pomagać współdziałać w świecie społecznym, w którym oni i inni ludzie mają wielorakie cele.
Dziecięce rozumienie ambiwalencji
Dzieci okazują ambiwalencję jeszcze zanim są tego świadome. Dzieci dopiero mniej więcej dziesięcioletnie rozumieją jasno, że mogą doznawać jednocześnie dwu przeciwstawnych emocji.
Zaprogramowane genetycznie podstawy emocji zostają przetworzone w złożone umiejętności społeczne i są budulcem, a nie wytworami końcowymi w tworzeniu naszych wewnętrznych teorii samych siebie, innych i relacji społecznych.
Podsumowanie
Poprzez ekspresję emocjonalną rodzice i dzieci uzyskują nawzajem wiedzę o swoich pragnieniach i przekonaniach.
Systemy komunikacji emocjonalnej opierają się z początku na prostej formie – dziecko sygnalizuje stany negatywne, jak dystresu, i stany pozytywne przez uśmiech i kontakt wzrokowy.
Różnicowanie się ekspresji emocjonalnej (radość, zaskoczenie, strach, gniew) i adresowanie jej do konkretnych osób rozwija się stopniowo w 1 roku życia.
W tym okresie dziecko zaczyna rozróżniać odmienne emocje dorosłych – najpierw na podstawie tonu głosu, później również na podstawie ekspresji mimicznej.
Ekspresja em. ukierunkowuje dzieci na myślenie o stanach wewnętrznych innych i tworzenie ich modelu. Pojawienie się wypowiedzi o emocjach umożliwia rozwój wspólnych znaczeń dotyczących doświadczenia emocjonalnego. Takie wspólne znaczenia stają się tworzywem relacji.
Umiejętności poznawcze -> tworzenie rozbudowanych modeli innych ludzi: wielorakie cele wchodzące w konflikt -> maskowanie emocji i doznawanie ambiwalencji.
Rozdział 9:
Funkcje emocji i ich wpływ na procesy poznawcze i perswazję
Funkcje emocji
Dzięki wywoływaniu charakterystycznych dla danego gatunku ogólnych wzorów zachowania w sytuacjach, które powtarzały się w trakcie ewolucji, emocje pomogły ludziom przystosować się do fizycznego i społecznego świata.
2 główne właściwości poznawcze emocji:
Kierowanie działaniem
Strukturalizowanie systemu poznawczego przez organizowanie go w różny sposób – efekt: modyfikowanie spostrzegania, ukierunkowanie uwagi, umożliwianie uprzywilejowanego dostępu do pewnych wspomnień oraz tendencyjne oddziaływanie na myślenie
Funkcje poznawcze
Mamy wiele różnych motywów czy celów, a emocje określają priorytety między nimi.
Funkcje emocji: zarządzają naszymi licznymi motywami, przełączając uwagę z jednej sprawy na inną, kiedy nieprzewidziane zdarzenia wpływające na te sprawy zachodzą w świecie, w ciele czy umyśle.
Emocje nie są produktem ubocznym naszych źródeł biologicznych. Zwracają uwagę na fundamentalną problematykę działania w świecie, który nie jest do końca poznany i którego nie można nigdy w pełni kontrolować.
Oatley & Johnson-Laird: Komunikacyjna Teoria Emocji
oparta na założeniu o 2 różnych rodzajach sygnałów przesyłanych w systemie nerwowym:
Sygnały informacyjne – komunikaty te przenoszą informacje o zdarzeniach i przekazują rozkazy do określonych miejsc przeznaczenia;
Co spowodowało daną emocję lub do kogo jest ona skierowana.
Ewolucyjnie starszy i znacznie prostszy rodzaj sygnałów; sygnały te nie przenoszą specyficznej informacji, po prostu sprawują kontrolę nad mózgiem, nadając mu różne formy czy modalności organizacji; te odrębne modalności (dla radości, smutku) stanowią podstawę emocji i nastrojów
Kontrola nad organizacją mózgu, ma zabarwienie emocjonalne, lecz nie ma żadnej innej treści
Emocje nieukierunkowane – emocje bez świadomie znanych przyczyn.
Najważniejsze funkcje podstawowe sygnałów emocjonalnych są związane z działaniem.
Zarówno w przypadku emocji nieukierunkowanych, jak i tych, które zawsze mają jakiś obiekt, zwykle występują dwie części składowe:
Podstawowy sygnał kontroli emocjonalnej – wywołuje pewną modalność, rodzaj gotowości do działania w określony sposób
Jakieś informacje o tym, co wywołało tę emocję
Racjonalność a emocje
Nasz świat jest złożony i działamy celowo – lecz nasze działania i wiedza są ograniczone, więc niekiedy potrzebujemy podpowiedzi czy sugestii, aby kontynuować to, co robimy, lub żeby zmienić cele i plany. Przy dążeniu do wielu celów współdziałamy z innymi ludźmi, lecz nasza komunikacja z nimi nie jest doskonała.
Kiedy występuje zdarzenie, w przypadku którego nie mamy żadnej gotowej reakcji, żadnej umiejętności ani skutecznie działającego nawyku, ani wystarczającej wiedzy, emocje je sygnalizują. Podsuwają nam one pewien sposób, który przeciętnie w trakcie ewolucji był lepszy niż po prostu działanie przypadkowe czy zagubienie się w myślach przy próbach kalkulowania, jakie działanie byłoby najlepsze.
Emocja jest oparta na czymś podobnym do wrodzonego wnioskowania o tym, co się zdarzyło i co robić dalej. Filozof Peirce nazwał takie wnioski „domniemaniami” lub „abdukcjami”.
Np. strach jest swego rodzaju wnioskiem występującym jako reakcja na specyficzne rodzaje zdarzeń, które implikuje, że te zdarzenia są niebezpieczne i podpowiada określone rodzaje działań: zastygnięcie w bezruchu, ucieczka, walka itp.
Ewolucja: wbudowanie takiego reagowania w układy nerwowe. Abdukcje emocjonalne mają więc charakter ukryty.
Emocje jako heurystyki
Skomplikowany świat; często mamy cele, które są wzajemnie sprzeczne, a zatem nie ma sposobu działania, który pozwoliłby osiągnąć je wszystkie. Jednak ta złożoność świata nie usuwa konieczności działania. Emocje są heurystykami.
Heurystyka jest metodą robienia czegoś, która jest zwykle użyteczna wtedy, gdy nie ma gwarantowanego rozwiązania. Ludzie polegają zazwyczaj na heurystykach, a emocje dostarczają nam podstawowego ich zestawu, umożliwiając radzenie sobie z niektórymi spośród powstających problemów.
Rola emocji w kierowaniu działaniem
4 podstawowe emocje (Radość, Smutek, Gniew, Strach) mogą być nieukierunkowane (nieintencjonalne). Zwykle jednak sygnał kontroli występuje razem z innym sygnałem wskazującym, co spowodowało emocję. Te emocje podstawowe są podstawą nastrojów: radości, depresji, rozdrażnienia i lęku.
Radość
Emocja/nastrój wynikający z osiągnięcia celów pośrednich, z zaangażowania w to, co się robi. Mózg, kiedy jest radosny, jest zorganizowany w sposób bardziej elastyczny, wytwarza bardziej niezwykłe skojarzenia. Radość skłania ludzi, by dążyli do wyższych celów, kontynuowali to, co robią, i opierali się przejściu do jakiegoś innego stanu. Jesteśmy także bardziej skłonni do pomocy i współpracy.
Smutek
Emocja wywołana stratą celu lub roli społecznej, gdy wiadomo, że nie mogą być przywrócone. Dotyczy przeszłości (w porównaniu ze strachem, który dotyczy przyszłości). Występuje tutaj rezygnacja w odniesieniu do zdarzenia, które było przyczyną tej emocji, a nie buntowanie się przeciwko niemu (jak w przypadku gniewu). Zmiana orientacji ku wewnątrz. Koncentracja na sobie, zmiana oceny samego siebie.
Gniew
Związany z podkreśleniem swej dominacji. Emocja spowodowana udaremnieniem czegoś, co staramy się zrobić, lub przez kogoś, kto przeszkadza. Gniew sprawia, że staramy się bardziej usilnie przywrócić jakiś udaremniony cel. Możliwe sytuacje: gniew -> agresji, mściwości.
Również: gniewne spory prowadzą do podjęcia negocjacji z drugim człowiekiem od nowa.
Strach
Emocja wynikająca z przewidywania niebezpieczeństwa. Mobilizacja uwagi, czujność wobec zdarzeń wzbudzających strach.
3 rodzaje reakcji (młode rezusy):
Gruchanie - przywoływanie matki
Zastygnięcie w bezruchu – uniknięcie wykrycia
Groźna demonstracja – odstraszenie potencjalnego napastnika
Emocje, które zawsze mają swój obiekt
Pięć innych podstawowych emocji (miłości i odrzucenia) zawsze odczuwane są wobec jakiegoś przedmiotu, istoty lub osoby. Mają swój obiekt, są intencjonalne.
Miłość oparta na przywiązaniu (attachment love)
Emocja odczuwana przez potomstwo wobec swojej matki lub innej opiekunki czy opiekuna
Miłość opiekuńcza (caregiving love)
Miłość rodzica/opiekuna do potomstwa. Odczuwana również do partnerów seksualnych
Miłość seksualna
Podłoże biologiczne
Wstręt
Emocja związana z odrzucaniem i unikaniem czegoś, co sprawia, że robi się nam niedobrze (dosłownie lub w przenośni)
Pogarda
Związana z interpersonalnym odrzuceniem.
Wpływ nastrojów i emocji na funkcjonowanie poznawcze
Nastroje/emocje – 2 rodzaje wpływu na jednostkę:
Bezpośredni charakter – zmiana w gotowości, udostępnienie repertuaru działań, które uprzednio były użyteczne w takich okolicznościach.
Pobudzenie do poszukiwania możliwych planów działania; zmieniając organizację poznawczą, pomagają kierować tym poszukiwaniem
Wpływ na percepcję
Specyficzne emocje radości i smutku wpływają na selektywną percepcję materiału związanego z tymi emocjami, natomiast nie mają wpływu na percepcję materiału ogólnie pozytywnego bądź negatywnego.
Oddziaływanie emocji na uwagę
Oddziaływania te są różnego rodzaju, od nieświadomych w dużej mierze procesów filtrowania napływającej informacji do świadomego zaabsorbowania tego rodzaju, jakie występuje wtedy, gdy się czymś martwimy.
Np. lęk zawęża zakres uwagi. Kiedy ludzie się boją, ich układ nerwowy jest przestawiany na pewien szczególny rodzaj (modalność) przetwarzania. Uwaga ma zawężony zakres i jest ukierunkowana na sygnały z otoczenia dotyczące zagrożenia i bezpieczeństwa. Jest ona nastrojona na sygnały związane z określonymi obiektami lęku danej osoby.
Niekiedy dochodzi do tego, że mechanizm strachu/lęku zdaje się być włączony na stałe, absorbując zasoby poznawcze ludzi, czyniąc świat miejscem przerażającym, podkopującym pewność siebie i przeszkadzający w skupieniu się na innych sprawach.
Emocja a pamięć
Bartlett: kiedy przypominamy sobie jakąś słowną relację, wówczas słowa nigdy nie są dokładnie takie same. To co spostrzegamy, jest asymilowane do naszej własnej struktury znaczeniowej – do schematu.
Przypominanie sobie jest pełną wyobraźni rekonstrukcją, zbudowaną z relacji naszej (emocjonalnej) postawy wobec całej aktywnej masy zorganizowanych przeszłych reakcji, czyli doświadczenia, oraz wobec jakiegoś małego wyróżniającego się szczegółu.
Stwierdzono, że zjawisko zależności pamięci od nastroju nie ma takiej siły czy szerokiego zakresu występowania, jak pierwotnie przypuszczano.
Każda emocja jest charakterystycznym stanem psychicznym, który tworzy węzeł w sieci pamięciowej. Gdy emocja ta wystąpi znowu, może działać jako sygnał do przypominania innych części sieci.
Nastroje są specyficznymi sposobami (modalnościami) organizacji mózgu i takie specyficzne nastroje dają uprzywilejowany dostęp do wspomnień zdarzeń, doświadczeń w tym samym stanie emocjonalnym.
Conway: kiedy zapamiętujemy określone zdarzenia, wówczas wiele z nich jest w pamięci indeksowanych według specyficznych rodzajów emocji. Zgodnie z koncepcją modalności emocjonalnych, uprzywilejowany dostęp do indeksowanego według emocji zbioru wspomnień zdarzeń ma miejsce wtedy, gdy jesteśmy w tym samym stanie emocjonalnym.
Miałoby to dostarczać przykładów tego, jak radziliśmy sobie z tym rodzajem problemów w przeszłości, jak również poczucia ciągłości naszych własnych działań w sytuacjach, które wywołują specyficzny rodzaj emocji.
Wpływ nastroju na dokonywanie ocen
Dokonując ocen łączymy to, co wiemy, z tym, co czujemy.
Chaiken, Lieberman, Eagly: dwa rodzaje przetwarzania argumentów:
Systematyczny: dana osoba starannie rozważa słuszność samego argumentu
Na skróty: powierzchowny, bardziej niedbały i opiera się na reakcji na mniej istotne aspekty komunikacji
Petty, Cacioppo: ludzie w dobrym nastroju stosują drogę na skróty, a ludzie w nastroju neutralnym lub negatywnym są w stanie przetwarzać argumenty w sposób bardziej systematyczny.
W pewnych okolicznościach, nasze samopoczucie może zmieniać nasze oceny z powodów nie mających żadnego związku z rozpatrywanym problemem.
Nastrój w czasie dokonywania oceny może działać jak informacja; może on łączyć się z innymi niekompletnymi informacjami, jakimi dysponujemy.
Błędna atrybucja
Nastrój wynikający z jednego kontekstu przenosi się na inny kontekst, dla którego nie jest odpowiedni. Szczególnie jeśli zainteresowane osoby nie znają źródła swojego nastroju.
Wpływ nastroju na oceny dotyczące ludzi
6 rodzajów wpływu (co najmniej):
Nastrój może ułatwiać odbiór informacji zgodnie z tym nastrojem
Nastrój może wytworzyć pewien ogólny sposób (modalność) myślenia i reagowania
Nastrój może sam działać jak informacja dla osoby, u której występuje
Nastroje mogą ulegać błędnej atrybucji
Różne nastroje mogą nakładać różne ograniczenia na system poznawczy,
Ludzie mogą starać się utrzymać nastrój, w którym są obecnie – czyli osoba uradowana będzie przypominać sobie takie rzeczy, które pomagają jej utrzymać ten nastrój
Ogólnie: wpływ nastroju na oceny może działać na kilka różnych sposobów, może pomóc wyjaśnić, jak wszechobecny jest wpływ nastroju wtedy, gdy myślimy o sobie lub o innych.
Tam, gdzie informacja jest niekompletna, inne czynniki np. emocjonalne, mogą uzyskać duży wpływ.
Rozdział 10:
Emocje w relacjach społecznych
Miłość i szczęście: emocje współdziałania
Funkcją miłości jest zapewnienie zarysów skryptów dla relacji intymnych:
Przywiązanie – dla zależności
Miłość opiekuńcza – dla wychowania dzieci
Miłość seksualna – dla czynności seksualnych
Miłość małżeńska uznali respondenci (pewnych badań w Ameryce) za wartość najsilniej skojarzoną ze szczęściem.
Zasady miłości seksualnej
Emocja – odpowiedź na problem. Nadaje ona priorytet jednemu lub paru celom związanym z problemem i skupia na nich uwagę.
Dyer: emocje to „sądy racjonalne lokalnie”, dokonywanymi pośpiesznie.
Zakochanie się jest tak doniosłe, ponieważ konkretna osoba zostaje wybrana do partnerstwa na całe życie.
Przywiązanie dostarcza mechanizmów behawioralnych i tonacji emocjonalnej zaufaniu. Razem z bardziej ogólną tonacją ciepła i serdeczności w interakcji stanowi klucz do socjalizacji. Procesy te mają głęboki wpływ na przebieg rozwoju. Jeśli przywiązanie i dziecięca uczuciowość napotkają poważne przeszkody, dojrzewanie może odbywać się już na marginesie ludzkiej egzystencji.
Emocje współzawodnictwa: agresja, gniew, strach, pogarda,
Gniew często działa w relacji na dłuższą metę, pozwalając coś w niej poprawić, toteż inicjuje go zazwyczaj poczucie doznania niesprawiedliwości, a kończy dokonanie przez oboje partnerów jakiejś korekty i następnie pojednanie na nowej podstawie.
Gniew nie jest główną siłą rozkładu związku. Według Gottmana czynniki destrukcji to wyrażanie pogardy, narzekania, obronności, upór, wycofanie, odpychająca obojętność.
Podsumowanie
Miłość i gniew, związane odpowiednio z serdecznością i władzą, stanowią bliźniacze bieguny emocjonalne życia społecznego.
Miłość – wieloaspektowa: szczęście ciepłych i serdecznych stosunków + przywiązanie, opieka i miłość erotyczna.
Emocje konfliktu wewnątrzgrupowego to gniew i strach. U wielu gatunków naczelnych tworzą się hierarchie dominacji.