Administracja cesarstwa w starożytnych Chinach

(za Chenga i Han - IV-III w pne)

Terytoria centralne Chin podlegały cesarzowi, a zarządzał nimi dwór. Pozostałe prowincje były królestwami, którymi obdarowywał cesarz, a z czasem je dziedziczono.

Ustrój Chin za Hana cechowało oddzielenie instytucji cesarza (dworu) od aparatu państwa. Cesarz był istotą boską (ale bez "porządku niebiańskiego" - mistyczna) i przewodził kultowi religijnemu.

Życie społeczne sprowadzono do zasad konfucjanizmu (twórcy doktryn społeczno ekonomicznych), które stanowiły, że człowiek nie może istnieć w oderwaniu od ludzi i postępować etycznie od cesarza do poddanego co polegało na wzorowym wypełnianiu praw i dawaniu przykładu innym.

Konfucjanizm opierał się na formule ładu społecznego opartego na zasadzie praktyki cnót i sprawiedliwości. Doktryna ta od 195 r pne aż do 1912r. obowiązywała w Chinach.

Administrację cesarstwa Chin w II-I w pne. dzierżyli 3 książęta - san kung.

*Urząd kanclerza (władza cywilna)

*Urząd sekretarza cesarskiego (władza cywilna)

*Urząd komendanta głównego (wojskowa)

Sprawowali władzę w imieniu cesarza,a wspierało ich 6 ministrów:

*naczelnik kancelarii

*naczelnik departamentu sprawiedliwości

*naczelnik tajnego skarbca cesarskiego

*naczelnik policji

*naczelnik dworu cesarskiego

*naczelnik dóbr cesarskich

Książęta i naczelncu tworzyli tzw. gabinet zewnętrzny (rząd cesarza).

Funkcjonował także gabinet wewnętrzny, który nadzorował administrację ale był ciałem nieformalnym (z reguły członkowie rodziny cesarza).

Prócz tego działała Rada Cenzury, która kontrolowała zgodność działania władzy z porządkiem niebiańskim.

Rozległy obszar Chin wymuszał rozbudowę administracji lokanej. Kraj był podzielony na:

- prowincje (wang-kuo), które z reguły pokrywały sie z ksiestwami

(było ich 31)

- komendatury (chun), które działały na w rejonach przygranicznych i miały status podobny do prowincji

- obwody (hsien)

Prowincje i omendatury dzieliły się na dystrykty, a te z kolei na wioski (li).

Administrację w prowincjach i obwodach sprawowali naczelnicy mianowani przez władze administracji centralnej i jej podlegali.

naczelicy w komendaturach podlegali władzy wojskowej (czyli system był dualny co nie sprzyjało sprawnemu zarządzaniu)

Naczelnicy mieli znaczne kompetencje cywilne i wojskowe oraz sądownicze.

Administracja w cesarstwie Chińskim (w okresie dynastii Tang w 618-907)

Przywrócono ustrój administracyjny z okresu rządów Han. Funkcjonowało 9 głównych urzędów w tym: 3 książęta i 6 ministrów.

Książęta otrzymali tytuły trzech nauczycieli cesarskich i tworzyli Radę Cesarską (bez kompetencji), a faktyczną władzę pełniły 3 urzędy. Między innymi:

Urząd Ministrów - kierowany przez premiera. Urząd dzielił się na 6 ministerstw (na czele stali ministrowie). w tym:

- ministerstwo urzędników - nadzorowało funkcjonowanie urzędów w państwie i organizowało egzaminy państwowe,

- ministerstwo rytów - kontrolowało ceremoniały i protokół dworski,

- ministerstwo robót publicznych - główne inwestycje,

- ministerstwo sprawiedliwości - wydawało prawo, ustalało system kar i procedury sądowe,

- ministerstwo finansów - skarb państwa, określało podatki i zarządzało dobrami państwa

- ministerstwo wojny - obronność, zaopatrzenie wojska, kadry wojska

Po podboju Chin przez Mongołów (XIII-XVw.) nie zmieniono zasadniczych instytucji państwa, ale oddzielono administrację cywilną od wojskowej (Mongołowie pełnili w niej kierownicze stanowiska).

Utworzono nową jednostkę podziału terytorialnego - prowincję - podlegającą bezpośrednio władzy centralnej (pod istniejącymi strukturami).

Za rządów Ming (1368-1644r.) zlikwidowano departamenty i powołano prefektury - jako pośrednie między okręgami i okręgami regencyjmy.

Zarząd państwa w wioskach oparto o system LI-CHIA z czasem rozszerzony o system PAO-CHIA.

*LI-CHIA - grupował rodziny wiejskie w liczbie 110 (10 rodzin najbogatrzych, które sprawowało władzę w wiosce przez rok - rotacyjnie) Odpowiadali za zbiór podatków, roboty publiczne.

*PAO-CHIA - obejmowała ok 1 tysiąc roszin podzielonych na 10 bloków bez względu na więzi i skupiska ludzi (podział sztuczny)

Administracja w starożytnych Indiach

Centralną pozycję zajmował cesarz. Władzę powiązano z religią, która pełniła istotną rolę w życiu społecznym (w tym warstwa kapłańska) .

W porównaniu z Egiptem i Chinami władza cesarska w Indiach nie była tak despotyczna. Cesarz stanowił prawo ale razem z kapłanami.

- Rada - była organem doradczym cesarza - w skałdzie zaufanych urzędników złożona z najważniejszych przedstawicieli arystokracji.

Natomiast władzę administracyjną w imieniu cesarza sprawowała administracja biurokratyczna kierowana przez 8 ministrów (powołanych przez cesarza i przed nim odpowiedzialnych).

- Rada Ministrów (ciało kolegialne) - działa jako organ obradujący pod przewodnictwem cesarza

Na jej posiedzeniach podejmowano najważniejsze decyzje dotyczące polityki państwa, spraw skarbowych i podatkowych.

- Główny poborca podatków - stał na czele administracji skarbowej, która była bardzi rozbudowana. Cesarz utrzymywał ogromną armię i był jej zwierzchnikiem. W praktyce kierowało nią Kolegium Najwyższych Dowódców (30 osób)

Administracja terytorialna Indii miała dualny charakter i była inaczej zorganizowana na wsi i inaczej w miastrach.

WIOSKI tworzyły grupy - każda ze starostą na czele. 10 wsi podlegało staroście wspólnemu, a 20 wsi miało kolejnego starostę.

Podobnie 100 wsi aż do 1 tysiąca wsi. Byłto system pięcioszczeblowy).

Starostowie odpowiadali za przestrzeganie porządku przez mieszkańców oraz innych obowiązków wobec państwa, a także ściganie przestępców.

MIASTA - dla każdego cesarz wyznaczał swojego zarządcę. Obok nich działały ciała kolegialne w postaci rad (w składzie pięcioosobowych kolegiów), które zarządzały sprawami: rzemiosła, handlu, kupców, ewidencji ludności, zgody na osiedlenia, targów w mieście, zakładów tekstylnych, skarb miejski.

Administracja centralna w indiach kontrolowała administrację lokalną przez inspekcje z ministerstw. Administrację Indii oparto na założeniach relogijnych ale inaczej niż w państwach śródziemnomorskich i Chinach.

Pełniła ją społeczność lokalna miast i wsi - był to swoisty samorząd. Administracja imperium Indii (w IV-V w - Guptów) była silnie scentralizowana. Po rozpadzie impreium Guptów Indie zdominowali Arabowie i utworzyli administracje na wzór państw islamskich.

***Sułtan - stał na czele państwa łącząc władzę świecką z religijną;

***Główny wezyr - był najważniejszym pełnomocnikiem Sułtana i zastępował go ws. zarządu wewnętrznego

***Rozwinięto aparat skarbowy oraz organizację wojska

Tereny podporządkowane Arabom podzielono na prowincje (ponad 200). którymi zarządzali namiestnicy - rekrutowali się z rodziny sułtana albo osób z elity muzułmańskiej. Kontrolowali wojsko ii sądy oraz pełnili zwierzchnictwo religijne w prowincji.

Prowincje dzieliły się na okręgi (pargany) - ze starostami na czele (wyznaczanymi przez namiestnika).

Po podboju Indii przez Mongołó - utrzymano w zasadzie funkcjonujący model ustrojowy. Cesarz imperator przejął najwyższą władzę w państwie. Miał on kompetencje: prawodawcze,wykonawcze, sądownicze, religijne i wojskowe. Jako despota ograniczył rolę administracji dot. urzędu wezyra.

Powołano czterech ministrów kierujących najważniejszymi resortami w państwie, w tym:

*** dywan - zarządzał sprawami finansowymi,

*** mir bachsa - sprawy wojskowe,

*** mir saman - gospodarka (rzemiosło, handel)

*** sadr-us-udur - wymiar sprawiedliwości.

Administracja w średniowiecznym cesaratwie japońskim

Japonia jako pańswo jednolite zaistniała dopiero w VII-VIII w. Ukształtowała się silna władza centralna z cesarzem na czele. Wspierana była przez starszyznę rodowo-plemienną (a później arystokrację i wojsko).

Cesarz był najwyższym dowodcą wojsk i sprawował władzę sądowniczą.

Ważny wpływ na kształt administracji miała tzw. reforma Taika z połowy VII w.

Wzorowano się na Chinach (upaństwowiono całą ziemię, którą tylko cesarz mógł dowolnie nadawać). Wprowadzono powiszechne poddaństwo cesarzowi i daniny na rzecz dworu cesarskiego.

Na szczeblu censtralnym administracji utworzono 8 ministerstw, kierowanych przez cesarza za pośrednictwem Kanclerza, który był faktycznym zwierzchnikiem całej administracji.

Kraj podzielono na prowincje i okręgi z mianowanymi urzędnikami podpodządkowanymi władzy centralnej (była pełna centralizacja)

Model tennie trwał długo ze względu na opór arystokracji wojskowej. Nowy model państwa powstał w X-XIIw tzw SZOGUNAT z doradcą wojskowym - szogunem na czele (szogunów od VIIw. mianował cesarz w celu walki z barbarzyńcami). Szoguni odgrywali ważną rolę dopiero od schyłku XII w. kiedy tytuł ten stał się dziedziczny. Szoguni wspólnie z samurajami (rycerzami szlacheckimi) byli główną instytucją państwa (odsunęła cesarza w cień). System rządów szogunów określa się jako bakufu.

W XIVw. najsilniejsza arystokracja wojskowa usamodzielniła się tworząc warstwę książąt z tytułem daimyo. Taka forma ustrojowa (swoista republika arystokratyczna) przetrwała w Japonii do schyłku XVIII w. pomimo wpływów eupopejskich.

Administracja w średniowiecznej Rzeszy Niemieckiej

Królestwo (później cesarstwo) niemieckie ukształtowało się jako związek plemion germańskich. Stanowiło konfederację państw o znacznej samodzielności.

Na czele państwa stał cesarz (król) wybierany na drodze elekcji (spośród kandydatów z rodzin panujacych). Z czasem wprowadzono naszczenie następcy przez papieża. W połowie XIV w Złotą Bulla ograniczobo elektorów do:

* 4 świeckich

i

* 3 duchownych

Po objęciu tronu przez Habsburgów wprowadzono zwyczaj, że nastepca tronu Austrii przyjmował tytuł króa rzymskiego i wybierano go na tron cesarski.

Władza królewska (cesarska) była ograniczona ze względu na luźny związek państw. Cesarz realizował wspólną politykę zagraniczną Niemiec. Król mógł wezwać do świadczenia obowiązków wojskowych i był najwyższym dowódcą wojsk Rzeszy oraz właścicielem dóbr Rzeszy.

Słabość władzy cesarskiej wynikała z braku w państwie instytucji centralnych, a konfederacja nie pozwalała na utworzenie aparatu administracju terytorialnej. Kancelaria Rzeszy podlegała wprawdzie arcykanclerzowi lecz w praktyce kierował nią wynaczony przez cesarza -wicekanclerz.

Na początku XVIw. dla potrzeb sądownictwa w skarbu podzielono Rzeszę na okręgi (Austria, Bawaria, Frankonia, Szwabia, Burgundia, Górna Nadrenia, Nadrenia Elektorska, Dolna Nadrenia - Wesfalia, saksonia Górna i Saksonia Dolna).

W tych okręgach miały być zwoływane sejmiki w clu typowania kandydatów na sędziów Sądu Kameralnego praz ustalenia podatków.

Na szczeblu centralnym funkcjonowały:

*** Rada nadworna - przy cesarzu w składzie najbliższych współpracownikow cesarza

*** Zgromadzenia (Zjazdy nadworne) - działały w składzie wasali cesarza (świeckich i duchownych). Z czasem przekształciły się w stały organ reprezentacyjny (Sejm Rzeszy)

Sejm Rzeszy składał się z reprezentantów jednostek terytorialnych państw Rzeszy. Sejm tworzyły 3 kolegia:

1) elektorskie

2) książęta - panowie Rzeszy

3) miast - od 2. połowy XVw.

Sejm Rzeszy podejmował decyzje ws.:

* wojny i pokoju oraz umów międzynarodowych

* tworzenia jednostek terytorialnych

Nie decydował natomiast ws. podatków

Państwa wchodzące w skład Rzeszy decdowały o swoim ustroju wewnętrznym, co wpływało na ich znaczną różnorodność.

Rzesza Niemiecja w okresie niepełnych trzech stuleci zaczęła odgrywać istotną rolę polityczną na kontynencie. Jednak w wyniku wojny z papiestwem straciła swoje znaczenie. Natomiast brak silnej władzy centralnej uniemożliwił ujednolicenie struktur administracyjnych.

Administracja w średniowiecznej monarchii francuskiej

Francja powstała na gruzach zachodniej części monarchii frankońskiej. Potomkowie Karola Wielkiego doprowadzili rozbicia dzielnicowego, a niezależnymi prowincjami zarządzali hrabiowie, margrabowie, wicehrabiowie.

Po śmierci ostatniego Karolinga jego wasale wysunęli na tron Hugona Kapeta (hrabiego Paryża i Orleanu)

Kapetyngowie wiedzieli o słabości instytucji centralnych i doszło do zerwania więzi z południowa częścią kraku na prawie 2 stulecia.

We Francji obowiązywała zasada - "Wasal mojego wasala nie jest moim wasalem" - co ograniczało działalności króla. Nie było tam też przymusu lennego ( w przeciwieństwie do Niemiec).

Tron Francji aż do XIIIw obsadzano w drodze elekcji (ale następce desygnowano za życia króla - już od H. Kapeta, a elekcja tylko potwierdzała decyzje króla.

Filip II August ustanowił, że tron obejmie syn pierworodny króla. Król Francji miał podwójną pozycję:

*** jako król Franków (najwyższy władca i zwierzchnij lenników)

*** oraz jako książę Franków, był seniorem (hrabią) Paryża i Orleanu (tzn. jednym z wielu panów seniorów lennych królestwa)

Król jako zwierzchnik seniorów mógł narzucać swoją wolę (jako strażnik pokoju). Wymierzał sprawiedliwość (ograniczało to kompetencje sądownicze jego wasali i Kościoła). Ponadto był strażnikiem suwerenności królewskiej (niezależności królestwa od cesarstwa i papiestwa).

Król sprawował administrację państwa przez swój dwór, w tym przez:

- Kurię królewską - grupowała najbliższych współpracowników króla (jako substytut instytucji wiecu, potem pół marcowych i majowych). Początkowo na jej czele stał Wielki Seneszal ( jako dowódca sił zbrojnych podległych królowi oraz zwierzchnik urzędników królewskich w terenie). Seneszal w imieniu króla przewodził sądowi królewskiemu. Po likwidacji tego urzędu kompetencje Seneszala przejęli:

^^ konetabl - nad wojskiem

^^ kanclerz - sprawy cywilne, które z czasem przejął:

^ strażnik pamięci - później powrócono do urzędu kanclerza powierzając te funkcje niższym rangą duchownym, a w dalszych latach osobom świeckim.

Kapetyngowie wzmacniali swoja pozycję eliminując ze składu Kurii Królewskiej seniorów (dygnitarzy), którzy byli im przeciwni. Doprowadziło to do wyłonienia 3 nowych instytucji ściśle związanych z monarcha, tzn. :

- Rady królewskiej - składającej się z osób najbardziej zaufanych

- Parlamentu - organu o kompetencjach sądowniczych

- Izba Obrachunkowa - odpowiadała za sprawy skarbowe

We Francji nie było jednolitego zarządu terytorialnego (był tylko na terenie domeny królewskiej).

Początkowo funkcje hrabiów w urzędach terytorialnych pełnili wicehrabiowie i kasztelani (w monarchi karolińskiej). Z czasem obszary królewskie podzielono na okręgi, którymi zarządzał prewet ( w płd. Francji tzw. bajul). Miał spore kompetencje ws. wojskowych, administracji skarbowej i sądowniczej.

Nadzór nad władzą lokalną sprawowali baliwowie, którzy z końcem XIIw. stali się urzędem nadzowującym (po kilki prewetów).

Na początku XIV w. monarchia francuska stała się państwem publicznoprawnym. Po konfrontacji z Anglią rozpoczęto budowę potęgi królestwa francuskiego z silną władzą królewską:

- wprowadzono poddaństwo królowi całego narodu (na wzór rzymski tj. publicznoprawnego podporządkowania władzy króla)

- rozbudowano Radę Królewską w celu wspierania króla w polityce zagranicznej i wojskowej

- umocniono pozycję stałych radców królewskich (wykształconych w zakresie pełnienia służby na rzecz korony)

W następstwie ciągłych sporów między Radą Królewską i Parlamentem (u schyłkju XV w.) wyodrębniono:

- Wielką Radę - urzędującą w Paryżu (w składzie tylko radców królewskich). Przejęła ona część kompetencji sądowniczych.

- Izbę Orachunkową, która stała się organem profesjonalnym i przejęła zarząd nad: skarbem państwa, administracją dóbr królewskich oraz funkcje sądownicze ws. skarbowych.

System ten przetrwał do końca XVI w. (z modyfikacjami w zakresie kompetencji prewentów i baliwów. Wprowadzono do niego kilka zmian. Rozbudowano Izby Obrachunkowe tworząc nowy system terenowej administracji skarbowej, zmieniono zasady działania wojska od chwili utworzenia urzędów gubernatorów.

Administracja we francuskiej monarchii absolutnej

Zakończenie wojny stuletniej z Anglią (w poł. XV w.) skonsolidowało królestwo i ograniczyło rolę francuskich Stanów Generalnych. U schyłku XVIw. ciała reprezentacyjne utraciły pozycje ustrojowe . Klasyczna monarchia absolutna powstała w końcu XVII w. Istotną rolę w tym odegrali francuscy prawnicy. Wg. ich koncepcji "władza miała być niepodzielna", władca miał prawo samodzielnego decydowania we wszystkich sprawach królestwa (stanowić prawo, wykonywać zarząd państwem, reprezentować go i być najwyższym sędzią - tj. zmieniać decyzję i wyroki wg tradycji rzymskich "pricipes legibus solutus" (władzy nie wiąże prawo).

W końcu XVI ustanowiono zasady następstwa tronu (przez dynastię Kapetyngów - Burbonów). Zobowiązywały one panującego do wyznawania religii katolickiej.

Następcą tronu zostawał syn lub wnuk (w lini prostej), to tzw. prawa fundamentalne królestwa. Regulowały one nie nienaruszalność terytoriów korony i domeny francuskiej oraz status Kościoła i autonomię króla od cesarza i papieża oraz innych władz.

Król oprócz zwyczajowych kompetencji miał również samodzielne kompetencje ws. tworzenia prawa (wydawania edyktów, deklaracji, ordynansów). Ordynanse król miał obowiązek rejestrować w Parlamencie Paryskim któremu jako organowi sądowniczemu służyło prawo Veta.

W realizacji władzy samodzielnej króla ważną rolę spełniały:

*** Rada Królewska w składzie książąt krwi, panów Francji oraz najważniejszych urzędników i osób mianowanych przez króla spośród osób duchownych i świeckich

*** Tajna Rada (Ścisła Rada) - podlegała bezpośrednio królowi. Decydowała o najważniejszych sprawach dla państwa.

*** Wielka Rada Sądowa - rozpatrywała sprawy sądowe zastrzeżone dla króla, ale bez jego udziału

*** Rada Finansów - kierowała sprawami finansowymi i gospodarczymi państwa

*** Czterech sekretarzy stanu - każdy odpowiadał za obszary, na które podzielono Francję. Później przypisano im zadania wg kryterium merytorycznego i ponosili odpowiedzialność za sprawy dotyczące: a) wojny, b) polityki zagranicznej, c) domu królewskiego (wewnętrzne i wyznaniowe) d) floty (w tym politykę kolonialną).

Z poprzedniego ustroju zachowano urząd kanclerski (odpowiadał on za sprawy sądownictwa - później stał się instytucją ministra sprawiedliwości).

Za panowania Ludwika XIV wprowadzono specjalizację urzędów na zasadzie scentralizowanej hierarchii biurokratycznej. Utworzono przy królu urzędy kolegialne w celu wspierania jego działalności. Urzędnicy musieli być dyspozycyjni i mieć wykształcenie. król miał swobodę w ich mianowaniu i odwoływaniu - z wyjatkiem urzędów dożywotnich.

Ludwik XIV zreorganizował Radę Królewską w postaci:

*** Rady Stanu - Zastąpiła ona Tajną Radę - zajmowała się najważniejszymi sprawami wewnętrzymi i zagranicznymi państwa. W jej skład wchodziło od 3 do 5 osób mianowanych przez króla w randze ministrów stanu

*** Rada Depesz - odpowiadała za sprawy bieżącej administracji wewnętrznej kraju. Przewodził jej monarcha, a jej decyzje w postaci depesz kierowano do niższych szczebli administracji. W jej obradach uczestniczyli sekretarze stanu, generalny dyrektor finansów, intedenci oraz osoby zaproszone przez króla

*** Rada finansów - Kierowała sprawami finansowymi i gospodarczymi Francji za pośrednictwem generalnego dyrektora finansów

*** Rada Stron Procesowych - przejęła sprawy sądownictwa i rozstrzygała spory kompetencyjne między sądami oraz między organami administracji i skargi na decyzje administracyjne . Kierował nią kanclerz.

*** Wielka Rada - miała charakter polityczny i obradowała z udziałem:

- ministrów stanu

- sekretarzy stanu

- generalnego kontrolera finansów

- radców stanu

- referendarzy

- książąt i panów Francji

W XVII i XVIII w. kardynał J.A. Richelieu oraz J. Mazarin nosili tytuł pierwszego ministra, ale ta instytucja nie przyjęła się.

Urząd gubernatorów powołano w XVI w. jako zarząd terytorialny Francji. Pełnili go dowódcy wojsk i odpowiadali za porządek publicznyi bezpieczeństwo na swoich obszarach (później przejęli wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych i kierownictwo nad administracją finansową)

Urząd intedentów powołano w dalszych latach (w miejsce gubernatorów). Wywodzili się oni z komisarzy wysyłanych przez króla w celu kontroli gubernatorów. Intedent sprawował nadzór nad wymiarem sprawiedliwości, finansami, oraz policją (w tym polityką skarbową i gospodarczą).

Taki model ustrojowy funkcjonował (bez większych zmian) aż do schyłku XVIII w.) Rozwiązania takie przyjęło wiele innych krajów europejskich i pozaeuropejskich.

Administracja w średniowecznej Anglii

Królestwa na Wyspach brytyjskich tworzyły federacje podległe królowi (Alfredowi Wielkiemu). Równolegle działały demokratyczne instytucje z okresu plemiennego.

Najazdy francuskich Normanów (Wilhelma Zdobywcy w 1066r.) i asymilacja ich w "Anglii" sprawiły wprowadzenie cesarstwa Karolingów. Narzucili oni poddaństwo ludu angielskiego, a posiadacze ziemscy stali się wasalami króla Francji.

W 1100r. Henryk I nadała kartę swobód, która ograiczyła monarchę ws. fiskalnych i respektowano podstawowe prawa podmiotowych poddanych.

Prawa te potwierdził w 1135r. kandydat do tronu (Stefan).

W połowie XII w. - Henryk II wprowadził dziedziczenie tronu (przez syna Ryszarda I)

Od 1301r. nastał zwyczaj nadawania następcy tronu tytułu księcia Walii (mogły nim być także córki króla- tzw. system kognatyczny).

Król w Wielkiej Brytanii spełniał role najwyższego strażnika pokoju wewnętrznego i sędziego. Stanowił prawa oraz miał swobodę polityki zagranicznej i wojskowej oraz mianowania urzędników. Dysponował tzw. wirt - tj. pisemnym nakazem poleceń. Zlekceważenie ich było przestępstwem i obrazą majestatu.

Funkcjonowała administracja w postaci:

*** Kurii Królewskiej (Rada Królewska) - miała dwie formy:

-* Wielkiej Rady - w składzie urzędników królewskich oraz najważniejszych lenników korony - głównie spośród elit nomańskich

-* Rady Ściślejszej - w składzie najważniejszych dygnitarzy królewskich oraz wybranych przedstawicieli arystokracji.

Kuria Królewska współpracowała z monarchą w realizacji zadań państwowych - jako ciało opinniodawcze.

*** Wielki justycjariusz - współdziałał z królem i zastępował go w czasie nieobecności w stolicy (ale na początku XII w. zlikwidowano ten urząd, a obowiązki przekazano kanclerzowi).

*** Kanclerz - początkowo pełnił funkcję sekretarza królewskiego, a później kierownika kancelarii króla

*** Skarbnik - stał na czele urzędu kolegialnego (tzw. Exchequer) - rządził skarbem królewskim i pełnił funkcje sądu w sprawach skarbowych.

Kraj podzielono na hrabstwa (shire). Władzę piastowali w nich hrabowie (a faktycznie szeryfowie - mianowani przez króla wyrani spośród arystokracji i uboższych rycerzy). Mieli kompetencje: skarbowe, sądowe, wojskowe i adminostracyjno-policyjne. Wynagrodzenie ich stanowiły nadwyżki z podatków i danin na rzecz króla. Działalność szeryfów wspierali baliwowie.

Hrabstwa dzieliły się na setnie, a te z kolei na gminy.

W 1215r. król Jan bez Ziemi wydał Wielką Kartę Swobód (Magna Charta Libertatum), którą ograniczym samowolę podatkową i wykonanie wymiaru sprawiedliwości. Podatek tarczowy (jako substytut słóżby wojskowej) można było ściagać tylko za zgodą Wielkiej Rady, a sprawy podległe sądom królewskim nie mogli przejmować inni urzędnicy. Każy miał prawo być sądzony przez równych sobie a wymiar kary przewidywał przekazanie części majątku rodzinie skazanego. Nad przesrzeganiem Karty miała czuwać komisja złożona z 25 baronów - w tym majora Londynu. Karta stała się podstawą dla budowy ustroju, w którym poddani mieli znaczne prawa wobec monarchy. Państwo nabrało charakteru PULICZNOPRAWNEGO.

H.Bractona (prawnik) uważał, że król podlega bogu i prawu, a tym prawu korony, na podstawie którego rządzi. Z czasem utworzono Parlament, który ograniczył prawa króla. Król zachował prawo do wydawania tymczasowych aktów prawnych w postacu ordonansów, proklamacji i mógł zawieszać uchwalone ustawy przez dyspensę (zwolnienie z obowiązku).

Zmiany w zarzadzie Anglią do końca XVw.

W następstwie wojny stuletniej z Francją oraz chaosu wewnątrz Anglii (wojny Dwóch Róż) nastąpiły zmiany ustrojowe.

Powstała silna pozycja monarchy (głównie za panowania Henryka VII i VIII oraz Elżbiety I). Rolę Parlamentu ograniczono do formalnego potwierdzenia decyzji króla (np. w latach 1515-1523 parlamentu wogóle nie zwoływano). Parlament (na żądanie Henryka VIII) potwierdził statut stanowiący, że akt wydany przez parlament w czasie niepełnoletności króla mógł być uchylony (przez Tajną Radę) po uzyskaniu przez króla pełnoletności.

Niebagatelne yło wydanie tzw. Act of Proclamation w 1539r. Na jego podstawie król mógł samodzielnie wydawać akty prawa powszechnie obowiązujące bez zatwierdzenia ich przez izby.

W 1534r. Parlament zaakceptował zwierzchnictwo króla nad Kościołem angielskim. yło to kolejne podporządkowanie parlamenty królowi i zdecydowało o rozwoju stróktur aparatu wykonawczego. Powołano wówczas:

-Tajna Radę - jako kolegium ministralne (obok króla Henryka VII), w składzie:

* lord kanclerz (wymiar sprawiedliwości)

* kanclerz skarbu

* 2 sekretarzy stanu (polityka wewnętrzna i zagraniczna)

* osoby powołane przez króla do komisji i komitetów Rady

Tajna Rada nie była typową radą ministrów i nie była związana z parlamentem. Członków jej powoływał król wg uznania. Kompetencje jej obejmowały przygotowanie decyzji dla króla

Sądownictwo ukształtowało dla potrzeb władzy centralnej. Dotychczasowe 5 sądów westminsterskich mnieniono na 2 trybunały:

*** Sąd Izby Gwiaździstej

*** Sąd Wysokiej Komisji ds. Kościelnych

W 1063r. tron objął Jakub I (ze Stuartów). Dąży on do silnej scentralizowanej władzy króla (zakazał praktyk kalwinizmu i katolicyzmu - tzw. spisek prochowy). Uznał anglikanizm za jedyne legalne wyznalnie w monarchii oraz poddał ścisłemu nadzorowi sprawy kolonii i wprowadził nadmierny fiskalizm - bez porozumienia z parlamentem.

W 1640r. król Karol I (syn Jakuba I) w wyniku wojen ze Szkocją i niepokojów religijnych w Anglii, w celu uśmierzenia niepokojów społecznych nawiązał współpracę z parlamentem.

W kolejnych latach doszło do przewrotu wojskowego przez Cromwella, który w 1653r. przy pomocy wojska rozporządziłtzw. Parlament kadłubowy i powołał Mały Parlament złozony z elit purytańskich. W 1653r. Cromwell ogłosił "Instytut Rządzenia" - jedyną angielską pisaną konstytucję Anglii, który był fasadą demokratyzmu w republice autokratycznej. Instrument określał zasady współpracy lorda protektora w zakresie polityki zagranicznej i wojskowej oraz jego rolę jako reprezentanta ludu w parlamencie. Do parlamentu należała władza prawodawcza (nakładanie podatków) i uczestnictwo w tworzeniu Rady Stanu (wraz z lordem protektorem) oraz współudział w zarządzie kraju. Finanse armii i floty oraz władza wykonawcza miały yć niezależne od decyzji izby.

Po upadku rządów Cromwella i obaleniu władzy wojskowej utworzono parlament tzw. Konwencja, który w 1660r. pzrzywrócił na tron Stuartów oraz anulował postanowienia - Triennial Act - pozwalający na zwołanie parlamentu wbrew królowi. Powrót Stuartów sprawił, że parlament stał sie suwerenny i stał się zarządcom Anglii.

E.Cook i W.Blackstone (prawnicy angielscy) uważali, że w Anglii prawo ma pozycję nadrzędną nad królem i izbami (lex est rex). Kolejne reformy przyczyniły się do prymatu parlamentu w tworzeniu prawa oraz racjonalnego wpływu sądownictwa na kształt prawa.

Ustrój Anglii różnił się od monarchii absolutnych w Europie, tym że e monarchiach absolutnych kontynentalnych parlamenty upadły, a jedynie angielski przetrwał.

Poczatki administracji w Państwie Polskim (IX-X w)

Na przełomie IX i X wieku pozycja panującego w Polsce była bardzo silna, co wynikało z ciągłości dynastii.

Panujący dzierżył całość władzy wykonawczej (mianował urzędników administracji centralnej i adm terenowych, był nawyższym dowódcą wojsk, kierował polityką zagraniczną i miał władzę sądowniczą)

Funkcjonowała wtedy:

*** Rada Starszych (przy królu) - składała się z członków rodziny oraz elity drużyny książęcej.

*** Działała instytucja tzw. "prawa oporu wobec władzy". Znaczyło to tyle, że jeśli król naruszał obyczaje to na tej podstawie można było wypowiedzieć mu posłuszeństwo. Skutkowało to tzw. "Zegnaniem z tronu". Z prawa tego w XI-XIII w. korzystano dość często (konflikt Bolesława II z biskupem Stanisławem)

W 1138r. próbowano wprowadzić pryncypat i seniorat (B. Krzywousty) jako mechanizm silnych rządów. Tron miał obejmować najstarszy z członków rodziny panującego ale zaniechano tego i pozostało dziedziczenie tronu krakowskiego oraz dzielnicy senioralnej (jako symbol władzy).

W okresie rozbicia dzielnicowego żaden władca nie dysponował instrumentami prawnoustrojowymi do samodzielnego rządzenia. Poszczególni książęta mieli własne aparaty administracyjne co decydowało i separatyźmie dzielnicowym.

Funkcjonowało wówczas:

*** Komes nadworny - od X w. był najwyższym urzędnikiem (obok księcia) i zastępował monarchę w zarządzie państwem (w niektórych dzielnicach)

*** Wojewoda- wyznaczał go władca do kierowania wojskiem i dowodzenia w walce. Z czasem stał się głównym urzędnikiem, który wykonywał funkcje dworskie przy pomocy podkomorzego nadwornego.

*** Sędzia nadworny - sprawował funkcję sądu królewskiego

*** Skarbnik królewski - czuwał nad skarbem i kosztownościami władcy oraz odpowiadał za bezpieczeństwo najważniejszych dokumentów państwa

*** Kanclerz - instytucję tą utworzono w XII w. Początkowo był strażnikiem pieczęci królewskiej (książęcej), przygotowywał dokumenty państwowe (z czasem stał się ważnym urzędnikiem dworu).

Powołano również (na wzór niemiecki i czeski) urzędy nadwornego cześnika, stolnika, łowczego. Mianował ich panujący i w ten sposób kształtował lojalne elity.

Poszerzenie terytorium kraju zmusiło pierwszych Piastów do utworzenia urzędów w terenie. Początkowo kraj podzielono na prowincje - zarządzane przez namiestników prowincjonalnych (z czasem przyjęły postać dzielnic). Najniższym szczeblem była kasztelania - tworzyły ja grody leżące wokół głównych grodów królewskich. Początkowo kierowali nimi komesi grodowi (później szasztelani). Gród z zamkiem (kasztel) stanowił główne ogniwo systemy obronnego państwa. Kasztelan miał kompetencje administracyjne w zakresie skarbu, wojska oraz sprawował sądownictwo w imieniu króla. W XIII w. utrwaliła się zasada dziedziczenia urzędów kasztelańskich przez najzamożniejsze rodu (ale formalnie mianował ich monarcha). W kasztelaniach funkcjonowało szereg urzędów:

- chorąży - dokonywał w imieniu kasztelana mobilizacji rycerstwa na wezwanie panującego

- wojski - zastępował kasztelana w sprawach wojskowych

- sędzia grodu - w imieniu kasztelana pełnił funkcję sądownicze

- włodarz - odpowiadał za sprawy gospodarcze i skarbowe.

Zmiany w zarządzie państwem po zjednoczeniu

Śmierć Kazimierza Wielkiego to kres rządów Piastów i brak rozwiązań prawnoustrojowych na taką okoliczność. Powołanie na tron Ludwika i jego córki Jadwigi utrwaliło elekcję jako wybór władcy (nie dynastii). Elekcyjność tronu zdecydowała o publicznoprawnym charakterze władzy króla i stał się pomysłem dla rozwoju Królestwa Polskiego. W XIV-XV w. działała Rada Królewska, którą tworzyli powołani przedstawiciele szlachty i ważni obywatele miast oraz przedstawiciele duchowieństwa. Rada zatwierdzała kandydata na króla (po jego wyborze), odbywała się koronacja (król przejmował insygnia władzy) i składał przysięgę:

*** poszanowania praw, obrony granic, polityki w celu odzyskania utraconych ziem przez Koronę

*** potwierdzał istniejące prawa stanów (od króla Władysława III)

Prawo Polskie formalnie nie wykluczało sukcesji do tronu kobiet ale miało ono charakter subsydiarny i wymagało zgody czynników państwowych.

Przywileje szlacheckie i przywileje grup społecznych nadawane przez króla w XIV-XV w. ograniczały pozycję panującego.

Król był zwierzchnikiem aparatu państwa - mógł powoływac (odwoływać) ważnych urzędników (centralnych i terenowych). Od XV w. król zobowiązał się zasięgać opinii miejscowej szlachty przy powoływaniu urzędników w terenie (ale w praktyce tego nie szanował).

Za Kazimierza Wielkiegi przyjęto zasadę tworzenia przez monarchę nowych praw. Król był najwyższym organem sądowniczym (mimo sądów stanowych) i zwierzchnikiem wojska. Od XIV w. wzrosła rola Rady Królewskiej (utworzonej w miejsce Rady Starszych). Grupowała ona dostojników państwa - powołano urząd kanclerzakoronnego i podkanclerza, którzy odpowiadali za politykę wewnętrzną i zewnętrzną. Działania podskarbiego koronnego wspierał podskarbi nadworny.

W XV w. nastąpiły zmiany w zarządzie terytorialnym.

Koronę podzielono na województwa,a wojewoda krakowski był zwierzchnikiem Rady Panów wojewódca. Przewodniczył sejmikowi elekcyjnemu (wyłaniającemu kandydatów na urzędy wojewódzkie) oraz sądowi wiecowemu. Sprawował także jurysdykcję nad ludnością żydowską, powoływał część rajców i burmistrza (ale utracił władzę nad wojskiem).

Kasztelanię przekształcono w powiaty (początkowo jako okręg sądowniczy,a z czasem administracyjny). Na przełomie XIII i XIV w. utworzono urzą starosty - jako główny instrument polityki władców w nowowłączonych do Korony terenów. W XIV w. ten urząd nazywano starostwem ziemskim, które pełniło główne funkcje administracyjne w terenie. Starosta sprawował (na swoim obszarze) funkcje sądownicze), zarządzał majątkiem i przekazywał dochody do skarbu Korony, odpowiadał za urządzenia obronne, zaopatrzenie, zwoływał pospolite ruszenie i dowodził niem do czasu wyznaczenia dowódcy przez króla. Król powołując starostę nie był związany domicylem kandydata. Na przełomie XIV iXV w. powstał urząd starosty prowincjonalnego (dla Wielkopolski, Rusi Halickiej i Podola).

Odmienny system zarządu funkcjonował w Małopolsce, gdzie władzę sądowniczą (prokuratora) pełnił justycjariusz oprawca, Wielkorządca zarządzał dobrami koronnymi, Burgrabia zarżadzał obroną (jako dowódca zamku i podlegał bezposrednio królowi) Z czasem w większych miastach burgrabowie przejęli tytuł starostów grodnych z kompetencjami Starosty Ziemskiego. Podkomrzy - z zarządcy skarbowego zmienia się w organ sadowniczy orzekający ws. granic posiadłości ziemskich i rozstrzygał o przynależności szlachty do oddziałów ziemskich tzw. chorągwii.

Utworzono także niższe urzędy: stolnika, podstolego, cześnika, podczaszego, łowczego, miecznika, chorążego, wojskiego oraz sądownicze - podsędka i pisarza ziemskiego.

Za sprawowanie urzędów wynagradzano:

- nadaniem dóbr koronnych

- opłatami targowymi i sądowymi

- dzierżawą ziemi

Władcy przysługiwały regalia (wyłączne prawo domiemania własności) składania danin, rybołóstwa, polowania, górnicze (kopalnie soli, metali), grodowe, targowe, tarczowe, myto, mennicze (bicia monet). Panujący z czasem związany był przywilejami (koszyckim - zwolnienie szlachty od podatku) oraz obowiązkiem uzyskania zgody szlachty i duchowieństwa na nowe zobowiązania.

Początki administracji w nowożytnej RP (XVI-XVII w. Rzeczpospolita Szlachecka)

RP Szlachecka cechowało osłabienie władzy króla, choć miał on predyspozycje do efektywnego pełnienia władzy. Słabość wynikała z braku ciągłości dynsatii i reguł ustrojowych oraz chwiejności monarchów z tego okresu.

Po śmierci Zygmunta Augusta (koniec XVI w.) ustanowiono zasady udziału szlachty w elekcji monarchy. Elekcja uaktywniała politycznie szlachtę ale umożliwiała także ingerowanie w sprawy ustrojowe RP. W czasie bezkrólewia na czele Polski stawał prymas Polski (arcybiskup gnieźnieński - interreks). Natomiast dla potrzeb bezpieczeństwa i porządku wewnętrznego w kraju zawiązywano konfederacje.

Prymas zwoływał kolejno:

*** Sejm konwokacyjny na którym posłowie zawiązywali konfederację i zatwierdzali skład sądów kapturowych (na czas bezkrólewia). Sejm taki nie mógł być zerwany.

*** Sejm koronacyjny - odbywał się w Krakowie, a króla wybierano zgodnie z treścią Artykułów henrykowskich (swoistej konstytucji RP) oraz postanowień pacta conventa.

*** Sejm elekcyjny - wysłuchiwał kandydatów do tronu. Układał pacta conventa w celu przedstawienia go królowi. Jego opinie nie wiązały szlachty podczas elekcji. Zjazd odbywał się w Warszawie i mógł uczestniczyć w nim każdy szlachcic. Oddzielnie głosowali przedstawiciele Litwy, Małopolski i Wielkopolski. Decyzje zapadały większością głosów. które przedstawiano marszałkowi Sejmu. Natomiast wyniki głosowania ogłaszał 3-krotnie prymas i pytał elekta czy przyjmuje wybór.

Fundamentalne prawa (po śmierci Zygmunta Augusta) regulowały:

* wolną elekcję jako sposób obsadzania tronu polsko-litewskiego (to znaczy, że król nie był dziedzicem Królestwa tylko elektem narodowym)

* obowiązek stałego kontaktu króla z Radą Senatorów - rezydentów (głownie ws. polityki zagranicznej)

* konsultacjie króla z Senatem ws.: wojny i pokoju, pospolitego ruszenia (zwoływano go za zgodą Sejmu) , wynagradzania przez monarchę służby zagranicznej. Król był zobowiązany do utrzymywania wojska kwarcianego.

* zwoływanie zwyczajnych sesji Sejmu co najmniej co 2 lata (gdy nie zrobił tego król, mógł ją zwołać prymas)

Artykuły henrykowskie

Pozwalały one wypowiadać przez szlachtę poszłuszeństwo wobec króla w przypadku naruszenia pacta conventa. Formułował je każdorazowo Sejm Elekcyjny były one umową króla ze szlachtą, którą po koronacji król potwierdzał przysięgą.

Król miał prawo składania projektów ustaw do Sejmu i zatwierdzał uchwały Sejmu (weto stanowcze). Określał treści i interpretacje aktów, miał wyłaczne kompetencje prawodawcze do spraw miast królewskich i posiadłości koronnych oraz ludności tam zamieszkałej (nie podlegała ona prawu ustanowionemu przez Sejm). Król był najwyższym zwierzchnikiem administracji i wymiaru sprawiedliwości.

U schyłku XV w. ukształtował się parlament w postaci 3 stanów:

*** Król - tak jak w modelu angielskim nie był ponad prawem, lecz elementem systemu instytucji państwa. Sejm sprawował kontrolę nad władzą króla przez podskarbich (składali oni sprawozdania finansowe . Podskarbi byli przy krolu i udzielali mu rad.

*** Senat - (izba wyższa) - powoływano go na bazie poszerzonej Rady Królewskiej. W składzie 16 senatorów na 2 letnią kadencję lub 4 na półroczną. W 1641 r. liczbę senatorów (rezydentów) zwiekszono do 28 i stanowili nieformalna Radę Senatu

*** Izby Poselskiej - była reprezentacja ogólnopaństwową d=sejmików ziemskich i senatorów-rezydentów

W roku 1538 Sejm ustanowił, że król nie może samodzielnie tworzyć urzędów.

Najwyższymi urzędnikami administracji w Polsce byli:

*** kanclerz:

*wielki kanclerz koronny

*wielki kanclerz litewski

*** podkanclerze (koronny i litewski). Mieli uprawnienia w zakresie polityki wewnętrznej i zagranicznej. Od XVI w. przyjeto zasadę, że jeden z nich musi być osoba świecką

*** podskarbo koronny i podskarbi nadworny (litewski) - odpowiadali za dochody i wydatki państwa. Nadworny zarządzał gospodarką finansową monarchy i dworu

*** Marszałek Wielki koronny - od XVI w. jego pozycja wzrosła ze względu na stanowienie przepisów karnych na czas obrad Sejmu (ws. bezpieczeństwa obrad, zaś egzekwowałaje straż marszałkowska)

*** urząd hetmanów (Wielkiego i Polnego - osobno dla Korony i Litwy) powołano na przełomie XV i XVI w. Sprawowali doradztwo nad wojskami koronnymi i litewskimi (uważano ich za ministrów)

*** urząd referendarza (duchownego i świeckiego). Był organem sądowym do orzekania w sprawach skarg chłopów z królewszczyzny.

Od końca XVII w. nastąpiło w Polsce osłabienie administracji terenowej (spadła rola urzędu starostów, których podporządkowano sejmikom ziemskim). Wprowadzono zasadę dożywotniego sprawowania terenowych urzędów a z czasem ich dziedziczenia oraz sprzedawania urzędów. W 1611r. Sejm ustanowił porządek starszeństwa urzędów ziemskich (od najniższego: pisarz, wojski, łowczy, cześnik, podstoli, podsędek, podczaszy, stolnik, sędzia ziemski, chorąży, starosta, podkomrzy).

Administracja w nowożytnej Rzeczypospolitej

W połowie XVIII w. powstała w Polsce grupa zwolenników modernizacji niewydolnego ustroju państwa. Brakowało jednak koncepcji do wprowadzenia rozwiązań na wzór europejskich monarchii absolutnych. Utrudniali to zaborcy (rosyjski w Koronie i na Litwie) oraz ich ingerencja w sprawy Polski. Wybór na króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764r. przez Sejm konwokacyjny) umozliwił wprawdzie wprowadzenie pewnych zmian ale jego związej z Katarzyną II i sposób bycia nie dawał szans na większe zmiany w państwowosci i administracji. Sejm zniósł liberum veto i wyeliminowano w latach 1764-1766 z selmikow ziemskich - szlachtę nieposesjonatów (gołotę), aby utrudnić działanie koteriom magnackim. Sejm konwokacyjny ustanowił:

* 2 komisje wojskowe

* 2 komisje skarbowe

Były one oddzielne dla Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Kandydatów do komisji przedstawiał król. Wybierani bylo na 2 letnia kadencję. Na czele komisji stali podskarbowie oraz hetmani (koronny i litewski). Decyzje przyjmowano większością głosów na obradach plenarnych. Komisje były kolegialnymi ministerstwami i odpowiadały przed Sejmem. W europejskich monarchiach absolutnych ministerstwa były podporządkowane królowi.

Komisja Skarbowa Korony przygotowywała budżet modernizując gospodarkę finansową Korony (zreformowała system ceł i przemysł). Przyczyniło się to do wzrostu dochodów państwa, ale jej fiskalizm drażnił szlachtę. Komisje Wojskowe znaczących reform nie dokonały, ale uregulowały zasady tworzenia stałej armii (powołano garnizony, system aprowizacji, nowoczesne uzbrojenie i szkolenie żołnierzy).

Sejm konwokacyjny podniósł kraj z upadku, co nie sprzyjało Rosji. W 1768 Rosja narzuciła Sejmowi RP tzw. Prawa Kardynalne. Zmuszały one Polskę do uznania Rosji za gwaranta wewnętrznych rozwiązań ustrojowych. Prawa kardynalne były rozwinięciem Artykułów henrykowskich - potwierdzały, że Sejm może stanowić prawo za zgoda 3 stanów (króla, senatu i rycerskiego). Prawa kardynalne określały wybór króla na drodzze wolnej elekcji, gwarancję dzierżenia posiadanych urzędów, prawa i przywileje prowincji RP, związek Polski z Litwą oparty na równosci stron, poszanowanie wolności szlacheckich oraz czas trwania obrad sejmów (6 tygodni) a nadzwyczajnych (2 tygodnie).

Prawa kardynalne określały, że jednomyślności Sejmu wzmagają:

* nowe podatki

* kontygent wojskowy

* zgody na traktaty i przymierza międzynarodowe

* wypowiadanie wojny lub zawarcia pokoju

* nadawania przez Sejm nobilizacji i indygenatów (szlachectwa, obywatelstwa), zwoływanie pospolitego ruszenia, sejmikowanie

* określanie kompetencji ministrów i porządek sejmowania

W 1775r. do praw kardynalnych dopisano:

* kandydatem do tronu mógł być tylko: Piast, rodowity szlachcic i posesjonat

* wykluczono wybór na tron synów i wnuków zmarłego władcy jeśli ich wyboru nie poprzedzało panowania 2 innych władców

* potwierdzono, że Rząd RP opiera się na współpracy 3 stanów

Powołano także:

* Radę Nieustającą do czuwania nad egzekucją uchwalonych praw (z tym, że Rada nie moż "wkraczać w działalność legislacyjną albo we władzę sądzenia praw") Radę tworzyli: król (jako przewodniczący) i 36 członków (w tym przedstawicieli Senatu i Izby Poselskiej) - wybieranych w równej liczbie większością głosów na 2 letnia kadencję. Spośród członków (nominató Izby Poselskiej) wybierano marszałka Rady (podczas nieobecności króla przewodniczył obradom Rady Nieustającej). Utworzenie Rady Nieustającej miało na celu podporządkowanii Rosji instytucji pulicznych RP oraz realizacji jej interesów. Działalność Rady Nieustającej przyczyniła się jednak do usprawnienia zarządu państwem i wzmocniła pozycję króla. Od 1789r. Rada pełniła bardzo pozytywną rolę - przyczyniła się do naprawy RP. Była pierwszym rządem centralnym - nowocześniejszym niż w niektórych państwach ówczesnej europy zachodniej. Członkowie Rady Nieustającej nie ponosili odpowiedzialności politycznej przed Sejmem. Za naruszenie prawa odpowiadali przed sądem sejmowym. Rada jako rząd centralny decydowała kolegialnie (uchwałami - większością głosów, a przy równowadze decydował głos króla lub przewodniczących departamentów). Decyzje (uchwały) Rady Nieustającej podpisywał król, marszałek Rady oraz najwyższy rangą senator ze składy Rady. Powołanie Rady Nieustającej spowodowało zlikidowanie komisji wojskowej (ich zadania przejął departament Wojskowy). Pozostały jednak komisje skarbowe, przez których swoje zadania realizował departament Skarbu (Rady Nieustającej).

Rada Nieustająca składała się z Departamentów - były one kolegialnymu ministerstwa i opowiadały za politykę państwa).

Utworzono 5 depertamentów (wojska, skarbu, sprawieldliwości, policji i interesów cudzoziemskich) W skład departamentu wchodziło po 8 członków Rady (oprócz interesów cudzoziemskich - tylko 4).

Członkowie Rady Nieustającej zarządzający kolegialnymi (ministerstwami) swoje kompetencje mogli wykonywać tylko przez ministerstwo.

Departamentem Wojskowym kierowali hetmani, skarbu - podskarbi, sprawiedliwości - kanclerz, policji - marszałek. Król przewodniczył dep. interesów cudzoziemskich.

Komisja Edukacji Narodowej.

Utworzono ją w 1773r. (wcześniej niż Radę Nieustającą [1775r.]). Była odrębnym resortem - na kanwie majątku i sieci placówek edukacyjnych zakonu jezuitów. Na czele KEN stał król. Jej celem było uporządkowanie rozwoji oświaty w całym państwie.