Test

Tomasz Maruszewski Emocji portret rodzinny (fragmenty)

1. Znaleźliśmy się w niebezpiecznej sytuacji: serce bije jak oszalałe, zasycha w ustach, po plecach spływa zimny pot, a na głowie jeżą się włosy. Albo ktoś publicznie nas znieważa: zaciskamy pięści i szczęki, najchętniej na miejscu wymierzylibyśmy mu karę, na przykład uderzając go w twarz. U niektórych ludzi w obu sytuacjach pojawia się tendencja do natychmiastowego działania: w pierwszej – do ucieczki, w drugiej – do rewanżu, a nawet uderzenia tego, kto sprawił nam przykrość. W pierwszej zareagowaliśmy strachem, w drugiej gniewem. Zareago­waliśmy emocjami prostymi, które mają jasno określone funkcje biologiczne. Strach ostrzega nas przed zagrożeniami. Gniew natomiast pozwala bronić swojego stanu posiadania, zarówno w sensie społecznym (np. pozycji społecznej), jak i w sensie materialnym (np. własnego terytorium – domu, miasta, regionu czy kraju). Zdaniem Keitha Oatleya i Philipa Johnsona-Lairda zasadniczą cechą emocji prostych jest to, że skłaniają człowieka do określonego działania. W przypadku strachu będzie to ucieczka, w przypadku gniewu – atak (fizyczny lub werbalny), w przypadku smutku – zmniejszenie aktywności i rozpacz, a w przypadku wstrętu – unikanie. Funkcje emocji prostych są oczywiste – pozwalają one uruchomić zachowania chroniące interesy organizmu lub gatunku. Działania te są dynamiczne, a do ich wzbudzenia nie trzeba ani czasu, ani namysłu: „Boję się i już”, „Jestem zły i już”.

2. Czy wszystkie emocje są takie? Oczywiście nie. Można łatwo podać przykłady emocji, którym nie towarzyszy szczególna tendencja do działania. Kiedy ktoś chce dać wyraz swojej ironii, to może to zrobić poprzez odpowiedni komentarz, natomiast trudno wyobrazić sobie jakieś inne przejawy tej emocji. Podobnie jest z dumą czy pogardą. Wprawdzie możemy się domyślać, kiedy emocje te wystąpią, ale zdecydowanie trudniej wyszczególnić związane z nimi zachowania. Duma pojawia się po odniesieniu sukcesu, zwłaszcza osiągniętego w sytuacji współzawodnictwa. […] Dumie towarzyszy wzrost samooceny i poczucie mocy. Pogardę żywimy natomiast dla osób, które znalazły się w niesprzyjającej sytuacji lub które po prostu uznamy za gorsze od nas. Tu również może pojawiać się wzrost samooceny, ale wynika on głównie z deprecjonowania innych. W przypadku pogardy człowiek czuje się lepszy wskutek tego, że uznaje kogoś za gorszego od siebie. […]

3. Naukowcy analizujący emocje złożone reprezentują dwa podejścia. Pierwsze zakłada, że są one złożone, gdyż stanowią mieszaniny emocji prostych. W drugim podejściu przyjmuje się, że emocje są złożone, bo pojawiły się później w rozwoju filogenetycznym¹, mają skomplikowaną strukturę i są wtórne wobec emocji prostych.

4. Przykładem pierwszego rozwiązania jest koncepcja Roberta Plutchika, twórcy kołowego modelu emocji. Na obwodzie koła rozmieścił on osiem emocji prostych, czyli strach, gniew, smutek, radość wstręt, zaskoczenie (zdziwienie), ufność i oczekiwanie. Pomiędzy emocjami sąsiadującymi ze sobą umiejscowił emocje złożone stanowiące według niego mieszaninę emocji prostych. Na przykład pogardę uznał za połączenie gniewu i wstrętu, zaś miłość za połączenie ufności i radości. Nazwał […] [je] diadami. […] Warto jednak podkreślić, że człowiek przeżywa znacznie więcej emocji niż szesnaście wymienionych przez Plutchika (osiem emocji podstawowych i osiem pierwotnych diad). Analizy lingwistyczne pokazują, że w różnych językach znajduje się po kilkaset nazw różnych emocji!

5. Przyjmując, zgodnie z koncepcją Plutchika, że emocje złożone mogą być wynikiem łączenia się emocji prostych, przyjrzyjmy się miłości. Dla Plutchika jest ona efektem połączenia ufności i radości. Jednak twórcy innych koncepcji miłości podkreślają, że to emocja o wiele bardziej złożona, niż wynika z modelu kołowego. Na przykład John Allan Lee wyróżnił trzy podstawowe rodzaje miłości, które nazwał Eros, Ludus i Storge. Eros to miłość namiętna, związana z pragnieniem kontaktu fizycznego i stałego przebywania w towarzystwie mocno idealizowanego obiektu miłości. Ludus to miłość traktowana jako zabawa. Ważne jest wzajemne dostarczanie sobie przyjemności, natomiast partnerzy nie mają względem siebie szczególnych zobowiązań. Storge ma charakter przyjacielski. Istotna jest tu wspólnota zainteresowań i przekonań, natomiast nie występują tak silne namiętności, jak w wypadku miłości typu Eros. […]

6. Przypomnijmy, że omówione przed chwilą teorie Plutchika i Lee ilustrowały pierwsze z podejść do emocji złożonych, zgodnie z którym są one mieszaninami emocji prostych. Przyjrzyjmy się teraz drugiemu podejściu, zakładającemu, że emocje złożone są młodsze od prostych, wtórne wobec nich i bardziej od nich skomplikowane. Zwolennikiem takiego podejścia jest na przykład Caroll Izard. Twierdzi on, że poszczególne emocje złożone są emocjami odrębnymi, które wcale nie muszą mieć swojego rodowodu w emocjach prostych. Są one ponadto emocjami społecznymi, gdyż decydują o relacjach konkretnej osoby z innymi ludźmi, a w mniejszym stopniu wiążą się z biologicznymi interesami danego organizmu lub gatunku. Bez obecności innych osób emocje złożone nie mogą się ujawniać – czasami ktoś jest adresatem tych emocji, a czasami je wzbudza. […]

7. W gronie emocji złożonych można wyodrębnić dwie duże rodziny: rodzinę wdzięczności oraz rodzinę wstydu […]. Wdzięczność to emocja, która ułatwia współpracę z ludźmi i umożliwia nawiązywanie trwałych więzi. Może być wzbudzana różnie i w różnych celach. Na przykład obdarowanie czymś drugiej osoby wywołuje w niej nie tylko wdzięczność, lecz także pragnienie odwzajemnienia się. Dlatego też emocję tę często wykorzystują specjaliści od marketingu. Ludzie po otrzymaniu drobnego prezentu (nawet tytko uśmiechu pięknej hostessy) czują się zobowiązani do rewanżu i na przykład chętniej kupują rzeczy, które tak naprawdę nie są im potrzebne. […]

8. W niektórych sytuacjach dążenie do odwdzięczenia się przyjmuje ryzykowne formy. Ludzie zaproszeni na wystawne przyjęcie weselne czują się zobligowani do zakupu kosztownych prezentów, czasami przekraczających ich możliwości finansowe. […]

9. W rodzinie wdzięczności znajdują się, również takie emocje, jak empatia, współczucie i litość. Dzięki nim potrafimy dzielić z innymi przeżywane przez nich emocje. Są one także źródłem działań wykonywanych na rzecz innych. […] Zachowań altruistycznych nie podejmujemy z myślą o tym, że druga osoba kiedyś się nam odwdzięczy, niemniej często tak się właśnie dzieje. Działania altruistyczne stają się też fundamentem przyjaźni i współpracy.

10. Druga rodzina emocji złożonych – rodzina wstydu – obejmuje między innymi zakłopotanie, poczucie winy i lęk społeczny. Te emocje pełnią funkcje kontrolne – powstrzymują człowieka od niektórych działań. Czasami mogą też prowadzić do prób wynagrodzenia innym wyrządzonych szkód fizycznych lub psychicznych. […]

11. Dużą grupę wśród emocji złożonych stanowią te, które przeżywamy w wyniku identyfikacji z kimś innym. Reagujemy zatem nie tylko na własne doznania, lecz także na doświadczenia innej osoby lub grupy. Mam tu na myśli nie tylko emocje kibiców sportowych, ale też te przeżywane w kinie, teatrze czy podczas lektury. Ogarnięty grozą widz słynnego horroru […] nie znajduje się w obliczu niebezpieczeństwa, ale śledząc bohaterów kręcących film w niesamowitym lesie, przez cały czas spodziewa się czegoś złego. To nie jest już zwykły strach, ponieważ w kinie nie może człowiekowi stać się nic złego. Nie skłania on również do ucieczki, ale mimo to wywołuje wiele typowych symptomów fizjologicznych: drżenie rąk, przyspieszone bicie serca czy pocenie się. Pojawiają się emocje produkowane przez korę mózgu. Kora pokazuje człowiekowi, „co by było, gdyby...”. Emocja przestaje być wrodzoną, gotową reakcją na niebezpieczeństwo, za to przygotowuje człowieka na ewentualność konfrontacji z niebezpieczeństwem. Uczy się on, jak radzić sobie w takiej sytuacji, ale ta nauka wiąże się z mniejszymi kosztami psychologicznymi.

12. Emocje złożone, bardziej niż emocje proste, przeżywane są w indywidualny sposób. Weźmy jako przykład nadzieję. Za Richardem Lazarusem możemy określić ją jako obawę przed najgorszym połączoną z tęsknotą za lepszym. Inaczej rozumiał nadzieję Fryderyk Nietzsche. Uważał ją za nieszczęście, które przedłuża cierpienie. Mamy tu do czynienia nie tylko z pewną rozbieżnością definicyjną, ale też z rozbieżnością sposobu przeżywania nadziei. I to jest fascynujące w emocjach złożonych – choć wymykają się próbom definiowania, to rozumiemy je i ich poszukujemy.

()

Zadanie 1. (2 punkty)

Z pierwszego akapitu wypisz wszystkie nazwy emocji prostych.

Uzupełnij tabelę dotyczącą dwóch wymienionych wyżej emocji prostych.

emocja

symptomy

reakcja

funkcja

Zadanie 2. (1 punkt)

Jakie zjawisko psychologiczne może towarzyszyć zarówno dumie, jak i pogardzie?

Zadanie 3. (1 punkt)

Zredaguj jednozdaniową definicję diady.

ZADANIE 4. (2 punkty)

Jaki stosunek do koncepcji Roberta Pluchtika ma autor artykułu? Wypisz i nazwij środek językowy, który służy wyrażeniu tego stosunku.

Zadanie 5. (1 punkt)

Na jakim wspólnym założeniu opierają się koncepcje Roberta Plutchika i Johna Allana Lee?

Zadanie 6. (2 punkty)

Wskaż dwie różnice między emocjami prostymi oraz emocjami złożonymi (uwzględnij koncepcję Carolla Izarda).

emocje proste

emocje złożone

Zadanie 7. (1 punkt)

Określ relacje między akapitem 3. a akapitami 4.–6.

Zadanie 8. (1 punkt)

Wymień dwa przykłady społecznych konsekwencji uczucia wdzięczności.

Zadanie 9. (1 punkt)

Dlaczego empatię, współczucie i litość autor zalicza do tej samej rodziny emocji co wdzięczność?

Zadanie 10. (2 punkty)

Określ podobieństwo i różnicę między emocjami przeżywanymi podczas oglądania horroru a zwykłym strachem.

Zadanie 11. (1 punkt)

Zacytuj tezę, jaka została zilustrowana przez autora poprzez przytoczenie dwóch definicji nadziei.

Zadanie 12. (2 punkty)

Wskaż w tekście dwie cechy świadczące o jego przynależności do stylu popularnonaukowego.

Zadanie 13. (1 punkt)

Nazwij środek stylistyczny wykorzystany w tytule.

Zadanie 14. (2 punkty)

Na podstawie tekstu uzupełnij tabelę, wstawiając znak X w odpowiednim miejscu.

przykłady zdań	opinia	informacja
Zwolennikiem takiego podejścia jest na przykład Caroll Izard.
I to jest fascynujące w emocjach złożonych […]
[…] emocje złożone są młodsze od prostych, wtórne wobec nich i bardziej od nich skomplikowane.
Naukowcy analizujący emocje złożone reprezentują dwa podejścia.

1 Rozwój filogenetyczny – rozwój gatunku dokonujący się w wyniku przemian ewolucyjnych.

3