ARTURO PEREZ-REVERTE

Życie jak w Madrycie

Tytuł oryginału: Con Animo de ofender

(tłum. Wojciech Charchalis)

2005

1998

TWARDE LĄDOWANIE

Piętnastu tysięcy walizek w ciągu jednego dnia nie gubi żadne lotnisko, nawet takie, które wzięłoby to sobie za punkt honoru i nakłaniało cały personel do umyślnego i sumiennego ich gubienia, jedna za drugą. Takiej ilości walizek nie gubi żadne lotnisko na świecie - nawet w Trzecim Świecie - z wyjątkiem lotniska Madryt Barajas. Pasażerowie o nikłym poczuciu humoru, a także odznaczający się niechęcią do przygód i szaleństw mogą sobie mówić, co chcą, jedno jest pewne: zapodziać taką liczbę walizek w jednej chwili i za jednym zamachem, to prawdziwa sztuka. Trzeba mieć doświadczenie i talent, stosowny trening, przygotowanie i Bóg wie co jeszcze. Trzeba mieć wyćwiczoną rękę, zamiłowanie, no i powołanie.

Żeby za jednym razem zgubić wszystkie bagaże i żeby nie był to jakiś głupi, odosobniony wypadek, przypadkowe i anegdotyczne zdarzenie, tylko kolejny etap przekształcania głównego lotniska Hiszpanii w burdel doskonały, w międzynarodowe curiosum konieczne jest solidne doświadczenie, pracownicy biegli - w trudnej sztuce robienia sobie jaj z klienta, piloci i kontrolerzy o niewyobrażalnym stopniu bezczelności, personel naziemny i powietrzny, który nieustannie zdaje się wstawać lewą nogą, związki zawodowe wystarczająco niegodziwe, żeby dbać tylko o swoją listę płac, a nigdy o pasażera, dyrektorzy pozbawieni najbardziej elementarnego poczucia wstydu, jak również sieć komputerowa bardziej podziurawiona niż bośniackie okno. A odpowiada za to wszystko Towarzystwo Lotnicze „Iberia”, które stało się powszechnym pośmiewiskiem nieba i ziemi; organizm państwowy zwany AENA (Zarząd Hiszpańskich Lotnisk i Przestrzeni Powietrznej), będący szczytem chaosu i nieskuteczności, oraz Ministerstwo Komunikacji niezdolne przewidzieć i uporządkować cokolwiek, w którym jak zwykle - od ministra po ostatniego podsekretarza czy cholera wie, kim tam oni są - nikt choćby w najmniejszym stopniu niczemu nie jest winien, nikt nie jest skłonny wziąć na siebie najmniejszej odpowiedzialności i gdzie wszyscy za wszelką cenę unikają dopuszczenia do świadomości faktu, że w każdym słowniku występują takie słowa, jak „dymisja” i „zwolnienie”, opatrzone wyczerpującą definicją.

Zgodzicie się państwo ze mną, że spełnienie wszystkich tych wymagań wyłącznie na jednym lotnisku, w jednym tylko mieście i jednym kraju wcale nie jest takie proste. Zwłaszcza jeśli dodamy do tego oszałamiającego osiągnięcia, wszystkie w komplecie nieczynne instalacje, niedostateczną liczbę wózków bagażowych, wskutek czego trzeba taszczyć - gdy się wreszcie pojawią - wielkie walizy, i zmarnotrawić co najmniej pół godziny na krążeniu w labiryncie długich korytarzy, żeby móc połączyć jeden lot z drugim. Dodając do tego system megafonów, który nie spełnia swego zadania nawet wtedy, gdy wydobywający się z nich jakiś niewyraźny głos poleca nam pilnie patrzeć na ekrany, bo... przez megafony nie zawsze wszystko słychać. Do tego wypada doliczyć jeszcze jakieś absurdalne, niekończące się kolejki; rozsuwane rękawy, których z jakichś tajemniczych powodów używa się bardzo rzadko; autobusy usiłujące pozbierać skulonych z zimna albo spalonych słońcem pasażerów, ściśniętych i sponiewieranych, jakby nie wiozła ich obsługująca lotnisko linia autobusowa, tylko niemiłosiernie przeciążona linia miejska w godzinach szczytu, i jeszcze ten most powietrzny Madryt - Barcelona, który po dwóch latach skutecznego i punktualnego funkcjonowania, też się zamienił - to chyba zaraźliwe - w film braci Mara.

Nic podobnego nie istnieje nigdzie indziej, powtarzam, w żadnym innym miejscu, jak świat długi i szeroki. I szkoda by było utracić coś, co uzyskaliśmy na Barajas z takim poświęceniem, za cenę wylanych litrów potu i łez. Oto wspaniały dowód, do czego potrafimy dojść, kiedy naprawdę solidnie się za coś zabierzemy. Madryckie lotnisko uczyniło to miasto sławnym na ziemi i w przestworzach. Człowiek może tu sobie zobaczyć japiszonów, miłośników mocnych wrażeń, jak wysiadają ze swoich jumbo jetów pełni ciekawości i podniecenia, robią sobie zdjęcia w kolejkach, a potem śpią rozciągnięci na ziemi w oczekiwaniu na dalsze połączenia - z zachwytem na twarzach, jaki można zobaczyć tylko w Disneylandzie.

Toteż proponuję nie tylko zachować Barajas takim, jakie jest, z tą samą obsługą i tymi samymi atrakcjami, ale nawet jeszcze wzbogacić ten burdel, wykorzystując jego niesłychany potencjał. Można by na przykład zorganizować zawody z nagrodami, w rodzaju bieg w czasie krótszym niż kwadrans z terminalu lotów krajowych do lotów międzynarodowych, z premią punktową za każdą dwudziestokilogramową walizę dzierżoną w rękach; konkurs Odwołań Technicznych i Opóźnień Operacyjnych; wesołe loterie zasadzające się na zgadywaniu, o której godzinie naprawdę wyleci samolot; biegi emerytów z plecakami przez kilometrowe korytarze, wliczając w to pokonywanie nieczynnych ruchomych schodów; ekscytujące gry, jak na przykład Szukaj Swojej Walizki albo też Zgadnij Co Piszczy - chodzi o wykrywacz metali, reagujący nawet na plomby w zębach - oraz pokazy, jak wcisnąć pięciuset rozsierdzonych pasażerów do jednego autobusu tak, żeby jednocześnie nie pobili kierowcy. A na koniec, już podczas lotu, wybory Miss Złośliwości spośród stewardess.

BOŻONARODZENIOWA PIOSENKA

Może znacie już państwo tę historyjkę albo przynajmniej obiła się wam ona o uszy. Była sobie mrówka, która harowała jak jasna cholera, taszczyła do swojego mrowiska ziarenka pszenicy i co tam jej jeszcze wpadło w ręce, cała spocona jak mysz, bo był sierpień i było diabelsko gorąco. Otóż chodziła wte i we wte, z tą poważną i zdyscyplinowaną metodycznością, jaka cechuje mrówki gromadzące zapasy na zimę. Była tak bardzo zajęta, że nawet nie spojrzała na pięknego mrówka, który usiłował ją poderwać. „Witaj, morwowa królewno - mówił do niej szarmancko, ocierając się o nią czułkami. - Szczęściarzem będzie ten, co rozłoży ci na raz wszystkie sześć nóżek”. A ona, taszcząc ziarenko pszenicy albo też liść pietruszki, udawała, że nic nie rozumie i robiła swoje, raz-dwa, raz-dwa, ogarnięta obsesją zapełnienia spiżarni, bo później przychodzi zima i dzieje się to, co się dzieje.

Mrówka codziennie przechodziła obok szarańczy, bezczelnej jak sto diabłów - baba leżała sobie martwym bykiem w cieniu krzaka rozmarynu i podśpiewywała piosenki Julio Iglesiasa i różne takie, akompaniując sobie na gitarze. „Kto ci uleczy złamane serce” - śpiewała łajdaczka, naigrywając się z biednej mrówki, kiedy ta pojawiała się w pobliżu. Czasem, gdy szarańcza wypaliła sobie skręta i wpadała w świetny nastrój, zaczynała wyzywać mrówkę. „Cześć, stachanówo! - wołała za nią. - Co, nie przystaniesz nawet na chwilę?” I konała ze śmiechu. Albo żeby jeszcze bardziej ją wkurzyć, mówiła, leżąc cała spocona, w cieniu, że mrówka haruje jak wół.”Trzeba mieć nierówno pod sufitem, żeby łazić wte i nazad, taszcząc pszenicę w takim upale, ty głupia cipo”.

Mrówka rzecz jasna dostawała szału. Czasem zatrzymywała się i wygrażała pięścią szarańczy. „Spadaj i idź się jebać” - mówiła. A szarańcza odpowiadała: „A wiesz, że może pójdę, skoro ty nie masz czasu”. Niekiedy mrówka omijała ją łukiem, zgrzytając zębami czy co tam mrówki mają w gębie. Jeszcze przyjdzie zima - mamrotała pod nosem, zgarbiona pod ciężarem zapasów. - Jeszcze przyjdzie zima, dziwko, i wtedy będziesz się miała z pyszna. Śpiewaj sobie, śpiewaj. Bo ten, co w sierpniu śpiewa i leniuchuje, w grudniu głodny i choruje”.

Ale szarańcza zaśmiewała się do łez.

W końcu przyszła zima i jak należało się spodziewać, spadło śniegu od groma. Mrówka zacierała ręce w swoim cieplutkim mrowisku, przy grzejniku, i syciła oczy widokiem pełnej spiżarni. I myślała: teraz przyjdzie ta głupia cipa i będzie błagać o ciepły kąt, ledwo żywa z głodu i zimna. Teraz przyjdzie i będzie robiła wszystko, żeby wzbudzić współczucie. Ale to się jej nie uda. Dostanie za swoje. Odbije się od moich drzwi, jak pragnę zdrowia.

I kiedy tak mrówka siedziała sobie w trampkach i szlafroku przed telewizorem, oglądając talk-show Tómbola, zadzwonił dzwonek u drzwi. I mrówka wstaje powoli, rozkoszując się swym tryumfem. Przyszła ta bezwstydnica, myśli. Zesztywniała z głodu i zimna. Ciekawe, czy teraz też chce jej się śpiewać.

Mrówka otwiera drzwi i gębę otwiera ze zdumienia - na progu stoi szarańcza ubrana w zajebiste futro z norek, a na ulicy czeka na nią rolls royce.

- Przyjechałam się pożegnać - oznajmia szarańcza. – Bo kiedy ty ciężko pracowałaś, ja poderwałam jednego świerszcza z PP [PP - Partia Ludowa.], który śpi na forsie. Ale naprawdę śpi, stara.

- No, dobra, daj już spokój - mówi osłupiała mrówka.

- Przysięgam. I Manolo (bo świerszcz nazywa się Manolo i jest boski) sponsoruje mnie i wynajmuje dla mnie odlotowe mieszkanie, stara. A teraz jadę do Londynu nagrać płytę.

- Nie pierdol.

- Serio. A potem Manolo zabiera mnie w rejs po Morzu Śródziemnym, sama rozumiesz: Włochy, Turcja, Grecja... Od czasu do czasu będę ci wysyłać widokówki. No, to cześć.

Szarańcza podnosi norkowy kołnierz i odjeżdża rolls roycem, a mrówka zostaje z rozdziawioną gębą w drzwiach. Potem powoli je zamyka i zamyślona wraca do grzejnika i telewizji. Siada sobie i patrzy na spiżarnię, a potem znowu na drzwi.

I przypomina sobie tego mrówka, który w końcu poderwał inną mrówkę, jej przyjaciółkę, taką tam jedną Matyldę. Cholera, myśli, zapomniałam powiedzieć szarańczy, że skoro już jedzie do Grecji, to niech zapyta, czy jeszcze mieszka tam ten Ezop. Starszy człowiek, pisarz. A jeśli go spotka, niech go ode mnie pozdrowi. I niech go kopnie ode mnie w dupę.

KONIAK NA ŚNIADANIE

Wszedł do baru i po prostu zamówił koniak, ot tak, zwyczajnie, chociaż nawet nie wybiła jeszcze ósma rano w świąteczny dzień. Był niski, suchy i smagły, w białej, czystej, świeżo wyprasowanej koszuli, miał czarne włosy, wciąż gęste, z odrobiną siwizny, trochę wilgotne, starannie zaczesane do tyłu. Na pewno przekroczył już dawno pięćdziesiątkę. Na jego lewym przedramieniu widniał zielonkawy tatuaż, prawie nieczytelny, wypłowiały od słońca i morskiej wody.

Są faceci, którzy podobają mi się od pierwszego wejrzenia, i tego od razu zaliczyłem do tej kategorii. Jak już mówiłem, było bardzo wcześnie. O tej porze na lewantyńskim wybrzeżu nie ma wiatru, a słońce jest jedynie czerwonawą tarczą, ledwie odklejającą się od wody. Było to typowe rybackie miasteczko, z tych, co to mają nabrzeże, łódki i stare domy z dachówkami oraz wielkimi oknami z kratą niemal do ziemi. Domy, przed którymi w gorące letnie wieczory starsze kobiety i wiekowe babcie siadają na progu w samych koszulach, żeby patrzeć, jak mija życie.

Był to jedyny otwarty bar. Nie jakaś tam pretensjonalna kawiarnia, tylko dobra portowa knajpa - z tych, co to istnieją od zawsze, ze zniszczonym kontuarem, plastikowymi krzesłami, zdjęciami drużyn piłkarskich na ścianach i wizerunkami Matki Boskiej pomiędzy butelkami brandy i koniaku. Jedno z tych miejsc, które przetrwały z innych czasów - kiedy to we wszystkich portach były bary jak Bóg przykazał: z dokerami o zniszczonych rękach, marynarzami, rybakami i zmęczonymi kobietami, które paliły papierosy i rozmawiały z facetami, zwracając się do nich - wtedy robiły to jeszcze tylko one - per ty.

Chudy facet z włosami zaczesanymi do tyłu jednym haustem wypił koniak nie mrugnąwszy okiem. Oprócz niego był tu jeszcze podsypiający staruszek i trzech nieogolonych facetów, którzy wyglądali tak, jakby właśnie przybili do nabrzeża po nocy ciężkiej harówki na morzu za nędzne grosze. Wszyscy mieli przy filiżankach z kawą kieliszki koniaku, choć godzina była wczesna. Widzisz, pomyślałem, im nie przyjdzie do głowy robić w sokowirówce świeży sok z marchewki albo zaparzać ziołowe herbatki, albo chodzić na róg ulicy po ciepłe croissanty. Należeli do tych, których niemądre siusiumajtki bez wahania klasyfikują jako alkoholików: tak wcześnie, a już chleje, itp., itd. Zupełnie jak wtedy, gdy w jakimś przydrożnym barze widzisz kierowcę ciężarówki, podjeżdżającego o szóstej rano i wypijającego whisky, chlup, jednym haustem, zanim znowu siądzie za kierownicą, a ludzie mówią: Patrzcie, co za typ! Bywają jednak zawody, w których nie ma miejsca na delikatessen. Prace, wymagające takiego wysiłku, że życie staje się nie do wytrzymania i jeśli nie trzaśniesz sobie grzdyla, który rozgrzeje ci flaki, zanim zabierzesz się do roboty, nie wytrzymasz nawet trzech minut bez rzucania mięchem. A nawet rzucając.

Tak jak te „dodatki motywujące” na bazie bimbru, które wlewają w siebie górnicy, albo kawa po kapitańsku rybaków, w której skondensowane mleko i kawa są tylko pretekstem, żeby trzasnąć sobie porcyjkę koniaku na trzy palce, zanim przed świtem wyjdą w morze, by tam walczyć o życie.

Chudy, zaczesany do tyłu facet zamówił jeszcze jeden koniak. Obserwowałem, jak zapala papierosa i wypuszcza dym, podnosząc kolejny kieliszek do ust. Miał kanciastą, ogorzałą twarz, całą w bruzdach - twarz prawdziwego twardziela. Pachniał czystością, niedawną kąpielą i płynem do golenia. Przez moment zastanawiałem się, co robi poza domem o tej porze, i to w święto, aż w końcu dotarło do mnie, kiedy się przyglądałem, jak opiera się o bar, jak popija koniak i pali Ducados, że ten facet wstawał wcześnie przez całe swoje życie, w dzień powszedni i w święta. Że to po prostu rutyna, naturalne przyzwyczajenie, i że te dwa koniaki, które właśnie w siebie wlał, to był tylko nieustanny dalszy ciąg setek, może tysięcy koniaków, które codziennie pomagały mu utrzymać się na nogach i stawić czoło porankowi, i temu, co z sobą przynosił. W innej sytuacji próbowałbym postawić mu jeszcze jeden koniak, żeby z nim pogadać i coś z niego wyciągnąć. Trzeba jednak mieć wyczucie w tych sprawach - pora nie była odpowiednia. Ten z tatuażem nie był człowiekiem, który by wypowiedział trzy słowa pod rząd przed siódmą wieczorem. Widziałem, jak powoli dopija drugi kieliszek - chociaż ostatni łyk wypił bardzo szybko, odrzucając głowę do tyłu. Potem zapłacił nie pytając o rachunek, w ogóle nic nie powiedział, tylko wyszedł i powoli oddalił się w stronę nabrzeża. Słońce stało już trochę wyżej i raziło w oczy, odbijając się od spokojnej wody pomiędzy zacumowanymi kutrami, stosami sieci i chorągiewek pływaków. Przymknąłem oczy i jeszcze przez kilka chwil, patrząc pod światło, odprowadzałem wzrokiem jego postać zmierzającą donikąd.

CZEKAM, WIOSŁUJĄC

Już trzech czytelników przysłało mi tę samą historię, która krąży po okolicy. Utrzymują, że jest zmyślona, ale ja mogę się założyć, o co chcecie, że jest prawdziwsza niż samo życie. To historia tak wspaniała i tak jednocześnie nasza, to znaczy hiszpańska, o ile to w ogóle jest jeszcze Hiszpania, że niepodzielenie się nią z czytelnikami byłoby przejawem niebywałej podłości - czego już raz się dopuściłem, nie wiem, czy państwo to pamiętają, w odniesieniu do rozlicznych wariantów opowieści o męskich atrybutach. Ta też jest niebanalna, więc przepisuję ją bezczelnie, niemal bez żadnych własnych komentarzy.

W 1996 roku, jak odnotowują kroniki, zorganizowano zawody wioślarskie pomiędzy dwiema drużynami: pierwszą złożoną z pracowników pewnego hiszpańskiego przedsiębiorstwa i drugą z pracowników innego podobnego przedsiębiorstwa japońskiego. Już od startu Japończycy energicznie ruszają, krzycząc: Banzai! Banzai!, mocno dają wiosłami i przepływają linię mety na godzinę przed drużyną hiszpańską. W wielkim zamieszaniu dyrekcja hiszpańskiego przedsiębiorstwa zarządza śledztwo i dostaje następujący raport: „Zdołano ustalić, iż zwycięstwo Japończyków ma swe podstawy w przebiegłości taktycznej: podczas gdy ich reprezentował jeden sternik i dziesięciu wioślarzy, w naszej drużynie był jeden wioślarz i dziesięciu dyrektorów personalnych. W przyszłym roku w celu zapewnienia zwycięstwa zostaną podjęte odpowiednie kroki”.

W roku 1997 znowu zorganizowano zawody i znowu japońska ekipa wyprzedziła tych z Villadiego, już od pierwszego uderzenia wiosłami. Drużyna hiszpańska, pomimo swoich koszulek z napisem Lotto, butów Nike i wioseł z hydrokarbonu, na które przedsiębiorstwo nieźle się wykosztowało, tym razem przypłynęła o dwie i pół godziny później - jak to wykazał chronometr firmy Breitlin, będącej sponsorem zawodów, wyposażony w GPS i antenę satelitarną. Znowu zbiera się dyrekcja, nieco smętna po zmyciu jej głowy przez zarząd, i powierza zbadanie sprawy powołanemu na poczekaniu departamentowi. Po dwóch miesiącach badań ustalono, że „drużyna japońska, przy zachowaniu ewidentnie konserwatywnej taktyki, utrzymała swój tradycyjny skład osady, liczyła ona bowiem jednego kapitana drużyny i dziesięciu wioślarzy, podczas gdy drużyna hiszpańska, dzięki wprowadzeniu nowatorskich środków wprowadzonych po przegranej w poprzednim roku, wybrała strukturę otwartą, bardziej dynamiczną, i składała się teraz z jednego dyrektora personalnego, jednego doradcy zarządu, trzech przedstawicieli związków zawodowych (którzy zażądali dla siebie miejsca na pokładzie), pięciu dyrektorów sekcji i jednej JPWF (Jednostki Produkcyjnej Wysiłku Fizycznego), czyli wioślarza. Jest oczywiste, że to właśnie wioślarz okazał się osobą niekompetentną”.

W obliczu tak ważkiego raportu firma tworzy specjalny departament mający się zająć wyłącznie przygotowaniem następnych regat. Zatrudniono nawet firmę public relations do kontaktów z prasą i tak dalej. W zawodach w 1998 roku ci z Kraju Wschodzącego Słońca znowu ruszają z kopyta, raz-dwa, razdwa, i jeszcze starcza im czasu, żeby się zatrzymać i porobić sobie trochę zdjęć oraz zjeść smażoną rybę, po czym bez większego wysiłku docierają do mety. Tymczasem hiszpańska łódka, której kadłub i wyposażenie zostało specjalnie na ten wyścig zamówione w dziale nowych technologii, finiszuje dopiero cztery godziny później. Tym razem już nie ma żartów - tym razem bierze sprawy w swoje ręce sama góra i zwołuje zebranie na najwyższym szczeblu. Wyłoniona na nim specjalna komisja śledcza po trzech miesiącach przedkłada następujący raport: „W tym roku drużyna z Nipponu tradycyjnie już wystartowała w składzie jeden kapitan drużyny i dziesięciu wioślarzy.

Hiszpanie, po zewnętrznym audycie i dzięki specjalnemu doradztwu niemieckiej grupy Sturm und Drang, zdecydowali się na skład bardziej awangardowy i wysoce skuteczny, mianowicie na dyrektora personalnego, trzech dyrektorów sekcji wyróżnionych w ubiegłym roku za produktywność, dwóch audytorów od Arthura Andersena, jednego tylko reprezentanta związków, trzech zaprzysiężonych obserwatorów, którzy przysięgli nie spuszczać wioślarza z oczu, oraz z wioślarza, którego przedsiębiorstwo ukarało odebraniem dodatków i premii za nieuzasadnioną przegraną w roku poprzednim”.

Co do następnych regat - czytamy dalej w raporcie - zdaniem komisji powinno zatrudnić się wioślarza z zewnątrz, spoza firmy, gdyż po dwudziestej piątej mili zauważono u wioślarza z drużyny niepokojące oznaki lenistwa i upadek morale, co wyrażało się komentarzami - wypowiadanymi przez zęby, pomiędzy kolejnymi pociągnięciami wioseł - w rodzaju: „Niech was wszystkich szlag trafi” albo: „Sami se kurwa wiosłujcie”. Są to jaskrawe symptomy zupełnego braku ambicji i woli walki, całkowicie dyskwalifikujące tego zawodnika. ANGEL Córka Angela wychodziła za mąż, a ja byłem na ślubie i patrzyłem, jak Angel, z kwiatem w butonierce, robi za świadka, rozdając cygara zaproszonym gościom. Jego córka wychodziła za wielkiego chłopaka, dobrego i robotnego, z tych, co to teściowe ich uwielbiają, a teściowie częstują papierosami. Wychodziła za mąż córka mojego kumpla, króla oszustów, eksprzestępcy który opowiadał w radio swoje przygody i który później wrócił na dobrą drogę, a teraz żyje, jak się da, za sto tysięcy peset miesięcznie, pracując dla pewnej - to dopiero są jaja - firmy ubezpieczeniowej. Wychodziła za mąż córka mojego przyjaciela, który był złodziejaszkiem, bokserem bez szczęścia, ulicznym naciągaczem. Tego, który jak nikt inny w dzielnicy posługiwał się nożem i którego miejscowa arystokracja, czyli ludzie na co dzień walczący o życie, szanowała zawsze jako człowieka uczciwego i słownego, co to nigdy nie opuści przyjaciela w nieszczęściu ani nie będzie szydził z wrogów, bez względu na to, jakimi są skurwielami.

Poznaliśmy się z Angelem piętnaście lat temu. Ze względów zawodowych potrzebowałem rzezimieszka biegłego w pewnych niepokojących umiejętnościach. On był najlepszy w tej dziedzinie, więc zawarliśmy dżentelmeński układ. Później było wiele barów, wiele piw i wiele rozmów, no i ten piątkowy program w radio, Prawo ulicy, z Manolem i innymi, który trwał pięć cudownych lat, aż do czasu, kiedy otrzymał nagrodę Ondas i wtedy podstępnie zabrał go nam ówczesny dyrektor RNE (Radio Nacional de Espana), niejaki Diego Carcedo, fałszywy obrońca wolności i pierdolony demokrata.

Przyjemnie było patrzeć na Angela robiącego za świadka, z tym jego nosem boksera i ciemnymi oczyma, uważnymi, patrzącymi na ciebie twardo, jakby ich właściciel czytał podręcznik szkolny, którego on nigdy nie używał. Jego szkołą była ulica, gliny, forsa, wspólnicy. Dlatego jest, jaki jest. Twardy i prawdziwy do bólu. Angel jest moim kumplem, moim przyjacielem, moim bratem. Pozwolił mi nawet użyć siebie jako modelu jednej z postaci w Ostatniej bitwie templariusza. Aż któregoś dnia zadzwonił do mnie i powiedział: „Słuchaj, kolego, mała wychodzi za mąż, tak więc chcę cię tu widzieć i nawet jeśli będę musiał odejść od stołu, żebyś ty miał gdzie usiąść, to odejdę”. No więc poszedłem, nie miałem wyjścia, w granatowej marynarce i pod krawatem. Wszyscy zaproszeni byli bardzo szacownymi osobami - przyjaciele i rodzina pana młodego oraz koledzy z obecnej pracy Angela - ale jeszcze udało mi się wyłowić jakichś rozbitków z dawnych czasów.

Stałem więc przed wejściem do kościoła, rozmawiając z Patillasem i Mellao. Patillas jest już taki stary, że ja pierdolę, poczęstował mnie papierosem, przepraszając za jasny tytoń, który teraz pali i który jest gówniany, ale kiedy”żegnasz się z ulicą”, powiedział, trzeba już bardzo uważać z wydawaniem gotówki. I Mellao, omijający obecnie łukiem komisariaty, opowiadał mi o tym, jak to on, Patillas i Angel, kiedy byli młodsi, wypuszczali się razem na fiestę do Sewilli, na różne lokalne święta, a także na Ibizę w lecie, żeby oskubać Jankesów i innych frajerów, i jak podczas jednej zaledwie nocy przepuszczali masę szmalu. A potem poszliśmy na obiad - byli mariachis i tańce.

Angel zatańczył pasodoble z drużbą, później zaś zaszyliśmy się razem w jakimś zakątku, żeby stamtąd w spokoju pooglądać sobie widoki i gości. Wypaliłem cygaro farias, gadając o dawnych czasach: obyś miał trzydzieścioro porządnych wnuków, takich jak ty, kolego, a ja przyjadę na trzydzieści kolejnych chrzcin. I cała trzydziestka w końcu załatwi cię na men.

Byłem na tym ślubie jedynym człowiekiem z naszej dawnej radiowej ekipy. Angel zaprosił wszystkich, ale czas mija i ludzie mają różne sprawy na głowie, no i zmieniają się. Gliniarz Manolo jest teraz gwiazdą telewizyjną - usprawiedliwiał go Angel - jest zawalony robotą i pełno ma przeróżnych spotkań. Mayte gdzieś się wyprowadził, a Mar Racamonde robi właśnie reportaż. Reszta z naszej grupy gdzieś się rozproszyła na wertepach życia, jak Ruth, która dla kariery stroiła się w toalecie w RNE w minispódniczkę, a dziś któż może wiedzieć, gdzie w ogóle jest. Albo Juan, niski i jasnowłosy, Juan i jego tandem, i te jego czyściutkie koszule prasowane przez matkę, nikt już więcej nigdy o nim nie słyszał. I tak z cygarem wypalonym do połowy w jednej ręce, a dżinem z tonikiem w drugiej, patrzyłem na Angela i uśmiechałem się do niego, on zaś jak zawsze unosił brew do góry zawsze z tym samym wyrazem zrezygnowanego stoicyzmu i mówił: Takie jest życie, stary. Ja zaś myślałem sobie w duchu: Ależ ty masz szczęście, Arturku. Toż to przywilej, że taki facet jak Angel zaprasza cię na wesele swojej córki i nazywa cię swoim przyjacielem.

1999

CZASZKI Z ZULPETEC

Nie było złota, nie było sławy, za grosz. Jest w Meksyku miejsce o nazwie Zulpetec. Jakiś rok temu archeologowie odkryli tam u podnóża starej świątyni szczątki hiszpańskich konkwistadorów i kilku wojowników z plemienia Tlaxcalteków - Indian podbitych przez Azteków, którzy stali się wiernymi sprzymierzeńcami Corteza i walczyli u jego boku nawet po Smutnej Nocy i po rzezi w Otumbie. Ciała Hiszpanów zostały potraktowane wedle wyszukanego rytuału tzomplantli: obdarto je ze skóry, a po wyrwaniu serca i zjedzeniu niektórych wnętrzności wystawiono ich czaszki na widok publiczny, nabijając je na ogrodzenie świątyni. Tak więc możecie sobie państwo wyobrazić całą tę panoramę.

Na wpół schowana pomiędzy zaroślami, które atakowały ją przez te długie lata, świątynia z Zulpetec jest teraz tylko spaloną przez bezlitosne słońce kupą czarnych kamieni. Przed czterema wiekami Indianie z Tesalco, sprzymierzeńcy Azteków, oddawali się w tejże świątyni kultowi Ehecalt, boga wiatru, toteż archeologowie - niektórzy spośród nich to Hiszpanie - pracują nad tym, by w pewnym sensie przywrócić ich do życia..

Tesalco straszliwie zapisało się w historii, w tej okolicy bowiem, w pierwszych dniach czerwca 1520 roku, pięćdziesięciu Hiszpanów i trzystu ich sprzymierzeńców - Tlaxcalteków Hernana Corteza, którzy szli z tyłu, wpadło pomiędzy Veracruz i Tenochtitlan w zasadzkę typu ratuj się, kto może. Ci, co nie mieli szczęścia zginąć w walce w wąwozie, zostali zawleczeni do świątyń i poddani obrządkowi poświęcenia po to, by później można było ich krwią zalać ołtarze. Bo Aztekowie też byli nieźli. Niewiele więcej wiadomo o tych zabitych nieszczęśnikach, poza tym, że później, jak opisuje to Hernan Cortes w swoim trzecim Liście, znaleziono skóry ich koni, resztki ubrań i broni, a sam Cortes zobaczył na ścianie przybytku, w którym przetrzymywano ostatnich więźniów przed złożeniem ich w ofierze, napis węglem: „Tutaj więziony był nieszczęsny Juan Yuste”.

Zapewne politycznie poprawne byłoby teraz stwierdzić, że kto szuka guza albo złota, ten je znajduje, zawsze jednak przy tym ryzykuje, że go nadzieją na pal.

W obecnej dobie okrucieństwa z czasów podboju Meksyku, bezwzględność najeźdźców z jednej i obrońców z drugiej strony, żądza złota i niepohamowane ambicje, niewolnictwo Indian i ich tragedia, która ciągnie się po dziś dzień, są powszechnie znane. Wszystko to wiem i dociekałem tego właśnie tam, w Meksyku, w terenie, korzystając z towarzystwa przyjaciół i z książek. A mimo to, gdy słuchamy boga wiatru, gwiżdżącego między kamieniami w Zulpetec, bez względu na to, jak bardzo nasza świadomość zdolna jest oddzielić ziarno od plewy, nie może nie przeniknąć nas dreszcz grozy, kiedy pomyślimy o Juanie Yuste i jego kompanach. Nie dlatego, że się litujemy nad jego losem.

W końcu życie to loteria - albo wygrywasz, albo przegrywasz;

to szaleńcza przygoda - albo zabijasz, albo sam giniesz. Zostawiasz głód i nędzę zniszczonej, niewdzięcznej Hiszpanii, trzymanej za pysk przez księży, królów i magnatów, i jedziesz podbijać Meksyk czy Peru, i albo zdobywasz bogactwa na całe życie, albo zdychasz, trawiony gorączką, utytłany krwią i błotem, opędzając się szpadą przed waleczną indiańską tłuszczą, która osacza cię, chodź tu, stary, damy ci złoto - aż w końcu wloką cię do ołtarza, gdzie na samym szczycie czeka już kapłan z nożem z obsydianu.

I kiedy tak stałem, patrząc na szczątki świątyni z tamtej epoki, to chociaż nie solidaryzowałem się w żadnym razie z tym, co Juan Yuste i jego kompani poszli tam robić, nie mogłem powściągnąć w sobie przedziwnego uczucia zrozumienia. Miałem ochotę puścić oko do tych wszystkich walecznych zwierzaków, którzy być może urodzili się w moim albo w państwa miasteczku i którzy - zamiast ograniczyć się do lizania tyłka kolejnemu paniczykowi i marnieć na lichej ziemi bez przyszłości - zdecydowali się postawić wszystko na jedną kartę, wybierając pęd ku przygodzie, ku złotu, ale też ku straszliwej śmierci, będącej ceną za to złoto. I w ten to sposób wypełnili strony podręczników historii okrucieństwami i, co wcale nie musi pozostawać z tym w sprzeczności, także opisami naprawdę niezapomnianych, wręcz wspaniałych dokonań.

Proszę przeczytać wspomnienia Corteza albo pamiętniki żołnierza znanego pod imieniem Bernal Diaz del Castillo, a zrozumiecie państwo, co chciałem powiedzieć. Nieszczęsny Juan Yuste i wszystkie pozostałe nieprawdopodobne skurwysyny, nadziani na pal lub nie, ryzykowali własną skórę, żeby zdobyć Eldorado. Dzisiaj my, wnuki ich wnuków, oglądamy Big Brothera i sprzedajemy się za żałosną szklankę kawy z mlekiem.

KOBIETY W CZERNI I BIELI

Mam przyjaciela, któremu wyciąłem naprawdę niezły numer. Nazywa się Sealtiel Alatriste i za każdym razem, kiedy przyjeżdża do Hiszpanii i mówi, jak się nazywa, wszyscy natychmiast reagują na jego nazwisko w podobny sposób: „No nie, proszę powiedzieć, jak się pan naprawdę nazywa”. Nigdy nie przypuszczaliśmy, Sealtiel i ja, tamtej nocy pijaństwa i mariachis, kiedy to z mety załatwiliśmy się tequilą w barze, gdzie śpiewa Paquita la del Barrio, w samym środku kolonii Guerrero, że obietnica, jaką mu złożyłem, iż ochrzczę jego imieniem jednego z bohaterów moich powieści, wywoła podobne zamieszanie. Ale sami widzicie. Oprócz tego, że Sealtiel jest jednym z moich najlepszych przyjaciół i domniemanym ojcem chrzestnym, czy jak to się tam mówi, mojego fechtmistrza z XVII wieku, jest też znanym meksykańskim wydawcą oraz znakomitym pisarzem z pół tuzinem książek na koncie, które w Meksyku zwykle figurują na listach bestsellerów.

Teraz jego hiszpańscy wydawcy przesłali mi powieść Verdad de amor, którą przeczytałem już w pierwszym, meksykańskim wydaniu. A przeglądając ją, z przyjemnością, którą człowiek odczuwa podczas lektury dobrze napisanych książek, zwłaszcza gdy są napisane przez przyjaciół, ponownie odnalazłem w historii paryskiego barmana i Chemy, miłośnika kina, zafascynowanego słynną aktorką, której kiedyś przyglądał się, jak powoli się rozbiera, wspólną filmową fascynacją, którą Sealtiel i ja - przyjaźń składa się z takich właśnie rzeczy - dzielimy od jakiegoś czasu: Maria Felix. Maria mojej duszy. Prawdziwa dama. Kobieta pełna pychy, twarda i zimna. Żołnierz luksusu, osoba która pomiędzy jednym a drugim bolerem roztrzaskała na kawałki serce chudego Augustina Lary, który napisał dla niej Maria Bonita. Kobieta w każdym calu.

Zmuszony do konsumowania produktów wytwarzanych taśmowo w Hollywood czy gdziekolwiek indziej człowiek nie może rzewnie nie wspominać o tym, jak takie produkty pakowane były dawniej. W świecie kreowanym teraz w technikolorze, gdzie szczyt kobiecości ucieleśnia Sandra Bullock - nic tylko w łeb sobie strzelić - my starzy szwoleżerowie gwardii, którzy jeszcze pamiętamy świat czarno-biały, tworzymy tajemne bractwo, które rozpoznaje się po mrugnięciu oka i nie wypowiedzianym nawet do końca tytułem filmu. I tylko czasami, kiedy możemy być pewni, że wszystkie te zasrane telewizory są zgaszone, że barman myje w kącie szklanki, że wszystkie te Silkes i Winony, oraz Silverstony, a także inne blade cipciedupcie i słodkie idiotki z seriali, bezkofeinowe cipeczki i tym podobne ofiary losu poszły spać albo ganiają w tę i z powrotem po pochylonym pokładzie Titanica, gotowe zaraz się utopić pośród krzyków i pocałunków wymienionych z Leonardem di Caprio, dopiero wtedy, jak powiadam, otwieramy butelkę i robimy przy stole miejsce dla Kobiety przez duże K, dla prawdziwej Kobiety, drogi Watsonie, w której skupiają się wszystkie kobiety świata. Ta, która pieści, leczy, całuje, zabija, i której biodra nie zasypiają. Kobieta bezwzględna i wspaniała, która wie, czego chce.

Femme fatale, z powodu której kiedyś mężczyźni tłukli się po mordach albo walczyli w pojedynkach, cisnąwszy uprzednio rękawicę w twarz przeciwnika, albo dźgali się nożami w zapalczywej kłótni toczącej się w oparach dymu i wina, i szlachtowali się bez litości dzięki czemu mogły się narodzić tanga, bolera, corridos i cople, no i te niezapomniane filmy na zjełczałym celuloidzie, które do dzisiaj budzą w nas dreszcz.

Nie ma już pań tego formatu, widać to gołym okiem.

I wszawy świat cierpi z tego powodu. Ava Gardner nie tańczy już na żadnej plaży w Acapulco a Kim Novak nie jedzie na piknik, Sophia Loren nie zsuwa z nóg pończoch, gdy w tym czasie Mastroianni prawie że wyje, Marlena Dietrich nie jest Szanghaj Lily, zaś Rita Hayworth nie drży przed Orsonem Wellesem, wsuwając papierosa do ust, ani Maria Felix nie przejeżdża konno z Jorgem Negretem obok Skały Dusz ani Greta Garbo nie kradnie klejnotów Johnowi Barrymore’owi w żadnym przeklętym Grand Hotelu. Dlatego kiedy - jak to zdarza się z Sealtielem - człowiek natrafia na mrugnięcie członka sekty, masoński gest dostrzegalny tylko dla wtajemniczonych, i milczy albo zaledwie insynuuje to, czego w gruncie rzeczy nie da się zainsynuować, zawsze pojawia się mu na ustach szeroki uśmiech solidarności i zrozumienia.

Cóż mogą bracie wiedzieć te dupki, o tym jakie były kiedyś prawdziwe kobiety, w czerni i bieli, z tłem dźwiękowym w postaci strzelania łupinami słonecznika i chrzęstem prażonej kukurydzy. Cóż mogą wiedzieć o tym, jaka była Maria Felix w Enamorada, ta młoda dziewczyna z dobrego domu idąca na wojnę jako prosty żołnierz, idąca dumnie, z ręką wspartą na siodle Pedra Armendariza. Cóż mogą wiedzieć te lalusie, jaka była, jaka jest prawdziwa kobieta.

KULTURALNE STRONY

Mam przed sobą zdjęcie z gazety, na którym leży naga postać naturalnych rozmiarów, uformowana z galaretki z orzechami, kandyzowanymi brzoskwiniami i nadziewana owocami. Rzecz ta pojawiła się w różnych dziennikach o ogólnokrajowym zasięgu na stronach poświęconych kulturze. Bo według podpisu pod zdjęciem nie chodzi o zwykłe ciasto, uwaga, tylko o dzieło sztuki. Aby to poświadczyć, artysta, narodowości meksykańskiej, pokazywany jest obok swego dzieła też na golasa, w kuchennym fartuchu, z twarzą zakrytą kominiarką a la subcomandante Marcos i autonomicznym mikrofonem, z tych, co to je wylansowała Madonna. Osobnik na zdjęciu trzyma w ręku nóż i oddaje się ciachaniu polukrowanego ciała i nakładaniu go na plastikowe tacki zgrai stłoczonych wokół niego imbecyli - trzymający w rękach własną tackę, każdy uśmiechnięty, a jego twarz wyraża zachwyt z powodu obecności w tym właśnie miejscu, każdy nie może się wprost doczekać udziału w soczystym święcie ludożerstwa. Są też fotografowie - właściwie powinno by ich być jeszcze więcej, oraz przedwcześnie dojrzali młodzieńcy o wyglądzie intelektualistów, z gatunku tych, co to gdy zabiorą głos, mówią bez końca, opowiadając ci swoje nieciekawe życie, a także damy, z wyglądu teoretycznie godne szacunku, ze sznurami pereł na szyi, i jędrne panieneczki, i umiarkowanie snobistyczne lafiryndy, i cała reszta towarzystwa nieodzownego przy takich wydarzeniach.

No i tłoczą się wszyscy do kupy przy włochatych pachwinach artysty, trzymając tacki w górze, przejęci, by nie przegapić niezapomnianej chwili, tego historycznego momentu. No właśnie - mówią ich szczęśliwe miny - człowiek w końcu po to chodzi na prezentacje książek, na wystawy, koncerty, uczestniczy

w podobnych jak te wydarzeniach, żeby jakiś goły koleś w kominiarce przekonał cię, że konsumpcja sztuki jest zjadliwa. Żeby przy odrobinie szczęścia trafił ci się galaretkowy fiut i żebyś mógł go zjeść z plastikowego talerza. Żeby przeżywać kulturalne orgazmy, takie jak ten.

Nie było w pobliżu żadnego ministra - w tym samym czasie odbywał się kongres PP - ale nie ma najmniejszych wątpliwości, że gdyby któryś z nich miał wolną chwilkę, na pewno by tam wpadł, wystawiając swoją gębę prosto do kamery telewizyjnej i obiektywów fotografów. I z talerzem w ręku, a bitą śmietaną na ustach mówiłby, że to bardzo smaczne i że zajebista jest ta desakralizacja sztuki, odarcie jej ze zbędnego formalizmu, zjedzenie jej i tak dalej. Im większymi analfabetami są nasi politycy - a te dwa pojęcia prawie zawsze okazują się synonimami - tym bardziej lubią pokazywać się na poświęconych kulturze stronach dzienników. Dawno już minęły czasy tego archaicznego podziału stosowanego kiedyś w gazetach, na społeczeństwo, kulturę i spektakle. Trwające od wielu dekad skuteczne zarządzanie, nadzorowane przez totalnych debili, wydało swoje owoce i zżarta przez mole faszystowska idea pojmowania kultury w kategoriach klasycznych - wiecie, dziewięć muz i tym podobne dyrdymały - stała się nieprzydatna.

Ten, kto tego nie kuma, jest reakcjonistą, a w dodatku baranem, stąd też znakomita większość redaktorów naczelnych, szefów działów, prezesów zarządów i dyrektorów dzienników oraz programów informacyjnych w radio i telewizji, wliczając w to El Semanal, rozumieją to jak należy. Obecnie Meksykanin w kominiarce i pokaz mody z Naomi Campbell na wybiegu Cibeles oraz wino z doliny Duero, a nawet ostatnie dziecko Rociity są - a dlaczego by nie? - oficjalną kulturą. Tak samo szanowaną, a może jeszcze bardziej niż freski Piera della Francesca, koncert Albeniza czy też ostatnia powieść Miguela Delibesa. A któregoś dnia zobaczyłem w wysokonakładowym dzienniku to, czego jeszcze mi brakowało: korrida na stronach poświęconych kulturze. Z Jezulinem. Teraz już tylko trzeba będzie jak najszybciej umieścić tam piłkę nożną – niewątpliwą kulturę, masową.

Słowo kultura ciągle jest na ustach tych samych, czyli głupkowatych analfabetów, równie dobrze nadających się do Ministerstwa Przemysłu, jak i Spraw Zagranicznych albo do Edukacji czy Kultury, albo na stanowisko sekretarza generalnego NATO. To oni poddają ton. A ten ton z zadziwiającą zgodnością podchwytuje cała banda oportunistów, ludzi ograniczonych umysłowo, a także cyników, którzy żyją z głoszenia coraz to innych poglądów. I otoczenie, i media, i w ogóle wszyscy kretyni, żeby nie wyjść z mody, żeby nie okazać się politycznie niepoprawni, przyklaskują temu i zachwycają się z gorliwością neofitów. Efekt mamy jak na dłoni: tłum kompletnych debili i łotrów i głupków oklaskujących, jak w owej starej baśni, nowe wspaniałe szaty króla, który jest nagi.

STARUSZKA Z SAN TELMO

Kiedy jestem w Buenos Aires, lubię spędzić poranek na pchlim targu San Telmo, pomiędzy straganami ze starociami i namiotami antykwariuszy. Zawsze są tam jacyś milongujący muzycy w kółku ludzi i jakaś kobieta spacerująca w boa i w kapeluszu, ubrana jak owe Margot, które według mojego ojca, śpiewającego o nich przy goleniu, człowiek spotyka nad ranem, samotne i zwiędłe, wychodzące z kabaretów. Na jednej z bocznych ulic odchodzących od placu stoi zwykle staruszek z farbowanymi włosami, ubrany jak Carlos Gardel, włącza kasetę z La cumparsitą i śpiewa ją suchym, zdartym głosem, który kiedyś dawniej był pewnie niski i donośny. Naśladuje przy tym szelmowski gest tych przystojniaków z La Boca i Palermo z nożem w kieszeni kamizelki, których przygody opowiadają nam Borges i Bioy Casares.

Dziadek śpiewa ze wzrokiem wbitym w dal, z wielką godnością, zapatrzony w dawne czasy, kiedy był młody i dziarski i kiedy na jego widok z piersi pięknych kobiet wyrywały się być może westchnienia zachwytu. Zawsze do niego podchodzę i daję mu kilka pesos, a on, nie przestając śpiewać, z nieporuszoną twarzą, dotyka ronda kapelusza. Za każdym razem wydaje mi się, że już go tam nie będzie, kiedy znów przyjadę, ale ciągle go spotykam, każdego kolejnego roku. Nazywam go duchem Carlosa Gardela. A może to naprawdę Gardel, który przeżył pożar tamtego samolotu i teraz krąży po Buenos Aires incognito, cień samego siebie?

Bardzo lubię plac San Telmo, z jego barami i restauracyjkami na balkonach mieszkań, i sklepami - to całe barokowe wspomnienie bogatej przeszłości. Spacer po tej okolicy bywa bardzo przyjemny, jeśli człowiekowi uda się zapomnieć o stadach blond gringos: rozkrzyczanych, żujących gumę, gęgających po anglosasku, wałęsających się otępiałymi stadami i robiących zdjęcia, chociaż nawet nie wiedzą, gdzie są – zresztą w ogóle ich to nie obchodzi. Czasem kupuję stare książki albo grzebię w starych pocztówkach na jakimś stoisku, pośród zmieszanych ze sobą zdjęć Perona, kołatek z brązu, zardzewiałych Kodaków z lat dwudziestych, połamanych blaszanych zabawek i lalek z naturalnymi włosami. W miejscach takich jak to, jeśli tylko masz wyczulone ucho i patrzysz w odpowiedni sposób, i dostroisz opuszki palców, możesz, dotykając starych rzeczy, uchwycić szmer minionego czasu. Wtedy każda ulica, każda twarz, każdy zaułek, nabierają znaczenia. I człowiek poznaje je i rozumie. i naprawdę kocha.

Po odbyciu tego zwyczajowego rytuału, wszedłem, żeby odpocząć, do jednego z barów na placu. I kiedy tam siedziałem, podeszła do mnie jakaś leciwa już kobieta-, przechodziła od stolika do stolika z niebywałą grzecznością i bardzo miłym uśmiechem. Gdy znalazła się blisko mnie, okazało się, że sprzedaje napisaną przez siebie skromną książeczkę. Spojrzałem na tytuł: Aires des tango. Jakiś przygłupi gringo, siedzący przy stoliku obok, odmówił jej w niegrzeczny sposób, co zwiększyło jeszcze moje zainteresowanie książeczką, jednocześnie też spróbowałem przewrócić mu łokciem piwo, kiedy nachyliłem się do kobiety, niestety to mi się nie udało. Powiedziała, że nazywa się Rosa Ruiz de Dugour, jest nauczycielką muzyki, wdową, ma osiemdziesiąt parę lat i sprzedaje tę książeczkę, żeby zarobić kilka pesos.

Uśmiech zdawał się ujmować jej lat, kiedy opowiadała mi, że w młodości tworzyli z mężem artystyczną parę i ich duo nazywało się Orkiestra Typowa Dugour. Aires des tango miał być hołdem złożonym czasom, kiedy razem śpiewali. W książeczce zamieściła słowa piosenek własnego autorstwa i nieboszczyka męża, ciągnęła dalej, podczasgdy ja kartkowałem strony. Już nie ma tej latarni świecącej kerosenem...” - przeczytałem słowa wydrukowane na lichym papierze. Książeczka kosztowała osiem pesos, czyli mniej więcej tysiąc peset. Dałem jej banknot dziesięciopesowy. Kobieta miała inteligentne, pełne słodyczy oczy, i nagle pomyślałem, że pewnie kiedyś była bardzo piękna, a nawet - że jeszcze teraz jest.

„Dokąd pojedzie ta książka?” - zapytała, wyciągając notesik i ołówek. I zaraz dodała, że zapisuje miejsca, do których udają się jej zagraniczni nabywcy. Uszczęśliwiała ją myśl, że jej skromne książeczki poznają świat. Prawie się nie zastanawiałem. „Do Sankt Petersburga - zaimprowizowałem. - Najpierw do Madrytu, a potem do Sankt Petersburga”. Otworzyła szeroko oczy i aż zadrżały jej ręce, tak była podniecona, kiedy zapisywała w notesiku: „Sankt Petersburg - powtórzyła, jakby sobie przypominając - znowu się tak nazywa!”

Potem odeszła pomiędzy ludzi, z siatką pełną książeczek przyciśniętą do piersi, ja zaś zostałem ze swoim egzemplarzem z dedykacją w rękach. Gringo obok, ten od piwa, spoglądał na ulicę inteligentnym wzrokiem woła pasącego się w Arkansas.

Jeszcze raz spróbowałem ukradkiem przewrócić mu piwo łokciem, ale znowu mi się nie powiodło, on zaś spojrzał na mnie lekko poirytowany. Na pewno tęsknił za telewizją i hamburgerem.

DIABEŁ NA KOŁKACH

Jedziesz sobie spokojnie swoim tempem - jakieś sto trzydzieści na godzinę - drogą szybkiego ruchu. Nie ma zbyt wielu samochodów, przed tobą jeszcze trzy długie godziny podróży, a takie drogi są potwornie nudne i czasem nie ma nawet baru, w którym można napić się kawy, więc nucisz sobie pod nosem cople, żeby nie zasnąć. Kończysz Złotą chustkę i zaczynasz Miłość żołnierza - wiecie, ten Cygański Książę - i kiedy dochodzisz do kochałem ją, a ona mnie, kochałem ją, a ona mnie, kochałem ją, a ona mnie, napotykasz na trzypasmowym podjeździe furgonetkę jadącą lewym pasem, bardzo z siebie zadowoloną. Podniszczony nieco transit, astmatycznie czołgając się pod górę, skutecznie uniemożliwia ci naturalne wyminięcie go prawą burtą. Przez chwilę jedziesz z tyłu, żeby się przekonać, czy facet cię zobaczy i ustąpi ci drogi. Ale on, chociaż cię widzi, nie usuwa się, tylko przyspiesza albo raczej usiłuje przyspieszyć, a z rury wydechowej wydobywa się obłok czarnego dymu. który osadza ci się na przedniej szybie. W związku z tym mrugasz mu światłami, ale tamten jest niewzruszony. Spodobał mu się ten pas. Wobec tego robisz zwrot kierownicą i skręcasz na środkowy. Ale w tej chwili trzy pasy przechodzą w dwa i transit znowu zajeżdża ci drogę, zmuszając cię do wyprzedzenia go jedynym wolnym, a więc prawym pasem. Szybkość wykonania manewru nie pozwala ci dojrzeć twarzy kierowcy, ale w myślach życzysz mu wrzodów na dwunastnicy. Jedziesz dalej.

Zjeżdżasz w dół wzgórza. Prawym z dwóch pasów. Jesteś przy Lola czekała w porcie, gdy zaczynasz wyprzedzać japiszona w wypasionej furze. Ponieważ japiszon mocno halsuje, wyprzedzasz go bardzo ostrożnie. W tej samej chwili zaskakują cię błyski jakichś świateł w lusterku wstecznym. Patrzysz i widzisz wzmiankowaną wyżej furgonetkę niemal na twoich plecach, żądającą niecierpliwie ustąpienia z drogi. Gdyby musiała zahamować, wszyscy bylibyśmy załatwieni, japiszon, ja i ten kretyn z transita. Przyspieszasz więc, zjeżdżasz na prawo, a furgonetka przelatuje jak szalona, na pełnym gazie, wykorzystując zjazd ze wzgórza. Sto sześćdziesiąt, oceniasz, zastanawiając się, czy kierowca jest w stanie kontrolować to. co ma w rękach. Odpowiedź powinna brzmieć tak, bo kawałek dalej stoi dwóch policjantów na motorach, i patrzy jak przejeżdża ten skurwysyn, i... dalej sobie gawędzi. Wzruszasz ramionami i zaczynasz Sombrero, naśladując dostojny ton głosu Pepe Pinty:

,Aj, moje sombrero”. Nowy podjazd, i - Matko Boska! - znowu on, ten transit kuśtykający pod górę i oczywiście znów na lewym pasie. Jedziesz za nim, przekonujesz się po chwili, że prawie nie rusza się z miejsca, więc znowu jesteś zmuszony go wyprzedzić. Twój manewr zostaje powitany błyskaniem światłami przez kierowcę, który najwyraźniej uważa, że uczyniłeś mu osobisty afront. Ty, rzecz jasna, też zaczynasz się nad tym zastanawiać i zamiast wrzodu na dwunastnicy życzysz mu zakończenia podróży wkomponowaniem w przyczepę tira. Co najmniej.

Wreszcie wrzucasz piątkę i oddalasz się w dół zbocza po bardzo krętej drodze. Zaczynasz wyprzedzać jakąś ciężarówkę i w pewnej chwili, horror nad horrorami, jak w filmie Spielberga, znowu zauważasz, że transit przyczepił ci się do zderzaków i tak zarzuca na boki na zakrętach, że aż włos się jeży. Spoglądasz w lusterko wsteczne i w końcu udaje ci się dojrzeć twarz kierowcy - jest niziutki i cherlawy. Świeci ci światłami, żądając, żebyś mu ustąpił albo najlepiej zjechał do rowu, aby on nie stracił szybkości. Próbujesz nacisnąć lekko hamulec, tylko po to, żeby trochę zwolnił i oprzytomniał. Tańczycie dalej tego oberka. Aż cię kusi, żeby mu zrobić kawał typu kamikaze, dzięki czemu wyleciałby z drogi i połamał sobie rogi, on i wszystkie tumany, które biorą furgonetkę za samochód rajdowy, a także wszyscy policjanci, którzy patrzą, jak taki jedzie i nic nie robią. Masz naprawdę na to ochotę i prawie jesteś gotów, żeby to zrobić. Ale jeszcze raz przyglądasz się w lusterku pyskowi troglodyty i myślisz: Dobrze mu się przypatrz, przyjacielu. Przypatrz się dobrze tej twarzy, a zrozumiesz, że nie warto się unosić. Nie warto zatruwać sobie duszy z powodu tego głupkowatego dupka. Tego pacana.

Aż wreszcie pojawia się stacja benzynowa z barem, zjeżdżasz na prawo i zaczynasz Andaluzyjkę, podczas gdy transit niknie na widnokręgu, najszybciej jak tylko może. Obyś się rozwalił, stary, życzysz mu z całego serca. A jeśli nie, to obyś zdążył przed czasem i zastał żonę w łóżku z listonoszem.

EWOLUUJ WSTECZNIE

Opowiedział mi jeden kolega, że w niektórych szkołach zastępuje się ocenę: „rozwija się prawidłowo” na ocenę: „ewoluuje rozwojowo”. Poza tym, że absolutnie nic to nie znaczy, jest też ocena odwrotna: „ewoluuje wstecznie”. Mój kolega jest oburzony, chociaż namawiam go, żeby dostrzegł w tym coś pozytywnego. To tylko następny krok, zauważam, w oszczędzaniu dzieciakom i ich rodzicom traumatycznych przeżyć. Przypuszczam, że widma byłych ministrów Solany i Maravalla, tych, którzy zdecydowali razem z całą bandą psychologów, psychopedagogów, psychoterapeutów i psychopatów, że wszyscy jesteśmy tacy sami, a więc kształcenie młodzieży powinno się opierać na tym założeniu, rechocą wesoło w swoich grobowcach. To się nazywa królować po śmierci. Pozwólcie, że jednak zaprotestuję. Może zresztą mi na to nie pozwolicie, ale guzik mnie to obchodzi...

My, ludzie, różnimy się między sobą gustami, inteligencją, powołaniem i uzdolnieniami. Mamy jednak takie same dziurki i wypustki, i - moim zdaniem - sprawiedliwość i egalitaryzm powinna polegać na równości w dostępie do kształcenia, a nie na tym, że kiedy już wszyscy dostaniemy się w tryby edukacji, będziemy traktowani tak samo - bez względu na to, czy na to zasługujemy, czy nie, i otrzymamy tytuł uniwersytecki według takich samych procedur jak dowód osobisty. Taki system kształcenia to bagno, w którym z równym powodzeniem ma się pospolitość, jak i talent. I nie służy niczemu innemu poza uspokajaniem głupkowatych rodziców, leniwych albo pozbawionych zdolności uczniów oraz nauczycieli robiących tylko tyle, ile potrzeba by usprawiedliwić fakt pobierania pensji, a także polityków przyzwyczajonych do deprecjonowania pojęć edukacja i kultura aż do żałosnego poziomu własnego analfabetyzmu i własnej niekompetencji.

A tymczasem chodzi o to, że trzeba się bać, bez względu na to pod jakim kątem na to spojrzymy. Jest to system, który produkuje kompletnie zdezorientowanych uczniów i tylko odsuwa ich problemy na dalszy plan, aż w końcu objawiają się wtedy, kiedy już nic nie daje się zrobić. Ta cała praca w grupie i tym podobne bezużyteczne wysiłki niczemu nie służą, jest to wyłącznie marnowanie czasu w gigantycznej skali. Bo teraz wszystko musi być interaktywne i interdyscyplinarne, egalitarne i nierywalizacyjne. A przecież najważniejszym kryterium powinno być czy dziecko pracuje solidarnie, czy rozwija się w szkolnym otoczeniu bez urazów, czy też przeciwnie, jest stworzeniem aspołecznym i negatywnym, które próbuje tylko uczyć i studiować samemu, według własnego rytmu... Obecnie bardzo źle jest widziane wyuczenie się lekcji na pamięć, z czego uczeń zostaje następnie odpytywany. Idealnie byłoby, twierdzą ci, którzy zorganizowali tę niedorzeczność, żeby uczniowie jak najrzadziej musieli odwoływać się do pamięci. Tak więc nazwy rzek, imiona królów, daty, wydarzenia z historii czy ortografia - wszystko to, co pobudza ciekawość dziecka, otwiera jego horyzonty i jednocześnie tworzy bazę danych na resztę jego życia, wszystko to, mówią, nie ma najmniejszego znaczenia.

Nikt nie śmie nazwać rzeczy po imieniu. Nikt nie ma odwagi powiedzieć, że prawdziwe wykształcenie, autentyczne, zawsze było produktem kowalskiej roboty i średniowiecznych metod. Dla tych, którzy nie byli dostatecznie zdolni albo którzy uważali ten wysiłek za zbyt wielki, pozostawało honorowe wyjście w postaci wyuczenia się jakiegoś dobrego zawodu. Teraz jednak ważniejsze jest, by ci powiedziano, że twój Luisito albo twoja Vanessa zgodnie pracują w grupie, że są bardzo towarzyscy i zapowiadają się na wzorowego obywatela, który nie będzie obrażał czarnych Afroeuropejczyków ani cygańskich Romów, że nie będzie też palił papierosów w restauracjach, i na koniec będzie głosować co cztery lata. Będziesz sikać po nogach z zadowolenia, ani myśląc o tym, że to nie jest żadne wykształcenie, tylko dobre wychowanie i zmysł społeczny, czyli coś, czego kiedyś uczono w domu. I że ten system bardziej faworyzuje nierozgarniętych niż chętnych do nauki i pracowitych, więc w gruncie rzeczy działa na niekorzyść waszej latorośli.

Ale dzieciaki nie są temu winne. Ani nawet nie ci przestępcy, którzy zniszczyli kulturę. Ta filozofia kształcenia, jak powiedział pewien minister, jest tylko odbiciem hipokryzji i demagogii, pośród której przyszło nam żyć, skłonnej do przemieniania narzędzia w przedmiot kultu i zapominania o celu.

Większość rodziców nie chce słyszeć o tym, że ich dzieci nie są przygotowane, żeby zostać inżynierami technologii kosmicznych, biologami albo profesorami filozofii. Słuchają tego, co chcą usłyszeć, i już. Wszystko przez ten okropny wirus zwany universitis. Gdyby nie to, ludzie uczyliby się rzeczy, które najbardziej ich interesują, albo tylko tego, czego chcą się uczyć i mogą. Dzięki temu mielibyśmy znakomitych hydraulików, drukarzy, cieśli, elektryków, stroicieli pianin i sam już nie wiem, kogo jeszcze. To ta cholerna obsesja uniwersytetu, o paradoksie, produkuje legiony frustratów i analfabetów, to przez nią marnuje się nam kraj, nasza młodość i życie.

MIĘCZAKI Z KLASĄ

W rzeczywistości mają rację. Kiedy kilka tygodni temu napisałem ten tekst o prawdziwych kobietach, dla których kiedyś facet był w stanie kompletnie się zrujnować, dać się przebić nożem albo spędzić dwadzieścia lat w El Puerto de Santa Maria, żałowałem, że człowiek nie spotyka już takich kobiet. Zamiast prawdziwych dam, stwierdziłem, takich jak

Maria Felix, Ava Gardner czy Kim Novak, są teraz tylko same cipciedupcie z telenowel i bezkofeinowe cipeczki. I jak się należało spodziewać, kilka pań rzuciło mi się oczywiście do gardła. Niektóre, dosłownie, sponiewierały moich zmarłych, ale inne zgadzają się ze mną, mówiąc, w porządku, rzeczywiście, nie ma sprawy. To prawda, że sytuacja nie wygląda najlepiej i że teraz pierwszą z brzegu anorektyczną piętnastolatkę, z wdziękiem, że niech się Bóg zlituje, Hollywood może bezczelnie wykreować na symbol seksu. Z tym zgadza się większość moich przemiłych rozmówczyń. Niektóre jednak obstają przy tym, że faceci też nie są znów tacy świetni. Jak to więc jest z tymi facetami?

W sytuacji, z jaką mamy do czynienia, wypowiadanie się na temat kobiet w nieunikniony sposób staje się niestety prowokacją. Bo, jak wspomniałem, skoro Sandra Bullock albo Winona Ryder są symbolami zmysłowej pokusy, to gdzie się podziali, u diabła - pytają mnie te panie - dawni faceci. No gdzie, pomijając Harrisona Forda, podziewają się teraz goście tacy jak Humphrey Bogart, Clark Gable, Kirk Douglas, Sean Connery, Gary Cooper czy Burt Lancaster. Gdzie dzisiejsza kobieta może rozkoszować się widokiem, w czerni i bieli albo, niech już będzie, w kolorze, z popcornem albo bez niego, twardzielem jak Bóg przykazał, rasowym chłopem, z tych dawnych macho, którzy przyprawiali cię o drżenie nóg, kiedy słyszałaś, jak mówią z ekranu: Żegnaj, mała. Teraz co najwyżej możemy liczyć na ich następców takich jak Kevin Costner czy Mel Gibson, którzy nie są może znowu tacy najgorsi, ale też się do nich nie umywają. Mam na myśli wszystkich tych pizdusiów plastusiów z datą przydatności do spożycia, prześliczne twarzyczki w rodzaju Paula Newmana czy Roberta Redforda, o których nie pamięta już nawet ich własny ojciec. Przykrych cieniasów, którzy są dziś naszym chlebem powszednim, nie dającym poczucia sytości. Rzecz w tym, że - jak mawia pewna moja przyjaciółka - wraz z Robertem Redfordem wszystko poszło się walić.

Zgadzam się, macie, panie, rację. Zróbcie mi lukrowany tort, jakżeby inaczej, z tych mięczaków, którzy teraz doprowadzają kobiety do histerii. Keanu Reeves, Brad Pitt, Tom Cruise i inne pizdusie plastusie, którzy strosząc piórka w filmach, nasi kochani chłopcy malowani, tyle, że kolor gdzieś się zapodział. A Leonardo di Caprio, czemu nie, zgoda, taki wyszedł śliczny w Titaniku, że wywołuje rumieńce na twarzach panien, i słusznie, ale i tak jest zaledwie żałosnym mięczakiem, choć kamery filmowe - wszak należą do niego - kochają go do szaleństwa. To wspaniały aktor, podobnie jak Johnny Depp oni dwaj i jeszcze kilku innych wypełniają sobą ekran, że aż zatyka dech w piersiach. Ale kiedy im się dobrze przyjrzeć: w koszulkach i z pistoletem, walczących na pięści, grających kierowców ciężarówek, policjantów, terrorystów, górników albo kapitanów niemieckiego okrętu podwodnego, od razu widzi się, że wszystko to lipa, jacy tam z nich twardziele.

Później oglądasz ich w programach telewizyjnych, na plaży, z mięciutkimi oponami, albo wodzących się z tymi żałosnymi laskami, które biorą sobie niektórzy za narzeczone, lub też w domowych pieleszach w dresie i z czapką z daszkiem założoną odwrotnie, i wtedy mówisz, co za dno. Żaden z nich do niczego się nie nadaje.

No cóż, pozostaje mi tylko zgodzić się z Komitetem Jeżyc na Wojennej Ścieżce: nie ma już takich kobiet jak dawniej, ale brak też facetów do rzeczy. Może ci, których mamy teraz, są po prostu emanacją społeczeństwa bezkofeinowego, beznikotynowego i w ogóle gównianego, w którym brak miejsca na prawdziwe, męskie postaci. A może po prostu bliski kontakt, jaki zapewnia nam telewizja i kolorowe pisma, cała ta medialna szopka, odbiera im czar. Całkiem możliwe, że ci faceci, którzy zachwycali już samym sposobem, w jaki otwierali drzwi albo zapalali papierosa, te wspaniałe kobiety, na które strach było podnieść wzrok, bo jeden ich szept zapierał ci dech, czerpali swą tajemniczą siłę z dystansu, którego dziś - w dobie nadmiaru informacji - nie da się zachować. Dzisiaj znamy ich zbyt dobrze. Właściwie fabrykujemy ich sami, dzięki naszej własnej bylejakości i głupocie - w końcu również głupota może być demokratyczna. A wielkie mity, tak jak marzenia i bogowie, są w stanie przetrwać tylko kiedy są w oddaleniu.

WIECZÓR Z CARMEN

No to nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło, myśli Antonio. Żona, córka i babcia siedzą każda na swoim miejscu z zupą i klopsami, i nikt nie pokrzykuje, żeby mówić ciszej, bo nie słychać wiadomości, ani czekaj, chwilę zobaczę, co jest na Tele 5, albo podaj mi pilota. Może się to wydawać nieprawdopodobne, ale rozmawiają. A wszystko dlatego, że w regionalnej stacji przesyłowej podłożono bombę - no i cześć, telewizję diabli wzięli. Tak więc dzięki temu Antonio dowiaduje się wreszcie, że córka ma narzeczonego, a ona sama dowiaduje się czegoś o swojej własnej historii, bo babcia zaczyna opowiadać, jak przez trzy lata dziadek - niech odpoczywa w pokoju - wędrował z karabinem i kocem dokładnie na chwilę przed Franco. I dowiaduje się też, że Antonio i jego małżonka poznali się w tramwaju, a przy okazji - jakie były wtedy tramwaje - i kona ze śmiechu, kiedy Antonio opowiada, że trwali w narzeczeństwie przez trzy lata i matka wychodząc za mąż, była dziewicą.

Antonio nie może uwierzyć: popołudnie z rodziną. Ale jego radość trwa krótko. Ponieważ nie ma żadnej telenoweli ani amerykańskiego serialu, którym można by wypełnić czas, żona i córka decydują się iść z babcią do supermarketu. Antonio nie chce im towarzyszyć. Zgnij w tym indiańskim rezerwacie, mówią kobiety i wychodzą. A Antonio, bliski ekstazy, postanawia spędzić wieczór, narażając się na męki samotności, w swoim indiańskim rezerwacie, na który składają się dwa tysiące książek i pół tysiąca płyt. Antonio jest we wspaniałym nastroju. Czekają go trzy godziny w fotelu przed zgaszonym telewizorem, podczas których będzie rozkoszował się don Jose, Carmen i resztą towarzystwa oraz pogrąży się w lekturze tego na wpół zapomnianego już rozdziału, w którym don Kichot zatrzymuje się w gospodzie, którą bierze za zamek.

Trzy godziny przerwane tylko na moment, żeby wstać z fotela, żeby podkręcić dźwięk, aby podręczyć sąsiada z boku, który włączył na cały regulator disco polo (ale nie dasz rady, kretynie, bo mój sprzęt ma co najmniej sto wat więcej niż twój, i dzisiaj łykniesz to, jakem Antonio), albo żeby doprowadzić do szału tę idiotkę z piątego, która przyszła, żeby oznajmić, że nie podobają jej się te trele i że jest za głośno (ale spadaj, głupia babo, bo dzisiaj będziesz słuchać Carmen, Traviaty i Bolera Ravela, tak jak ja muszę codziennie znosić twoje konkursy i telenowele), albo żeby wkurwić tych raperów z mieszkania obok, którzy tego popołudnia zostali nagle pozbawieni japońskich kreskówek dla anormalnych z wyboru, tych na bazie mangi, terminatorów i chuj wie czego jeszcze, i wałęsają się po klatce schodowej jak upiory.

I tak Antonio spędził wieczór, od czasu do czasu popijając koniak i zadając sobie pytanie, co by robiło całe to towarzystwo, gdyby nagle czas cofnął się o pięćdziesiąt albo siedemdziesiąt lat. Zastanawia się, czy wystarczyłby im Kubuś Puchatek i 20000 mil podmorskiej żeglugi, czy Człowiek w żelaznej masce zastąpiłby Archiwum X i czy byliby zdolni żyć bez czapek baseballowych i telepizzy. Czy byliby w stanie śledzić przez radio, podnieceni, śmierć papieża, śmiać się z Gila bez twarzy, cieszyć się z Bobym Deglane, drżeć z Albertem Oliverasem albo kochać z głosem Juana Ginzo narzeczoną Diega Valor... Antonio ma już pięćdziesiątkę i wie, że żadne czasy przeszłe nie były lepsze. Że są czasy i czasy. Ale wie też, że gdyby musiał wybierać, wolałby szklane kulki i kartonowego konika, przy - wszystkich ich licznych ograniczeniach, niż transformowanie się w eksterminatora kosmitów. Że woli gockich królów, historię Cyda, geografię i zeszyty do kaligrafii niż te gówniane gimnazja. Że wybiera Gildę, Caprę, Cecila B. De - Mille’a, Johna Forda i Tony’ego Leblanca, a nie te amerykańskie telepomyje stworzone na bazie lalek Barbie z silikonowymi cyckami.

Oczywiście nie ma żadnej logiki w tego rodzaju preferencjach. Wie, że może nawet nie wytrzymałyby uczonej analizy, nowoczesnej i aktualnej. Ale wie też, że ma rację, i że inni jej nie mają.

Panie wracają o siódmej. Telewizor nie działa, więc córka - cud nad cuda - prosi o książkę. Antonio daje jej do wyboru Bomarzo Mujika Lainieza, która jest gruba, i Wielkiego Gatsby’ego Scotta Fitzgeralda, która jest krótka. Córka woli krótką i teraz czyta w swoim pokoju, podczas gdy babcia w swoim słucha radia. A małżonka, ponieważ w dalszym ciągu nie ma telewizji, proponuje pójście do łóżka. I Antonio, który nie widział jej w takim nastroju od lat, dopija koniak i rusza za nią korytarzem, podśpiewując cicho pod nosem. Ze szczęśliwym uśmiechem od ucha do ucha.

UMRZEĆ JAK DUREŃ

No popatrzcie. Ludziom uprawiającym ostatnio to, co określa się mianem sportów ekstremalnych, nie podoba się, że od czasu do czasu muszą umrzeć. Wpadają na pomysł, by rzucić się w przepaść albo pójść na Biegun Północny, albo stanąć na głowie na siedzeniu motocykla pędzącego z prędkością dwieście na godzinę, a potem, kiedy minie już przypływ adrenaliny, opowiedzieć to przyjaciołom, dumni do nieprzytomności, bo przecież wszystko się udało. A gdy koledzy pytają, co będzie, jeśli kiedyś coś ci się przytrafi, wydymają usta.

Nie nudź, stary, mówią. Bo to jest sport wysokiego ryzyka, ale sport. Przecież po to ubieram się w lycrę i używam lin z poliesterylizowanego nylonu, i zakładam kask z PCV i kamizelkę kuloodporną, a do tego jeszcze nagrywam siebie na wideo. Faceci i facetki, którzy uprawiają takie rzeczy, pragną nieprawdopodobnych przygód, ale żeby odbywały się one, uwaga, w ramach określonego porządku. Narażać życie - owszem, ale z pełną gwarancją, że go nie stracą. Bo być żądnym przygód to jedna rzecz, a być straceńcem, to druga.

Ale tak się nie da. Bo czasem nie wytrzymuje lina albo karabinek, albo też wąwozem przechodzi fala, której nie zapowiedziała Chmurka w Wiadomościach, albo z beczki, w której cię staczają z góry, wypada jedna klepka, i wtedy umierasz albo zostajesz sparaliżowany. I żądasz, jeśli masz jeszcze czym żądać, żeby zwrócono ci pieniądze. Zwykle żąda się ich od jakiejś firmy, bo teraz te kretynizmy organizują różne firmy i rzekomi specjaliści, którzy równie dobrze mogą zabrać cię na uprawianie joggingu w Kosowie, co umożliwić ci powieszenie się za jaja na dębie korkowym w La Manchy, podczas gdy twoja narzeczona będzie robić zdjęcia. Bo, i o tym też trzeba pamiętać, bez zdjęć nie ma prawdziwej przygody. Człowiek robi to po to, żeby opowiadać o tym przyjaciołom i puszczając film na wideo oraz stawiając im piwo, robić minę nieustraszonego łowcy przygód, co najmniej jak Indiana Jones.

Kiedyś ludzie trawili lata na żmudnych przygotowaniach, zanim stawili czoło wymarzonej przygodzie. Podróżnicy przez całe życie studiowali, badali i uczyli się na pamięć map wyzwania, z którym pewnego dnia mieli się zmierzyć. Ci ludzie miesiącami, w milczeniu, obserwowali północną ścianę szczytu, gdzie być może przyjdzie im stracić życie. W całym tym okresie studiów, medytacji oraz intensywnych przygotowań mieli czas, by ocenić i przyjąć do wiadomości ryzyko bólu i śmierci.

To wszystko splatało się w harmonijną całość z odwagą i rozsądkiem, które musiały im towarzyszyć. Było w tym wszystkim coś tak dogłębnie związanego z ludzką naturą - w końcu człowiek od niepamiętnych czasów wyruszał na wieloryby, jak w pierwszym rozdziale Moby Dicka, kiedy nie miał pieniędzy w kieszeni albo kiedy jego serce było zimnym i słotnym listopadem.

Tak było kiedyś. Teraz każdy ograniczony palant ogląda Archiwum X i stwierdza, że on też chce silnych wrażeń i adrenaliny. Bierze ulotkę reklamową i następnego dnia, po uiszczeniu odpowiedniej opłaty, huśta się zawieszony w uprzęży na wysokości pięciu tysięcy metrów albo pływa pośród piranii z zimną coca-colą w łapie, nie mając najmniejszego pojęcia, co robi. Czasem nawet nie wie w dosłownym, geograficznym sensie, gdzie jest. I, co gorsza, absolutnie nie dopuszcza do siebie myśli, że jest za to odpowiedzialny. Wymaga, zgodnie z umową, żeby nic mu się nie stało. Niech go wsadzą i wyciągną nietkniętego z wodospadów Niagary. A potem, kiedy skręci sobie kark, bo w tych miejscach skręcenie sobie karku jest rzecząnormalną, wyskakuje z mordą, albo robi to jego rodzina w żałobie, argumentując, że mu gwarantowano, iż uprawianie rekiningu wokół wysepek Florydy z kalmarem w tyłku to jak film Walta Disneya.

Jeśli o mnie chodzi, to wszyscy oni mogą się rozwalić. Wolę zostawić sobie łzy na inne okazje, które rzeczywiście warte są zachodu. Nie na tych, którzy zmieniają ryzyko w idiotyczny, nieodpowiedzialny spektakl, zapominając, że rzeczywiste życie nie jest telenowelą. Rzeczywiste życie jest bardzo podłe i zabija naprawdę. I kiedy człowiek jest martwy albo ma kręgosłup przerobiony na grzechotkę, brzdęk, brzdęk, nie można już złapać pilota i przełączyć, żeby zobaczyć, co dają na innym kanale. Poza tym świat pełen jest ludzi, którzy codziennie biorą udział w obowiązkowych przygodach, choć nie mają na to najmniejszej ochoty. Zawodowcy ryzyka - ochotnicy albo nie.

Ludzie umierają od chorób i wojen, uśmiercani z barbarzyńskim okrucieństwem. Gwałcone kobiety i mężczyźni porznięci na filety chętnie oddaliby swoje miejsce w spektaklu całej tej bandzie idiotów spragnionych adrenaliny, w głupkowaty sposób narażających cenne życie, którego instrukcji obsługi w ogóle nie znają.

O MĘŻCZYZNACH I DAMACH

Od zeszłego tygodnia chodzi mi po głowie sprawa prawdziwych mężczyzn - tych, o których moja babcia mawiała, że się ich poznaje po butach. Chodzi o to - nie wiem, czy państwo pamiętają - że Komitet Jeżyc na Wojennej Ścieżce narzekał, i słusznie, że poza Harrisonem Fordem nie ma już w kinie prawdziwych facetów i że te panieneczki, świeżynki, jogurciki oraz pozostałe, które już wcale takie świeże nie są, sikają po nogach na widok tych płytkich typków, twardzieli z plasteliny, którzy kręcą się po ekranie z wypchanymi spodniami, ale kiedy się im dobrze przypatrzysz albo się do nich zbliżysz, okazują się kompletnymi dupkami. I w filmie i w świecie rzeczywistym w trzech czwartych przypadków zdarza się to samo.

Znam pewną blondynę, niesamowitą czterdziestkę dwójkę, potrafiącą wbić się w takie dżinsy, jakich pozazdrościć jej może Viońa. ślicznotka z telenoweli, która spędziła życie na popijaniu kawy w barach - między innymi dlatego, że kawa wypita w barze i papieros należą do niewielu rzeczy wartych zachodu w tym cholernym życiu. Rzeczona dama, wystarczająco inteligentna, żeby każdy facet poczuł się przy niej zupełnym ciulem już po pięciu minutach rozmowy, ma absolutną słabość do . nędznych barów - takich z kalendarzami z gołymi babami rodem z warsztatów samochodowych, fotografiami drużyn piłki nożnej, kontuarami z ocynkowanej blachy, stołami z formiki, robotnikami jedzącymi w południe fasolę z makaronem na papierowych obrusach i popijającymi wino z lemoniadą. Codziennie kiedy wychodzi z warsztatu introligatorskiego w starym Madrycie, gdzie oprawia w skórę i owija w obwoluty z weneckiego papieru Poetykę Arystotelesa albo Żywot Benwenuta Celliniego, starannie unika eleganckich barów i cierpliwie krąży w poszukiwaniu zatłoczonych knajp z prawdziwego zdarzenia. I tam, pomiędzy czarnym emigrantem, który sprzedaje błyskotki, pijakiem z domu naprzeciwko i pracownikami zakładu blacharskiego odpoczywającymi przy piwie, zapala w swoim rytmie papierosa, nie odzywając się do nikogo, i żadna kobieta na świecie nie czuje się w owej chwili lepiej od niej.

Przypomniałem to sobie któregoś dnia w barze przy stacji benzynowej w przemysłowej dzielnicy, gdy leciał mecz w telewizji. Kelnerzy mieli tatuaże na grzbiecie dłoni, a dookoła pełno było facetów w roboczych kombinezonach i kierowców ciężarówek popijających koniak. To jeden z tych barów, które lubisz, zaraz jej powiedziałem. A ona odpowiedziała coś, co świetnie pasuje do tej historii: Już tylko w takich miejscach widuje się mężczyzn, którzy podobni są do mężczyzn”. Zamilkła, zapaliła kolejnego papierosa i, rzecz jasna, wypiła następną kawę. A później opowiedziała mi, że od lat chodzi do barów tego rodzaju, proletariackich barów, jak je sama określiła, z facetami, którzy przychodzą po prawdziwej robocie, śmierdzący potem pod niebieskim kombinezonem albo pod koszulką. Z facetami o szorstkich rękach, z odciskami, i paznokciami czarnymi od smarów, gdzie króluje koniak i anyżówka, papierosy, i piłka nożna, i głośne rozmowy - jednym słowem, można odnaleźć podstawowe cechy machismo. Tak elementarne, podkreśla moja znajoma, że zupełnie mi nie przeszkadzają.

Wręcz przeciwnie. Wchodzę, mówi, i od razu zauważam, że natychmiast cichną wszystkie rozmowy, ale nigdy nie czuję się z tego powodu niepewnie ani niezręcznie. Przeciwnie, wszyscy zawsze zachowują się uprzejmie, umiarkowanie, z pewną niewinną, szorstką przychylnością, trochę niezręczną, z którą jeszcze można się spotkać u tego typu mężczyzn, kiedy im się zdaje, że znaleźli się w towarzystwie wielkiej damy. Gdyby w takiej chwili ktoś próbował się do mnie przystawiać, jestem przekonana, że niejeden stanąłby w mojej obronie. Wysilają się, żeby pokazać, że są grzecznymi chłopcami - i to jest takie rozczulające w dzisiejszych czasach.

Potem, żeby wykazać różnicę, moja znajoma opowiedziała mi o swoich wizytach w innych miejscach, w tak zwanych eleganckich barach i restauracjach, gdzie wykrochmaleni biznesmeni, typowi lalusie, wszyscy w nienagannych koszulach i krawatach, z telefonami komórkowymi w kieszeni, usiłujący robić wrażenie, że właśnie rozwiązują międzynarodowe problemy finansowe niebywałej wagi, wbijają w nią wzrok, gdy tylko wchodzi. I już od wejścia puszczają do niej oko, prężą się i pysznią, jak myśliwi o nieodpartym uroku, posyłając jej uśmiechy, które są znacznie bardziej obraźliwe niż grubiański komplement mechanika. Gdyby mnie tam spotkały jakieś kłopoty, zauważa, byłabym załatwiona - widać jacy są bezwzględni, a jednocześnie miękcy i tchórzliwi. A na dokładkę każdy uważa się za Keanu Reevsa albo Toma Cruise’a. I nieodmiennie zawsze znajdzie się jakiś imbecyl, który podchodzi nieproszony i mówi: słuchaj, skądś cię znam, albo stara się ją zaprosić na drinka, albo zamęcza swoim ględzeniem. Aż ona odwraca się powoli, spogląda mu prosto w oczy i z zimną, wyniosłą pogardą, na którą potrafi się zdobyć tylko kobieta, mówi do niego, słowami albo nie otwierając nawet ust: idź się trzymać mamusinej spódnicy, palancie.

CIĄGLE JESTEŚMY BRZYDCY

Zapewniam państwa, że starałem się przez całe wakacje. Po raz pierwszy, odkąd wystukuję na maszynie ten cotygodniowy tekst, dopuściłem się, na samym sobie niesłychanego gwałtu.

Dokonałem tytanicznego wysiłku. W tym roku nie, myślałem co tydzień. W tym roku złamię tradycję i będę pisał o czymś innym.

Postanowiłem wykorzystać również fakt, że Javier Marias, [Javier Marias - hiszpański pisarz, zamieszczający swe felietony na tej samej stronie w „El Semanal” co autor.] angielski sługus, usunął się z drogi i ruszył na odpoczynek do perfidnego Albionu - w sierpniu otrzymałem od niego prowokacyjną pocztówkę z mordą Nelsona - dzięki czemu nie zdoła poruszyć tematu, który co roku królował na naszej stronie. Postanowiłem być twardy. Żadnych artykułów na temat strojów plażowych, powiedziałem sobie, takich jak ten, nie wiem, czy państwo pamiętają, który zatytułowałem któregoś roku Jesteśmy brzydcy. Tym razem nie, zdecydowałem. Jakbym nie widział jaskrawych kolorów i baseballówek z daszkami przekręconymi do tyłu. Żadnych obelg pod adresem obowiązującej mody. W ten sposób oszczędzę sobie listów od niezadowolonych czytelników. Tolerancja, Arturku. Miłosierdzie i tolerancja. Pamiętaj o belce we własnym oku, i tak dalej. Nie mieszaj się, niech sobie noszą wszystko, co tylko im wpadnie do łbów.

Jednak nie mogę. Próbowałem, ale nie dam rady. Przysięgam wam na berło Ottokara, że za każdym razem, codziennie, kiedy wychodziłem z domu tego minionego lata, pełen byłem najlepszych intencji, gnany braterskim pragnieniem odszukania pozytywnej strony zagadnienia. Z mocnym postanowieniem, że będę spacerował po ryneczkach nadmorskich miasteczek i całował ludzi w usta, cmok, cmok, chwaląc koszulę tego, spodenki w kwiatki tamtego, fosforyzujące body tamtej tam. Bóg mi świadkiem, że chodziłem z najlepszymi intencjami na świecie i uśmiechem solidarności na ustach, zupełnie takim samym, jak Flipa i Flapa, choć ten uśmiech wydawał mi się wyrazem totalnego imbecylizmu. Byłem jednak gotowy na to, by kochać wszystkich. Pragmatyczny i w dobrym humorze aż do wyrzygania. Brzydziłem się tą całą swoją tolerancją. Ale i tak nie strzymałem. Starałem się, ale nie dałem rady.

Chodzi o to, że kiedyś ludzie ubierali się w zgodzie ze swym wyglądem fizycznym i osobowością. Wedle gustu, wykształcenia i takich tam rzeczy. Teraz wykształcenie, gust, osobowość, nawet wygląd fizyczny muszą być zgodne z modą lansowaną przez kolorowe pisma i seriale telewizyjne. Normą jest pospolitość, nie istnieje jakiekolwiek kryterium wyboru i z założenia wszystko nadaje się dla wszystkich. To tak, jakby rzucono ludziom ubrania: komu, komu, bo idę do domu. A najsmutniejsze w tym całym fenomenie jest to, że żaden z tych zestawów nie jest przypadkowy, że każdy z tych horrorów, które oglądamy na ulicy, był wielokrotnie przymierzany i oglądany w lustrze. Tak więc nawet ta rzekoma przypadkowość i nieformalność są sztuczne, bardziej fałszywe niż uśmiech mojego kuzyna. Latem, a zwłaszcza w czasie urlopu, ludzie odważają się na nieprawdopodobne rzeczy. W tym roku widziałem, jak by powiedział Kurtz do Harrisona Forda w hybrydzie Jądra ciemności i surrealistycznego Łowcy androidów, zgrozę jakiej nigdy nie spodziewałem się ujrzeć.

Widziałem nieprawdopodobne połączenia tkanin i kolorów. Widziałem klony księcia Lecquio w polo z Pucharu Ameryki, w butach marynarskich, i krótkich spodenkach do kolan w paski oraz z łydkami tak owłosionymi, że zaraz traciłem ochotę na kolację. Widziałem laskę w stroju kąpielowym na głównej ulicy miasta oddalonego od najbliższej plaży o pięćdziesiąt kilometrów. Widziałem wrzeszczących raperów w adidasach z czerwonymi migającymi światełkami, którzy aż prosili się o spotkanie z oszalałym faszystą z Illinois uzbrojonym w AK-47. Widziałem czcigodnych staruszków z białymi nóżkami i siwymi włosami - ludzi, którzy walczyli w wojnach domowych, pracowali godnie całe życie, mieli dzieci i wnuki - ubranych na wieczorny spacer w kolorowe bermudy i koszulki z Archiwum X. Widziałem nieopierzone podlotki z butami na podeszwie o grubości półtorej piędzi i tatuażami nawet na chichi. Widziałem mężów, którzy z dumą wyprowadzali na spacer swe legalne żony ubrane za dziesięć tysięcy ze śniadaniem. Widziałem morsów ważących dziewięćdziesiąt kilo, w obcisłych spodenkach z lycry pod spodem i obcisłym body na wierzchu, z rozlewającymi się zwałami tłuszczu, które przyniosłyby fortunę niejednemu statkowi wielorybniczemu. Widziałem stworzenia godne wyspy Doktora Moreau.

Tak więc w tym roku po raz kolejny czuję się zobowiązany potwierdzić, że nie tylko jesteśmy brzydcy. Nasz problem nie polega tylko na użyciu czasu teraźniejszego w trybie oznajmującym, co mogłoby sugerować, że sprawa jest przelotna i błaha. Chodzi o to, że w dalszym ciągu jesteśmy brzydcy, uporczywie - żebyście mnie dobrze zrozumieli. Brzydcy i pospolici z premedytacją i perfidią. Brzydcy, i nie ma dla nas ratunku. A poza tym - i to jest najbardziej groteskowe w całej tej sprawie - płacimy za to z góry.

OCHOTA NA SZAMPAN

„Boże, nie pomagaj mi, ale też mnie nie rozpierdalaj”. Tak zaczyna się jeden z rozdziałów powieści Na południe od twojej talii mojego kolegi Roberta, pisarza wyklętego, o którym już wam kiedyś opowiadałem. Roberto, jak wtedy mówiłem, to facet chudy, wręcz zasuszony, z podkrążonymi oczyma, zawsze z camelem bez filtra w ustach, zaszczycający mnie jedną z tych przyjaźni, które stają się karą dożywotniego więzienia.

Jest to król bestsellerów dla zdecydowanej mniejszości. Sprzedał sto trzy egzemplarze swego największego dzieła i odniósł taki sukces, że niektórzy z tych stu trzech czytelników do dziś go szukają, żeby obić mu mordę. Nie wyciągnęło go to z nędzy i dalej jest biedny jak mysz kościelna. Ale na każde urodziny ofiarowuje mi książkę niewiadomego pochodzenia. Nie wiem, skąd je bierze, przypuszczam, że z centrum handlowego Corte Ingles.

Nie widziałem nigdy człowieka bardziej bezczelnego od Roberta. Od lat ścigają go wierzyciele i płatni mordercy, a on utrzymuje się przy życiu, wykorzystując tylko swój spryt i talent. Swoją żonę, Clarę, poderwał w pewnym barze, w którym ciężko harowała. Wstąpił tam któregoś dnia, a gdy zapytała, czego sobie życzy, zamówił szklankę wody. „Nie podajemy samej wody” - odpowiedziała. „No to niech będzie z lodem”.

Przyniosła mu whisky, za którą sama zapłaciła, i wtedy się umówili. I odtąd Clara cały czas pracowała, żeby zarobić pieniądze, podczas gdy on nielegalnie podłączony do prądu i z odłączonym telefonem, i otulony w koc, kiedy było zimno jak skurwysyn, czytał książki wątpliwego pochodzenia, mieszając Poego z Faulknerem i Cervantesa z Dumasem i Kafką, i pisał gorączkowo, gotowy urodzić wielkie dzieło, które wreszcie pozwoliłoby im jeść ciepłe posiłki.

Teraz Roberto właśnie skończył swoją powieść. Powiedział mi to któregoś dnia przez jeden z tych telefonów komórkowych, których używa, zanim mu je zablokują za niepłacenie rachunków - dlatego często zmienia numery, tak samo jak od czasu do czasu zmienia tożsamość. Roberto del Sur, który naprawdę nazywa się Roberto Montero, podpisuje się teraz jako Montero Giez., właśnie tak, z drugim nazwiskiem w skrócie, i jeśli to robi, żeby zmylić wierzycieli, to właśnie go załatwiłem. Chodzi o to, że skończyłem powieść i ci ją wysyłam - powiedział, podsumowując w ten sposób cztery lata bolesnej walki, nieustannej pracy, przerabiania, poprawiania i przepisywania, czyli chińskich tortur prawdziwego pisarza, takiego ze znakiem jakości. Nie któregoś z tych typowych ciapciaków, tych twardzieli z plasteliny, tych gryzipiórków, którzy wypijają trzy piwa z kolegami w barze i zaraz wyskakuje kuzyn ze słowami: „Bardzo dobry tekst, przyjacielu. Bardzo życiowy”. A on na to odpowiada: „Ale twój jeszcze bardziej”. O, nie, Roberto pracuje jak wariat i nic z tego nie ma. Co więcej, kiedy pisze, opowiada nam swoje życie. Prawdziwe życie cyganerii, nędzy i noża, bez grosza w kieszeni, pośród ludzi podłych i niebezpiecznych, łatwo sięgających po pistolet i ze śladami po igłach w żyłach. Życie tej Hiszpanii, z którą nigdy nie zrobi sobie zdjęcia premier Aznar, tak samo jak nie zrobił sobie go ten drugi palant, którego nazwiska nie pamiętam.

Powieść Montera Giez. jest bardzo ponura, czarna do bólu, krążąca po obrzeżach piekła, bo on sam przechadzał się tam przez całe swoje zasrane życie. Tego, co opowiada nie opowiedział jeszcze nikt, i to widać. Nie bez powodu ta powieść, która właśnie została wydana, nosi tytuł Ochota na szampan.

Miała pięćset stron i została skrócona o połowę - mnie się wydaje, że wyszło to jej na dobre. W moim wydawnictwie nie zwrócono na nią najmniejszej uwagi, ale w Edhasie się spodobała i postanowili zrobić z niej bestseller. Szczerze mówiąc, nie podoba mi się ani tytuł, ani format, ani okładka z jakimiś rogami byka i księżycem, bo Roberto i to, co on opowiada, jest znacznie bardziej ponure i przejmujące. Nie podoba mi się też to, co napisano na ostatniej stronie okładki: „połączenie, niemal perwersyjne, Martina Santos i Juana Marse”. Przy całym szacunku dla kochanego Marse, Roberto jest raczej bastardem Valle Inclana, Galveza i Buscariniego, a także Pedra de Repie i całej tej nieszczęsnej hiszpańskiej bohemy z początku wieku, przyozdobionej Pynchonem i Bukowskim, i rzuconej na najbardziej nędzną i marginalizowaną Hiszpanię, jaką można sobie wyobrazić.

Rzecz w tym, że uwielbiam sposób, w jaki pisze ten facet.

Zachwyca mnie ta różnica pomiędzy szpanerskim napuszeniem lipnej cyganerii z fotografią w dodatku literackim i facetem z rynsztoka, który ma nędzę w pamięci, atrament w żyłach, a pisze krwią. W każdym razie, żebyście państwo nie padli ofiarą pomyłki, gdyby przyszło wam do głowy przeczytać tę powieść, i żebyście wiedzieli, w co się pakujecie, przytoczę jej pierwsze zdanie, które jest całą wyszukaną deklaracją filozoficzną: „Charolito ufał tylko swojemu chujowi, bo wiedział, że tylko on nigdy go nie wyjebie”. A teraz idźcie i ją sobie poczytajcie, jeśli macie jaja.

PRZYPADEK ZŁEJ PRASY

No cóż, autor tych słów siedział sobie cztery dni temu w słońcu na ławeczce i nagle podszedł do niego gówniarz, któremu Trzej Królowie przynieśli zestaw Terminator albo Men in Black czy coś w tym rodzaju - wynalazek będący połączeniem gwiezdnego plecaka i ultradźwiękowego karabinu.

I najwyraźniej przekonany, że jestem zamaskowanym kosmitą, mały dupek podszedł i wycelowawszy z bardzo bliska, strzelił we mnie serią kolorowych świateł, której towarzyszyło przeraźliwe pi-po, pi-po, a następnie rzucił się do ucieczki, padalec jeden, podczas gdy ja rozpaczliwie starałem się nie dostać ataku serca. I powiedziałem sobie, no, popatrz, stary, niektórzy już od małego dobrze rokują na przyszłość. Ten przynajmniej nie ma wątpliwości co do swego powołania. W dorosłym życiu na pewno chciałby być serbskim artylerzystą.

Później zacząłem rozmyślać nad tym, jak niesprawiedliwie historia obeszła się z Herodem. Naturalnie dziś nasza hiszpańska dziatwa - dzięki wysiłkom odpowiednich ministrów działających na polu kultury - doskonale wie, kto jest księciem Monaco, ale nie ma zielonego pojęcia, kto był królem Judei, a nawet - czym u diabła ta Judea była. Poza tym owe cztery bestsellery, które napisali święty Mateusz z kumplami, kiedy celnik postanowił przerzucić się z finansów na literaturę, z hukiem spadły z list najlepiej sprzedających się książek, bo przy takich gigantach, jak prałat Setien albo Karol Wojtyła – każdy z nich w swoim rodzaju - inni pisarze mogą sobie strzelić w łeb. Chociażby im pomagał WordPerfect 6.0 i Duch Święty.

Wracając jednak do kwestii sprawiedliwości wobec Heroda, to uważam, że nigdy nie wzięto pod uwagę pozytywnego aspektu sprawy. Bo zdarzają się przecież naprawdę okropne

bachory. Tyle było gadania o rzezi niewiniątek, że Herod tu, że Herod tam, ale weźcie i policzcie, ilu z tych niewinnych zachowało swoją niewinność przez dłuższy czas. Bo i Hitler, i Radovan Karadżić, i Pinochet, że przypomnę tylko tych trzech wielkich skurwysynów, pewnie też kiedyś byli niewinni - przynajmniej przez kilka miesięcy małe dzieciny, aż któregoś dnia postanowili wziąć się do roboty i poprawić statystykę zgonów.

Nigdy nic nie wiadomo.

Poza tym jest jeszcze jeden dyskusyjny element w sprawie Heroda. Pamiętam, że w pewnym włoskim filmie, który oglądałem przed laty i którego tytułu niestety nie pamiętam, facet się skarżył, że w sumie nie zabił tylu dzieci, ile mu insynuowano, i że zdecydowanie przesadzono co do owych wydarzeń w Betlejem. Później, po przemyśleniu całej sprawy, nie mogłem nie przyznać mu racji. Mateusz (2,16) mówi, że facet kazał „pozabijać wszystkie dzieci w Betlejemie i w całej jego okolicy, do lat dwóch”. Tak oto zrodziła się czarna legenda Heroda, która przetrwała już prawie dwa tysiące lat, podczas gdy bezstronny obserwator nie może nie przyznać racji temu biednemu człowiekowi. Wszak ilu ludzi mogło liczyć malutkie miasteczko Betlejem, o którym mówią ewangeliści? Policzmy.

W czasach Heroda małe miasteczko to było kilka pasterskich

chat. Według encyklopedii Espasa Calpe w 1910 roku Betlejem liczyło zaledwie dziesięć tysięcy mieszkańców. Jeśli więc

zabierzemy się do liczenia, biorąc pod uwagę przyrost naturalny, migracje i całą resztę, oraz odniesiemy to do średniej gęstości zaludnienia w tamtej epoce, wyjdzie nam, że w Betlejem i okolicach żyło mniej więcej tysiąc osób. I to licząc z dużym zapasem. Odpowiada to jakiejś setce ówczesnych rodzin, mniej więcej, wliczając w to dziadków i babcie, przy średniej około dziesięciu osób na rodzinę. Jeśli więc założymy, że w każdej rodzinie było sześcioro dzieci i pominiemy połowę z nich jako dziewczynki, wyjdzie nam po dwóch, trzech męskich potomków w wieku poniżej osiemnastu lat w każdej podstawowej komórce społecznej. I teraz: z dwustu dzieciaków, które mogły tam być, zaokrąglając w górę, ile miało poniżej dwóch lat? Co najwyżej, biorąc pod uwagę śmiertelność noworodków i długość życia w tamtych czasach, jakieś piętnaście do dwudziestu procent. Co daje trzydzieścioro albo czterdzieścioro dzieciaków. Powiedzmy, że trzydzieści pięć. To znaczy tyle, ile załatwia Milosević lub Clinton na pierwsze śniadanie. I przez tych nic nie znaczących trzydziestu pięciu dzieciaków Herod Pierwszy cierpi od dwudziestu wieków z powodu złej sławy pieprzonego ludobójcy. Do tego wielu myli go z jego synem, przypisując skazanie na ścięcie Jana Chrzciciela, oraz - co zrozumiałe - cały ten cyrk ze spódniczkami, przede wszystkim z tą wredną dziwką Salome, która była urodziwa jak Salma Hayek, ale znacznie bardziej perwersyjna.

Cóż: jedni sieją, drudzy zbierają plony.

ROCKANDROLLOWI DZIADKOWIE

Wydaje się nieprawdopodobne, jak wielu mamy w tym kraju radiofonicznych ekspertów i specjalistów. Za każdym razem, kiedy zdarza mi się włączyć radio, odzywa się jakiś człowiek, który z uporem maniaka stara się ułożyć mi życie. Do tego niektórzy są wielofunkcyjni i wielokształtni, i o wielu obliczach, bo równie dobrze doradzają ci, jak głosować, co pouczają o światowym terroryzmie, oceniają rok podatkowy lub też wygłaszają opinie na temat kryzysu rolnego w Mongolii Wewnętrznej. To pewnie dlatego w tym kraju nożowników, analfabetów i wydrwigroszy pewne osoby przechodzą z jednego radia do drugiego i tak trwają od lat, zawsze podkreślając, że oni już to mówili, chociaż mówili dokładnie coś odwrotnego. Gdzie indziej nazwano by ich rozbitkami z innej epoki.

A nawet, lekko się zastanowiwszy, oportunistami. Ale tutaj są ekspertami. Ekspertami od siedmiu boleści.

Któregoś dnia, żeby daleko nie szukać, zaserwowali mi debatę o trzecim wieku, czyli o babciach i dziadkach. Goliłem się właśnie i wysłuchałem jej w całości, razem z opinią wybitnego psychologa czy też psychiatry, zresztą diabli wiedzą kto to był. Jakiegoś faceta, który twierdził, że zna się na starych ludziach. I ten cwaniaczek, wraz ze swoimi współrozmówcami, postawił mnie w stan gotowości, z maszynką w powietrzu i połową twarzy w pianie, kompletnie zaszokowanego przez cały czas trwania tej dyskusji. Wszak nie ma nic lepszego niż kilku specjalistów, żeby poukładać sprawy na właściwym miejscu.

Wywód był następujący: to, co najbardziej postarza i niszczy, to akceptacja starości. Dlatego nieodzowne jest kultywowanie młodzieżowych zachowań i chęci do zabawy. Najgorszy błąd to poddanie się upływowi czasu. Trzeba być młodym duchem. I aby to osiągnąć, eksperci, prowadząca program i znakomity psychoterapeuta czy kim on tam jest, dawali ludziom serie porad. Godną pochwały postawę, podkreślał jeden, wykazała pewna staruszka, która na urodziny wnuka ubrała się w rockandrollowy strój na bazie skóry i gitary, i zadedykowała jemu oraz jego kolegom prawdziwy show. Przykład ten, przywołany w dyskusji przez jednego z uczestników, wywołał entuzjazm pozostałych. Jak miło, zachwycali się. Tędy prowadzi droga. Następnie zaproszony psychosomatyk zachęcił radiosłuchaczy w podeszłym wieku, żeby nie poddawali się smutnym zwyczajom emerytów, ale żeby wyszli na ulicę z wyzwaniem, które potwierdzi ich indywidualne i niezbywalne istnienie. Na przykład, podkreślił, dzięki noszeniu jaskrawych ubrań. Żadnych szarości ani ciemnych tonów, wyłącznie kolory radosne, żywe, które potęgują chęć życia. Odzież sportowa nie jest przeznaczona wyłącznie dla młodzieży, oświadczył.

Trzeba ubierać się w sposób niebanalny, z wyobraźnią. Dlaczegóż to, przechodził od razu do szczegółów, mężczyzna w wieku emerytalnym nie mógłby chodzić w czapce z kotem Garfieldem albo w koszulce z Gwiezdnych Wojen?

Ale najlepszy numer to były porady na temat humoru. Dyżurny psychodelik oświadczył, że najskuteczniejszą terapią przeciwko starzeniu się jest poczucie humoru. Trzeba robić z siebie klowna, powiedział dosłownie. Trzeba robić z siebie klowna, kiedy tylko się da, wychodzić na nowoczesne tańce, śmiać się z samego siebie i wywoływać śmiech u innych, bo śmiech jest najlepszym antidotum na siwiznę i zmarszczki.

A prowadząca program i pozostałe imbecyle zgodzili się natychmiast, że tak, że oczywiście. Że raczej śmierć, niż zmarszczki i siwizna. Że za wszelką cenę trzeba negować starość i że każdy sposób jest dobry. I że to robienie z siebie klowna to wspaniały pomysł, bo nie ma nic zabawniejszego niż staruszek żartowniś, który zapomina, że jest stary i brata się z młodymi, nie przejmując się tym, co inni powiedzą. I to wszystko, przysięgam państwu na mych najświeższych zmarłych, cała ta banda anormalnych palantów: specjalista psychoanalityk, prowadząca program, eksperci od rozmów i kilku słuchaczy, którzy dzwonili, żeby powiedzieć, że się zgadzają, wygadywała w godzinie największej słyszalności, bez najmniejszego zająknięcia! Nadzwyczaj zadowoleni z siebie.

Jest jeszcze inny sposób na zachowanie młodości, pomyślałem sobie, kończąc się golić. Na przykład - wykorzystując miesięczną emeryturę w żenującej wysokości 38.000 peset – udać się do sklepu z bronią i kupić paczkę z tuzinem naboi, zdjąć myśliwską dwururkę ze ściany, a następnie udać się do radia, żeby wystąpić na żywo. Dzień dobry państwu, jestem emerytem i nazywam się Mariano López. Łup, łup, łup. I koszulka z napisem: „Souvenir from Puerto Urraco”. Zobaczycie, jak będzie młodzieżowo i jak śmiesznie. Nie można sobie wyobrazić większego poczucia humoru niż to. I sami se załóżcie tę pierdoloną czapeczkę z kotem Garfleldem.

SŁUCHAJ, STARY

Słuchaj, stary. Twoja siostra powiedziała mi, że coraz bardziej odlatujesz i że wyrzucili cię ze szkoły, skończony kretynie. I że do tego wszystkiego bierzesz wszystko. Dokładnie wszystko, przyjacielu. Alkohol i tabletki, tabletki i alkohol, i przerabiasz dwie paczki papierosów dziennie, mając dziewiętnaście lat. I że zostawiłeś swoją narzeczoną, to znaczy w sumie to ona ciebie zostawia, bo już z tobą nie wytrzymywała. I że wracasz nad ranem, przelatując na czerwonym świetle nawalony jak Messerschmitt, i że drzesz się na swoich starych, i że masz wszystko gdzieś. Że naprawdę odlatujesz, z pustym wzrokiem i bez najmniejszej ochoty, żeby wrócić tu przed końcem twojego zasranego życia. Zakładając, jak mówi twoja siostra, że jeszcze trochę ci tego życia zostało.

Prosi, żebym ci coś powiedział, że czytasz mnie w niedzielę i że mnie słuchasz. Nie wiem, w jakiej sprawie miałbyś mnie u diabła posłuchać. Ale skoro ona, ukochana Bambi rodziny, tak mówi, pewnie ma jakieś powody. Cóż. Chce, żebym coś napisał, coś ci powiedział, jakbym był samą Panienką z Lourdes.

A tak naprawdę, to zupełnie nie wiem, co ci powiedzieć.

W kwestii happy endów mam swoje określone zdanie, a ostatnią czarodziejską różdżkę widziałem wbitą w pizdę wróżki zgwałconej w Sarajewie. Nie wiem, czy wyrażam się jasno. No, cóż. Czułbym się źle, gdybym dzisiaj nie poświęcił ci tej strony. Nie ze względu na ciebie, ale ze względu na Bambi.

Rozczarowałbym ją i pewnie przestałaby czytać moje powieści, i śnić o poderwaniu ojca Quart albo Lucasa Corso. No, więc słuchaj, coś ci powiem. Właśnie napisałem, że cię nie znam, ale to nieprawda. Nietrudno cię poznać, jeśli człowiek rozejrzy się dookoła i skupi myśl na kraju, w którym mieszkasz, i na telewizji, którą oglądasz, i na psach, którzy planują twoje życie i twoją przyszłość, i na polityków, na których głosuje twoja mama i tata. Nietrudno, jeśli człowiek pomyśli o tej firmie, w której zatrudnili cię dorywczo latem, i o pracy, w której wykorzystują twoją byłą narzeczoną, i o desperacji twoich rówieśników. Nie jest trudno, przysięgam. To jest gówno, a słowo przyszłość najlepiej wypierdolić przez okno. Widzisz, że rzeczywiście cię znam?

Jest jednak coś, co mogę ci powiedzieć. Jesteś tutaj na świecie w którym przyszło ci żyć. Byłoby wspaniale, gdyby były jeszcze do zrobienia jakieś rewolucje i marzenia do zrealizowania, które by cię rozpaliły i pchnęły na ulicę. Ale wiesz albo to odczuwasz, że zrobiono już wszystkie rewolucje i zaraz po ich zrobieniu zawłaszczyli je ci, co zawsze. Że dobrzy zostają na zewnątrz, na deszczu, i że w tym filmie zawsze wygrywają źli. Wiem to wszystko, bo to widziałem, stary. Widziałem to we wszystkich językach i kolorach. Widziałem to tam i widziałem to tutaj. I wiem, że wielkie wspólne przygody, solidarność, te zapalniczki na koncertach, jupi, jupi, wszystko to poszło się walić już dawno temu.

Ale zostało parę rzeczy, daję słowo. Kiedy skończył się już czas bohaterów solidarnych, nadchodzi czas bohaterów samotnych. Może teraz, kiedy umarli już bogowie i bohaterowie przez duże B, ocalenie tkwi w bohaterstwie pisanym małą literą. W pionku zapomnianym w rogu szachownicy, który rozgląda się wokół i widzi skorumpowanego króla, królową dziwkę, konia z kartonu i nieruchomą wieżę, napychającą sobie brzuch forsą. Ale pionek twardo trwa na swym kruchym polu.

I to pole nagle staje się przedmiotem walki, przeradza się w okop oporu i schronienie przed zimnem, jakie panuje na zewnątrz. To jest moje pole, tutaj jestem i tutaj walczę. I tutaj

umrę. Wybór broni zależy od każdego z nas. Wierni przyjaciele, kobieta, którą kochasz, osobiste marzenie, jakaś sprawa, książka. Jakże pomaga, przyjacielu, spojrzenie w bok i ujrzenie, że na polu obok jest inny pionek, tak samo samotny i przepojony odrazą, jak ty, ale trwa wyprostowany i może ma książkę w dłoniach. Zdarzają się cudowne przygody, wielkie zwycięstwa i niesamowite dokonania, które rozpoczęły się w najgłupszy możliwy sposób, od przebiegnięcia wzrokiem pierwszej strony książki.

Teraz już wiem, że to nic wielkiego, przyjacielu. Niczego nie rozwiązuje, pozwala jedynie zrozumieć. Ale to nie jest wcale mało. Chodzi mi o zrozumienie, że rodzimy się, żyjemy i umieramy w absurdalnym świecie, że jedyne, co możemy zrobić, to spojrzeć nań z podniesioną przyłbicą, z dumą kogoś, kto wie, że będzie bił się aż do końca, solidarny z innymi pionkami, które podobnie jak ty, biją się na zapomnianych polach walki. I w końcu odkryjesz, że życie nie jest takie straszne.

Historia właściwie się nie zmienia. Ludzie pętają się, zagubieni, od tysięcy lat, zawsze tak było. Różnią się od siebie tylko jednym: jak żyją i jak umierają.

TANGO

Od dawna kładę się spać wcześnie. Jednak tej nocy wracałem późno do mojego hotelu w Buenos Aires. Mój argentyński wydawca, Fernandez Estevez, z którym zaprzyjaźniłem się

przed laty w Montevideo, tego akurat dnia, w którym pojechaliśmy na miejsce zatopienia pancernika Graf Spee, trzymał mnie do bardzo późna, przy deserach w jakiejś restauracji, a pieczone mięso i czerwone wino wyłaziły mi już uszami. Tak więc zdecydowałem się pospacerować po tym mieście, które czasem, zależnie od tego, jak się na nie spojrzy, przypomina jeszcze trochę to dawne, które odkryłem u Blasco Ibaneza, a potem w książkach Borgesa i Bioy Casaresa. To, które poznałem dwadzieścia dwa lata temu, kiedy po raz pierwszy wybrałem się na Ziemię Ognistą, na przylądek Horn, do błękitnych wielorybów i na Antarktydę, i w którym później długo i intensywnie żyłem podczas wojny o Malwiny. Emilio Attili, melancholijny pianista, nie gra już w Sheratonie, a Bahia Buen Suceso, z tego co mówią, zatopiły brytyjskie harriery w kanale San Carlos. Szczęśliwie nie ma już ponurych Fordów Falcon z zapalonymi światłami tuż przy krawężniku, śmierdzących na kilometr Szkołą Mechaniczną Floty. Ale w dalszym ciągu otwarte są dobre bary na odpowiednich rogach ulic, ulica Corrientes nie zmieniła nazwy, a pizzeria Palermo i antykwariat Victora Eizenmana szczęśliwie dalej są, tam gdzie były.

Gdy przechodziłem przez hol hotelu, dosięgły mnie dźwięki tanga. Zaskoczony podszedłem do rotundy, a tam, usadowiony naprzeciw baru, pianista grał Jej oczy się zamknęły, podczas gdy para zawodowych tancerzy z niebywałą lekkością tańczyła w taki sposób, w jaki potrafi tańczyć tylko dwoje Argentyńczyków. On młody, świetnie zbudowany, o latynoskim profilu, ubrany jak elegancki mieszkaniec stolicy, w dopasowanej marynarce, z białą apaszką na szyi i kapeluszem zsuniętym do tyłu. Cały czas się uśmiecha, odsłaniając wspaniałe zęby, lśniące, łotrowskie. Ona - szczupła, bardziej interesująca niż atrakcyjna, z sukienką rozciętą aż do początku uda, precyzyjnie wykonuje swoje ewolucje wokół tego uśmiechu.

Siadam patrząc cały czas na nich, i zamawiam dżin z tonikiem. Przy innych stolikach też siedzą goście - kilkoro turystów gringo typu Arkansas, którzy głośno objawiają swoją radość, że wreszcie mogą na żywo obejrzeć flamenco. Jest też kilkoro stałych klientów hotelu i kilka par, małżeństw w średnim wieku, wyglądających na Argentyńczyków. Jedno z tych małżeństw siedzi blisko mnie. On po sześćdziesiątce, z siwymi włosami, w marynarce i z bardzo elegancko zawiązanym krawatem. Ona ma na sobie czarną dyskretną sukienkę, w której świetnie wygląda mimo wieku - a jest po pięćdziesiątce, i to mocno. W tej chwili kończy się melodia i zaczyna następna: Przez głowę. Para tancerzy się rozdziela. Zbliżają się osobno z jednej i z drugiej strony do moich sąsiadów i porywają ich do tańca. Mężczyzna porusza się z elegancją, jest poważny i skupiony. Widać, że w swoim czasie był niezłym podrywaczem. Ale moją uwagę zwraca kobieta. Tancerz zdjął kapelusz, lecz wciąż ma biały uśmiech pod czarnymi włosami, lśniącymi i nasmarowanymi brylantyną. Porusza się z partnerką po parkiecie w rytm tanga, z doskonałą zgodnością. Na pewno tańczą ze sobą po raz pierwszy w życiu. Zdumiewa mnie sposób, w jaki kobieta w czarnej sukience wczuwa się w muzykę i ruch swego partnera. Przytula się do niego i kołysze z boku na bok, wciąż zachowując godność, podziw budzące dostojeństwo.

Świadom tego, tancerz przylega do niej, szanując jednak jej sposób zachowania. Kobieta jest wysoka, elegancka i widać, że była kiedyś piękna i... jeszcze potrafi taka być. Ale jej atrakcyjność wynika z formy jej tańca, dojrzałej i dyskretnej gracji, z jaką porusza się po parkiecie; z jaką wykonuje ewolucje w rytm muzyki, powolna i majestatyczna, pewna siebie. Prowokująca bez ostentacji, bez objawiania tego wszem i wobec. Oto jestem - mówi całą sobą - damą i kobietą.

W końcu muzyka milknie i publiczność klaszcze. I podczas gdy mężczyzna żegna się z wyszukaną elegancją z tancerką i zapala, papierosa, tancerz z brylantyną na włosach odprowadza kobietę do stolika i kłaniając się, całuje ją w rękę. Ona zaś uśmiecha się lekko i nie patrzy na żadnego z nas, którzy wszyscy uparcie się w nią wpatrują i każdy w tym momencie oddałby duszę by móc zatańczyć tango, z kimś o takiej klasie i w taki sposób milczącym. Milczeniem dawnym i mądrym kobiety wiecznej. Takim, które ma klucz do tego wszystkiego, co obce jest mężczyźnie.

KAPRAL BELALI

Zdarzyło się to dwadzieścia cztery lata temu. Była sobie kiedyś Sahara, która nazywała się Sahara Hiszpańska, i był sobie kryzys marokański, a w środku pustyni był sobie posterunek graniczny zwany Tah - mały forcik, jak z filmu, który w bezksiężycowe noce atakowali Marokańczycy. Był sobie też, żeby bronić tego fortu, mały oddział lokalnych żołnierzy: dwunastu Saharyjczyków dowodzonych przez podporucznika Brahima uld Hammuadiego i kaprala Belali uld Marahabiego.

Był też sobie młodziutki dziennikarz, który cały rok spędził w owej placówce, wysyłając codzienne sprawozdania do gazety Pueblo i który w czasie wielu nocy przeżywał razem z obrońcami Tah alarmy bojowe. W ciągu długich godzin ciemności, chłodu i czuwania, pod marokańskim ostrzałem, wśród migających światełek żarzących się papierosów, ukrywanych w dłoniach i przyciszonych szeptów dziennikarz bardzo się zaprzyjaźnił z kapralem Belali. Tak bardzo się zaprzyjaźnił, że pewnej nocy, kiedy Marokańczycy okrążyli fort, a major Fernando Labajos, ignorując wyraźne rozkazy - dwunastu Saharyjczyków nic nie znaczyło dla hiszpańskich generałów - udał się im na pomoc, a hiszpański dziennikarz towarzyszył mu w tej wyprawie, kapral Belali podarował dziennikarzowi swój saharyjski srebrny pierścień, który nosił na palcu od dziecka. I dziennikarz zachował go na zawsze - jak medal. Swoje odznaczenie za męstwo.

Kapral Belali był chudy, spalony słońcem-, wojownik pustyni, miał sympatyczny uśmiech, na głowie błyszczał zaskakujący biały kosmyk włosów. Na zdjęciach, które on i młody dziennikarz sobie zrobili, kapral Belali ma na sobie mundur lokalnego policjanta i czarną chustę na głowie, króciutką brodę i karabin na ramieniu, a w tle faluje na wietrze - cóż za podły sarkazm - hiszpańska flaga. Zostali tak wielkimi przyjaciółmi, że nieco później, tuż przed Zielonym Marszem, kiedy młodziutki dziennikarz w towarzystwie Satiaga Lomillo z gazety Nuevo Dario oraz Claudea Gluntza, byłego francuskiego spadochroniarza, który się przekwalifikował na wojennego fotoreportera, przekroczyli któregoś dnia granicę i poszli pogadać z Marokańczykami po drugiej stronie frontu, i długo nie wracali, bo strażnik na posterunku najpierw ich przesłuchał, a potem zaprosił na herbatę, wtedy kapral Belali i jego towarzysze pomyśleli, że tamci zostali aresztowani.

I po długich dyskusjach Belali, który nie chciał słyszeć o pozostawieniu swojego przyjaciela we wrażych rękach, przekonał porucznika Brahima, żeby zaatakować marokański posterunek. Kiedy więc trzej dziennikarze wrócili szczęśliwie do Tah, zastali Saharyjczyków uzbrojonych po zęby, gotowych odbić ich siłą. No i dowiedzieli się, że mało brakowało, a staliby się tego dnia przyczyną wojny.

Później Hiszpania zostawiła Saharyjczyków samym sobie i młodziutki hiszpański dziennikarz zobaczył kaprala Belali, rzewnie płaczącego, kiedy hiszpańscy dowódcy kazali mu oddać broń. Widział go też wyciągniętego jak struna kiedy na dziedzińcu koszar Aaiiin po raz ostatni salutował fladze, która już teraz nie była jego flagą.

Tego samego dnia towarzyszył mu również do Seguia, skąd w noc taką jak dzisiejsza, dokładnie dwadzieścia cztery lata temu, kapral Belali wymaszerował wraz z licznymi swymi towarzyszami na pustynię, na wschód, żeby przyłączyć się do Frontu Polisario. Młodziutki dziennikarz i on spotkali się cztery miesiące później, kiedy saharyjscy partyzanci rozpaczliwie walczyli o utrzymanie drogi z Guelta Zemmur i Oum Dreiga. Kapral Belali postarzał się, nie miał już białego kosmyka włosów, bo całą głowę pokrywała mu siwizna, i był wysuszony na wiór. Ale uśmiech miał ten sam. Wypili trzy tradycyjne herbaty: gorzką jak życie, delikatną jak miłość i słodką jak śmierć.

I tej nocy, przy płonącym ognisku, młodziutki dziennikarz usłyszał od kaprala Belali najbardziej precyzyjną definicję śmierci, jaką kiedykolwiek udało mu się usłyszeć: „Ktoś weźmie twój karabin, ktoś zabierze ci zegarek, ktoś zacznie sypiać z twoją żoną. Wszystko jest przypadkiem”.

Kilka miesięcy później, w Amagali, inny zaprzyjaźniony partyzant, o imieniu Laharitani, opowiedział młodziutkiemu dziennikarzowi, że kapral Belali poległ w walce w Uad Ashram. Wycofywali się z zasadzki, powiedział. Trafili go, został z tyłu i nie dało rady po niego pójść. Przez dłuższy czas słyszeli długie salwy z jego kałasznikowa, a potem wszystko ucichło.

Taka jest historia kaprala Belali uld Marahbi. A młodziutki dziennikarz - który nie jest już młodziutki i nie jest już dziennikarzem - co roku o tej porze otwiera malutkie drewniane pudełeczko i kładąc rękę na srebrnym pierścieniu, wspomina przyjaciela.

KUMPLE Z BUDY

Kilka tygodni temu włączyłem telewizje. Prawdę powiedziawszy dopadła mnie podstępnie, bo normalnie niewiele mam z nią do czynienia - czasem, co któryś piątek kawałek

talk-show Tómbola, no i nagrywam filmy na wideo, żeby je oglądać wieczorami. Tym razem miałem w planach nagranie Lee Marvina, Clu Gulagera i Angie Dickinson w The Killers Don Siegela, kiedy natrafiłem na jeden z tych seriali o uczuciach i o młodzieży z dialogami typu z życia wzięte.

I powiedziałem sobie: no - właśnie, to jest to!

I trwałem dalej gapiąc się w ekran, z pilotem w ręku i otwartymi ustami, z kretyńskim wyrazem twarzy.

Od tamtego czasu obejrzałem jeszcze kilka odcinków. Nie wiem, czy dobrze rozeznałem się co do głównych wydarzeń, bo nie zacząłem oglądać tego serialu od początku, więc też brak mi szerszego kontekstu. Nie wiem jak na razie, czy Paco jest kuzynem Pacholi, czy tylko ją podrywa, i czy Javier jest narkomanem, czy tylko udaje, żeby wkurzać nauczyciela chemii.

Chodzi jednakowoż o to, że jest sobie szkoła, do której chodzą chłopaki i dziewczyny, którzy są jedni dobrzy, a drudzy źli, bo społeczeństwo źle ich potraktowało, kiedy rozwiedli się ich rodzice. I są tacy naturalni i normalni: opowiadają sobie o swoich problemach i pomagają sobie nawzajem, bo w głębi duszy, mimo zwyczajnych napięć, jakie zdarzają się każdemu, kochają się i szanują, i czują się wobec siebie solidarni.

Weźmy choćby taki przykład: że kiedy oto wszyscy całą gromadą idą poskakać z mostu, a tu tymczasem klasowy lizus boi się, nie chce, więc męscy liderzy obejmują go i mówią, no, dobra, stary, przecież możesz to zrobić, my wiemy, że możesz. I pierdolony lizus wciąga głęboko powietrze i powiada, dzięki wam mi się to uda, przyjaciele, i kątem oka zerka na dziewczynę, która ma go gdzieś, bo ją podrywa dupek Jaime, czy jak się tam nazywa, i wtedy lizus wysuwa się do przodu i rzuca się z mostu, kretyn. Wszyscy biją brawo i tej samej nocy piją wino z cocacolą, żeby to uczcić.

Jest też jeden przystojniak, który był narkomanem, bo był sierotą, ale w porę z tego wyszedł, jak mi się zdaje, i mieszka w domu innego chłopaka, który ma problem, bo jego brat umarł i jego rodzice go nie rozumieją.

No i też różne dziewczyny, które opowiadają sobie nawzajem o swoich ciężkich problemach egzystencjalnych, na przykład o tym, że Mariano na nie nie patrzy albo że Lucas ostatnio dziwnie się zachowuje, albo że ubrania z Żary są super. Pojawia się też niejaka Sonia, zdaje się, że absolutna dziwka, i wwala się z kopytami w anielski związek Luisa i Pepy, robiąc to tylko po to, żeby wkurzyć Pepę, bo ta kiedyś nie dała jej odpisać zadania.

I mamy Luli, która chodzi z Manolem, ale naprawdę kocha Hectora. Tymczasem Hector jest gejem i powiedział to publicznie w klasie, po gruntownym przemyśleniu, i koledzy, którzy początkowo się z niego śmiali i mówili o nim ciota, teraz się tego wstydzą i szanują go za to, że się zdobył na taką odwagę.

Nie zabrakło też nauczycielki, która chce pomóc uczniom, ale tak naprawdę walczy ze sobą, żeby nie rzucić się na jednego z chłopaków na którego ma ochotę, niejakiego Pepe, i chce zdołować jego dziewczynę, Marcelę, żeby się na niej odegrać, bo Marcela jest głupia jak noga stołowa i przez cały czas gada tylko o Rickym Martinie. Mimo to stopniowo wszystko się jakoś układa, dzięki dobrej woli i koleżeństwu. Narkoman zostaje instruktorem narciarstwa, gej odnajduje swą miłość, którą jest inny gej, przypadkiem syn woźnej, nauczycielka w końcu pojmuje, że tak naprawdę kręci ją nauczyciel religii, pewna głupia pinda zachodzi w ciążę, ale decyduje się jej nie usuwać, a to dzięki wsparciu całej klasy, i tak dalej.

A ja, z pilotem w garści, myślałem sobie: to jest zajebiste!

Ładny świat wymyślają sobie reżyserzy! Wszystko polega na tym, żeby codziennie przeczytać gazety i od razu wprowadzać to, czego się dowiedziało. Efekt powyższych zabiegów jest taki, że to nie serial przedstawia prawdziwe problemy młodzieży, ale rzeczywista młodzież, ta realna, przystosowuje swoje myśli, idee, rozmowy i całe życie do tego, co zobaczyła w serialu.

Oto piekielna metoda, która gwarantuje sukces: płaska i bardzo prosta fabuła, łatwo przyswajalna. Dialogi - elementarne, prościutkie jak mechanizm grzechotki, ale udające, że pretendują do transcendencji. W sumie kretyńskie moralizatorstwo plus niewyobrażalna płycizna.

Przeraża mnie to, że podobne postaci, nierealne, oszukańcze w swej udawanej naturalności, tak prymitywne jak publiczność, która ich się domaga i je naśladuje, zostają uznane za punkt odniesienia i przykład do naśladowania. Oto przekleństwo tej absurdalnej Hiszpanii, wirtualnej i z silikonowymi zamiennikami, bardziej fałszywej niż ołowiane euro, trzymanej w szponach przez pierdoloną telewizję.

DAJCIE MI SIĘ BRONIĆ SAMEMU

Jeszcze z trudem hamuję śmiech. Otóż w tym roku, który właśnie dobiega końca, liczba kandydatów chętnych do wstąpienia do hiszpańskich Sił Zbrojnych spadła z 3,1 do 1,2 na jedno miejsce. Innymi słowy ludzie mają armię gdzieś. A Ministerstwo Obrony nie wie kim, u diabła, obsadzić podstawowe etaty, żeby miał kto nalewać paliwo do czołgów i przynosić kawę panu pułkownikowi. W związku z powyższym, dla zatkania dziur, stratedzy z ministerstwa zrezygnowali z wymagania od kandydatów ukończenia szkoły z dobrymi cenzurami i przyjmują osobników, którzy na egzaminach otrzymują oceny 0,5 w skali 1 do 10. Jeden na trzech przyjętych w ostatnim naborze, czyli trzystu na tysiąc miał ocenę niższą niż 5. 1 to, uwaga, na egzaminie, który według Ministerstwa Obrony służy określeniu „umiejętności mówienia, liczenia i poziomu inteligencji”.

Czyli biorąc pod uwagę poziom wymagany przez Siły Zbrojne, można sobie wyobrazić jaki jest średni poziom intelektualny w naszym kraju. Oznacza to, że przy ostatnim naborze ministerstwo uznało, że posługiwać się bombami i karabinami mogą ludzie ocierający się o upośledzenie umysłowe. Co pozwala określić przeciętny wizerunek hiszpańskiego żołnierza przyszłości: ograniczone umysłowo indywiduum, które potrafi powiedzieć: tak jest, panie sierżancie, i policzyć do dziesięciu.

Z drugiej strony wydaje mi się to logiczne przy tej ich gównianej pensji i wymaganiach, jakie stawiają. Nie mogą przecież oczekiwać absolwentów Uniwersytetu Deusto oferując im jakieś nędzne grosze i bułkę z kiełbasą.Do oglądania w gazetach macie zresztą teraz żołnierki, które - ubrane w mundur maskujący i kamizelkę kuloodporną, z karabinem w rękach - nadawałyby się do filmu, jak moja koleżanka Loreto, najpiękniejsza żołnierka, jaką znam. Że są wszędzie, to prawda: równie dobrze robią za żandarmów i strażników z pałką, co za marynarki i dzikie ramby, bo gdzie trzeba zdawać egzaminy, one wygrywają, gdyż podchodzą do wszystkiego z większą powagą niż faceci. Oczywiście na tych egzaminach, o których mówimy, dziewiątki i dziesiątki dostawały tylko laski. I na tym przynajmniej zyskują Siły Zbrojne.

Zyskują rozsądek i jaja - bo jak dziewuchy się do czegoś wezmą, to bez kamienia nie podchodź. Nie tak jak faceci, których znam i którzy wołają mamusię, kiedy skaleczą się w palec. Laski nigdy nie wołają swoich matek, one same są swoją matką.

Następnym elementem, który mnie zachwyca w naszych narodowych wojennych igrzyskach, jest pomysł, dopieszczany przez Ministerstwo Obrony - ilekroć wymawiam lub piszę tę nazwę zbiera mi się na śmiech - umożliwienia wstępowania do Sił Zbrojnych emigrantom, żeby wreszcie zapełnione zostały wszystkie etaty. Zatwardziali patrioci krzyczą wniebogłosy, ale mnie to się podoba. W końcu historia zna takie przypadki.

Mieliśmy już Legion i Maurów, których przyprowadził Franco, i całą tę afrykańsko-europejską zgraję. A cofając się jeszcze bardziej w czasie, warto przypomnieć, że w ostatnim okresie imperium rzymskiego legioniści broniący limes rekrutowali się z tych samych plemion barbarzyńców, przeciw którym walczyli. Moim zdaniem przyjmowanie emigrantów do woja, a przede wszystkim dawanie im jeść na koszt armii, to znakomity pomysł - dzięki temu nie wszyscy zostaną tanią siłą roboczą albo kurwami i handlarzami narkotyków. I w ten sposób będą bardziej użyteczni publicznie, jak to się dzieje w przypadku armii Stanów Zjednoczonych, pełnej Czarnych i Latynosów, bo jest to ich jedyna szansa na wydźwignięcie się z marginesu społecznego i nędzy. Poza tym wojny nie są już takie,jak kiedyś, i żołnierze rzadko zabijają jedni drugich. Teraz używa się ich częściej do zabijania cywilów. To taka ostatnia moda, i dla tej funkcji operacyjnej lepiej stworzyć wojsko z Czarnych i Maurów z zewnątrz, bo póki się integrują albo przestają integrować, guzik ich obchodzi, kogo zabijają a kogo nie.

W ten sposób biali dowódcy i oficerowie będą mogli znowu poczuć się jak Alfredo Mayo w Harka, co tak bardzo pociąga każdego wojaka. A mając do wyboru troglodytę ze średnią ocen 0,5 i inteligentnego Maura, który stara się ułożyć sobie życie, a do tego jeszcze zapładnia sierżanta Julianę Sanchez, ja stawiam na Maura. I na sierżant Sanchez też. Bo już dość tych endogamicznych RH i czystych ras, jasnowłosych albo z tylko jedną klepką.

Ten kraj imbecyli potrzebuje świeżej krwi.

WŁOSCY KELNERZY

We Włoszech uwielbiam małe restauracje - takie, które istnieją od zawsze. Wybieram je wedle wieku kelnerów. Jeśli są starzy, a miejsce wygląda skromnie, domowo, od razu zyskują we mnie klienta. Makaron będzie wspaniały, a siedzenie wygodne. Ważne jest to, żeby mieli ponad pięćdziesiątkę i żeby lokal był otwarty też od tylu lat, czyli żeby zestarzeli się razem. Poza tym są to jedyne restauracje w Europie, gdzie można usłyszeć kelnerów kłócących się na głos pomiędzy talerzami, z kucharzem wychylającym głowę przez drzwi kuchni, żeby włączyć się do pyskówki. Opowiadają sobie swoje życie i otwarcie wygłaszają opinie o wszystkim. A czasem pojawia się gruba kobieta, która jest właścicielką, i mówi, że fettuchini stygną i niech się wreszcie wezmą do roboty. I wtedy Mario, Bruno, Paolo kładą uszy po sobie, poprawiają muszkę albo czarny krawat i wracają do roboty. Zawodowcy.

Dzisiaj wszystkie te kryteria są spełnione, a ponadto mogę

jeszcze rozkoszować się dodatkową atrakcją - akcentem kelnerów, przerośniętym dialektem weneckim z tą jego śpiewną intonacją na końcu każdego zdania, i to wszystko gdy ja likwiduję sobie ravioli w Alle Zattere, o pięć metrów od kanału Giudecca. Chodzi o malusieńką trattorię, która nie ma, ponieważ tego nie potrzebuje - szyldu nad brudną fasadą. W wilgotne dni chłostana jest wilgocią bijącą od kanału i pobliskiej laguny, ale w pogodne dni, kiedy słońce zalewa fasady Dorsoduro aż do Morskiego Urzędu Celnego - którejś nocy spotkałem tam Żyda Wiecznego Tułacza, ale to już inna historia - staje sięnajbardziej przytulnym miejscem w Wenecji. Dlatego kiedy przyjeżdżam do tego miasta, zawsze jem tu obiady i kolacje.

Przy sąsiednim stole siedzą trzy Jankeski. Uważam, że w niektórych miejscach w Europie powinno się praktykować selektywną ksenofobię i zabraniać wstępu pewnego rodzaju turystom - a także pewnym typom krajowym - stosując sito, które nie miałoby nic wspólnego z siłą nabywczą klientów, tylko z ich wyglądem, gustem i manierami. Przede wszystkim dlatego, że niszczą nastrój miejsca. Te są z USA, blondyny, trzy kobiety. Matka i latorośle. Jedzą spaghetti carbonara z frytkami i coca-colą, a musielibyście zobaczyć te dziewoje, z tą ich naturalną gracją, jaka cechuje ludzi z Nebraski, kiedy starają się zjeść makaron za pomocą noża i widelca, i wszystko rozpełza się im na wszystkie strony. Chciałoby się im pomóc w trawieniu, stosując naboje magnum kaliber 44 po jednym dla każdej.

Bang, bang, bang. Idź sobie do MacBurgera, kretynko.

Ale najbardziej bawi mnie uprzejmość, dobre wychowanie i wysublimowanie, z jakim kelnerzy nabijają się z Jankesem pod pozorem usłużności i chęci pomocy. A głupkowate nebraskie szkapy mówią oh yes, wonderful, i wydają z siebie śmieszki pobłażania, z tą udawaną sympatią, którą okazują kiedy udają, że są tolerancyjni i zintegrowani z niższymi od siebie rasami łacińskimi. Każdy analfabeta gardzi tym, czego nie zna: chodzi mi o tych, którzy mówią grazie tanti w Kordobie i zdaje im się, że wszyscy będą przed nimi padać na kolana. Jednak najlepsza w tej całej weneckiej scence jest twarz Maria czy Paola, czy jak tam się nazywa kelner, kiedy znudzi się tymi trzema fokami, odwraca się do nich tyłem i puszcza oko do swych towarzyszy, jakby chciał powiedzieć: to ci dopiero idiotessy.

I patrząc na niego, na jego umiarkowanie, dyskrecję, jak wyprostowany, w białej marynarce, wraca do swych towarzyszy, spoglądających na kobiety z identyczną ironią w oczach, nie masz wątpliwości co do tego, kto jest naprawdę rasowy. Że to ten kelner należy do wyższej rasy, dawnej i mądrej, która dobrze obsługuje klienta po części z racji obowiązujących norm, a po części z powodu napiwków i pensji, z której żyje. Ale nie ma absolutnie żadnej wątpliwości, co do tego, kto tu jest dupkiem. Ten włoski kelner ma w sobie wystarczająco wiele z arystokraty, żeby znać swoje i ich miejsce. I kiedy śmieje się oczyma z klienta w restauracji, śmieje się ze wszystkich najeźdźców, którzy w mundurach Wehrmachtu, w amerykańskich czołgach albo z kamerą wideo nigdy nie zdołali podbić tych

trzech tysięcy lat kultury i historii.

W Hiszpanii, mówię do siebie, patrząc na niego, trudno by było obsłużyć debilną Amerykankę z tą dyskrecją i tym praktycznym podejściem do życia, które jednak nie oznacza rezygnacji z dostojeństwa. Jesteśmy zbyt złośliwi, żeby śmiać się tylko oczyma, tak jak ci trzej starzy i mądrzy weneccy kelnerzy.

W Hiszpanii tym damulkom od frytek i coca-coli, którym spaghetti spada z widelca, pochlebiałoby się w sposób najbardziej nikczemny z możliwych albo też rzuciło jedzenie w twarz z naszą przysłowiową hotelarską ordynarnością. Nie odmawiając sobie uprzednio nieodzownego poufałego: „Co chcecie” - czyli ja pytam się ciebie. Cham do analfabety. I vice versa.

STARE KSIĄŻKI

Nie wiem, czy lubicie państwo stare książki. Ja lubię je bardziej niż nowe, może dlatego, że ich forma i zawartość wzbogaca się o to wszystko, co się działo z nimi przez minione lata - znana albo dająca się wyobrazić historia każdego egzemplarza, ręce, które go dotykały i oczy, które go czytały.

Pamiętam - kiedy byłem bardzo jeszcze młody i nie miałem pieniędzy - jak grzebałem w antykwariatach z plecakiem na ramieniu. Zachowywałem się niczym myśliwy: szalałem z radości kiedy udało mi się sprzątnąć sprzed nosa jakiemuś facetowi o gorszym refleksie Obrazy z podróży Heinego w broszurowym wydaniu Universal de Calpe. Albo zaciętość z jaką po śmierci babki walczyłem z rodziną o cenny spadek - bardzo już zresztą zużyty egzemplarz pierwszego wydania Dzieł zebranych Galdosa wydanych przez Aguilar, dzięki czemu mogłem po raz pierwszy w życiu przeczytać Episodios nacionales.

Zawsze byłem zdania, że nie ma książek niepotrzebnych.

Nawet najbardziej obskurna z wyglądu, nawet całkiem głupia książka, która niczego nie nauczy tego, kto ją dziś weźmie do ręki, może zawierać ukryte w jakimś zakamarku, we fragmencie zdania, coś, co dla kogoś okaże się użyteczne. Tak naprawdę książki nigdy się nie mylą - to czytelnicy błądzą, ponieważ wybrali nieodpowiednią lekturę.

Książki są z założenia zawsze szlachetne. Najstarsze z nich powstawały dzięki rzemieślniczym prasom, zostały złożone ręcznie: pieczołowicie mieszano tusze, starannie dobierano papier - a papier dobry był, dlatego by mógł przetrwać setki lat. Wiele z nich stanowiło prawdziwą dumę drukarzy, introligatorów i księgarzy. Szły w świat tak, jak człowiek od chwili narodzin. I podobnie jak ludzie, poddawane były cierpieniom z powodu dziejących się nieszczęść, katastrof, wojen. Mijał czas i te, które narodziły się razem, powstały na tej samej prasie i z tej samej ryzy papieru, stopniowo oddalały się jedna od drugiej. Podobnie jak ludziom, różnie im się wiodło. W historii każdej z nich były chwile chwały i klęski, smutku i radości, przyjaźni i samotności. Poznały przytulne biblioteki i nieprzytulne kramy handlarzy starzyzną. Poznały dłonie delikatne i ręce przestępców i książkobójców.

Tak samo jak istoty ludzkie, miały swych bohaterów i swoich męczenników: jedne zakończyły żywot, do końca wypełniając swoje obowiązki, okaleczone, zużyte i podarte od zaczytania niczym kompletnie wyczerpani żołnierze, one też walczyły do ostatniej strony, inne zginęły w głupi i przypadkowy sposób, nawet nie porozcinane, spalone, zamordowane w kwiecie wieku. Nie dając z siebie nic ani nie zostawiając po sobie śladu. Bezpotomnie.

Były jednak również takie, szczęśliwe, które dostały się w odpowiednie ręce. Te zostały przeczytane i oszczędzone, i spłodziły nowe książki, które są ich potomkami. Te dawne książki albo po prostu stare, dziwne, ciekawe, pospolite, fascynujące, usypiające, piękne i brzydkie, drogie albo tanie, jeszcze krążą to tu to tam, cudownie przemieszane, i dalej pobudzają do życia myśli, historie, wiedzę i marzenia. To są rozbitkowie - te, które uchroniły się od ognia, wody, robaków i gryzoni, a przede wszystkim uchroniły się od fanatyzmu, ignorancji, głupoty i zła istoty zwanej człowiekiem. Te książki cierpiały wygnanie, rabunki, niezliczone niebezpieczeństwa, aby dotrwać do dzisiejszych dni. Uratowały je czułe dłonie albo przypadkowe ręce, albo łapy najemników. Wszystko jedno. W każdym razie dalej trwają, gotowe bez proszenia rozchylić swoje strony pierwszemu, który im powie: ależ ty masz czarne oczy.

Nie powstrzymujcie się, na Boga! Idźcie do księgarń ze starymi książkami albo do antykwariatów, jeśli stać was na to.

Można tam wszędzie znaleźć perły zarówno u tandeciarza, jak i w najprzemyślniej ułożonych zagranicznych katalogach, bo książkę prawdziwie jest w stanie docenić tylko ten, kto ją czyta. I nie wyskakujcie mi z tą samą co zwykle śpiewką, że zarówno stara, jak i nowa książka drogo kosztuje. Bo drogo kosztuje także wypicie dziesięciu piw, pójście do kina na jakiś amerykański kretynizm albo tankowanie benzyny. Poza tym istnieją biblioteki publiczne. Ale kiedy już to będziecie robić, obchodźcie się ze starymi książkami z czułością i szacunkiem, jakbyście mieli do czynienia z godnym i szlachetnym weteranem. Powiedziałem już, że to rozbitkowie - garstka szczęśliwie uratowanych spośród tysięcy nieszczęśliwie i nieodwołalnie utraconych.

Niestety czas, ignorancja, kretynizm dalej będą pomniejszać i tak już zdziesiątkowane szeregi tych najlepszych. Cieszcie się więc z przywileju, że dana jest wam możliwość dotarcia do nich, póki jeszcze są do wzięcia. A jeśli potraficie mówić ich językiem, jeśli potraficie być ich godni, może którejś spokojnej nocy, w wygodnym fotelu, w zaciszu gabinetu lub w jakimkolwiek innym odpowiednim miejscu, one zgodzą się opowiedzieć wam po cichu swoją fascynującą, długą bardzo i szlachetną historię.

TEN GŁUPEK Z KOMÓRKĄ

Słuchaj, Manolo, Paco, Mario Luiso czy jak tam się nazywasz. Musisz mi wybaczyć, że mówię ci to tutaj, „pisemnie”, w sposób mniej lub bardziej publiczny, ale w ten sposób oszczędzę sobie powiedzenia ci tego w twarz następnym razem, gdy spotkamy się na lotnisku, w pociągu albo w kawiarni. W ten sposób uniknę chwytania za telefon i wydzierania się do kogokolwiek, tego kto akurat znajdzie się na drugim końcu linii, to ja, dzwonię, żeby ci powiedzieć, że mam koło siebie jakiegoś imbecyla, który opowiada mi swoje życie i mnie nie daje żyć. W ten sposób uniknę tego rodzaju przypadków.

I następnym razem, kiedy w środku bezwstydnego trajkotania

niechcący odwrócisz się w moją stronę i zobaczysz, że na ciebie patrzę, będziesz wiedzieć, o czym myślę. Co myślę o tobie i o twoim pierdolonym gadatliwym telefonie. A może się też

zdarzyć, że oprócz mnie będzie dookoła mnóstwo ludzi myślących to samo. Tylko że większość z nich nie ma możliwości wyładować się jak należy raz w tygodniu na stronie takiej jak ta, a ja mam to szczęście, że mogę to zrobić. Tak więc ulżę sobie i w ich imieniu też.

Mam już powyżej uszu natykania się na ciebie i na twój telefon. Przysięgam, stary. Któregoś dnia zobaczyłem cię na ulicy i myślałem, że jesteś świrem. Wyobraź sobie tylko faceta, który idzie sam ulicą i bardzo głośno do siebie gada, i jeszcze gestykuluje wściekle jedną ręką: do góry i na dół. Warto by takiego rzucić lwom na pożarcie, pomyślałem. Aż zobaczyłem słuchawkę, którą miałeś przyczepioną do ucha, a przechodząc obok ciebie, dowiedziałem się, że części z PCV nie przyjechały w tym tygodniu, jak się spodziewałeś, i że lepiej, by było żeby teraz się nie pojawił przedstawiciel z Ciudad Real.

Szczerze mówiąc, PCV i przedstawiciel z Ciudad Real guzik mnie obchodzą, ale udało ci się do moich własnych zmartwień dołączyć również twoje. Niech to pójdzie na rachunek ludzkiej solidarności, pomyślałem. Żaden człowiek nie jest samotną wyspą. I poszedłem dalej.

Pół godziny później natknąłem się na ciebie w kawiarni.

Może to nie byłeś ty, ale przysięgam: miałeś tę samą głupkowatą minę, kiedy wrzeszczałeś do komórki. Właśnie kupiłem sobie wspaniałą książkę, starą książkę, która mówiła o odległych wybrzeżach i dawnych żeglarzach, i starałem się zagłębić w lekturze, poddać jej urokowi. Ale byłeś tam ty, przy sąsiednim stoliku, żeby poinformować mnie, że jesteś w Madrycie w jakiejś kawiarni - czego nie musiałeś mi mówić, bo doskonale cię widziałem - i że nie wrócisz do Saragossy aż do wtorku wieczorem. Dlaczego wieczorem, a nie rano, zastanawiałem się, bezowocnie pytając o to spojrzeniem Antonia sprzedającego papierosy, który wzruszał ramionami, jakby chciał powiedzieć: a co ja mam z tym wspólnego. Może masz jakieś poważne i niemożliwe do wyjawienia powody, wydedukowałem po chwili łamania sobie głowy nad tą sprawą: kochanka, manko, ława w Parlamencie. W końcu wyjawiłeś sekret, mówiąc, że Ordónez przyjeżdża z La Coruni w południe, i to znacznie mnie uspokoiło. No jasne, przecież chodziło o Ordoneza. Wtedy zdecydowałem się zmienić stolik.

Nazajutrz byłeś na lotnisku. Wiem, bo to ja właśnie stałem za tobą w kolejce do wejścia do samolotu, kiedy mówiłeś swojemu synowi, że piła mechaniczna jest zepsuta. Co prawda to prawda, w ciągu kilku chwil otrzymałem od ciebie kompletną instrukcję obsługi piły mechanicznej, wraz z informacją o smarowaniu jej olejem. Po chwili byłem już ekspertem nie tylko od przeklętej piły mechanicznej, ale i cyprysów oraz chaszczy.

Dwa dni później wracałem pociągiem i, oczywiście, ty też tam byłeś, o kilka siedzeń dalej. Rozpoznałem cię po muzyczce z telefonu, muzyczce z Bonanzy. Zabrzmiała jakieś piętnaście razy i przysięgam ci, że nigdy bardziej nie nienawidziłem rodziny Cartwrightow. Na tę okazję przemieniłeś się w dojrzałą bizneswoman - skuteczną i agresywną panią dyrektor. Ale rozpoznałem cię w jednej chwili, kiedy informowałaś cały wagon o różnych szczegółach swojego życia zawodowego. Strasznie wrzeszczałeś, może po to, żeby przekrzyczeć inne głosy i muzyczki w stylu tirli-tirli - czasem się rozmnażasz, cwaniaczku - które zmagały się z twoją muzyczką jak wagon długi i szeroki.

Starałem się przejrzeć poprawki do nowej powieści, ale nie mogłem się skoncentrować. Tutaj rozmawiałeś o niedzielnym meczu piłki nożnej, tam pozdrawiałeś rodzinę, ówdzie komentowałeś, jak źle wiedzie się Olivaresowi w Nowym Jorku.

Czułem się osaczony jak Czeczeniec w Groźnym. To było okropne. Może dlatego wstałem, poszedłem do wyjścia i dopiero na korytarzu włączyłem komórkę, którą zawsze mam wyłączoną, i zadzwoniłem, starając się mówić po cichu, przesłaniając ręką aparat. Stewardesa spojrzała na mnie zdziwionym wzrokiem, podejrzliwie. Skoro tak mówi - pomyślała pewnie - w taki ukradkowy sposób, to na pewno coś ma do ukrycia ten sukinsyn.

MODA I CZAR

Przysięgam Państwu na moich najświeższych nieboszczyków, że w tym roku nie chciałem. Już na początku sezonu podjąłem mocne postanowienie poprawy i że nawet z daleka nie będę dotykać tradycyjnego dla tej strony tematu letniej odzieży. Byłem gotowy napisać o czymkolwiek: walnąć na przykład - pod pretekstem sprawy brazylijskich biskupów i prezerwatywy - w integrystyczny i hiperortodoksyjny kler, żeby zaprawić goryczą wakacje mojej świętej matki, albo formalnie zażądać systematycznej fizycznej eksterminacji angielskich kibiców piłki nożnej, chuliganów czy jak ich tam zwać, przez wprowadzenie na odpowiedni rynek hektolitrów piwa fermentowanego przy użyciu kwasu pruskiego. Przewidziałem nawet - z powodu sprzeczki mojego sąsiada, króla Redondy, i wojowniczego

akademika baskijskiego, który oskarżał go o to, że tęskni za księciem Albą - zabranie się za Dekady wojny we Flandrii ojca jezuity Famiana i poświęcenie kilku chwil na wypisanie niezliczonych baskijskich nazwisk, jakie się tam pojawiają pośród kapitanów i żołnierzy hiszpańskich, którzy razem z księciem Albą wzięli udział w tamtej wojnie, jak i we wszystkich pozostałych, w czasach, kiedy wojowanie było raczej obowiązkowe - chociaż w tej chwili podręczniki szkolne z Kraju Basków podają co innego.

Byłem gotów podjąć któryś z tych tematów, powtarzam, pobożnie unikając kanikularnych pokus węża - kusiciela. Niestety, przypadkiem natknąłem się na jeden z tysięcy wspaniałych reportaży publikowanych przez niedzielne dodatki - teraz wydaje mi się, że może nawet to był ten, w którym sam pisuję - szczodrze obsypujące naród specjalistycznymi poradami w sprawach odzieży, jaką należy nosić podczas spaceru po ryneczku przy plaży albo spożywania napitków w odpowiednim miejscu, jeśli chce się uchodzić za osoby wykwintne i czarujące. I oczywiście puściły mi bezpieczniki, a ślina zaczęła mi ściekać z kłów. Jeśli chce się być modnym w tych ciepłych miesiącach, a nie jakąś pieprzoną ciamajdą, radzi wspomniany tekst, proszę założyć smoking w kolorze fuksji Yaginy Schmeisser, jeśli jesteś kobietą, i będziesz wyglądać genialnie. I proszę to zrobić czym prędzej, bo kobieta w smokingu - stwierdza dosłownie autor porad - ciągle jest najbardziej ultrakobieca i sexy.

Co zaś się tyczy mężczyzn, to żeby pod żadnym pozorem nie przyszło im do głowy włożenie na siebie dżinsów Izaskun Sanchez, które nie byłyby podwinięte trzy piędzi, ani - jeśli ktoś ubiera się nieformalnie - innych butów niż te w kolorze karmelu i w cenie trzydziestu tysięcy peset. Do nich oczywiście nosi się zawsze spodnie z jasnego materiału i kolorowe skarpetki. Chyba że - uwaga, uwaga! - założyłeś ciemny garnitur Cipetto i Vicentini, bo w tym przypadku powinieneś się obuć - w przeciwnym razie będą w Puerto Banus patrzeć na ciebie wilkiem - w mokasyny w żywych kolorach: czy to czerwone, czy zielone, czy to ze skóry węża albo zebry, za które wybulisz następne trzydzieści tysięcy.

Proszę za to uważać na skarpetki, których się nie nosi. A gdyby przyszło komuś do głowy włożyć jasny garnitur, to do kurwy nędzy nie wolno mu zapomnieć, że mokasyny się nie nadają i zwykła koszula też nie. Nieodzowna jest koszula Armancia Cuttaso w kolorze błękitnym i sandały, które można nabyć w O’Huya Wesh Shoes za dwadzieścia banknotów po tysiąc.

I słuchajcie, to jest naprawdę mocne. Jeśli facet albo babka przyjmą dyktat mody czy fashion, jak to się teraz mówi - nawet są kanały telewizji kablowej, które pokazują wyłącznie facetów i facetki na wybiegu, a w dziennikach modę zamieszcza się teraz na stronach z kulturą - i chce dobrze wyglądać, żeby goryle w barach przy plaży nie robili mu problemów przy wejściu, jest skazany na ubieranie się jak kompletny palant, a do tego musi jeszcze wydawać kupę kasy.

Dopuszczalna alternatywa, ta w nawiązaniu do liberte, egalite, fraternite, której również nie dostaje się za friko, nie pozostawia innej możliwości niż wzorzysta koszula, wielofunkcyjne spodenki kąpielowe i klapki, a wszystko to przyprawione wytatuowanymi oponami, pępkiem na widoku i piercingiem ze złotego kółka w sutku.

Co do normalnego ubrania, czyli zwykłej sukienki albo porządnej koszuli, spodni i butów włożonych na skarpetki, a nocą marynarki, żakietu lub swetra, to są one dobre tylko dla stetryczałych starców i wedle obowiązujących kanonów - nowy barok, tak się nazywa, z przeproszeniem Queveda i Velazqueza, Valdesa Leal i Alonsa Cano, modę panującą w tym sezonie - ubrani w ten sposób nie mają szans nawet na zjedzenie bułki ani zaskarbienie sobie szacunku kelnerów czy Czarnych sprzedających paciorki na straganach. W ten sposób przeżywamy kolejne lato pomiędzy czarem galopującego palanctwa i urokami włochatego bezguścia. I wskutek tego dziadkowie chodzą po Benidorm tak, jak chodzą: niechlujni, w koszulkach z Pokemonami, świecąc pryszczami.

A chodzi o to, że - nie pamiętam, czy powiedział to minister kultury, czy prezes klubu piłki nożnej, co u nas na jedno wychodzi - w tym kraju zawsze przywrą cię do muru.

SNAJPER I KOZA

Znam pewną dziewczynkę, małą i bezwzględną wojowniczkę tęczy, która oglądając w telewizji jakiś film, gdzie snajper celował w pasterza prowadzącego kozę, zapytała ze strachem w głosie: „Ale nie zabije kozy?”

I muszę wyznać, że doskonale rozumiem dziewczynkę.

Ze mną dzieje się to samo, chociaż lubię korridę, kotlety cielęce i rybkę z grilla. A jednak, jeśli muszę, mogę obejść się bez korridy, kotletów i rybki. Co zaś się tyczy snajpera, jeśli nie można go rozwalić, zanim on naciśnie spust, to gdybym musiał wybierać - nawet gdybym to ja miał być tym pasterzem - w większości przypadków wolałbym, żeby przeżyła koza. Kiedyś powiedziałem raz na tej samej stronie, że dla mnie cała ludzkość mogłaby zniknąć i spotkałoby ją akurat to, na co zasługuje, a w zamian nasza planeta zyskałaby spokój i lepsze widoki na przyszłość. Za każdym razem, kiedy umiera las albo morze, za każdym razem, kiedy znika jakieś zwierzę albo zostaje wytępiony cały gatunek, świat robi się bardziej ponury i złowrogi. W końcu zwierzaka nikt nie pyta o zdanie. Nie może głosować ani strzelić komuś w tył głowy.

My, dla odmiany, mamy gówniany świat, na co sami ciężko pracowaliśmy.

Cały ten nieco melodramatyczny prolog ma swój głęboki sens, bo właśnie dowiedziałem się, że grupa młodych osób stworzyła coś, co się nazywa HSW; czyli Hiszpańskie Stowarzyszenie Wielorybowatych. I które, jak sama nazwa wskazuje, ma zamiar zająć się badaniem i ochroną wielorybów, delfinów i innych stworzeń z naszych mórz. Mają swoją stronę w internecie, a poznamy ich po owocach ich. Jak na razie są. I dobrze, że są, bo ciągle brakuje muszek upierduszek, które w imieniu strony pozarządowej rozpoczęłyby batalię, której Administracja rządowa, wolna i niepodległa, nieczuła, zepsuta i - uchowaj mnie Boże od powtarzania tego - czasem też przekupna, nie zamierza rozpocząć.

Przysięgam państwu, że niewiele jest tak pięknych widoków, jak dwudziestometrowy płetwal pływający majestatycznie obok swojego dziecka; albo stado delfinów nocą na Morzu Alborańskim, setki sztuk polujących w świetle księżyca czy pojawiających się w dzień przed dziobem waszej łódki w czystych wodach Balearów i odwracających się na plecy, żeby na was popatrzeć.

Z całego serca pragnę, żeby istniały te inteligentne zwierzaki o enigmatycznym uśmiechu. Tak inteligentne, że jako jedyne ssaki, pomijając ludzi, oddają się grom i zabawom

seksualnym tylko dla przyjemności, nie mając ani przez chwilę na względzie pobożnych zamiarów prokreacyjnych. Jak na razie HSW ograniczyło się do podania, że z dwudziestu siedmiu gatunków wielorybowatych, które jeszcze pływają w hiszpańskich wodach, dwa są poważnie zagrożone wyginięciem, tak samo jak płetwale i morświny. Że niszczy je niekontrolowane zanieczyszczenie, a pirackie floty statków rybackich ze sznurami i niezalegalizowanymi sieciami wypływają poza przepisowe dwanaście mil, i robią co im się podoba niczym Pedro we własnym domu albo - jeśli wolicie inaczej - jak Rosjanie w Czeczenii. Dlatego HSW proponuje stworzenie pięciu rezerwatów morskich w celu ochrony zagrożonych gatunków i prosi o współpracę przy tworzeniu siatki kontroli i nadzoru.

Ja dodałbym do tej propozycji flotyllę kutrów torpedowych, żeby zatopić każdego bezkarnego idiotę, który przepływałby tylko tamtędy. Ale to i tak już coś.

To nie jest zła wojna. Może jest wręcz jedną z nielicznych, które zasługują na uwagę, i słuszne jest wypowiedzenie jej niektórym gabinetom i opieszałej biurokracji - czasem bardzo podejrzanie bezradnej - w obliczu ekscesów łotrów dewastujących morze. I nie chodzi tylko o wielorybowate. Gdybym opowiedział wam, co się wyrabia z czerwonym tuńczykiem na wodach hiszpańskich, gdzie rzekomo przykładne i wychwalane przez Administrację przedsiębiorstwa, rywalizując z francuskimi statkami rybackimi, bez skrupułów eksterminują ten gatunek, żeby Japończycy w Osace mogli jeść świeże sushi, przy czym w dodatku Hiszpanie nie dostają za to grosza, padlibyście trupem.

Co więcej, może któregoś dnia obudzę się we wrednym humorze i wyjaśnię państwu, jak to atleta otwartych wód, którym jest czerwony tuńczyk, jest teraz podobno traktowany w tak zwanych hodowlach. Przy okazji wyjaśnię wam też, jaka jest różnica pomiędzy hodowlą w stylu chłodnej spiżarni i obozem koncentracyjnym.

Jest to coś, o czym wie każdy marynarz czy też rybak, a mimo to władze morskie i rybackie twierdzą - niech to opowiadają grzecznym dzieciom - że nie mogą nic zrobić. Już wystarczy, panie ministrze.

Niech mnie Wasza Ekscelencja nie wkurwia.

DZWONNICE I ŁACINA

Nie znoszę wdrapywania się na miejsca i punkty widokowe, które guzik mnie obchodzą. Mogę pochwalić się tym, że nigdy nie byłem na wieży Eiffla. Giraldę widziałem jedynie z tarasu hotelu Dona Maria, Campanilę i szczyty kościoła Świętego Marka oglądałem, siedząc zimą w słońcu na tarasie kawiarni Quadri, a piramidy w Teotihuacan w cieniu kamieni na dole, obserwując procesje wytrwałych wspinaczy, sunących niczym pracowite mróweczki, którzy omdlewali pod ciężarem kamer wideo. Tylko jeden raz, w Bejrucie, podczas bitwy hotelowej w 1976 roku wszedłem na piechotę na dwudzieste piętro hotelu Sheraton, żeby zrobić kilka zdjęć z góry. I po drodze tak bardzo wstrząsały mną wybuchy, że raz na zawsze straciłem ochotę na oglądanie panoramicznych widoków.

Nie mam rzecz jasna nic przeciwko szlachetnemu zajęciu wspinania się, czemu oddają się ludzie bardzo przeze mnie kochani.

Ja jednakowoż wolę zostać na dole i patrzeć. Zawsze miałem wrażenie, że pewne pejzaże lepiej ogląda się w ten sposób.

Dodajmy do tego przyjemność wygodnego siedzenia pod parasolem, z kawą po turecku, podczas gdy setkom ludzi przebranych za kapitana Tapiokę wątroba podchodzi do gardła i formalnie duszą się na piramidzie Cheopsa, a wszystko dlatego, że są ogarnięci obsesją robienia zdjęć z góry.

Kilka dni temu, spacerując po przepięknym andaluzyjskim miasteczku, gdzie przy wejściu na dzwonnicę stała długa kolejka turystów, znalazłem na ścianie starej budowli inskrypcję po łacinie, zapisaną w spontanicznym odruchu na czcigodnych i kamieniach przez nieznaną rękę.

Wspominałem już kilka razy, że jestem zażartym przeciwnikiem anonimowych rąk zostawiających swój ślad - zwykle nikczemny - na ścianach zabytków i obiektów użyteczności publicznej. Ale przyznaję, że tym razem to co zobaczyłem urzekło mnie. To znaczy, chciałem powiedzieć, że zainteresowało mnie to, co tam było napisane, i zanotowałem to sobie. Było to zdanie: Non pudet obsidione teneri. Wydało mi się ono znajome i przeniosło mnie w czasy, kiedy uczyłem się nie lękać Achajów, nawet, gdy składają dary.

Cyceron, pomyślałem sobie. Brzmiało to jak Katylinarki. „Nie wstydzicie się tego, że jesteście oblegani?”, przetłumaczyłem później dość dowolnie, posiłkując się czarną skrzynką pamięci i słownikiem VOX.

Kilka dni później, kiedy opowiedziałem o tym zdarzeniu mojemu koledze Pepe Peronaie, ów mistrz gramatyki wyprowadził mnie z błędu. Wergiliusz, stwierdził. Eneida, 9, 598.

Te słowa, zrozumiałem, miały znaczenie wywrotowego hasła. Pośrodku skrzyżowania czterech kultur - na tym placu znajdują się pod ziemią rzymskie ruiny, dawny meczet, chrześcijańska katedra i dawna synagoga - w kraju pozbawionym tożsamości i swojej historii przez bandę analfabetów oraz centralnych i regionalnych przestępców zasiadających w ławach rządowych oraz opozycji, ktoś nam przypomina nasze dziedzictwo posługując się łaciną. Wybór tego języka nie jest przypadkowy: bez niego nie sposób zrozumieć historii Hiszpanii, która jest jednocześnie historią Rzymu i historią Europy, ani katedr, ani prawa, ani astronomii, ani medycyny, ani sufiksów, ani prefiksów, ani Seneki, ani Kwintyliana, ani Alfonsa X, ani Gracjana, ani Cervantesa. Dlatego, w środku liczącego sobie kilka tysięcy lat miasta, ktoś ucieka się do Wergiliusza, aby powiedzieć, że jesteśmy żałosnymi bezwstydnikami i że jeśli chodzi o kulturę, żyjemy w totalnym gównie.

Wdrapujemy się na krzywe wieże i na piramidy, jeździmy do Bangkoku i Nowego Jorku, a nie znamy historii swojej własnej ulicy czy placu. Nie wiedząc nawet, gdzie tak naprawdę jesteśmy, nie wiedząc, ile widzimy, nie znając znaczenia kamieni, których dotykamy. Robimy sobie zdjęcia i nakręcamy kamerami wideo typowe przykłady przeszłości, o której wiemy coraz mniej. Konsumujemy Velazqueza i Goyę tylko wtedy, gdy tak trzeba - kiedy, kolejny minister decyduje się wydać pięćset milionów na obchody absurdalnej rocznicy kogoś, kogo każdy może codziennie obejrzeć sobie w odpowiednim muzeum. Ale wolimy to robić w atmosferze wielkiego spektaklu, w świetle jupiterów i wystając po sześć godzin w kolejkach. Jesteśmy tak durni, że spacerujemy po bibliotekach, gdzie nie zaglądamy nawet do jednej książki, fotografujemy się obok obrazów, których historii, autora i źródła inspiracji zupełnie nie znamy, i oglądamy z dzwonnic krajobrazy, które kojarzą się nam już tylko z filmami o Amerykanach w Europie, pokazywanymi w telewizji. Non pudet obsidione teneri.

Jesteśmy oblężeni przez naszą własną głupotę i ignorancję. A najgorsze jest to, że w ogóle nas to nie zawstydza.

AMERYKAŃSKI PRZYJACIEL

Właśnie dostałem wspaniałą reprodukcję: Brooklyński Most w Nowym Jorku, nocą, w śniegu. Podpisaną przez Magylla w 1995 roku - kontury mostu są lekko zamazane, przesłonięty jest szarą mgłą, a na pierwszym planie widać zapaloną latarnię i ławkę przysypaną śniegiem. Przyszła pocztą kilka dni temu, oprawiona, a przysłał mi ją Howard Morhaim, który - oprócz tego, że jest moim agentem literackim w Stanach Zjednoczonych - jest również moim przyjacielem. Prawdę powiedziawszy więcej niż przyjacielem.

Pewnej nocy, w japońskiej restauracji, opchani sushi i z lekko plączącym się językiem, bo byliśmy pełni sake, przyrzekliśmy sobie, że będziemy braćmi krwi, póki śmierć tego nie rozwiąże. I tak naprawdę jest. Howard przyjedzie do Hiszpanii za kilka dni, po moją nową książkę. To dobry pretekst, żeby zaprosić jeszcze kilkoro przyjaciół: z Uniwersytetu w Murcji przyjedzie mistrz gramatyki, z pirenejskich szczytów zejdzie harcownik Montaner, Sealtiel Alatriste przywiezie butelkę Herradura Reposado z Meksyku, Claude Gliintz przestanie na kilka dni fotografować wojny i zamieni swój dom w Lozannie na Hotel Suecia w Madrycie, a Antonio Cardenal zapomni na chwilę o Laetiti Casta. Tym razem będzie z nami Howard i sama myśl o tym, wprawia mnie w dobry humor. Uwielbiam tego faceta.

Howard Morhaim jest jednym z trojga obywateli USA, których najbardziej cenię i którzy z niebywałą skutecznością wykarczowali we mnie nieufność i uprzedzenia do tego kraju.

Pozostali to Drenka, moja słodka i skuteczna pani wydawca z Nowego Jorku, oraz Daniel Sherr, nieprawdopodobny oryginał i prawdziwy geniusz, w którego towarzystwie każdy posiłek zmienia się w malowniczą przygodę, bo Daniel jest jednocześnie Żydem, alergikiem i wegetarianinem. Wyżej podpisany, Europejczyk z basenu Morza Śródziemnego, dumny z tego, że nim jest, zawsze stanowczo odmawiał podróży do Stanów Zjednoczonych, które przez dwadzieścia kilka lat pracy zawodowej nigdy ani trochę go nie interesowały. Sami sobie tam jedźcie, mawiałem.

Półtora roku temu w końcu pojechałem tam na jakiś czas z wymagających mojej obecności przyczyn wydawniczych i rzeczywiście potwierdziły się moje najstraszniejsze obawy.

Ale odkryłem też miejsca, rzeczy i ludzi pięknych i bliskich. Odkryłem szacunek, kulturę, przyjaciół. Zachwycałem się widokiem wspaniałych księgarń, bibliotek, uniwersytetów i muzeów, i oniemiałem słysząc jak towarzyszące mi damy i kawalerowie opowiadali o mojej, naszej pamięci historycznej ze znawstwem i jasnością umysłu, której wielu u nas w kraju mogłoby pozazdrościć.

Co do Howarda, jesteśmy przyjaciółmi od lat. Od dnia, w którym pokazałem mu Sewillę i bary w Trianie, i kupiłem mu srebrny kielich u jakiegoś jubilera na Campana, koło kiosku mojego przyjaciela Curra. Autentyczny kielich torreadora, chociaż nie było czasu na wygrawerowanie jego imienia - później zrobił to jakiś jubiler w Brooklynie. Bo Howard urodził się w Brooklynie i dalej tam mieszka, ale teraz z widokiem na rzekę i na most. Biedny chłopak, który ciężko pracował, jak w klasycznych historiach o amerykańskim śnie, ma teraz wspaniały dom - jedyną rzecz, której nie zabrała mu jego była żona, piękna i ciemnowłosa rockandrollówa, która napełniła jego życie goryczą, ale w zamian dała mu bardzo przez niego kochaną córkę. Howard tak bardzo ją kocha, że stał się bliskim przyjacielem nowego narzeczonego eks-żony żeby być jak najbliżej dziecka. Howard jest eleganckim facetem, bardzo europejskim w gustach, i ma wielkie powodzenie u kobiet – ale nigdy nie pozwala, żeby stanęły pomiędzy nim a jego córką.

Patrzę na nich, jak spacerują, ojciec i córka, przy Brooklyńskim Moście, trzymając się za ręce niczym zakochani. I Howard zwraca się do mnie: „Popatrz na nią. Popatrz, jakie ma oczy. Jest tak piękna jak jej matka, ta zdzira”.

Jak widzicie, most z reprodukcji co chwilę pojawia się w tej opowieści. Poza tym Howard i ja uwielbiamy pewną restaurację, która znajduje się dokładnie pod nim, naprzeciw Manhattanu. Pewnego razu, kiedy tam jedliśmy, przez cały czas opowiadał mi o dumie, jaką czuje z tego powodu, że był biednym chłopakiem z Brooklynu. Podniecał się, opowiadając o swojej dzielnicy, on, elegancki teraz facet i kosmopolita. „Nie wiem, czy zwróciłeś uwagę - powiedział - że we wszystkich filmach wojennych z Hollywood zawsze pojawia się twardy chłopak z Brooklynu”.

W rzeczywistości opowiadał mi o sobie samym, o swoim dzieciństwie i wspomnieniach. A słuchając go, zrozumiałem więcej na temat Stanów Zjednoczonych, niż udało mi się zrozumieć przez całe swoje życie. Szczególnie kiedy Howard zamyślił się i spoglądając na wysokie budynki po drugiej stronie rzeki nagle powiedział: „my city”, wskazując na nie krótkim gestem zachwytu i dumy. Moje miasto. I w tym momencie poczułem, że dzięki niemu i ja pokochałem to miasto, tak jak kocham jego.

KAIN I ABEL

No tak. Abel zapierdalał jak stu skurwysynów, uwijał się jak mały żuczek, przez cały dzień ze stadem do góry i na dół, strzygł i doił, wstawał gdy pierwszy kur zapieje, żeby harować na polach swojego ojca. Miał ręce całe w odciskach, i wiecznie w krzyżu go łupało, a pot ciurkiem lał się z twarzy, kap, kap, przy tym ostrym słońcu, które paliło mu grzbiet żywym ogniem. Potem, kiedy o późnej już porze wracał do domu, był tak skonany, że nie miał ochoty nawet na oglądanie telewizji ani spełnienie obowiązku wobec ślubnej, ani w ogóle na nic, i tak naprawdę biedak miał gdzieś to, czy dym z ofiar idzie prosto do nieba, pełza po ziemi czy jest podobny do znaków Morsea Apaczów.

Ciężko mu było. Urodził się, by harować.

Kain zaś był jego przeciwieństwem. Bezczelny bezgranicznie, jeszcze bardziej leniwy niż fryzjer Ronaldo, i nie chodzi o to, że wykorzystywał do swych celów nawet dym z ofiar składanych Jahwe - jego żadne dymy ani ofiary, ani w ogóle nic innego nie interesowało w najmniejszym stopniu. Spędzał dzień, leżąc bykiem i drapiąc się po brzuchu. Własnej ziemi nie chciało mu się nawet oglądać, leżała sobie odłogiem, zarośnięta przez jeżyny i inne chaszcze, bo do tego wszystkiego Kain został delegatem związkowym - co w Hiszpanii jest funkcją dożywotnią - i przy tych wszystkich zebraniach i wyczerpujących zajęciach, tej całej walce o towarzyszy i towarzyszki, dawno już zapomniał, do czego służy motyka i pług.

Tak czy inaczej, Adam, ich ojciec, Ablem był zachwycony, Kaina zaś miał wyżej czubka głowy, i okropnie się kłócił z Ewą, swoją małżonką. Źle wychowałaś tego starszego, bez ustanku go rozpieszczałaś, mówił. Niedługo przechodzę na emeryturę, no i widzisz, jaką mamy przed sobą perspektywę rolno-finansową, niech będę przeklęty: z owcami nie jest jeszcze najgorzej, ale uprawy ogrodniczo-warzywnicze są w katastrofalnym stanie. Ciekawe, kto by się zajął pomidorami i sałatą, gdyby nie imigranci przypływający do nas na tratwach, bo ten twój Kainek ma wszystko gdzieś, a ja niedługo przechodzę na emeryturę i ponieważ w Edenie nie płaciłem składek ubezpieczeniowych, dostaniemy teraz minimalną kwotę.

Tak wykrzykiwał pater rodziny, bardzo zły. I dla wyrównania, jak Pan Bóg przykazał, rachunków ze starszym synem, postanowił pójść do notariusza i sporządzić testament. Ablowi zostawił, oprócz owiec i kóz, najlepsze ziemie, te z interioru, z zielonymi pastwiskami i żyzną glebą, łatwą do uprawiania. A Kainowi, żeby go załatwić, zostawił ziemie suche i jałowe, te nad samym morzem, słone piaski, gdzie nigdy nie padało i nigdy nie będzie padać, choćby był Potop. I zaraz po podpisaniu testamentu Adam umarł, zanosząc się śmiechem. Ale go załatwiłem na cacy, cha, cha. Na cacy.

Mija czas, a Abel dalej wiecznie zlany jest potem. Każdy dzień spędza na traktorze. Susza zniszczyła mu sześć kolejnych zbiorów, obfite burze - cztery, słoneczniki, które posadził w tym roku, żeby uszczknąć coś z unijnych dopłat, zżarła jakaś stonka słonecznikowa, a poza tym, żeby sezon zakończył się z fasonem, choroba wściekłych sklonowanych owiec przetrzebiła mu do połowy stada. I żeby dopełniła się miara wszystkich nieszczęść, żona zmusza go do spędzenia całego miesiąca wakacji w La Manga, syn wykreował się na neofaszystę, a córka zaś zwyciężyła w finale konkursu Miss Top Model 2001 w Migdałowie Górnym.

Ale już zupełnie nie może ścierpieć swego brata. No bo na przykład w sprawie tej nieurodzajnej i zasolonej ziemi nad brzegiem morza, którą odziedziczył z woli ojca, Kain namówił się z budowlańcem z PSOE [Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza.] i burmistrzem z PP, takimi samymi analfabetami jak on, ale cwaniaczkami i oportunistami, podzielił ją na działki i zdobył pozwolenie na masowe budownictwo. Potem wymyślił plaże tam, gdzie ich nie było, i w bardzo krótkim czasie zabudował je szeregowcami i wielopiętrowymi blokami aż po horyzont. I chociaż nie ma tam wody ani kanalizacji, ani odpowiedniej infrastruktury, i każdy bierze sobie wodę z tej samej rury i pobiera prąd z tego samego gniazdka, cała okolica zdaje się pękać w szwach, niczym Manhattan ze stadami Jankesów, wczasowiczów i dziadków emerytów, Anglików wiecznie z piwem w garści i trzydziestoma piwami w brzuchu, Niemców, którzy, - jak to prawdziwi Niemcy - donoszą na sąsiada, którego pies szczeka, i lokalnych półmózgowców, którzy prowadzą samochody z otwartymi oknami, żeby w promieniu dziesięciu kilometrów dobrze było słychać disco-polo. I od czasu do czasu Kain, żeby podręczyć brata, zaprasza go na obiad do klubu żeglarskiego, którego jest prezesem założycielem, i pokazuje mu najnowszego Mercedesa kupionego ostatnio, a na pokładzie jachtu puszcza kasety wideo z widokami domu, który ma w Miami, zaraz obok Julio Iglesiasa, hej!

A Abel rozgląda się dokoła, zrozpaczony, zastanawiając się, gdzie u diabła w tych czasach uda mu się kupić oślą uprząż.

TA NASZA HOŁOTA

Ależ lubimy bić. Wystarczy popatrzeć, jak lubimy zbierać się w grupki, podpuszczać jedni drugich i bić ludzi. W jakiż entuzjazm wprawia nas w uczucie, że mamy oparcie w tłumie, w stadzie, które jest domniemaną gwarancją bezkarności, w kolegach i sąsiadach, których zbity tłum przesłania nasz tchórzliwy nóż, ukradkową pięść, kij baseballowy trzymany w rękach przez „społeczność”. Jakże ciągnie nas do stada, z jaką lubością wykrzykujemy z siebie naszą żałosną złość, gdy z furią ruszamy na słabszego, który ucieka w poszukiwaniu schronienia, upadłego, bezbronnego. Wszystko nam jedno, czy chodzi o Maura czy któregoś z naszych.

Dzisiaj, kiedy piszę te słowa, po obejrzeniu, jak stado bydląt uzbrojonych w pałki zniszczyło biedniutki stary samochód nieszczęsnego Marokańczyka, słyszę, jak ktoś w radio mówi, że jesteśmy krajem rasistów i ksenofobów. Ależ to nieprawda! Jesteśmy krajem skurwysynów.

Brak nam jaj. Brak nam odwagi, by stawić czoło tym, którzy nas oszwabiają od wieków; i całą frustrację - skumulowaną pod złymi rządami, w rękach tych, co zawsze: księży, polityków, kupców i generałów, przyprawioną naszą własną zawiścią, kainizmem i pogardą wobec tego, czego nie znamy - wyładowujemy przy pierwszej okazji na plecach tego, który upada przed nami, pod warunkiem, że jest bezbronny i sam. Podczas gdy honorowa mniejszość zmuszona jest świecić za nas oczyma, reszta to sami funkcjonariusze CzeKa i falangiści z Pierwszego kwietnia.

Rozstrzeliwujemy mistrzów, niszczymy obrazy, podpalamy katedry, bo na spalenie koszar nie starcza nam jaj. Pozwalamy, żeby porządni ludzie zgnili w nędzy i żeby umarli na

wygnaniu Machado, Goya czy Moratih. Zaciekle bijemy i nie robi na nas wrażenia przerażona twarz żony ani dzieci naszych ofiar.

Nie pójdziemy po możnego, siedzącego w swoim pałacu - zwykle mają straże u bram - za to rzucimy się, by okładać pięściami kuchcika, który akurat nieostrożnie przechodził koło tylnych drzwi.

Nie mamy odwagi, żeby otwarcie zaatakować komisariaty, dlatego wolimy pchnięcie nożem w zamieszaniu, strzał w tył głowy, kiedy ofiara wychodzi na piwo z żoną, samochód pułapkę, który można wysadzić zdalnie, bezpiecznie, bez żadnego ryzyka. Mówimy sami o sobie, że jesteśmy krzyżowcami, obrońcami wiary, radykałami, nacjonalistami, rozczarowanymi demokratami, obywatelami sfrustrowanymi tym czy tamtym.

Nazywamy samych siebie dowolnym mianem, byle tylko się usprawiedliwić, ale tak naprawdę usprawiedliwiamy jedynie własne nieokrzesanie i złą wolę.

Brak nam kultury. Słuchasz rozmówców w radio i telewizji, etatowych analityków i polityków, którzy starają się usprawiedliwić rzeczy niemożliwe do usprawiedliwienia, i z przerażeniem stwierdzasz, że brak im argumentów - że stać ich tylko na powtarzanie banałów i demagogię, i że niewielu jest w stanie wyjaśnić, co rzeczywiście się dzieje, ustalić przyczyny, poszperać w pamięci, rozejrzeć się w okolicznościach historycznych, kulturalnych, społecznych, które prowadzą do takiej czy innej sytuacji.

Koncentrujemy się na krzywdzie, nie mając pojęcia o przyczynach, jakie do niej doprowadziły. Staramy się rozwiązać problemy, których przyczyny nie są objaśniane już nawet w szkołach, i człowiek jest doprawdy porażony, kiedy analfabeci i demagodzy przeprowadzają analizy i proponują poronione rozwiązania, absurdalne utopie, których nikt nigdy nie wprowadzi w życie.

Brak nam umiejętności przewidywania. Wiemy doskonale, że wszystko, co się wydarzyło, musiało się wydarzyć, między innymi dlatego, że dzieje się tak od wieków - ale nikt nie patrzy wstecz, żeby się czegoś nauczyć. Brak nam też skrupułów.

Maur, Czarny, Latynos są dobrzy, kiedy przyjeżdżają potulni, żeby sprzątać naszą kanalizację, ale ze swej strony nie stwarzamy takich możliwości, żeby oni robili to z godnością. Wkurza nas, że oni też by chcieli mieć biały samochód, biały dom, białą żonę. Jesteśmy egoistami i ludźmi nieodpowiedzialnymi, rządzonymi przez hołotę, która przypomina sobie o świętej Barbarze tylko wtedy, gdy grzmi na burzę, a kiedy tę tam Barbarę gwałcono dwadzieścia razy, motłoch, który widział całą tę rozgrywającą się tragedię, nie zrobił nic, żeby temu zapobiec, bo był zajęty kampanią wyborczą albo zdobywaniem poparcia w parlamencie albo wyświadczaniem przysług swojej klienteli, swym lizydupom i koleżkom.

Brak nam miłosierdzia i współczucia. Mamy dobrą pamięć do tego, co nas interesuje, i bardzo złą, kiedy nam coś nie pasuje. I niedługo bardziej już będzie nas wzruszać jakaś głupkowata telekomedia niż podpalona czyjaś chałupa.

A najgorsze jest to, że nie zżerają nas wyrzuty sumienia, kiedy patrzymy w lustro. Tak naprawdę nie mamy wstydu.

DUCH Z TEMPLE

Było to jak powrót w czasie. Powrót do starej biblioteki dziadka. Padał deszcz, panował lekki półmrok, stare woluminy stały rzędami na półkach. Przy oknie siedzi dziesięcioletnie dziecko. Książka leżąca przed nim nosi tytuł Kawaler de Meson-Rouge, jest oprawiona w płótno i ma wytłoczone nazwisko autora: Aleksander Dumas. Dziecko zagłębione jest w lekturze, przewraca strony, pochłonięte całkowicie przez dramat, jaki się na nich rozgrywa: historia miłości i przyjaźni, spływająca krwią gilotyna w burzliwych dniach rewolucji francuskiej, nieudany spisek mający na celu uwolnienie Marii Antoniny, smutny los małego Kapeta, Ludwika XVII, syna zgładzonego monarchy.

Minęło wiele lat, ale nigdy nie zapomniałem o francuskim delfinie, dziecku odebranym rodzicom i w końcu sierocie, o jego czarnym losie i zagubieniu się w rewolucyjnym rozprężeniu. Gdy czytałem powieść Dumasa, byłem wtedy dokładnie w wieku tego chłopca i jako zapalony czytelnik utożsamiałem się z nim: w pewnym stopniu jego los był moim losem. Lektura tej powieści, słabej w porównaniu z Trzema Muszkieterami i Hrabią Monte Christo, pozostawiła jednak w moim sercu pewien szczególny odruch lęku.

Dopóki płynie czas, nie wiesz, co ci życie wrzuci do plecaka. I obraz maleńkiego Kapeta, tajemnica jego mrocznych lat i przedwczesnej, prawdopodobnie, śmierci, zostały we mnie, jak zostają tajemnice życia, literatury i historii, które później zyskiwały uzupełnienie dzięki lekturze książek, takich jak: Historia dwóch miast, Scarlet Pimpernel, coś wyczytanego u Balzaka, u Fevala czy u Sue, przez Historię rewolucji francuskiej Thiersa, biografię Maria Antonina Stefana Zweiga i tym podobne książki.

Zdarza się, że lektura pozornie nieistotna, jakaś strona przeczytana przypadkiem w tej właśnie chwili pociąga za sobą nieprzewidywalny łańcuch zdarzeń, który prowadzi do niespodziewanych innych odkryć albo do złożonych, zachwycających światów.

Dlatego budzą we mnie taką radość te różne głupole, co to gardzą każdą książką, jakakolwiek by była. A przecież książka zawsze jest książką, choćby pozornie niczego istotnego nie zawierała, i nikt nigdy nie wie, w jakim momencie pojawi się impuls, który przed nami otworzy wiele magicznych ścieżek.

Zapytajcie o to kilku moich przyjaciół: jeden zaczął od pożerania Kojota i teraz jest światowym ekspertem od misji franciszkańskich w Kalifornii i pozostałości kultury hiszpańskiej w Ameryce Północnej. Inny zaczął od Trzech muszkieterów i Więźnia na zamku Zenda, a teraz kieruje Biblioteką Narodową.

Niemal po czterdziestu latach, które upłynęły od czasu, kiedy przeczytałem Kawalera de Meson-Rouge, badania przeprowadzone na uniwersytetach w Leuwen i w Miinster rozwikłały zagadkę śmierci delfina. Napisano wreszcie epilog tej historii, którą poznałem pewnego deszczowego poranka w bibliotece dziadka.

Bardzo często zastanawiałem się później nad losem biednego dzieciaka, inteligentnego i chorowitego, urodzonego, żeby zostać królem, odebranego matce - straszny dramat, proszę sobie wyobrazić, dla dziesięcioletniego czytelnika - a potem oddanego w celu republikańskiej reedukacji brutalnemu facetowi, szewcowi Simonowi, który go dręczył i nim poniewierał, zanim chłopiec zniknął w mrokach, których nikt nie potrafił rozświetlić.

Czasem jednak życie naśladuje powieści.

Jeden z lekarzy, którzy w 1795 roku przeprowadzili autopsję dziesięcioletniego chłopca zmarłego na gruźlicę w więzieniu Temple, zabrał serce małego nieboszczyka, ukrywszy je w chusteczce. To serce, przechowywane najpierw w alkoholu, potem zmumifikowane, przez wieki przechodziło przeróżne perypetie, aż w końcu niedawno analiza porównawcza jego DNA z DNA włosów Marii Antoniny rozwikłała zagadkę. Dziecko zmarłe w Temple 8 lipca 1795 roku było potomkiem królów Francji.

I jego ciało znalazło się we wspólnym grobie w Paryżu, przysypane niegaszonym wapnem. Sprawa zamknięta. A teraz, w końcu, niemal czterdzieści lat po tym, jak po raz pierwszy spojrzeliśmy sobie w oczy, mały duch, który tak bardzo mnie zafascynował, kiedy go odkryłem pomiędzy magicznymi stronami Kawalera de Meson-Rouge, odpowiedział wreszcie na wszystkie pytania i niech odpoczywa w pokoju w mojej pamięci.

Co do dawnego współczucia, prawda jest taka, że obecnie nie wiem, co wam powiedzieć. Czas upływa i nasze serce się zmienia, i to dziecko czytające niegdyś książkę w bibliotece dziadka, mogło zobaczyć - i to niezupełnie w powieściach Dumasa - nazbyt wiele trupów innych dzieci, które też miały po dziesięć lat i leżały w zbiorowych mogiłach. I pytam, jak na przykład wyglądałaby Hiszpania teraz, gdyby w swoim czasie przyszła nam do głowy światła myśl zgilotynowania Karola IV i Marii Ludwiki, a temu perfidnemu skurwysynowi, który później rządził jako Ferdynand VII, ktoś by na czas zrobił porządną sekcję zwłok?

PALENIE I SKUBANIE

Z góry oznajmiam, że Tabacalera i inne, jej podobne międzynarodowe konsorcja, mogą - jeśli o mnie chodzi - iść w ruinę. Uważam je za mafię rabusiów, takich z gnatem i w masce, jak w komiksach z Kaczorem Donaldem, takich co się pojawiali obok Daisy i Wujka Sknerusa. Gdyby to zależało ode mnie, udupiłbym wytwórców papierosów mocą ustawy - za ich absolutną bezczelność, żeby spuścili z tonu - podwyższając im podatki do 99,9 procent i zmuszając do finansowania programów profilaktyki zdrowotnej i higieny społecznej. No i jeszcze do obowiązkowego dodawania do każdej reklamy innej, komplementarnej, w której można by zobaczyć, jak wyglądają płuca palacza, kiedy anatomopatolog, rach-ciach, chlasta go skalpelem w czasie sekcji zwłok.

Czyli z jednej strony ci młodzi chłopcy żądni życia i zabawy, jakich pokazuje reklama, przekonująca, że koniecznie muszą mieć paczkę Fortun, Winstonów albo Ducados czy czegoś podobnego, schowaną w kieszeniach dżinsów, a z drugiej strony - świeżo wydobyte z ciała flaki, w białej miseczce, chlup, chlup, z dobrze widocznymi zwęglonymi oskrzelami. Przede wszystkim dlatego, że validiora sunt exempla ąqam verba, jak powiedział, nie wiem kto.

Proszę o wybaczenie mi mojego palanctwa.

Mówię to wszystko tytułem wprowadzenia lub przedmowy, aby uniknąć dwustu listów od manichejskich kretynów i kretynek, którzy biorą część za całość i myślą, że jeśli ktoś gardzi indyczką, jest machistą, a jeśli skarży się na listonosza, oskarża klasę robotniczą, a jeśli mówi o Hiszpanii, jest prawicowcem, albo jeśli nie podoba mu się Arzalluz - gardzi Baskami, a jeśli wysyła do diabła PP to dlatego, że jest z PSOE, i tak dalej.

Tak więc oszczędzajcie na znaczkach. Bo dzisiaj zainspirowały mój tekst trzy tysiące skarg sądowych przeciwko Tabacalerze, pomyślane jako protest z okazji Międzynarodowego Dnia bez Papierosa, i pierwszy wyrok, sprzed paru tygodni, na mocy którego producent papierosów został uwolniony od zarzutów w swej pierwszej bitwie z tymi, którzy żądają zwrotu różańca swojej matki.

Żebyśmy się dobrze zrozumieli. Zgadzam się. że wszystkich tych bezwstydników, którzy zarabiają na życie dzięki dymowi zabijającemu innych i którzy dobrze wiedzą, jak łatwo można uzależnić się od nikotyny, powinno się oficjalnie uderzyć tam, gdzie najbardziej ich boli, czyli po kieszeni. W ten sposób choć w części zapłacą za to, co zrobili. Trzeba twardo iść w tym kierunku. Mój sarkazm wywołują niebywałe pretensje poszkodowanych, których celem jest wyłącznie wyciągnięcie forsy.

Od jakiegoś czasu konsumenci papierosów wiedzą przecież, co robią, znają też choroby, na jakie się narażają, a napis na każdej paczce, którą kupują, ostrzega ich przed ryzykiem zagrożenia zdrowia. Nie ma już niewinnych palaczy. Toteż kiedy później - z całym szacunkiem i składając mu osobiste kondolencje - komuś wycinają krtań albo stawiają mu diagnozę raka płuc, pozostaje mu tylko jedno: wkurwić się na samego siebie.

Bo papierosy to nie Czernobyl ani kopalnia azbestu, a uzależnienie od nikotyny to nie krzemica. Wyciągnięcie papierosa, wzięcie go do ust, zapalenie go i zaciąganie się nim - a niech to sprawia wam przyjemność, jeśli koniecznie chcecie – jest aktem odpowiedzialnym albo nie, jak tam uważacie, ale bez wątpienia umyślnym i dobrowolnym. Tak więc cała ta heca z żądaniem odszkodowania, bez względu na to, jak głośno będą palacze krzyczeć, że przeznaczą owe pieniądze na cele społeczne i zbożne, dla mnie jest tym, co zawsze: bezczelnym polowaniem na kasę. To tak, wyobraźmy sobie, jakbym podszedł do gmachu Banco de Espana i zaczął walić głową w mur, bach, bach, aż dokumentnie ją sobie rozpieprzę i zrobię z siebie niewinnie ukrzyżowanego, a potem zacznę żądać odszkodowania od banku za to, że stoi przy ulicy, co nieodparcie skłania mnie do napieprzania weń głową. I cały czas będę podkreślał, że nie chodzi mi o zysk i że forsę, jaką od nich wydębię, przeznaczę na pomoc medyczną dla wszystkich tych półgłówków, którzy tak jak ja zatrzymują się na ulicy, żeby walić głowami w okoliczne mury.

Tak więc przykro mi, ale nie solidaryzuję się z tą akcją. Będę klaskał i radował się z całego serca, kiedy wszyscy dyrektorzy przedsiębiorstw tytoniowych zostaną powywieszani na najbliższych latarniach, ale odmawiam poparcia dla tego politycznie poprawnego kretynizmu, który - a jakże - też sprowadziliśmy sobie z USA. Gdzie, rzecz jasna, wygląda to zupełnie inaczej: punitiue damages, jak tam mawiają, to kwoty, które płaci się poszkodowanym, ale nie w celu zadośćuczynienia ofiarom, ale jako przykładne kary wobec odpowiedzialnych za szkody. U nas jednak wszystko ogranicza się do prób oskubania kogo się da. A ponieważ dzisiaj moje ja dostąpiło łaski wielojęzyczności, dostaniecie ode mnie w darze jeszcze jedną piękną sentencję: Sua quisque exempla debet aequo animo pati. Czyli: „Każdy powinien bez szemrania znosić to, czemu sam dał przykład”. To po to, żebyście mi potem nie wmawiali, że łacina jest martwym językiem.

EKSPRES DO MEDIOLANU

Jest taki film Josepha von Sternberga z Marleną Dietrich, który zawsze w jakiś niesamowity sposób mnie urzekał. Nosi on tytuł Ekspres do Szanghaju i wraz z niektórymi powieściami Agathy Christie, Grahama Greenea oraz wierszem Campoamora Pozbawiła mnie zupełnie woli/okrutna miłość, co mnie boli - i utworami Paula Moranda albo Valeriego Larbauda, przyczyniał się od mych najmłodszych lat do podsycania w mojej głowie fascynującego mitu: mitu tajemniczej damy z pociągu.

Enigmatyczna piękność, podróżna o nieznanym pochodzeniu i celu podróży, którą mój dziadek, starszy mężczyzna obdarzony wspaniałą zdolnością do tworzenia eufemizmów i wynajdywania różnych niuansów, określał jako kobietę z przeszłością.

Przypuszczam, że wcześniej zdarzało się to także na pokładach statków, z obcymi pasażerkami, patrzącymi w morze; i w dyliżansach, jak Amparo Rivelles w El clavo, wspaniałym filmie Rafaela Gila, nakręconym na podstawie opowiadania Pedra Antonia de Alarcón. Podróże były dłuższe i człowiek miał czas na myślenie: widział jakąś damę i gotów był przeżyć w wyobraźni Ekspres. Teraz wszystko zostaje rozwiązane w kilka prozaicznych godzin. A w samolotach nawet szybciej.

Rzecz w tym, jak mówiłem, że każdym razem, kiedy spotykałem w pociągu piękną i elegancką kobietę, która podróżowała samotnie, nie potrafiłem się powstrzymać, żeby nie umieścić jej w tym literackim i filmowym, niemal sentymentalnym schemacie. Wyznaję, że zawsze najbardziej atrakcyjne wydawały mi się te, które czytały, bo mogłem je obserwować bez narażenia się na niespodziewane i kłopotliwe spotkanie ich oczu - zawsze bałem się, że wezmą mnie za jednego z tych imbecyli, którzy tylko myślą o okiełznaniu każdej napotkanej klaczy - i jeszcze dlatego, że ich tajemniczość potęgował mały osobisty sekret w postaci tytułu czytanej książki. Nie do pogardzenia były też takie, które patrzyły przez okno, z ich odbiciem w szybie i ze spojrzeniem zagubionym nie wiadomo gdzie.

Może dlatego - zastanawiałem się - że nie lubiły miejsca, z którego wyjeżdżały, ani miejsca, do którego zmierzały.

Pamiętam te niezapomniane kobiety, z którymi nigdy nie zamieniłem słowa: tę z ekspresu do Lizbony, która wyglądała jak Silvana Mangano, tę, która pewnej nocy kiedy miałem szesnaście lat, długie włosy i wędrowałem z plecakiem, piła koniak na stacji w Bordeaux, albo tę elegancką Sudankę w towarzystwie służącej, która poczęstowała mnie jakimś nieprawdopodobnym papierosem w lekko trzęsącym pociągu niosącym nas z Chartumu do Kassali i która nie odpowiedziała nawet na moje thank you. Przez lata kolekcjonowałem je pojedynczo, jakby w fotograficznym albumie pełnym piękna i tajemniczości. I któregoś dnia, w wagonie ekspresu z Rzymu do Mediolanu, zdawało mi się, że dołączę do kolekcji jeszcze jeden portret.

Wsiadła we Florencji. Grubo po trzydziestce, oceniłem, kiedy kątem oka przyglądałem się, jak zajmuje miejsce. Włoszka we wspaniałym tego słowa znaczeniu: ciemnowłosa, z wielkimi oczyma, w wyszukanym ubraniu i w obuwiu wysokiej klasy. Spostrzegłem drobne zgrzyty mody, ale w granicach dopuszczalności u pięknej kobiety, która nie tylko potrafi nosić ekstrawaganckie ubranie, ale i nieco przesadne dodatki. Miała nieco podbite oczy, z niewyspania albo troski, a może ze zwykłego zmęczenia - i to nadawało jej ciepło i głębię. Dziesięć lat wcześniej na pewno nie była tak atrakcyjna. To życie przydało jej czaru, pomyślałem. To, co ona wie o sobie samej i o innych, a o czym ty nie masz pojęcia.

Wtedy nagle otworzyła torebkę i wyciągnęła z niej telefon komórkowy. Pronto, powiedziała po włosku. Cześć. Będę tam za kilka godzin. A potem przez całą podróż rozmawiała chyba z połową Włoch, mimo że co chwilę przypominano przez głośniki, że z telefonów można korzystać tylko na korytarzu.

Mnie jednak było wszystko jedno. Zafascynowany patrzyłem, jak na moich oczach rozpada się cały wymyślony przeze mnie mit. Tajemnicza dama, piękna i elegancka, belle damę Sans merci, kobieta, która towarzyszyła mi przez czterdzieści lat mojego czytelniczego żywota, pełnego nadziei i wyobraźni; zapełniała podróżne marzenia, i to ona prowadziła teraz najbardziej pospolitą i frywolną rozmowę, jaką kiedykolwiek zdarzyło mi się słyszeć. Ta pani była, żebyśmy się dobrze rozumieli, głupia jak but z lewej nogi. A najwspanialsza tajemnica, jaką potrafiła przede mną odkryć, to ta, że Grazia - która pewnie była następną niesłychanie ważną idiotką - miała dosyć jakiegoś tam Marka, a ona, moja eks-tajemnicza eks-dama, wahała się, czy kupić Fiata diesela, czy na benzynę.

Przez chwilę gapiłem się w przestrzeń, myślę że z cieniem głupkowatego uśmiechu na ustach. A potem otworzyłem książkę, która przez cały czas leżała na moich kolanach. Przerzucając jej strony, w końcu domyśliłem się, co mogło zaprzątać głowę uwodzicielskiej damy z ekspresu do Szanghaju, kiedy przymykała tęskne oczy, spowita dymem egipskich papierosów: godzina, o której dzieci wychodzą ze szkoły lub na którą zamówiła sobie spotkanie z kosmetyczką, żeby wydepilować nogi. I poczułem się dziwnie lekko, jak człowiek rozwodzący się z duchem, który mu towarzyszył przez czterdzieści lat.

PIRACI GŁUPKOWACI

Jestem przekonany, że tamtego dnia kości Czarnobrodego Olones przewracały się w grobach, a bractwo duchów Bractwa Wybrzeża bez Boga ni Pana wyło oburzone z półmroku swego morskiego cmentarza, pomiędzy ślubami składanymi Belzebubowi. Bo było spokojne śródziemnomorskie popołudnie, z czerwonym niebem, pomarszczonym morzem i wschodnim wiatrem lekko dzwoniącym falami o maszty jachtów zacumowanych w porcie. A ja siedziałem przed drzwiami baru, patrząc na to morze, które dawniej było szlakiem czarnych naw, legionów rzymskich i bohaterów dręczonych przez małodusznych bogów. To była jedna z tych chwil, kiedy człowiek godzi się z życiem i kiedy wszystko, coś przeczytał, przeżył i o czym śniłeś, znajduje wreszcie swoje właściwe miejsce w świecie, dopasowując się do niego w nieprawdopodobny sposób.

Siedziałem tak sobie, jak już mówiłem, kiedy z drugiej strony kei zaczęła dobiegać ogłuszająca i nikczemna muzyka - łup, łup - i zobaczyłem, że właśnie do nabrzeża przybił jacht typu Zodiac, z sześcioma albo siedmioma facetami, którzy w tej chwili wyskakiwali na ziemię. Zodiak holował jeden z tych obrzydliwych skuterów wodnych, które tak rozsławił zuchwały Marichalar Junior. Jacht miał wysoką antenę, na niej powiewała flaga piracka z czaszką i dwiema piszczelami.

Ale nie zaskakująca bandera, zakazana na statkach we wszystkich portach świata, zwróciła moją baczną uwagę, lecz wygląd świeżo przybyłych i pewien szczególny nimb, który ich otaczał. Muzyka i bandera stanowiły dopełnienie wizerunku wyszukanej kolekcji typów wakacyjnych, które tak mnie zachwycają: czterdziestolatkowie w wielofunkcyjnych spodenkach kąpielowych w kwiaty w przykrótkich koszulkach na mięśniach pękatych od piwa, klapki, pederastki, okulary przeciwsłoneczne o anatomicznym kształcie, kolczyki w uszach i pirackie chusty na głowach, typu Espartaco Santoni, niech odpoczywa w pokoju.

I powiedziałem do siebie: no popatrz. Jacy są groźni i jak się boję. Skąd się wzięła ta banda palantów.

Potem, kiedy usiedli obok mnie w barze, pomyślałem sobie, że teraz trzeba by posłuchać, co mają do powiedzenia o tym żałosnym spektaklu Kapitan Blood albo Kapitan Hook, albo Czarny Korsarz czy Cachorro, albo zapomniani już Kapitan Kidd, Edward Thatch, Rudy Morgan, Czysty Natty flibustierki Annę Bonny i Mary Read, Nieśmiały Reckham albo nawet Braciszek Caracciolo i Kapitan Misson, dobrzy piraci z Oceanu Indyjskiego. Gdybyś był przed trzema czy czterema wiekami łajdakiem jak Pan Bóg przykazał, napadał na hiszpańskie galeony łupił Maracaibo, wieszał wrażych kapitanów na grotmaszcie, wyrzucał więźniów za burtę albo przeciągał pod kilem, gwałcił siostrzenicę gubernatora Jamajki, porzucał zbuntowanych członków załogi na bezludnej wyspie, a następnie wysadził w powietrze swój roztrzaskany statek, żeby nie wpaść w ręce królewskich sędziów, albo skończył swe życie jak przystało na pirata, na szubienicy, i złożył tak budującą biografię pod czarną banderą bukanierów, to nie dopuściłbyś, żeby ten sam znak, który wcześniej mroził krew w żyłach, skończył jako cyrkowy gadżet, wciągnięty na maszt przez pół tuzina pajaców z plaży.

Co to za czasy, powiedziałem sobie, kiedy to każdy dupek może udawać pirata. Nie mają prawa wpychać swoich brudnych łap także i w to. Już nie szanuje się nawet największych świętości. Żeby najbardziej szanowana w dziejach ludzkości bandera, wybierana dobrowolnie przez najlepszych ludzi w każdym domu, przez rozbójników i morderców i złodziei i łotrów, którzy w imię wolności, zachłanności podcierali sobie tyłek wszystkimi innymi banderami wymyślonymi przez królów, księży i bankierów, skończyła na Zodiaku jakichś dupków straszących mewy dyskotekową muzyką. Nie może być tak, żeby marzenia dzieci, które wpatrują się tęsknie w morze, grzebiąc w pamięci, by przypomnieć sobie stare książki napisane przez Exmerlina, Stevensona i Defoe, z jeżącymi włosy na głowie grawiurami przedstawiającymi abordaże, egzekucje, rabunki i orgie, zostały sprofanowane w taki sposób przez bandę ograniczonych umysłowo kretynów. I wtedy naprawdę zacząłem żałować, przysięgam, że żaglowiec zacumowany trochę dalej nie jest dawną barkentyną z odpowiednią załogą i nazwą wypisaną na korsarskim patencie, barkentyną autentyczną, pomalowaną na biało jak ta, którą kiedyś podarował mi przyjaciel. Bo wtedy, powiedział mi, tej samej nocy wysłaliby na ląd bosmana z grupą najtwardszych marynarzy, aby upić tych kretynów w barze, a kiedy już będą porządnie nałojeni, zamustrować ich spokojnie na okręt, jak za starych dobrych czasów.

A później obudziliby się na środku oceanu i za swoją bezczelność musieliby odbyć - zaganiani batem do roboty - piętnastomiesięczną kampanię na Antylach, wdrapując się na reje, żeby refować żagle przy pięćdziesięciu węzłach wiatru, zanim zostaliby zmuszeni do wykopania dla samych siebie własnych grobów obok kufra ze skarbem, z jasnowłosym kapitanem Flintem wrzeszczącym im nad głową: „Głębokość osiem stóp! Głębokość osiem stóp!”

O PATRIOTACH I POPCORNIE

Przyjemnie popatrzeć, jak wściekają się poddani brytyjskiej Jej Królewskiej Mości z powodu filmu Patriota z Melem Gibsonem. Historycy, parlamentarzyści i dziennikarze wznoszą okrzyki, w proteście przeciw okrutnemu i zniekształconemu obrazowi ich samych w filmie przedstawiającym perypetie pewnego kolonisty podczas wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Mówią, że to manipulacja historyczna. Nie byliśmy tacy prostaccy i okropni. Ponieważ reżyser jest z pochodzenia Niemcem, załatwił nas na cacy, przyłożył podwójnie. I tak dalej.

Zapewne niektórzy z państwa widzieli ten film. Mnie osobiście wydał się dobrze zrobiony i zabawny, interesujący dla publiczności na wyższym poziomie, jak to kiedyś mawiano,choć nie należy zapominać, że chodzi o produkt w sposób oczywisty mający podnieść poczucie narodowe gringos. Może trochę przesadzono z tym, że Anglicy na nowo zniewalają biednych Murzynów, których dobrzy i humanitarni koloniści wyzwolili z własnej nieprzymuszonej woli. Jednak, jakkolwiek byśmy na to spojrzeli, Patriota jest w sumie klasycznym filmem o ludziach dobrych i złych, jakich widzieliśmy już całe mnóstwo, z dobrymi, którzy wykazują godną zazdrości - w mojej ocenie - miłość do własnej ojczyzny, oraz złymi, którzy są tak źli, że aż ciary przechodzą po plecach. Co tyczy tych drugich film koncentruje się na postaci angielskiego pułkownika, bardzo tłustego i wrednego, którego zachwyca rozstrzeliwanie, zabijanie szpadą i smażenie bezbronnych ludzi w podpalonych kościołach.

Rozumiem, że Anglicy się wkurzyli. Kino amerykańskie za bardzo ich rozpieszczało. Wcześniej dobrzy byli zawsze oni: przekraczali przełęcz Jyber, obwieszczając przybycie grą na trąbce, ratowali z opresji syna maharadży jako śmiali bengalscy lansjerzy, bronili królowej Wiktorii przed burską i zuluską hołotą, zabijali faszystów, zostawali piratami ze szczerej miłości do tego zawodu albo bronili Zachodu uzurpując sobie prawo do zabijania. Nawet kiedy ginęli, jak w Balaklawie, zawsze znajdował się na miejscu Errol Flynn, dzięki któremu zdarzenie przemieniało się w pełną chwały klęskę, tak więc nawet ona wydawała się w końcu zwycięstwem.

Jednak czasy się zmieniają i teraz nie podoba im się to, że skończyły im się fory, więc się obrażają i idą poskarżyć pani.

Nie są przyzwyczajeni do tego, żeby Hollywood pokazywało ich jako brzydkich, złych i przegranych, i nie chcą przyjąć do wiadomości, że brytyjski bohater, pijący herbatę na moście w Arnhem, już nie jest w modzie. Stany Zjednoczone potrzebują naprawdę sporych ilości łotrów do swoich filmów, a przemysł kinematograficzny szybko wykańcza ludzi. Jedyny bohater filmowy, który naprawdę jest ważny dla Hollywood, to gringo. Żeby się nad tamtymi troszeczkę ulitować, reżyserzy zrezygnowali już z Indian, tak bardzo wytępionych zarówno na ekranie jak i poza nim, a także z Niemców, z czarnych Afrykanów. Azjatów, Arabów, Latynosów i Rosjan, którzy zawsze byli ostatni i mieliśmy dzięki nim dużo uciechy z tymi wszystkimi zagubionymi bombami atomowymi, mafią i wódką Yeltsin. Ale kopalnia pomysłów powoli się wyczerpuje, a do tego powstaje efekt bumerangu. Teraz gdy w filmie pojawia się rosyjski mafioso, z takim akcentem w dubbingowanych kwestiach, że można umrzeć ze śmiechu - ja zabić wraga amierikana - publiczność bierze jego stronę, bo zdaje się jej, że zna go od dziecka.

Dlatego żal mi mojego sąsiada Mariasa, ale nadeszła pora na angielskie psy. Jeszcze się do tego przyzwyczają. Na pociechę powiem, że któregoś dnia oglądałem w brytyjskiej telewizji program o Niezwyciężonej Armadzie i wyprawie na Anglię, i bez mrugnięcia okiem musiałem przełknąć tekścik o tym, jak to ten wolny, patriotyczny kraj, rządzony przez mądrą i nowoczesną królową, obronił się przed imperialnymi zakusami, chciwością i grabieżą ponurego imperium hiszpańskiego, rządzonego przez niewykształconego, fanatycznego, okrutnego króla, obskuranta i o inkwizytorskich zapędach. i jak to weseli chłopcy, kochający prawdziwą wolność, rzucili się przez morze dla dobra chorej ludzkości, uwalniając uciskane narody Ameryki od kolonialnego jarzma tej Hiszpanii, która była powszechnym zagrożeniem. Ta wersja historii była w hollywoodzkim wydaniu przez wiele dekad uosabiana przez blond pirata, który został piratem, bo pragnie sprawiedliwości, i nienawidzi Inkwizycji, bo ta spaliła mu brata i łupi złoto ciemnowłosych Hiszpanów, brudnych, tłustych i tchórzliwych – zawsze grają ich meksykańscy aktorzy - nie przez zachłanność, ale, żeby dołożyć tyranowi tam, gdzie najbardziej go zaboli.

Poza tym blondyn zawsze podrywa siostrzenicę gubernatora, która jest jedyną ładną Hiszpanką w całym filmie. I co, nie wkurwiające?

Dlatego uważam za słuszne i zbawienne, że na nich też nadszedł czas i wreszcie dostaną za swoje. I o ile zwykle filmy opowiadają mi znajomi, to ten z Melem Gibsonem obejrzałem w kinie. Zjadłem popcorn i z zachwytem klaskałem, kiedy zabili Anglika.

ULICA LUDZKICH LUDZI

Prawdę powiedziawszy, nie wiedziałem, jak się to wszystko skończyło. Ale kolega rozwiał tajemnicę, donosząc mi, że inicjatywa zmiany nazwy ulicy Seneki w Barcelonie na ulicę Anny Frank spoczęła na dnie kufra z pamiątkami. Pewnie ktoś uświadomił sobie w końcu, że pan Lucius Anneus, chociaż pochodził z Kordoby, nie pisał po kastylijsku, tylko po łacinie.

A jak się dobrze przyjrzeć - mimo ordynarnych zapożyczeń z Salustiusza, Cycerona, Fabiana i Eurypidesa w jego listach, tragediach, dialogach i innych pismach - zasługi literackie i filozoficzne preceptora Nerona, mimo iż był imigrantem urodzonym w Betyce, nie ustępują bynajmniej wartościom Dziennika młodej holenderskiej Żydówki zamordowanej przez faszystów.

Chociaż, nie myślcie sobie, tak do końca nie jestem o tym przekonany. Dopóki Seneka nie podciął sobie żył, służył centralistycznej władzy Rzymu, a ponieważ głoszenie prawd i ich przestrzeganie nie zawsze idzie ze sobą w parze, był też trochę dziwkarzem, kręcił na boku z Mesaliną i przez jakiś czas wiódł żywot niemoralny, chociaż w swoich pismach głosił potrzebę wstrzemięźliwości, prostoty i pobożności. Zakładam, że ci, co lansowali zmianę nazwy ulicy, byli świadomi tych wszystkich szczegółów i z pewnością, którą daje znajomość kultury klasycznej, uznali za akt moralnej sprawiedliwości usunięcie z tabliczki nazwiska wielce dwuznacznego. Ten Seneka nie był wcale taki czysty, jak go malują, powiedzieli. Ostrze argumentów wymierzono w tę stronę, a nazwisko Anny Frank wpadło im do głowy ot tak samo, równie dobrze mogło by im wpaść każde inne.

Ulica wybitnego powieściopisarza Baltasara Porcela, na przykład. Albo ulica Braci Tonetti.

Wydaje mi się, że ta inicjatywa ma sens i nie powinna zostać ot tak wyrzucona na śmietnik. Nie bez znaczenia byłoby, żeby miejscy urzędnicy przeznaczyli na ten cel dodatkowe fundusze i zażądali od swych doradców od spraw kultury konkretnego kryterium rewizji lokalnych nazw ulic, aby wreszcie był porządek. I przede wszystkim po to - bo nowoczesność też jest wartością - żeby zaadaptować do rzeczywistości całą tę przestarzałą nomenklaturę królującą na tablicach ulic w nowoczesnej Hiszpanii, która odważnie patrzy w przyszłość i - według premiera - tak cudownie sobie radzi. A żeby mi państwo później nie mówili, że jestem niesolidarnym kutasem, oto ofiarowuję swoją pomoc.

W pełnym tego słowa znaczeniu. Proponuję, żeby aktualizować wszystkie nazwy ulic zdezaktualizowane przez rzeczywistość. Tak więc Plac Hiszpańskiej Marynarki Wojennej w Madrycie powinien, bez wątpienia, nazywać się teraz Placem Autonomicznych Marynarek Wojennych. A seksistowskie konotacje w nazwie ulicy Mężów z Walencji powinno się nieco załagodzić, zmieniając ją na ulicę Damsko-Męską. Co do nazw ulic o wojennym brzmieniu, które tak jak zabawki służą tylko do wywoływania agresji i nienawiści, a poza tym wspominanie ich niczemu nie służy, zmieniłoby się je na nazwy o wydźwięku braterskim. Ulica Bitwy pod Salado mogłaby na przykład nazywać się ulicą Pokoju, ulicą Nieagresji, ulicą Greenpeace, ulicą Służby Zastępczej czy ulicą Ludzkich Ludzi i tym podobnie. Inne wystarczyłoby tylko lekko zmienić, żeby doprowadzić je, do odpowiedniego stanu. Ulicę Bitwy pod Jaramą wystarczyłoby przemianować na ulicę Potulnych z Jaramy, w pięknym hołdzie złożonym obu walczącym stronom.

Albo - biorąc pod uwagę konotacje historyczne - ulica Rekonkwisty zmieniłaby nazwę na Braci Arabów Poległych z Rąk Średniowiecznego Faszyzmu. Albo na ulicę Tratwy Imigranta, bo jest najbardziej współczesna i nikogo nie obraża.

Najbardziej drażliwą kwestią są, rzecz jasna, ulice z imionami własnymi. I tutaj nie powinna zadrżeć ręka doradców do spraw kultury. W tych czasach nikogo już nic a nic nie interesuje, kim byli: Awicenna, Majmonides, Columela albo Nebrija, którzy nie pojawiają się ani w talk-show Lato z miłością ani w Tomboli, ani w Wiadomościach. Tak więc proponuję, żeby zastąpić nazwy tych ulic, które jak dotąd w niewyjaśniony sposób jeszcze istnieją, na nazwy bardziej aktualne: ulica Billa Gatesa, ulica Leonarda Di Caprio czy ulica Lady Di. Ulice Kwintyliana i Świętego Izydora mogliby objąć w posiadanie torreadorzy Jesulin de Ubrique i Georgi Dan, a warto przy tej okazji przypomnieć, że i świat futbolu też stwarza nam wielkie możliwości. A co do ulic Miguela Cervantesa i Francisca de Quevedo, rezerwuję je sobie osobiście dla dwóch ministrów edukacji: Jose Marii Marvalla i Javiera Solany, których uczciwie możemy nazwać ojcami chrzestnymi całej tej sprawy.

LIST DO MARII

Masz czternaście lat i zadajesz mi pytania, na które nie umiem odpowiedzieć. Między innymi dlatego, że nigdy nie ma odpowiedzi na wszystko. A poza tym przez całe życie nasłuchałem się zbyt wielu prostackich apostołów, wizjonerów i zwykłych łotrów, którzy twierdzili, że prawdę mają w małym palcu. Mogę ci powiedzieć jedynie, że nie ma czarodziejskich różdżek ani sezamów co się same otwierają. To są bajeczki dla grzecznych dzieci. Pewien jestem jedynie, że nie ma nic lepszego niż wiedza. Myślę tu o kulturze w szerokim i wszechstronnym znaczeniu tego terminu: wprawdzie niemal niczego nie rozwiązuje, ale pozwala zrozumieć to, co nas otacza, przyjąć do wiadomości bez popadania w otępienie albo rezygnację. Po prostu namawiam cię, żebyś czytała, żebyś podróżowała i uważnie przyglądała się wszystkiemu.

Przyglądaj się dobrze. Jesteś ostatnim ogniwem wspaniałego, liczącego dziesięć tysięcy lat łańcucha historii i kultury śródziemnomorskiej, który zaczyna się od Biblii, Egiptu i Grecji starożytnej, dołączają do niej później ogniwa czasów rzymskich, które tworzą glebę dla Zachodu, który dziś nazywamy Europą. Ta kultura miesza się z innymi w miarę rozprzestrzeniania się - nasyca się islamem, rozkwita w chrześcijańskim średniowieczu i renesansie, a potem wyrusza do Ameryki na hiszpańskich okrętach, by wrócić później wzbogacona dopływem nowej krwi, krzepkim skrzyżowaniem ras, stanie się oświeceniem, czyli świętem myśli i osiemnastym wiekiem - wiekiem rewolucji i nadziei. Czyli nie narodziłaś się wczoraj. Żeby siebie poznać, żeby zrozumieć, czytaj przynajmniej podstawowe lektury. Studiuj mitologię, a także Homera i Wergiliusza, i historię starożytnego świata, który stworzył polityczne i intelektualne podwaliny naszego świata. Poznaj przynajmniej grecki alfabet i przyswój sobie choćby trochę zwyczajnych, podstawowych słów; Studiuj łacinę, jeśli możesz, choćby przez rok lub dwa, żeby poznać tę matkę wszechświata, w którym się poruszasz.

To nieważne, że wolisz nauki ścisłe: zauważ - co zawsze przypomina Pepe Perona, mój przyjaciel i mistrz gramatyki - że Newton napisał swe Principia Mathematica po łacinie i że aż do Kartezjusza cała nauka europejska była spisywana w tym języku. Ponadto powinnaś przynajmniej mówić po angielsku i francusku, liznąć choć trochę włoskiego i niech studia nad galicyjskim, katalońskim czy baskijskim, które może są twoimi - pięknymi i użytecznymi - językami ojczystymi, nigdy nie staną ci na przeszkodzie, byś opanowała w doskonałym stopniu ten skuteczny i niebywale piękny instrument, który tutaj nazywamy językiem kastylijskim, a który na całym świecie, z Ameryką włącznie, znany jest jako hiszpański. Czytaj więc koniecznie przynajmniej Queveda i Cervantesa, rzuć choćby okiem na poezję i teatr Złotego Wieku, poznaj Moratina, który był Madrytczykiem, Galdosa z Wysp Kanaryjskich, Valle-Inclana z Galicji, Pio Baroję, który był Baskiem. Przekartkuj choćby ich teksty, a odnajdziesz tam wpływy wszystkich języków Hiszpanii, a do tego jeszcze języków klasycznych i semickich. Przy okazji dowiesz się sporo z historii, a to zaprowadzi cię do Polibiusza, Herodota, Swetoniusza, Tacyta, Muntanera, Moncady, Bernala Diaz del Castilło, Gibbona, Menendeza Pidala, Elliota, Fernandeza Alvareza, Kamena i wielu innych.

Umieść ich w znakomitym towarzystwie Dantego, Szekspira, Dickensa, Stendhala, Dostojewskiego, Tołstoja, Melville’a, Manna. Nie zapomnij o Nowym Testamencie i pamiętaj, że na początku była Biblia i że cała historia filozofii to, w pewnym sensie, tylko notatki na marginesie dzieł Platona i Arystotelesa.

Podróżuj, i rób to, myśląc o tych książkach, mając je w głowie i w plecaku. Zobaczysz, że niewiele fanatyzmów i innych przejawów ludzkiej głupoty potrafi wytrzymać spokojne spojrzenie skierowane w stronę Eskurialu, poranek w muzeum Prado, spacer po starych dzielnicach Sewilli, piwo wypite pod akweduktem w Segowii. Pojedź na Wybrzeże Śmierci i spójrz, jak umiera słońce - takie, jakim widzieli je Celtowie z Finis Terrae. Przechadzaj się po starym mieście San Sebastian, rozmyślając nad tym, że pewne elementy języka kastylijskiego mogły wziąć się z pragnienia Basków posługiwania się łaciną.

Poobserwuj z rzymskich ruin w Tarragonie morze, którym przypłynęły rzymskie legiony i starożytni bogowie, będąc w Ekstremadurze zastanów się, dlaczego jej mieszkańcy wyruszyli na podbój Ameryki, podążaj tropem Cyda od katedry w Burgos po mury Walencji, udaj się także wraz z Maurami i Sefardyjczykami do miejsca ich smutnego i dalekiego wygnania. W Granadzie, Kordobie, Melilli przekonaj się, że Maur z tratwy nigdy nie będzie dla ciebie kimś obcym. A potem rozszerz granice swojego świata, odwiedzając Koloseum w Rzymie, katedrę w Strasburgu, Lizbonę, Watykan, Mont Saint Michel. Wypij kawę w Wiedniu i Paryżu, zwiedź muzea w Londynie, odkryj słowa arabskiego pochodzenia na bazarze w Istambule, wyłów hiszpańskie słowa w restauracji w Nowym Jorku, czytaj Borgesa na Recoleta w Buenos Aires, wdrap się na piramidy egipskie i meksykańskie w Teotihuacan. Jeśli zrobisz to wszystko - albo przynajmniej twoim marzeniem będzie zrobić to wszystko - odkryjesz jedyną ojczyznę, którą naprawdę warto znać.

TELEFONICZNE KRETYNIZMY

Przy obecnym rozmnożeniu telefonów komórkowych, a także automatycznych sekretarek i wiadomości nagrywanych przez Telefonikę oraz Airtel, na każde dziesięć prób udaje mi się porozmawiać z ludźmi raz albo wcale. To już nawet nie głos człowieka wydobywa się ze słuchawki, żeby ci powiedzieć, cześć, nie ma mnie teraz w domu. Normalnie pojawia się teraz głos jednej z tych Barbie w puszce, których w końcu nienawidzisz z całej duszy, i mówi: „Telefon jest chwilowo wyłączony” albo „uszkodzony”, kiedy chodzi o telefon komórkowy, albo słyszysz „Nie ma mnie w domu”, z normalnej sekretarki, na której samemu trzeba się nagrać, albo coś innego: „W tej chwili nie mogę odebrać, proszę zostawić wiadomość” - zdanie, które zostawiła dla ciebie Telefonica, bo, tak przynajmniej twierdzi, jest to darmowa usługa. Ale bajeczki o bezpłatności tej usługi może opowiadać grzecznym dzieciom, bo w rzeczywistości jest to szczyt cynizmu i rozbój w biały dzień.

Jest to nikczemny wybieg, dzięki któremu - bez względu na to, czy zostawisz wiadomość czy nie - mogą cię bezczelnie za nią skasować, bo licznik bije już od momentu, kiedy przerwany został długi sygnał i użytkownik, nagrany albo żywy, odpowiada ci przez telefon. Innymi słowy - jeśli dzwonisz na przykład do swojej Conchy a ona jest właśnie zajęta z listonoszem i telefon dzwoni dziesięć razy, i dziesięć razy słyszysz swój własny głos nagrany na automatyczną sekretarkę albo głos Barbie-robota z Telefoniki, i nie rozmawiasz ze swoją żoną przez cały dzień, a listonosz idzie sobie spokojnie w swoją stronę, zaś twoja żoneczka zostaje z uśmiechem od ucha do ucha, to do tego wszystkiego Telefonika skasuje cię za dziesięć rozmów po trzy minuty, jakbyś je naprawdę przeprowadził. Co w terminach fiskalnych oznacza, że przez pół godziny gadałeś ze swoją żoną przez telefon jak kretyn, podczas gdy ona mówiła: „Tak, Mariano, jeszcze, jeszcze”. Dzięki czemu sprawdza się stare powiedzenie, że Hiszpan nie dość, że rogacz, to jeszcze obity kijem.

Poza tym istnieją inne wiadomości oficjalne albo półoficjalne, które mnie zachwycają. Teksty z konserwy bez żadnego wyczucia składni, prozodii czy estetyki. Zdania zrodzone w mękach przez analfabetów albo wydumane przez leśnych głupków, którym się wydaje, że wiadomość robi tym większe wrażenie, im bardziej wyszukana jest jej treść. Zamiast dowiedzieć się, że nie ma kogoś na stanowisku pracy - co jest normalne w każdym hiszpańskim biurze i urzędzie pomiędzy jedenastą a pierwszą po południu - często można usłyszeć w centralach następującą informację: „wybrany numer wewnętrzny nie jest w tej chwili dostępny”. Ale najlepszym ze wszystkich, zdecydowanie moim ulubionym komunikatem, wręcz faworytem, jest ten, który można usłyszeć dzwoniąc na różne telefony komórkowe: „Wybrany numer ma ograniczone rozmowy wchodzące”.

Treść tej wiadomości fascynuje mnie tak bardzo, że strawiłem iks godzin na szczegółowe jej analizowanie, na bezskuteczne próby rozwikłania jej tajemnicy. Czasem przychodzi mi do głowy, że może numer, na który właśnie dzwonię, jest zajęty - ale to chyba niemożliwe, żeby ktoś z prostego komunikatu zrobił taki kretynizm. Chodzi więc pewnie o coś innego.

Ograniczony, o ile słowniki się nie mylą, oznacza: zmniejszony, zwężony, zredukowany do mniejszych rozmiarów albo jeszcze inaczej: skurczony, zaciśnięty, ściśnięty. „Wybrany numer ma skurczone rozmowy wchodzące”, przyznajmy, brzmi okropnie. Co zaś się tyczy „ściśniętych rozmów wchodzących”, szkoda w ogóle gadać. Próbujmy dalej: nie wiem, w jaki sposób numer miałby „zawężać rozmowy”, zwłaszcza że nie potrafię sobie wyobrazić, w stosunku do czego miałby je zawężać.

„Numer ma rozmowy zredukowane do mniejszych rozmiarów” - też mnie nie do końca zadowala, wszak nie znam tych rozmiarów, a jedyne, o czym mogę się przekonać, to to, że facet, do którego dzwonię, nie odbiera telefonu. Z drugiej jednak strony umyka mi różnica pomiędzy większymi i mniejszymi rozmiarami, może dlatego, że natura nie obdarzyła mnie zbyt hojnie. Chwytam się więc nadziei, że słowo „zwężony” zda egzamin. Ale „zwężony” oznacza coś, co zrobiono z czegoś szerszego, czyli na przykład żakiet bardziej dopasowany do ciała, ale to też psu na budę. Podobnie rzecz się ma ze słowem „skrócić”, bo „skrócone rozmowy wchodzące” brzmi równie głupio, przecież telefon ich nie skraca, tylko je odrzuca. A żeglarskie wyrażenie „zrefowane rozmowy”, chociaż mi się podoba, nie nadaje się do użycia w odniesieniu do telefonu.

Jest jeszcze jedna możliwość: ograniczyć się to inaczej „przystosować się do sytuacji, zajęcia, przedsięwzięcia”. Ale jakież to zagadnienie nas ogranicza albo ściska, mówiąc językiem telefonicznym? Kto o tym decyduje i według jakich kryteriów?

Tajemnica.

Czy jest tak czy siak, niech będzie. Kapituluję. Nie powiem już jednego słowa. Załóżmy, że przyjmuję to jako fakt dokonany. Że poddaję się w obliczu ewidentnych dowodów i uznaję, że wchodzące rozmowy są ograniczone. Tylko co w takim razie z rozmowami wychodzącymi?

ODWROTNA STRONA MEDALU

Z pewnością opowiadałem kiedyś państwu o Patricku O’Brianie, autorze dwudziestu powieści o brytyjskiej flocie, w których głównymi postaciami są kapitan Jack Aubrey i jego przyjaciel doktor Maturin. Chodzi o najlepszą serię powieści marynistycznych, jakie kiedykolwiek napisano, zdecydowanie lepszą pod względem jakości i wartkości akcji od powieści C.S. Forstera o Horacym Hornblowerze albo wydanych niedawno powieści Alexandra Kenta o kapitanie Richardzie Bolitho.

Patrick OBrian zmarł przed trzema miesiącami, w wieku 86 lat, mając już trzynaście książek wydanych w Hiszpanii. Żył, w oderwaniu niemal od wszystkiego, w malutkim miasteczku na południu Francji. A żeby umrzeć, pojechał do Dublina, pozostawiając niedokończoną dwudziestą pierwszą powieść ze swej wspaniałej marynistycznej serii. Ósmego stycznia, kiedy dotarła do mnie wiadomość o jego śmierci, oddałem trzy salwy honorowe w moim sercu osieroconego czytelnika. Potem wyciąłem sobie notatkę z gazety i przykleiłem ją do pierwszej strony HMS Surprise, trzeciej części serii, obok znajdujących się tam już słów: „Arturowi Perezowi-Reverte w dowód przyjaźni, Patrick O’Brian”.

Nigdy nie byłem entuzjastą książek z autografami. Nawet ta dedykacja Patricka O’Briana nie znalazła się tu z mojej inicjatywy, ale dostałem ją dzięki jego hiszpańskiemu wydawcy, który podczas jednej z wizyt u pisarza wymyślił sobie, że mnie ją obdaruje. Muszę jednak przyznać, że ilekroć otwieram ten egzemplarz i widzę dedykację, duma zadowolonego czytelnika rozgrzewa mi palce. Czasem z czystej złośliwości pokazuję ją różnym znajomym, którzy nie mogą ukryć zazdrości. Niektórzy z nich, wspominając wspólne zmagania burta w burtę chętnie by mnie udusili, żeby tylko zdobyć taką dedykację.

Mimo to nigdy nie chciałem poznać autora. W ciągu wielu lat proponowano mi to kilkakrotnie, ale odmawiałem, nie przyjąłem nawet zaproszenia do jego domu, przekazanego mi przez wspólnego znajomego. Zawsze uważałem, że nie należy poznawać autorów książek, które się uwielbia. Jestem przekonany, że Tomasz Mann, maniak i człowiek na co dzień nie do wytrzymania, raz na zawsze obrzydziłby mi po wielokroć czytaną Czarodziejską górę. Że Stendhal wydałby mi się przytłustym, pospolitym snobem, uchodzącym za intelektualistę wśród pań na salonach. A znajomość z Mujicą Lainezem albo arystokratycznym Lampedusą na zawsze odebrałoby mi przyjemność czytania Bomarzo czy też Lamparta. W tym względzie nie ufam nawet Cervantesowi.

Teraz, jakby na potwierdzenie moich racji, pojawiła się w Stanach Zjednoczonych biografia Patricka O’Briana, gdzie facet nie wypadł najlepiej. Choćby dlatego, że naprawdę nazywał się Patrick Russ i wcale nie był Irlandczykiem, jak twierdził, tylko Anglikiem. Poza tym nigdy nie był żadnym bohaterem wojennym, nie przyjęto go do marynarki Jej Królewskiej Mości, i zmienił nazwisko w 1945 roku, po bezczelnym opuszczeniu swojej żony z dwójką dzieci. Najgorsze jednak jest to, że prawie nigdy w życiu nie pływał, praktycznie nie potrafił wiązać węzłów marynarskich, a wiadomości o angielskiej marynarce zdobył dzięki wytrwałym lekturom i gromadzeniu dokumentów. Krótko mówiąc, rzekomy Irlandczyk, który naprawdę był Anglikiem - i jako porządny Anglosas gardził Hiszpanami - był błaznem, łgarzem i trochę skurwielem.

A jednak zostają przecież jego książki. Na tych wspaniałych ośmiu czy dziesięciu tysiącach stron OBrian, czy jak tam u diabła się nazywał, stworzył fascynujący świat, który faceci tacy jak ja, zwyczajni czytelnicy, entuzjastyczni wyznawcy, mamy przywilej przyjąć jako własny żeglując po tym oceanie farby drukarskiej i papieru. Autor został gdzieś tam w tyle, dryfuje, jakby wypadł za burtę w ciemną noc, podczas żeglugi przy pełnym wietrze. Nie ma już z tym nic wspólnego, jego książki stały się własnością nas, czytelników, my zaś bierzemy je w posiadanie, zmieniamy je w projekcję własnego świata, wzbogacamy naszą wyobraźnią i naszymi marzeniami. O’Brian, jak wszyscy autorzy, jest pośredniczącym medium, którego zadanie ustaje po napisaniu dzieła. Po wyczerpaniu możliwości, gdy akt twórczy dobiegł końca, może zejść ze sceny bez szkody dla dzieła. Książka jest tym, o czym opowiada, ma swoje własne życie, autora zaś nigdy nie powinno się poznawać. Dlatego żałośnie wyglądają ci, którzy czepiają się swego dzieła, niezdolni do zniknięcia zaraz po skończonej robocie. Pod wpływem próżności, marketingu albo też pod presją czytelników i okoliczności niektórzy upierają się - upieramy się - żeby trwać na scenie z uśmiechniętą gębą, gdy tymczasem reflektory rozpuszczają nam makijaż, jakby się mściły, odsłaniając żałosne dziury w ubraniu naszytym cekinami, gdy bierzemy udział w okrągłych stołach, wygłaszamy odczyty lub też udzielamy wywiadów, żeby wyjaśnić to, czego żadnemu czytelnikowi wyjaśniać nie trzeba.

Odzierając z uroku tymi niepotrzebnymi występami książki, które czasami, gdybyśmy ich nie dezawuowali popisem naszej żałosnej kondycji ludzkiej, być może wydałyby się im interesujące, niezapomniane i piękne.

TEŻ JESTEM PEDAŁEM

„Nie znoszę pedałów”, oświadczył jeden z oskarżonych, usprawiedliwiając się w ten sposób z tego, że rozwalił łeb facetowi - aż tamten stracił przytomność - tylko dlatego, że widział go wychodzącego z baru, do którego uczęszczają homoseksualiści. Sędzia, demonstrujący zapewne nieugiętość przy okazjach związanych ze swym godnym szacunku zawodem, ograniczył się do umycia rąk i zasądzenia grzywny w wysokości 270 tysięcy peset. Może uznał, że wychodzenie z gejowskiego baru, poza potwierdzeniem ewidentnego pedalstwa, jest również bezczelną prowokacją ze strony ofiary. Rzecz w tym, że prywatny oskarżyciel przykręcił śrubę i po raz pierwszy zastosowano wobec napastników ten artykuł Kodeksu Karnego, który uznaje za szczególnie obciążające popełnienie przestępstwa z pobudek religijnych, rasowych, dotyczących orientacji seksualnej i tym podobnych. Całe szczęście, że nikomu nie przyszło do głowy uznanie za okoliczność łagodzącą kretynizmu agresorów. Bo wtedy zostaliby uniewinnieni.

Mój przyjaciel Bartolo Cagafuego mawiał, że w Hiszpanii jest tylko taka sprawiedliwość, jaką człowiek sobie kupi. Dlatego z radością stwierdzam, że czasem zdarzają się też sędziowie zdolni połączyć formułę lex sed lex z takimi pojęciami jak honor, współczucie i zdrowy rozsądek. Przypominam przypadek, o którym wspominał dwa dni temu mój sąsiad, król Redondy, kiedy to sąd nie dopatrzył się szczególnego okrucieństwa ze strony faceta, który zadał ofierze siedem tysięcy ciosów nożem, bo - według sędziów - padlina odczuwała ból tylko przy pierwszych piętnastu. Wziąłem dzisiaj na warsztat sądownictwo, bo czasem rozświetla mrok. Krótko mówiąc tych kretynów, tak męskich i twardych, że wyżyli się na homoseksualiście przed drzwiami baru, załatwiono jak pan Bóg przykazał

I dzisiaj przeznaczam tę stronę, żeby świętować i pokazać swoją radość.

Jak powtarza mój zażarty czytelnik i przeciwnik, notariusz z Pampeluny, ja też jestem pedałem. Nie dlatego że podobają mi się panowie, tylko dlatego, że nie podobają mi sie skurwysyny, którzy sami siebie mianują surową ręką sprawiedliwości ludowej i Pan Properami swojej ulicy albo (dzielnicy i łączą się w grupy, żeby dodać sobie żałosnej odwagi podczas linczów.

Chcę powiedzieć, że jestem pedałem z racji ogólnoludzkiej solidarności, i jestem z tego dumny. Nie sympatyzuję z rozkrzyczanymi i ustrojonymi w pióra trzpiotami, którzy chodzą po ulicy i wprost się proszą żeby im rozkwasić mordy - i czasem w zachwyt ich wprawia samo rozkwaszenie - ale nieskończenie bardziej gardzę głupkowatymi rozpłodowcami, supermenami, co to podkreślają wielkość swoich ja; w zależności odwrotnie proporcjonalnej do zatrważającej masy ich mózgów.

Imbecyl jest imbecylem, w piórach czy bez nich a telewizja i radio, na przykład, są w ostatnich czasach znakomitymi dostarczycielami społecznych wzorów - każdy program ma swojego pedała.

Wydaje mi się to słuszne; złe jest to, że każdy program, ze względu na oglądalność, staje do rywalizacji o to, który pedał jest bardziej pedalski. I to Powoduje pewne zamieszanie. Co gorsza, bardzo często produkuje też obraz, który ani nie jest reprezentatywny, ani sprawiedliwy No ale cóż. Co się tyczy normalnego homoseksualisty, prawdziwego geja, tego, który zwyczajnie sobie chodzi po domu, jest inżynierem, strażakiem albo murarzem i ma swoją orientację albo swoją opcję seksualną nakierowaną na przedstawicieli tej samej płci już w sposób uświadomiony i przyjęty do wiadomości z zadowoleniem albo - co jest częstsze – jako wyrok skazujący go na nieszczęście i okropną samotność, zawsze staram się wykazać moją szczerą, dobrą wolę, kiedy życie stawia ich obok mnie. Szczere pragnienie, żeby znaleźli spokój i szczęście w tym trudnym świecie, gdzie przed trzema wiekami Święta Inkwizycja paliła ich na stosie. Oczywiście nie wiem, czy Watykan - tak ostatnio gorliwie proszący wszystkich o wybaczenie i czepiający się bardzo spraw przeterminowanych - ma zamiar wypowiedzieć się któregoś dnia na tematy bardziej aktualne i palące.

Niedawno, przy kręceniu Cygana, miałem okazję wypić kilka piw i odbyć kilka spacerów po Granadzie z kimś, czyja szczerość i mądrość sprawiły, że słuchałem go z zainteresowaniem, przyjaźnią i szacunkiem. Najbardziej mnie wzruszył intensywny i świadomy smutek, który towarzyszył każdej jego refleksji. I sama myśl, że tego dobrego i wrażliwego człowieka w każdej chwili mogą złapać jakieś bydlaki, żeby go pobić, sprawia, że krew się we mnie burzy i ogarnia mnie - przepraszam, ale tak naprawdę jest - żądza mordu. Zupełnie tak samo, jak kiedy oglądam faszystowskie obozy zagłady, rasistów i gwałcicieli, porzuconego psa albo delfina zdychającego w sieci.

Jednak, do diabła, nie mamy przecież samych trosk, frustracji i prześladowań. A przynajmniej prześladowań tego rodzaju. Żeby nie szukać daleko, jeden z facetów najbardziej pożądanych przez kobiety jest gejem w sposób oczywisty, publicznie i otwarcie, a nazywa się Rupert Everett. Nawet Madonna gotowa była go obmacywać w teledysku do nowej wersji American Pie, a jedna przepiękna młódka, którą doskonale znam, obejrzała osiem razy film Mój chłopak się żeni. Wyobrażam sobie, co przeżywają niektórzy z powodu mojego kuzyna Ruperta. To jest rzecz, która rzeczywiście boli.

2001

BĘDZIECIE JAKO BOGOWIE

Nie wiem, co państwo o tym myślicie, ale minęły już prawie trzy miesiące nowego tysiąclecia i jakoś daleki jestem od zachwytu. Może trochę za bardzo się śpieszę z oceną, może poczekać jakieś sto albo i trzysta lat - bo ja wiem? Pewne jednak jest, że po tym, jak z największym trudem zniosłem te wszystkie najlepsze życzenia i tym podobne kretynizmy, wychodzę na ulicę, patrzę na gęby różnych ludzi, na moją własną, i stwierdzam, że OK, minęły chwile euforii z powodu różnych okrągłych dat i zupełnie nie widzę powodu, żeby świętować. Tak więc nie wciskajcie mi okrągłych zdanek w rodzaju: w przyszłych stuleciach człowiek, odpowiednio wyekwipowany w zdobycze techniki, poświęci się rozprzestrzenianiu swych zdobyczy na całą ludzkość - wystarczy spojrzeć na nas samych - zawsze będzie szerzyć pierdolone gówno.

Zobaczmy, czy się rozumiemy.

Dzisiaj popatrzyłem na twarz policjanta. Normalna gęba, z leciutkim nalotem rolno-hodowlanym, tępa i profesjonalna, jak u wszystkich policjantów na świecie: czekająca na rozkazy, żeby pomóc ludziom, nawet z narażeniem życia, albo czekająca na rozkaz wygrzmocenia ich pałką, a wtedy życie niech narażają inni. Wszystko w zależności od tego, kto płaci dniówkę. I dzięki temu dziwnemu - albo wcale nie tak dziwnemu - skojarzeniu doszedłem do przekonania, że w XX wieku my, ludzie, zrealizowaliśmy, albo prawie zrealizowaliśmy, dawne marzenia i ideały: uznanie demokracji za najmniej szkodliwą formę rządów, przestrzeganie praw człowieka, poprawa kondycji kobiety, rozwój nauki i techniki, powszechny dostęp do kultury i tego rodzaju sprawy.

Udało nam się - to znaczy państwu, bo ja się tylko przyglądałem - doprowadzić do tego, że liberalne demokracje pokonały albo przynajmniej podcięły skrzydła trzem z czterech najgorszych wrogów wolności: rasistowskiemu faszyzmo-nazizmowi, komunizmowi z jego gułagami, służącemu interesom Stalinów i różnych wyzyskiwaczy oraz oportunistycznej, reakcyjnej międzynarodówce, zgubnej, jeśli wziąć pod uwagę kontekst historyczny, której prezyduje papież w Rzymie (jej hiszpańscy pasterze, rzecz jasna, znowu umoczeni są w wszelkich sosach i subwencjach, ze spokojem tych, którzy mogą polegać na pobożnych owieczkach w ministerstwach i mają zabezpieczone plecy. Dlatego użyłem określenia „pokonały” z pewną rezerwą.

Czwartego jeźdźca - pieniądze związane trwale z nikczemną kondycją ludzką - nie udało się pokonać nikomu. Tak więc po wyczerpaniu się utopii i rewolucji wyhodowanych na gruncie różnych ideologii, jedyną rewolucją, która zdaje się jeszcze możliwa, jest rewolucja mająca swe źródła w rozczarowaniu i rozpaczy. Rewolucja bezrobotnych, głodnych, nieszczęśliwych, zaglądających do środka lepszego świata przeznęcące okienko telewizji, śniących o uczestnictwie w sztucznym i niesprawiedliwym świecie, którego już teraz nie chcą zmieniać, oni chcą się nim rozkoszować. Pariasi ziemi, którzy zasłużyli sobie na prawo bycia okrutnymi, kiedy naostrzą maczetę. A na to by powstrzymać tych, których żal i rozpacz doprowadzi do rozpoczęcia niszczącej intifady, nie wystarczy wszystkich policjantów świata. Myśleliśmy, że postęp otworzy inne, nieznane drogi, ale teraz już wiemy, że nauka i łatwość dostępu do dóbr kultury niczego nie gwarantują. Co więcej mogą się zdeprawować i współistnieć ze złem i barbarzyństwem, a nawet je napędzać: w Auschwitz byli naukowcy, a na Kremlu melomani. W świecie świadomym swej zdolności do samounicestwienia istota ludzka dalej ani myśli wyciągnąć wniosków z przerażającej lekcji historii. Zasada jest prosta: możecie mi naskoczyć.

A ponad wszystko zdaje się być tylko jedno: ambicja. Dążenie człowieka do tego, by być czymś więcej, niż pozwala mu na to rozsądek. To nieokiełznane szaleństwo, przekształcające każde osiągnięcie kultury i nauki, każdy element postępu, w obosieczny miecz. Nie ma tak wielkiej różnicy pomiędzy oszustem winiarzem, rujnującym prestiżową markę wina przez dodanie byle jakich winogron a naukowcem, który uważa się za szlachetnego lekarza i chce sklonować człowieka pod pretekstem, że w ten sposób będzie można przeciwdziałać chorobom, bólowi i śmierci. A w gruncie rzeczy pobudki są te same: wściekłe krowy, zanieczyszczenia, dziura ozonowa, kwaśne deszcze, ustanowienie prawa do klonowania zwierząt, wykorzystywania embrionów czy czegoś innego, pod hasłem, że w ten sposób zapobiegnie się rakowi, Alzheimerowi albo rzeżączce, podejrzane transgeniczne warzywa, których produkowanie usprawiedliwiamy głodem na świecie, podczas gdy jednocześnie palimy zbiory, żeby utrzymać ceny na odpowiednim poziomie. Wszystko to są efekty zachłanności oraz ambicji.

Chcemy szybko zarobić duże pieniądze i do tego nigdy nie umrzeć. I jesteśmy tak aroganccy, tak nieodpowiedzialni, że dla osiągnięcia tego celu ośmielamy się zmieniać prawa Natury. Z powodu pychy i kaprysu, by żyć dłużej za wszelką cenę, otwieramy niebezpieczne puszki Pandory, powołując się na względy etyczne i zdrowy rozsądek. Dlatego, jeśli o mnie chodzi, wolę, żeby doktor Frankenstein sklonował sobie swoją wściekłą skurwysyńską matkę. Zachwyca mnie to, że nie znam daty mojej przydatności do użycia. I wolałbym, żeby mnie tu już nie było, kiedy całe to idiotyczne laboratorium trafi szlag.

ROZBOJE I CZEKOLADA

Już parę razy państwu mówiłem, że lubię Meksyk. Podoba mi się tamtejszy krajobraz, jedzenie, tequila i ludzie. Na przykład napadają tam na ciebie i z Coltem 45 wycelowanym w środek twojej głowy mówią bardzo spokojnie: „Przyjacielu, dajesz mi zegarek i karty kredytowe albo zaraz umrzesz”. Nie mówią „zabiję cię” albo „zastrzelę cię”, nie. Mówią: „zaraz umrzesz”. To znaczy: sam sobie umrzesz, a oni nie biorą za to odpowiedzialności.

Nawet ci niebezpieczni policjanci w skórzanych kurtkach zapiętych pod szyją, żeby nie był widoczny numer identyfikacyjny, którzy wyłudzają od ciebie pieniądze w ciemnym zaułku: „No to niech pan zaraz szybko wyjaśni, jak pan chce załatwić ten problem”, nie miękną, póki nie dasz im dziesięciu procent mandatu, o którym zresztą nawet nie raczyli wspomnieć. Opowiadane przy kieliszku wszystko to może być nawet zabawne.

Pewnej nocy, naprzeciw baru Paquity la del Barrio, Antonio - szofer, którego mój przyjaciel Sealtiel Alatriste czasem mi pożycza, żebym sobie pojeździł po mieście bez narażania się na to, że mnie zwyczajnie okradnie taksówkarz - poprosił przy parkowaniu samochodu: „Dwadzieścia pesos, szefie, dla policji”. Dałem mu je, kapitulując w obliczu potrzeb stołecznych glin.

I kiedy wracałem pięć tequili później, zataczając się i podśpiewując Boskie kobiety, a od wyjścia podążało za mną trop w trop dwóch facetów z zamiarami dość oczywistymi, stwierdziłem, że wspomniana wyżej policja, która nie była bliżej nieokreślonym patrolem, tylko konkretną policjantką, grubaską w mundurze z ogromnym pistoletem przy pasie, uśmiechnęła się do mnie i zatrzymała ruch, żeby nasz samochód mógł wyjechać, a jednocześnie posłała znaczące spojrzenie w kierunku moich cieni, jakby im mówiła: poszukajcie sobie innego, chłopaki, bo ten szczodry gachupin już swoje wyłożył i jest w porządku.

Mówię to wszystko, żeby pokazać, że Meksyk, jeśli ma się stosowny tupet i nieco szczęścia, może być wspaniałą przygodą. Bo jak mawia inny mój przyjaciel, pisarz i dziennikarz Xavier Velasco - niestrudzony nocny marek i hultaj jakich mało - „w porównaniu z tym tutaj Kafka był prowincjonalnym autorem piszącym powieści obyczajowe”. Porozmawiajcie z fotografem z dziennika Reforma, którego pewnego razu jakiś bandzior wziął na muszkę, a kiedy się dowiedział, że niedoszła ofiara pracuje dla tej właśnie gazety, pomyślał chwilę i powiedział: „No to zrób mi zdjęcie”. I zaczął ustawiać się do zdjęcia na środku zatłoczonej ulicy z Magnum 44 w łapie, przybierając szelmowską minę, z wolną ręką wspartą na biodrze, i uśmiechem od ucha do ucha. Jeśli tego nie wydrukują, zastrzelę cię” - rzucił, zanim sobie poszedł. Oczywiście zdjęcie wydrukowano. Na pierwszej stronie. Sam je widziałem. I od tego momentu ten od 44, jest gwiazdą w swojej dzielnicy.

Meksyk to jeszcze coś innego. Przede wszystkim zaskakuje formą, w jakiej współistnieją okrucieństwo, duma i bieda, często u tych samych ludzi. Zachwyca mnie błysk wściekłości w oczach kelnera, kiedy jakiś idiota gringo - i nie zawsze idiotą musi być gringo - myli jego dobre wychowanie ze służalczością. Albo jak zmienia się nastrój, kiedy w jakiejś klitce faceci, z których wprost wylewa się pulque i są bardziej niebezpieczni niż oszalali płatni mordercy, łapią za noże, żeby zrobić ci kilka dodatkowych dziurek: „Mówił pan czy nie mówił, proszę pana, zaraz pana załatwię”, a ty nadzwyczaj elegancko wypowiadasz formułę, która tutaj nigdy nie zawodzi: Jestem z zagranicy i nie znam tutejszych obyczajów, ale z przyjemnością zaproszę panów na kieliszeczek”, i nagle zjawia się przed nimi butelka. W końcu wychodzisz stamtąd nad ranem żywy, za to kompletnie pijany, z pół tuzinem nazwisk w twoim starym dzienniku podróżnym.

Zachwyca mnie przede wszystkim godność skromnych ludzi, która objawia się nagle nawet pośród gwałtu i nędzy. Kilka dni temu stałem przed drzwiami baru na placu Santo Domingo, spoglądając na najnikczemniejszą, a jednocześnie najszlachetniejszą rzecz, jaką Hiszpania przywiozła ze sobą do Ameryki: na pałac Inkwizycji i drukarnie, które tam działały już w XVII wieku.

Podeszła do mnie biedna kobieta z koszykiem.

Sprzedawała czekoladę i zanim jeszcze otworzyła usta, dałem jej pięć pesos. Popatrzyła na mnie surowo: „Ja nie żebrzę, proszę pana. Sprzedaję czekoladę”. Natychmiast ją przeprosiłem.

Oczywiście, odpowiedziałem, z przyjemnością ją kupię. Ale teraz nie mogę jej zabrać, więc proszę ją zatrzymać dla mnie napóźniej. To ją przekonało i odeszła godnie ze swoimi pięcioma pesos. Ja zaś pomyślałem sobie, że może, gdy będzie miała okazję, ta sama kobieta ukradnie mi portfel za rogiem ulicy.

Jednak w Meksyku każda rzecz ma swój czas. I dobrze, że tak jest.

Czasem trzeba przepłynąć ocean, usiąść przed drzwiami baru i zainwestować skromną kwotę pięciu pesos, żeby zetknąć się z takim zachowaniem i usłyszeć takie słowa, które w matce ojczyźnie - skurwysyny także mają matkę, a kurwy dzieci - najwyraźniej zanikły już dawno temu.

O IDIOTACH I SZAMPANIE

Przypuszczam, że zwrócili państwo uwagę, podobnie jak ja, na manię, która opętała ludzi wygrywających nagrody na loteriach, wyścigach i przy tym podobnych okazjach: biorą butelkę szampana i, porządnie nią wstrząsnąwszy, żeby zwiększyć siłę rażenia, płask, płask, polewają konkurencję fontanną piany, kompletnie ją załatwiając.

Teraz nie zdarza się już wielka wygrana na loterii czy urodziny, ani wyścig motorów, samochodów czy czegokolwiek innego, które nie kończyłyby się szampanem wylewanym na lewo i prawo, podczas gdy wszyscy wydają się być zachwyceni tym, że ociekają pianą, juhu, juhu, i wołają o jeszcze, gotowi wydać to, co im zostaje po zapłaceniu pralni, na udział w takiej imprezie. Kiedy jakiś facet przejeżdża pięć tysięcy kilometrów, robiąc z siebie kompletnego idiotę, w samochodzie, który wart jest miliony, i - po przejechaniu jednego wielbłąda, dwóch psów, siedmiu Murzynów - jako pierwszy przyjeżdża do Madrytu albo Dakaru czy gdzie mu się tam podoba, wtedy, żeby wyrazić swoją radość, kretyn ma tylko jeden pomysł: chwycić pięciolitrowe magnum i załatwić fotografów i kamery telewizyjne, i rozmamłane supermodelki, które wchodzą na podium, żeby wręczyć nagrodę i wycałować zawodników, i zawsze się uśmiechają, bez względu na sytuację, z nadzieją, że będą mogły opowiedzieć w talk-show Tómbola, jak to robiły z Jesulinem, co jest najpewniejszą drogą do zyskania sławy i zademonstrowania futerka w magazynie Interviu.

Chociaż jeszcze gorzej jest z wygranymi na loterii. Bo ten, kto zgarnął wielką wygraną i zainkasował trzysta milionów, żeby było to jasne i żeby wszyscy wiedzieli, jak bardzo jest zadowolony i gotów się zabawić, wchodzi do baru na rogu, zaprasza kolegów, chwyta Codorniu albo Gaitero - w zależności od tego, czy już skasował forsę czy musi dopiero pójść do banku - i wszystkich, którym nie wpadł do kieszeni złamany grosz i kręcą się w pobliżu, klnąc przez zęby, ochlapuje strugą piany, żeby dzielili z nim jego radość, kutas złamany. A jeśli gdzieś obok są kamery i istnieje szansa, żeby obejrzeć siebie w Wiadomościach, wtedy, zamiast złapać tego od butelki i skuć mu mordę, co jest naturalnym odruchem i kiedyś praktykowano to w podobnych sytuacjach, ludzie śmieją się, tańczą i obejmują, dochodząc prawie do orgazmu, i mówią szczęście, szczęście, ta pianka przynosi szczęście, i nawet wyciąga się z tłumu teściową trzymającą w ręku plastikowy kubek, żeby telewizja pokazała ją z jej najnowszą trwałą ociekającą szampanem.

Kompletne świry.

Wielki Manolo Vincent - który jest moim przyjacielem, marynarzem i prawdziwym typem śródziemnomorskim - powiedział pewnego dnia coś, czego nie mogę nie zacytować w dosłownym brzmieniu: „Nie sądzę, żeby kiedykolwiek istniała epoka, w której kretyni osiągnęliby takie szczyty kretynizmu, jeszcze więcej głupków zasiadałoby w rządach, a idiotyzm jak wilgoć próbowałby się wcisnąć absolutnie wszędzie, przez szpary okienne i przez pory ciała”. I to jest absolutna prawda.

Nigdy w historii ludzkości nie było czasów takich, jak te, kiedy to dzięki temu przewrotnemu multiplikatorowi zachowań, jakim jest pierdolona telewizja, dzięki mimetyzmowi społecznemu, który w nieskończoność imituje własny kretynizm i zwraca nam go dobrze wypasiony i błyszczący, nakarmiony sobą samym, istota ludzka osiągnęła poziom wydawałoby się pozornie niemożliwy do przebicia, a jednak potrafi wznosić się coraz wyżej.

Były w innych czasach, rzecz jasna, okresy tępoty i fanatyzmu, bo to związane jest nierozłącznie z irracjonalną stronąludzkiej natury. Były, oczywiście, wybuchy zbiorowej histerii, epidemie głupoty, żałosne mody i wszystkie te drące się dzikusy w Wielkanoc. Ale nigdy wcześniej zaraza nie rozprzestrzeniała się w takim tempie, a jej skutki nie były tak niszczące.

Najgorszy debilizm, najgłupsze zdanie, piosenka, gest, moda, rozpowszechniane przez telewizję w godzinach największej oglądalności, natychmiast są podchwytywane przez miliony ludzi, którzy pozornie pozostają przy zdrowych zmysłach.

A potem natykasz się już na to wszędzie - skopiowane, przetworzone, ulepszone aż do niewyobrażalnych granic, nieustannie powtarzane, tańczone, śpiewane w metrze, w autobusie, i przez ludzi, którzy ze względu na swój status albo wyznawane zasady powinni zachowywać dystans. I w końcu widzisz Clintona tańczącego makarenę w przeddzień nalotów NATO na Kosowo, ministra usprawiedliwiającego swoje decyzje kwestią z Big Brothera, szacownych z pozoru dziadków w wieku osiemdziesięciu lat tańczących kaczuszki w Benidorm, nieodpowiedzialnych kretynów jadących tak, jakby mieli przy sobie w charakterze pilota Carlosa Sainza, albo palantów z trafioną trójką w Toto-Lotku w kieszeni, oblewających szampanem przechodniów, jakby co najmniej zdobyli puchar Rolanda Garrosa, i oblanych objawiających swoje szczęście z tego powodu, szalejących, bo wreszcie mają okazję zrobić dokładnie to samo, co inni. I rozumiesz, że zarówno jedno, jak i drugie to tylko przejaw tego samego fenomenu i tej samej zbiorowej głupoty, która wszystkich nas chwyciła za jaja i mocno trzyma.

I patrzysz na to wszystko, i zadajesz sobie pytanie: skoro dla ciebie jest to takie oczywiste, to czemu nie jest takie dla innych? Aż któregoś dnia spoglądasz w lustro i mówisz: Niech szlag trafi. Ja też jestem zarażony.

POLUJĄC NA HASZYSZ

Jakiś czas temu gościłem w domu kolegę Amerykanina, który był w Wietnamie i opowiadał mi, jakimi to superfacetami byli piloci helikopterów podczas tamtej wojny. Wirtuozi młynka, mówił. Lądowali, startowali i tak dalej, i tak dalej.

W końcu znudzony jego aeronautycznym ględzeniem, puściłem mu, żeby się wreszcie zamknął, kasetę nakręconą dwanaście lat temu na pokładzie helikoptera Straży Granicznej w Algeciras, gdzie nocą ścigaliśmy motorówki przemytników pięć piędzi nad wodą. Twoi piloci, powiedziałem temu gringo, to były cienkie Bolki, stary. Ten tu to dopiero jest pilot.

Kilka dni temu znowu spotkałem owego pilota. Między innymi dlatego, że od czasu do czasu w ogóle się z nim spotykam.

Nazywa się Javier Collado, ma czterdzieści parę lat i jest człowiekiem zamkniętym w sobie, skromnym, cichym, o stalowych nerwach zahartowanych w wodzie z sokiem. Nie pali ani nie pije.

Nawet jest jeszcze przystojny, sukinsyn. Pochodzi z Caceres. Poza tym ma też na koncie jedenaście tysięcy godzin wylatanych podczas ścigania handlarzy narkotykami w Cieśninie Gibraltarskiej. I jest moim przyjacielem. Tak naprawdę jesteśmy więcej niż przyjaciółmi, bo łączy nas jedyne w swoim rodzaju głębokie zrozumienie, owoc wspólnych przygód. Dlatego wiem, że skoro Javier lata na okrągło dzień i noc, to dlatego, że to lubi - bo

latanie jest jego pasją, treścią jego życia. Bo jest szczęśliwy tam w górze, daleko od twardej ziemi, gdzie czuje się niezręcznie i robi wrażenie kogoś właściwie nieśmiałego. Ale za to w powietrzu, przemienia się w innego człowieka i wyczynia z helikopterem rzeczy, których nikt nigdy jeszcze nie zrobił. Nie wiem, czy będzie mu dane zestarzeć się - ale, jak on sam mawia, tego nie wie nikt. Może to dlatego lata i codziennie nadstawia karku zawieszony pod niebem, a jego osobista taktyka tropienia i polowania, w połączeniu z działaniem innych pilotów i szybkich motorówek Straży Granicznej, stała się podstawowym elementem walki z przemytem narkotyków w cieśninie.

W tym środowisku twardych mężczyzn, zarówno pośród tych z teoretycznie dobrych, jak i wśród tych teoretycznie złych, Javier jest żywą legendą - takim kimś, co to gdy wchodzi do baru pełnego przemytników, a oni mówią: „o, kurwa” i trącają się łokciami, a niektórzy nawet stawiają mu kielicha, którego zresztą on nigdy nie wypija. Widziałem największych handlarzy narkotykami, którzy mówili z szacunkiem: „ten skurwysyn z góry”, i jednego sternika motorówki, złapanego na jakiejś plaży, który zwracał się do niego per Javi, rodzinnie,

jakby znali się przez całe życie. Alberto Parodi, młody Gibraltarczyk, który później spędził kilka koszmarnych lat w marokańskim więzieniu, opowiedział mi kiedyś, co czuł, kiedy pośrodku morza i głęboko w noc pojawił się - „jak jakiś ghost”, tak dosłownie powiedział - nad jego motorówką helikopter.

Javier lokalizował przemytnicze motorówki i przyklejał się do nich jak rzep, ścigając je i dezorientując ich sterników, a w tym czasie nadpływała Straż Graniczna, żeby je przechwycić, zanim umkną i schronią się w Gibraltarze. Niektórzy z państwa pewnie pamiętają z telewizji nieprawdopodobne pościgi tuż nad samą wodą, z prędkością czterdziestu kilku węzłów, w ciemności, kiedy za jedyne światło służy kołyszący się reflektor, odwrócone twarze przemytników patrzących za siebie, paczki wyrzucone za burtę, fontanna wody spod motorówki oślepiająca helikopter, adrenalina, strach, polowanie... Cóż. Teraz piszę powieści. Co za czasy.

Mam w swoim domu dwa cenne przedmioty bezpośrednio związane z Javierem. Jeden to jego hełm pilota, który mi podarował, kiedy ostatni raz polecieliśmy razem. Drugi to kawałek anteny motorówki, którą ścigaliśmy pewnej kurewsko ciemnej nocy z Valentinem, operatorem kamery z TVE, do połowy wychylonym z helikoptera, tak blisko wody, że kilwater Phantomu zapryskał nas wodą. Tej nocy zahaczyliśmy o falę jedną płozą i o mały włos wszyscy poszlibyśmy w diabły, otworzyła się tratwa ratunkowa i wystrzeliły wszystkie alarmy, Javie zaś wyszedł z tej opresji z zimną krwią, od czego jeszcze dzisiaj włos mi staje na głowie.

Tę samą zimną krew, którą przy innej okazji - ostra fala i ciemności na środku cieśniny - okazał, kiedy posadził helikopter niemal brzuchem na wodzie, podczas gdy Jose Luis, jego nawigator pokładowy, z nogą na jednej płozie, wyciągał z wody Marokańczyków z zatopionej tratwy - połowa już się utopiła, kiedy znaleźli ich w środku nocy - którzy wchodząc na pokład, całowali go, cmok, cmok. Tę samą zimną krew, którą okazał innego dnia, zostawiając stery i skacząc do wody na ratunek przemytnikowi, którego motorówka poszła na dno, chociaż w tym przypadku spóźnił się i wyciągnął biedaka już sztywnego. Tę samą wreszcie, która kazała mu wylądować całkiem niedawno na jakiejś plaży, gdy ścigał kolejnego handlarza, który rozzłoszczony porzucił swoją motorówkę i zaczął uciekać, klucząc po wydmach, ale Javie wyskoczył z helikoptera, dogonił i sprał go. Tym razem wygrał ten dobry, choć zachował się jak facet porzucający samochód z otwartymi drzwiami na środku ulicy.

A więc już wiecie. Taki jest Javier, mój przyjaciel. I na pewno bardzo się rozzłości na mnie, kiedy przeczyta ten artykuł. Ale mnie jest wszystko jedno. Może za kilka lat ktoś trafi na ten wycinek, przeczyta i powie: to był mój ojciec.

ŚMIECH TCHÓRZY

Wpadłem na nią przez przypadek, szukając czegoś innego w starej książce o fotografach Life. I patrzcie no. Mam swój własny album sfotografowanych nikczemności: zdjęć, które zrobiłem ja sam. A jednak największe wrażenie robi na mnie zawsze pewne, bardzo dawne zdjęcie z wojny, której nawet nie przeżyłem. I może dobrze, że tak jest, bo w dniu, kiedy to zdjęcie przestanie mnie poruszać, będę bardziej zrogowaciały niż bawoli róg. Zresztą kto to może wiedzieć.

Wiadomo, że istnieją zdjęcia symboliczne, ale to wprost jest portretem jednego z najbardziej nikczemnych aspektów ludzkiego charakteru. Zrobił je Robert Capa w Chartres, w lipcu 1944 roku, kiedy z miasta wypędzono Niemców. Pośrodku zdjęcia widać idącą młodą kobietę ze świeżo ogoloną głową. Jest ubrana w drelich, trzyma w ramionach kilkumiesięczne dziecko. Ona jest Francuzką, a niemowlę dzieckiem niemieckiego żołnierza. Została aresztowana i prowadzi ją żandarm.

Ale nie ten obraz jest najgorszy, tylko tłum kłębiący się dookoła: kobiety o szacownym wyglądzie, mężczyźni, których można by uznać za dżentelmenów, dzieci, wszyscy ci przypatrujący się ciekawscy, a także ci, którzy tylko stoją w tłumie. I wszyscy oni, absolutnie wszyscy, śmieją się i szydzą z młodej kobiety, która przyciska dziecko do piersi i patrzy na nie nieprzytomna ze wstydu i przerażenia. Na zdjęciu jest pewnie ze sto twarzy i na

żadnej z nich nie widać śladu współczucia czy ubolewania z powodu tego, co się rozgrywa przed ich oczyma. Ani na jednej.

Każdy ma swoje zdanie co do ludzi. Jeśli chodzi o mnie,

w miarę upływu lat nabrałem przekonania, że najgorsze w człowieku jest nie jego okrucieństwo, jego agresja, ambicja czy też

inne powodujące nim odruchy. Mimo że coś jest złe, kiedy przyglądasz się temu z bliska i zastanawiasz się nad tym, zawsze w końcu odkrywasz powody, łańcuchy przyczyn i skutków, które co prawda nie usprawiedliwiają tego czy owego czynu, ale czasem przynajmniej go wyjaśniają, a to już jest coś. Istnieje jednakowoż nikczemność, której mechanizmów w żaden sposób nie potrafię rozwikłać, i pewnie dlatego wydaje mi się najgorszą ze wszystkich - najbardziej nieusprawiedliwionym przejawem wielkiej niegodziwości, jaką stara się ukryć w sobie istota ludzka. Mówię o braku litości. O braku współczucia u kata - a kat to łatwiutka część zagadnienia - wobec ofiary. Mówię o zaciekłości, chęci upodlenia, bezlitosnym szyderstwie. I samo to, będąc już okropnym łajdactwem, kiedy odnosi się do pojedynczego człowieka z imieniem i nazwiskiem, staje się jeszcze bardziej obrzydliwe, kiedy przyjmuje formy sprawiedliwości ludu.

Chodzi mi o działania całych społeczności, w tym ich aspekcie, który zasługuje na ubolewanie. O ludzi, którzy chcą publicznie dowieść swojego przywiązania do tej czy innej idei lub sprawy albo też chcą ją odrzucić - wtedy, kiedy jest już przegrana i tryumfuje opcja przeciwna, rzecz jasna – oddając swą żądzę i śmiech na usługi łatwego linczu bez ryzyka. Gapie szczujący psy i zaśmiewający się z powalonego przez nie na ziemię osobnika, i w ten sposób starający się uwiarygodnić, ukryć, wymazać swe własne koncesje i wstyd.

Bo - i to następna nasuwająca się myśl - przy oglądaniu zdjęcia Roberta Capy, człowiek zadaje sobie pytanie, ile to spośród czcigodnych kobiet, śmiejących się i otaczających teraz ogoloną dziewczynę, nie chyliło głowy przed niemieckimi żołnierzami, z którymi może nawet by i poszły do łóżka, gdyby mogły, w zamian za jedzenie i inne dobra. Ilu mężczyzn nie przepuszczało ich na ulicy, nie ustępowało miejsca w barze, albo też nie podlizywało się im, albo skrzętnie ukryło swoje własne córki, kiedy tamci byli zwycięzcami, i chcą teraz, szydząc z tej biednej kobiety i jej dziecka, zmyć własne tchórzostwo i hańbę.

Widziałem ich wszystkich wiele razy i w wielu miejscach.

Widzę ich w tej chwili i wcale nie trzeba iść na dalekie wojny, aby ich spotkać. Widzę ich w tym miejscu, w historiach z wojny domowej, które opowiadali moi dziadkowie, a także we wspomnieniach mojego kolegi, malarza Pepe Diaza, któremu w 1939 roku w rodzinnym miasteczku rozstrzelano ojca jako czerwonego, a matkę zmuszono do zamiatania ulicy, po uprzednim ogoleniu jej głowy. I Pepe, który jest bardzo dobrym człowiekiem, pozwolił, żeby teraz nazwano jej imieniem jedną z ulic, zamiast podpalić to pierdolone miasto i zburzyć je do fundamentów, jak by zrobili inni - jak byśmy my to zrobili.

Wszędzie widzę tych z maszynką do golenia włosów, oportunistów, łotrów, czekających na okazję, żeby dołączyć do korowodu z głośnym i gromkim śmiechem, właściwym obywatelom wolnym od jakichkolwiek podejrzeń. Bo wszystkie te kanalie, śmiejące się z biednej kobiety ze zdjęcia, ciągle są wśród nas.

Niektórzy naprawdę, fizycznie, czcigodni staruszkowie, szanowani przez swoich wnuków i sąsiadów, jak sądzę. Inni tylko czekają na sposobność - są to tchórze, odwracający głowę w drugą stronę lub ją schylający, kiedy niemiecki żołnierz albo kolejny polityk, albo dyrektor personalny, albo sąsiad z trzeciego piętra pluje im w twarz. I dopiero kiedy ten oficjalnie uzna się za pokonanego albo kiedy go zabiją, albo kiedy straci władzę, albo sam odejdzie, wypełzną z dziury, żeby złapać jego żonę i dziecko, wlec je po ulicach i uśmiechać się do obiektywu.

NA COŚ TRZEBA UMRZEĆ

Bardzo podoba mi się pewne zdjęcie i podpis pod nim.

Zdjęcie pochodzi sprzed kilku dni, wyciąłem je z gazety i przyczepiłem pineskami przy komputerze. Przedstawia pięćdziesięcioletniego faceta, takiego zwyczajnego człowieka, z otwartymi ustami, widelcem w jednej dłoni i nożem w drugiej, jak - aż miło spojrzeć - pałaszuje stek wołowy, dwie piędzi na dwie, z wierzchu przypieczony i krwisty w środku, jak należy, kanoniczny, z butelką odpowiedniego wina. Ale najlepszy jest podpis: „Na coś trzeba umrzeć”, które to słowa wypowiada gość od kotleta, przełykając kolejny kęs. Bardzo z siebie zadowolony.

Muszę wyznać, że kiedy patrzę na to zdjęcie, nie mogę pohamować w sobie przypływu sympatii do tego faceta. Ten od kotleta co wynika z artykułu, przez całe swoje życie jadał mięso i nie ma zamiaru zmienić zwyczajów ani ze względu na wiek, ani z powodu wściekłych krów, ani wskutek wywodów ministra zdrowia, ani z żadnego innego zasranego powodu.

Przypomina mi w tym pewnego znajomego pisarza, któremu się zmarło, gdy był już dobrze po siedemdziesiątce, a którego czasem ledwie już zipiącego nakrywaliśmy na paleniu cichcem papierosa, mawiał: „Lepiej umrzeć na stojąco niż żyć na kolanach”. I najwyraźniej ten od kotleta jest tego samego zdania.

Gąbczasty czy nie, pochłaniał mięso z wielkim smakiem i apetytem przez całe swoje życie, jeśli tylko kieszeń mu na to pozwalała. I teraz też nie zmieni swoich zwyczajów, tylko dlatego że jakaś banda rządzących złodziei i łotrów zwanych ministrami europejskimi, wliczając w to hiszpańskich, ze swymi nieoczekiwanymi decyzjami, taktyką strusia i strachem przed stawieniem czoła rzeczywistości, poprzestawiała konsumentom w głowach. A może nie jest to najgorszy sposób, żeby zmierzyć się z problemem? Będzie dalej jadał mięso jak gdyby nigdy nic, mniam, mniam, a kiedy za kilka lat lekarze stwierdzą, że mózg po kawałku wylatuje mu przez uszy, zje ostatniego kotleta, wypali cygaro, pójdzie do Corte Ingles, żeby kupić kij baseballowy albo dobrą maczugę, i wybierze się na spacer po Ministerstwie Zdrowia i Rolnictwa - a jeśli się uda, to również po Radzie Ministrów. W Hiszpanii korzystne jest to, że trudno byłoby się pomylić, bo skoro nigdy nie zwalnia się nikogo, kto naprawdę jedną nogą nie stoi w kryminale, ludzie będą dalej spokojnie siedzieć w swoich gabinetach albo co najwyżej zmienią ministerstwo, albo będą w jakimś innym ważnym urzędzie, podłączeni do cycka innej krowy - krowy, która zawsze się śmieje - jak Romulus i Remus do swojej wilczycy. Łatwo więc będzie do nich trafić i złożyć im, łup, łup, podziękowania.

W każdym razie ten od kotleta ma jasno wytyczony własny kierunek.

W dzisiejszych czasach nie możesz nieustannie żyć obsesją tego, co jesz, bo wtedy akt posilania się przekształci się w czystą paranoję i będziesz głodował bardziej niż rozwodnik pozbawiony otwieracza do konserw. Poza tym, jak się człowiek nad tym zastanowi, okazuje się, że zawsze były epidemie, dżumy, cholery, ospy, zakażenia, włośnice, zatrucia grzybami i tego rodzaju rzeczy, a ludzie nie sierdzili się tak bardzo z powodu śmierci. Od czasu do czasu pech sprawiał, że człowiek umierał w samotności albo też w towarzystwie dziesiątków czy tysięcy, i kropka.. Jedno, co się zmieniło, to to, że kiedyś zgony indywidualne albo zbiorowe następowały w wyniku naturalnego toku życia i z przyczyn dosyć oczywistych, zależnych od wyroków boskich. A jeśli jakiś pośrednik maczał w tym palce albo komuś takie pośrednictwo przypisywano, słusznie lub nie do końca słusznie, brano domniemanego złoczyńcę i pieczono go na publicznym placu albo rozdzierano go na kawałki przy zastosowaniu czterech włóczących go koni.

Teraz wydaje się, że przyczyną jest zwykle nieodpowiedzialność i cwaniactwo złodziei, handlarzy i polityków pozbawionych skrupułów, których niestety już się nie ćwiartuje, tylko obdarza państwowymi subwencjami albo popiera się ich pozostanie na danym stanowisku mając na względzie uniknięcia kryzysu rządowego i złej prasy w Europie. Co do reszty, sprawy nie różnią się tak bardzo od tych dawnych. Chodzi tylko o to, że bardzo zniewieścieliśmy i teraz nikt już nie chce ciężko pracować ani nie chce, żeby go coś bolało, ani nie chce umrzeć nawet z przepicia, i nie palimy i nie pijemy, i studiujemy etykietki, i chcemy żeby wszystko było aseptyczne, bezbarwne, bezwonne i mdłe, i żebyśmy żyli wystarczająco długo, by dzieci z zięciami do spółki wywaliły nas na siłę do domu starców, gdzie będziemy żyli dalej przez, dwadzieścia kolejnych lat co najmniej, tak zadowoleni z naszej sondy, wózka inwalidzkiego i pasa przepuklinowego, oglądając szofera Rociito w talk-show Tómbola i szczypiąc w tyłek pielęgniarki, kiedy przynoszą nam przetarte warzywa. I zapominamy, co nam przypomina facet od kotleta, że czym innym jest dbanie o siebie, a czym innym obsesja na tym punkcie - i że w sumie na coś trzeba umrzeć. I tak każde pokolenie musi tańczyć do każdej muzyki, choćby najgorszej, jaką mu zagra pech albo epoka. A przecież przez wieki ludzie jakoś żyli mimo różnych niespodzianek losu i w końcu umierali - z kotletem czy bez niego - tak jak umrzemy wszyscy. Ale nie zwracali na to aż tak wielkiej uwagi i nie robili z tego powodu tak wielkiego zamieszania. Bo kim, do jasnej cholery, zdaje się nam, że jesteśmy?

ZRÓB COŚ, MARIAS

Drogi Javierze,

od paru tygodni chcę cię prosić, żebyś zajął stanowisko w tej sprawie. Ty, który byłeś w Oksfordzie i sam już nie wiem gdzie jeszcze, i masz wpływy u angielskich psów i ich kuzynów gringos, a Jej Prześmieszna Królewska Mość, matka Uszatego, daje ci nagrody, i na dokładkę jesteś królem Redondy, dzięki

czemu masz możliwość przemawiania w ONZ, mógłbyś wreszcie coś zrobić. Bo już dłużej nie da się tego wytrzymać.

W końcu okaże się, że Luter, Kalwin, a nawet Henryk VIII i wszyscy ci zatwardziali heretycy mieli rację i że ten kraj palantów - gdybyś nie zaskoczył, mam na myśli Hiszpanię - spóźnił się na pociąg przed czterema wiekami i ciągle stoi na peronie, gapiąc się na tory z miną debila. Już kilka razy wyraziłem swoje podejrzenia, że to w Trydencie kompletnie umoczyliśmy. I podczas gdy Holendrzy, Niemcy i Anglosasi opowiedzieli się za Bogiem praktycznym, imprezowym, który błogosławi pracy i cieszy się z tego, że zarabiasz ciężki szmal w sposób honorowy, bo dzięki temu pójdziesz do nieba, my tutaj postawiliśmy - to znaczy postawiono w naszym imieniu, jak zawsze zresztą - na Boga niewymagającego, skorumpowanego i skłonnego do mataczenia oraz kombinowania, którego można przekupić odpustami, spowiedziami, pokutami i skruchą w ostatniej chwili.

A ponieważ religia przesądza o całej tkance społecznej, w końcu z biegiem czasu zaczęliśmy stosować ten punkt widzenia do wszystkiego: polityki, ekonomii, moralności publicznej i prywatnej. I dalej tak działamy, kolego, lawirując pomiędzy bezczelnością, niekompetencją, fanatyzmem, demagogią i śmiesznością największą z nieprawdopodobnych.

Mam tego powyżej uszu, sąsiedzie. Przede wszystkim dlatego, że tutaj już nikt za nic nie bierze odpowiedzialności. Najgorsze nie jest nawet to, że siły zbrojne nie bronią, policja nie strzeże, opieka społeczna się nie opiekuje, szpitale przyjmują cię, kiedy jesteś już trupem. Nie. Szczytem wszystkiego jest to, że te łotry, które mają obowiązek zagwarantować ci to wszystko, czego właśnie nie robią bez żenady umywają ręce, oświadczając publicznie, bez cienia wstydu, że mamy to, co mamy. Że państwo, niezdolne do zapewnienia opieki zdrowotnej, pracy, kultury i strzeżenia życia swych obywateli, zrzeka się tego obowiązku, bo nie czuje się na siłach. A wszystko to dlatego, że bardzo jest zajęte doglądaniem, pomyślnego rozwoju Hiszpanii. Tak więc jeśli ktoś chce zapewnić bezpieczeństwo swojemu domowi i rodzinie, niech wydaje forsę na prywatną ochronę. Kto chce być zdrowy, niech zapisze się do Sanitas albo do jakiejś prywatnej kliniki w Marbelli. Kto się denerwuje, że mu podpalają aptekę albo przyczepiają bombę pod samochodem, tuż pod jajami, niech sobie wyemigruje. A ten, co nie może zapłacić za żadną z tych rzeczy ani nie ma dokąd wyemigrować, niech się wali na ryj.

Żeby chociaż odliczyli ci to od podatku, sąsiedzie. Albo gdyby przynajmniej dali ci pozwolenie na noszenie przy sobie obrzyna, żebyś był choćby tak niebezpieczny jak każdy z tych, którzy cię robią w bambuko. Ale nie. Nie dość, że otwarcie deklarują swoją niekompetencję i wysysają z ciebie krew, to jeszcze mydlą ci oczy rzekomą Hiszpanią, która nie ma nic wspólnego z rzeczywistą, z całym tym politycznie poprawnym blichtrem, wedle którego ważniejszy jest kolejny wstępniak w gazecie niż rzeczywiste działania.

Do tego jeszcze cała ta demagogia obywateli i obywatelek, Hiszpanów i Hiszpanek, jakbyśmy wszyscy byli imbecylami i imbecylkami. A twój kuzyn Alvarez de Manzano, którym zachwycasz się tak bardzo, jak ja moim burmistrzem z Cartageny i jej municypalną ekipą, jest jedynie żałosnym bękartem ucisku i niekompetencji, i pospolitości tej całej szarańczy, tych wszystkich dupków, którzy nie zważając na dzielące obywateli polityczne kolory zostawiają nas jak szmatę na środku ulicy, zdezorientowanych i zdanych na łaskę i niełaskę pierwszego lepszego przechodzącego kretyna. Dlatego też zwracam się do ciebie, stary, który dzięki tej sprawie z Redondą masz wpływy w międzynarodowych gremiach. Może ty coś zrobisz. A ponieważ prowadzeniem naszej polityki zagranicznej zajmują się Amerykanie, obrona nie istnieje, bezpieczeństwo wewnętrzne zaś to czyste kpiny – mimo że Ertzaintza jest, jak wiesz, jedną z najlepszych policji w całej galaktyce - a do tego jeszcze okazuje się, że Hiszpania nigdy nie istniała, no to dobrze, super, no to się cieszę. Niech się nami zajmą inni. Załatwmy to wreszcie i niech twoi anglosascy Sirs nas skolonizują albo wezmą pod okupację, albo my się im sami poddamy, albo niech nas adoptują jako swoje domniemane dzieci, cokolwiek.

Wszystko mi jedno, czy będziemy członkami USA, czy Commonwealth, czy jak to się teraz nazywa, dzięki historycznym precedensom z Portoryko, Kalifornią, Gibraltarem, Menorką, Moorem, Wellingtonem i całą tą resztą.

Niech naszą politykę zagraniczną i gospodarkę prowadzi ta Ameryka, do której tyłka PP tak bardzo się przyczepia, niech Hispanoameryką zajmie się Bush, niech kręcą nam filmy

w Hollywood, niech sprawami wojskowymi zajmie się Pentagon albo armia brytyjska, niech Royal Navy broni naszych wód terytorialnych, niech naszych ulic, dóbr i osób broni policja z Gibraltaru. Cokolwiek, żeby tylko nie opłacać się tej hołocie, która nas łupi, i jeszcze otwarcie do tego się przyznaje. Tej bandzie złodziei. I złodziejek.

SAMOCHÓD GOŚCIA

Historia, którą państwu opowiem, przedstawia nas dokładnie w każdym calu takimi, jakimi jesteśmy. Definiuje nas, jak sądzę, lepiej niż wszystkie książki i wszystkie gazety. Przypomniałem ją sobie sam pewnego dnia, bo zwykle opowiada mi ją Sancho Gracia, który kręci się po okolicy, z jednym płucem uratowanym z pola bitwy i toczącą go chorobą. Korzystając z cichej sierpniowej aury, Sancho poszedł w góry, żeby wypić whisky z lodem i bez wody - rak nie rak, nie należy rezygnować z pryncypiów - i za każdym razem, kiedy już zrobię się na Curro Jimeneza, co zwykle następuje po trzech, czterech kolejkach, lubię prosić go, żeby powtórzył rzeczoną historyjkę. Jemu ze swej strony opowiedział ją aktor Luis Pena - ten, który był pierwszym filmowym amantem, a później szacownym weteranem aktorstwa, co wiecie. Ten, co zagrał w A mi la Legion z Alfredo Mayo, Calle Mayor i w wielu innych filmach.

A więc spotyka się dwóch przyjaciół - w wersji oryginalnej obaj pracują w filmie. Chociaż czasem, kiedy opowiadam tę historię, ubarwiając ją trochę, umieszczam ją w światku literackim albo dziennikarskim. Prawdę powiedziawszy, możecie państwo dopasować ją do każdej pracy albo działalności, wliczając w to własną. Może dotyczyć to architektów, inżynierów, księgowych czy na przykład hydraulików. I chociaż Luis Pena - niech odpoczywa w pokoju - umieszczał wydarzenia w latach pięćdziesiątych czy sześćdziesiątych poprzedniego wieku, dialog mógłby toczyć się dokładnie dziś, bo jest ponadczasowy.

Chodzi o to, że spotyka się dwóch przyjaciół. Hiszpanów, powtarzam. I jeden mówi do drugiego:

- Wiesz, że Gostek w końcu kupił sobie samochód?

- No co ty - odpowiada drugi. - A jaki samochód?

- Używanego Fiata Pandę.

- Ach, bardzo się cieszę. Czas już najwyższy, żeby trochę mu się poprawiło. To wspaniały facet i bardzo go kocham. Poza tym pracuje tak ciężko i zasłużył sobie... Pozdrów go ode mnie. Powiedz mu, że chętnie bym go zobaczył i niech mu się dobrze jeździ.

Po jakimś czasie przyjaciele znowu się spotykają.

- Jak tam leci Gostkowi?

- Nie najgorzej. Pamiętasz, jak ci mówiłem, że kupił sobie Fiata Pandę? No to już go zamienił na Nissana.

- No popatrz, tak szybko? To świetnie, bo bardzo go kocham... To prawda, że Panda była dla niego akurat, ale co nowy samochód, to nowy. Bardzo się cieszę, że tak zrobił. Pozdrów go ode mnie. Kiedyś musimy się spotkać i czegoś się napić.

Po jakimś czasie znowu dochodzi do kolejnego spotkania przyjaciół.

- Zgadnij, jaki samochód właśnie sobie kupił Gostek.

- Nie pierdol... Znowu zmienił samochód?

- Tak. Na Golfa GTI.

- No popatrz, ale się porobiło... Nie uważasz? W sumie Nissan to była super fura, a jemu, przy tym co robi, w zupełności wystarczał. No, ale z drugiej strony postąpił słusznie. Tyra jak wół i zasługuje na odrobinę przyjemności. Wiesz przecież, że bardzo go kocham, nie? Naprawdę bardzo. Dlatego mówię ci, że się cieszę. Miewa wprawdzie swoje wyskoki, zresztą, co ci będę gadać... No, ale każdy ma coś za uszami.

I znowu po jakimś czasie kolejne spotkanie.

- Właśnie widziałem, jak Gostek parkował Audi.

- No nie, co ty...

- Serio. Zupełnie nowiutkie Audi. „;

- Nie wierzę... A skąd u niego Audi?

- Świetnie mu się wiedzie, tak myślę.

- No, ale to jeszcze nie powód, żeby od razu tak szpanować, nie uważasz?... To kawał kutasa, patrz no... Ten Golf to była świetna bryka. No, cóż, stary. Każdy jest, jaki jest. Ale ja go i tak kocham, nie?... Jest jaki jest. Trochę mułowaty i czasem zadziera nosa, ale ja go kocham. Bardzo. Chodzi o to, że... Słuchaj, chyba lepiej, żebym nic nie mówił.

Następne spotkanie po kilku miesiącach.

- Podobno Gostek kupił sobie BMW

- BMW?... Że sobie kupił BMW?... Co on sobie właściwie myśli? Że kim jest?... Jeszcze niedawno był goły jak święty turecki... Tylko żebyś mnie źle nie zrozumiał. Musisz wiedzieć, że bardzo go kocham. Naprawdę strasznie. Ale są pewne sprawy... Dobra. Gdybym ci opowiedział...

Ostatnie spotkanie, jakiś czas potem.

- Stary, lepiej usiądź. Gostek kupił sobie Mercedesa.

- Co takiego?! Ten skurwiel kupił sobie Mercedesa?! Przecież to kompletny debil!!! Ciekawe, czy to, co mówią o jego żonie, to prawda!

TRZYSTA PESET

Stoję sobie właśnie przed drzwiami katedry w Segowii, którą świetnie odnowili, i co tu dużo mówić: kawał wspaniałej gotyckiej roboty, rzucisz na taką okiem i myślisz, o rany, może człowiek i jest cętkowanym małpiszonem albo czymkolwiek innym, ale prawda, stary, jest taka, że zrobił parę rzeczy usprawiedliwiających swój pobyt - nasz pobyt - na tej ziemi.

Rzeczy takie jak ta. Patrzysz na łuki sklepienia, gdzie krzyżują się nerwy z kamienia i czujesz, że Bóg chyba rzeczywiście istnieje. Ależ to byli architekci. I kiedy stajesz na dole i patrzysz na klocek Menea i na Le Corbusiera i na faceta od Guggenheima z Bilbao, którego nazwiska teraz nie pamiętam, mogliby za nimi - z całym należnym szacunkiem - nosić teczkę. A więc jestem sobie w Segowii i słyszę strasznie wkurzonego faceta, który drze się, kurwa mać, kto to widział, a wała, nie zapłacę trzystu peset, żeby obejrzeć katedrę albo jakiś tam kościół. Tego jeszcze nie było, nie dam się okradać. I facet ciągnie za rękę małżonkę i odchodzi razem z nią, złorzecząc na głos, nie oglądając rzecz jasna katedry ani w ogóle nic. Zadowolony, jak sądzę, bo zaoszczędził na sześć czekoladek.

Chyba już kiedyś państwu to opowiadałem, że w każdym rocznym zeznaniu podatkowym stawiam krzyżyk, żeby przeznaczyć ileś tam procent mojego podatku na Kościół katolicki.

Nie żebym był praktykujący, ale dlatego, że ta instytucja jest częścią mojej historii i mojej kultury. I niewiele z tego miejsca zwanego Hiszpanią, przede wszystkim co się tyczy elementów najbardziej reakcyjnych i żałosnych, można by zrozumieć bez Kościoła katolickiego: bez jego fanatyzmu i oportunizmu, sprzężonych z nikczemnymi monarchiami, z pozbawionymi skrupułów generałami i milionami baranów zachłystujących się wznoszonymi do nieba świątobliwymi okrzykami. Za każdym razem, kiedy wali się dach wiejskiego kościółka albo wieża katedry, znikają ostatnie ślady pozwalające zrozumieć, jak smutnym gównem my, Hiszpanie, byliśmy od zawsze. Chociaż teraz zamiast jednego wielkiego gówna jesteśmy malowniczym zbiorem autonomicznych gówienek. Biorąc to pod uwagę można żywić nadzieję na zrozumienie, że nic - poza tą ostatnio ukutą tezą, że Hiszpania Nigdy Nie Istniała - nie powstaje z niczego. Dlatego trzeba zachowywać ślady przeszłości, by móc je studiować.

Tak więc Hiszpan i człowiek śródziemnomorski, który będzie negował wagę - a bardzo często balast - Kościoła katolickiego przy wyjaśnianiu samego siebie, jest ignorantem lub też zwykłym durniem. To właśnie przy tym stawiam mój krzyżyk co roku.

Prawdę powiedziawszy, uważam za znakomity pomysł to, żeby Święta Panienka pomnażała swoje zasoby euro, bo ma na to przyzwolenie w Ewangeliach (Mateusz 25, 14 i Łukasz 29, 12) w przypowieści o panu i sługach, niech się więc finansuje ze swoich własnych środków i dobrowolnych datków całego towarzystwa, zamiast żerować na państwie. Ma Kościół staruszków księży, których musi wysłać na emeryturę, katedry do odnowienia. Ależ tak! Obrzydliwe jest nie to, że Rzym i jego filie grają na giełdzie i obracają forsą, ale cała ta reszta: wpływowa siostra jednego i biskup drugiego, ploteczki w porze czekolady z biszkoptami, codzienna osobna komunia dla vipów trzymających władzę i pieniądze, szepciki w konfesjonale, te pieniążki, pani taka a taka, niepotrzebnie aż tyle, droga pani, uprzywilejowane traktowanie i cała ta reszta. Te stare ciemne konszachty między dewotkami i zakrystią, które tak wiele zła wyrządziły i dalej wyrządzają w swych wersjach aggiornatas, czy jak tam się mówi, i od których nie ma jak się uwolnić.

Zwłaszcza teraz, przy takiej sile moich kuzynów – napisałem pięćset stron powieści na ten temat, tak więc oszczędźcie mi pieprzonych listów i przeczytajcie ją, jeśli tak wam się podoba - przy tych pobożnych chłopakach z klubu Quintanilla de Onesimo, którzy szczają święconą wodą pomiędzy biciem się w piersi, ora et labora, i nie róbcie do mnie oka. A do tego nie przyjmują do wiadomości, że świat od wieków kręci się w przeciwnym kierunku i że minęły już czasy, kiedy to jedno słowo króla albo ministra, albo też żony ministra, mogło sprawić, że jakiś fanatyczny i nieokrzesany ksiądz Escóiquiz mógł wypchnąć Hiszpanię poza margines nowoczesnego świata. Ale dalej tam są, jak gdyby nigdy nic: prawdziwy Kościół, ten, który walczy o ubogich i wydziedziczonych z jednej strony, a z drugiej, ten oficjalny. Ten od zwalniania nauczycielki religii, bo wychodzi za mąż za rozwodnika, ten od proboszcza, który odmawia użyczenia swojego kościoła na to, żeby Fernando Savater mógł wygłosić wykład o winie, ten biskupa, który zapominając o Pięcioksięgu i darze języków, oświadcza, że prawdziwi katolicy mówią tylko po katalońsku.

Cały ten reakcyjny taniec - dla Rzymu problem odłożony to problem rozwiązany - wokół aborcji, homoseksualizmu, czystości, przy pomocy których to zabiegów polska mafia z Watykanu i jej przyjaciółki Josefiny i Cataliny, jeszcze chcą trzymać świat za jaja.

Ten grzech nazywa się pychą. To ambicja, brak skrupułów i pycha. Oni, którzy mają patent na moralność Zachodu, powinni wiedzieć o tym lepiej niż ktokolwiek inny.

Co nie przeszkadza mi ani też nie uniemożliwia, żebym nadal uważał gościa od trzystu peset za kompletnego idiotę.

OSTATNI BOHATER

Zadziwia mnie - choć prawdę powiedziawszy nie za bardzo mnie to dziwi - że ta wiadomość pozostała prawie niezauważona. Króciutka notatka na sportowych stronach kilku dzienników, ze zdjęciem. A na zdjęciu widać Manola z Atletico Madryt B, jak się zdaje, chociaż niewiele potrafiłbym powiedzieć o sezonach, mistrzostwach i ligach - właśnie mających miejsce. Manolo jest młodym zawodnikiem, skromnym, dobrze rokującym na przyszłość, daleko mu jeszcze do milionowych honorariów i pojawienia się na stronach brukowej prasy, i w ogóle do zamieszania, które towarzyszy idolom piłki nożnej. I nie napisano o nim dlatego, że strzelił gola, ale dlatego, że go nie strzelił. Wszystko wydarzyło się w osiemdziesiątej dziewiątej minucie. Remis zero do zera. Drużynie Manola brakowało trzech punktów, żeby przejść do wyższej ligi. Aż tu nagle piłka wpadła mu pod nogi i zobaczył, że droga do bramki przeciwnika jest całkowicie wolna, ani jednego zawodnika. Kiedy jednak zdecydował się podbiec i strzelić gola, spostrzegł zawodnika przeciwnej drużyny leżącego na ziemi. Zatrzymał się więc na sekundę, zawahał się przez pół sekundy i wykopnął piłkę na aut. Zaskoczenie. Śmiertelna cisza. Koniec meczu. Gdyby wzrok mógł zabijać, Manolo padłby trupem, zamordowany spojrzeniami kolegów, trenera i kibiców swojej drużyny. Wyszedł jednak ze stadionu z podniesioną głową. Rozumiem, że są wściekli, powiedział. Ale zrobiłem to, co powinienem był zrobić.

Nie wiem, jaki będzie los Manola. Nie potrafię przewidzieć, czy w przyszłości kupi go Barcelona, czy zakończy swą sportową karierę bez rozgłosu. Nawet nie znam jego nazwiska. Nie wiem też, czy jest genialnym piłkarzem, czy raczej przeciętnym. Przy całej mojej futbolowej ignorancji - jako eksperta macie już mojego sąsiada, angielskiego psa - życzę Manolowi dwudziestu sezonów w pierwszej lidze i w reprezentacji narodowej, oraz kupy forsy, i zdjęć z najpiękniejszą topmodelką, jaką może sobie wymarzyć. Bez względu jednak na to, czy to osiągnie, czy nie, gdybym któregoś dnia spotkał go na

ulicy i rozpoznałbym go, w co wątpię, chciałbym mu powiedzieć, że tym zagraniem udało mu się coś znacznie trudniejszego niż strzelenie bramki - udało mu się mianowicie dowieść, że na planszy są jeszcze pionki zdolne do wykonania życiowego posunięcia z godnością i poczuciem przyzwoitości.

Bo zrobić coś takiego, gdy jest się bogatym i sławnym, w meczu transmitowanym przez telewizję, kiedy kasuje się sto milionów rocznie, to nie to samo, co zrobić to, kiedy jest się anonimowym zawodnikiem podczas mało znaczącego spotkania, z kilkoma setkami widzów, i ryzykuje się, że trener będzie cię ciągle sadzał na ławce albo że wyrzucą cię na ulicę i nie przyjmą z powrotem do końca twojego zasranego życia.

W świecie, w którym przyszło nam żyć, aż za dużo jest lipnych mitów. Kiedy widzę analfabetów z Big Brothera rozdających autografy albo Belen Esteban - wielki Boże - królującą na okładkach magazynów, bo pismo Hola zafundowało jej podróż do Senegalu, żeby porobiła sobie zdjęcia i poszła z kimś tam się pieprzyć, uważam, że hołota, w jaką się przemieniliśmy, ma mity i bohaterów, na jakich sobie zasłużyła.

Dlatego chciałbym podziękować Manolowi nie za jego piłkarski talent, który zresztą guzik mnie obchodzi, ale za to, że tym zagraniem na aut udowodnił, że są jeszcze bohaterowie. Chodzi mi o prawdziwych bohaterów, w klasycznym znaczeniu tego słowa - wyznających jakieś moralne wartości, których przestrzeganie i naśladowanie może uczynić nas lepszymi i szlachetniejszymi. Ludzi gotowych odrzucić dobry interes, szybki zysk, okazję, strzał bez skrupułów, jakiego każdy obecnie ślepo szuka na każdym stadionie życia, że są jeszcze ludzie zdolni dawać sobą przykład. Udowodnić, że szlachectwo nie jest luksusem, na który czasem pozwalają sobie możni - tych zwykle nic to nie kosztuje - ale że jest wolnym wyborem, opierającym się na honorze i logice, czyli na jedynych wartościach, wciąż jeszcze trwających na tym świecie, który wspólnymi siłami, aktywnie czy biernie się poddając, czynimy codziennie coraz bardziej nikczemnym. Powiedziałem już, że nie wiem, jaka przyszłość czeka Manola. Przy tego rodzaju zachowaniach wątpię, by zaszedł wysoko w tej spodlonej Hiszpanii, gdzie przeganiamy Don Kichota albo go kopiemy, gdy przewróci się na ziemię, bo kiedy siedzi na koniu, nikt nie ma odwagi go tknąć.

Tu dobrze jedynie żenującym sanczopansom, wiecznym oportunistom wchodzącym w spółkę z bankami i kasami oszczędności, bezwstydnym politykom, złodziejskim handlarzom i mafiosom. Jednak pomimo to, a może właśnie dlatego, chciałbym powiedzieć Manolowi coś w stylu, słuchaj, stary, nigdy nie obniżaj poziomu. Bo to ty miałeś rację. To, co zrobiłeś podczas tego meczu, nie było głupotą ani niepotrzebnym gestem, ani szaleństwem. To była bohaterska chwila chwały.

Była - przysięgam ci - do jasnej cholery. Więc łyknij sobie coś.

Jestem przekonany, że niektóre chłopaki, marzące o tym, żeby zostać piłkarzami albo adwokatami, albo hydraulikami, widziały, jak wykopnąłeś tę piłkę. I może w jakimś momencie swego przyszłego życia któryś z nich powtórzy twój gest, chociaż już nie będzie o tobie pamiętał i nawet nie będzie pamiętał tej dalekiej niedzieli. Ostatni bohater nigdy nie jest ostatni.