Fr. Gabriel Przemysław Turkiewicz, rok III

DOMINUS IESUS

I NAJCIEKAWSZE ZAGADNIENIE ZWIĄZANE Z WYDANIEM DEKLARACJI

1. WSTĘP

Kongregacja Nauki Wiary podpisała 6 sierpnia 2000r. Deklarację „Dominus Iesus o jedyności i powszechności zbawczej Jezusa Chrystusa i Kościoła”. Opublikowanie tego dokumentu 5 września tego samego roku wywołało medialną burzę i olbrzymią falę krytyki ze strony innych religii, wyznań chrześcijańskich i teologów, w tym także teologów katolickich. Zarzucano Kościołowi katolickiemu uprawianie imperialnej agresji, nazywano pseudoposiadaczem nieistniejącej prawdy¹, a wydanie dokumentu Światowa Rada Kościołów w Genewie uznała za zaprzepaszczenie dialogu ekumenicznego². Niektórzy teolodzy zwracali uwagę na to, że papież Jan Paweł II nie podpisał deklaracji Dominus Iesus, a ją tylko zaaprobował, wyciągając stąd wniosek, że deklaracja jest tylko jednym z dokumentów papieskiej dykasterii, a nie głosem samego papieża, co rzekomo umniejsza wagę tego pisma³. Wszystko to doprowadziło do interwencji Jana Pawła II 1 października 2000r. podczas modlitwy Anioł Pański⁴.

2. POWODY POWSTANIA DEKLARACJI DOMINUS IESUS, RANGA DOKUMENTU, JEGO BUDOWA I GŁOWNE TEZY.

W wywiadzie dla Katolickiej Agencji Informacyjnej prefekt Kongregacji Nauki Wiary, kardynał Józef Ratzinger, przedstawił powody powstania deklaracji Dominus Iesus. Wśród nich wymienia: 1) sytuację i stan teologii w Azji i jej problemy związane z inkulturacją, 2) kwestionowanie Jezusa Chrystusa jako jedynego Syna Boga Ojca oraz Pisma Świętego jako autentycznego Słowa Bożego, 3) zachodni relatywizm twierdzący, że wszystko jest tak samo prawdziwe, co w przełożeniu na polu religijnym oznacza twierdzenie, że istniej wiele równoważnych dróg zbawienia, 4) jubileusz roku 2000, podczas którego należało dokonać publicznego wyznania w jedyność Chrystusa i Jego obecność w Kościele⁵.

Dokument wydany przez Kongregację Nauki Wiary jest deklaracją; fakt ten nadaje mu określony charakter. Pismo tego typu jest przypomnieniem o pewnych newralgicznych punktach doktryny i odrzuceniem szerzących się błędów i herezji. Wskazuje drogi, po których wierni Kościoła katolickiego mają kroczyć i granice, których nie mogą przekroczyć, jeżeli chcą pozostać na łonie Kościoła. Zarzucano deklaracji Dominus Iesus, że nie została podpisana przez papieża, a tylko przez niego zaaprobowana, przez co starano się obniżyć wartość doktrynalną dokumentu. Tymczasem doktrynalne decyzje Kongregacji potwierdzone przez papieża należą do magisterium powszechnego. Mimo że papież nie jest autorem dokumentu, to odzwierciedla on jego myśl w sprawach wiary⁶. Tym bardziej dziwi wiec upór i krytyka niektórych teologów, szczególnie ekumenistów.

Deklaracja składa się z sześciu rozdziałów, z czego rozdziały od jeden do trzy poruszają kwestie chrystologiczne, natomiast pozostałe dotyczą kwestii eklezjologicznymi i są logiczną konsekwencją poprzedniej części. W niniejszej pracy zajmiemy się tematami chrystologicznymi deklaracji. Rozdział I mówi o Chrystusie jako pełnym objawieniu się Boga, natomiast rozdziały II i III przypominają prawdę o Chrystusie jako jedynym Zbawicielu ludzi⁷. Przytoczymy teraz główne tezy chrystologiczne stanowiące istotę całego dokumentu.

1. Słowo wcielone jest pełnią objawienia Bożego. Tezą przeciwną wierze jest twierdzenie, ze objawienie w Chrystusie jest niedoskonałe i wymaga dopełnienia w objawieniu innych religii (DI 6).

2. Należy dokonywać rozróżnienia pomiędzy wiarą teologalną będącą przyjęciem prawdy objawionej dzięki łasce, a wierzeniem w innych religiach, będącą skarbnicą ludzkiej mądrości i religijności wypracowanej przez człowieka. (DI 7).

3. Miano Tekstów natchnionych Kościół rezerwuje dla ksiąg kanonicznych Starego i Nowego Testamentu jako natchnione przez Ducha Świętego. Święte księgi innych religii czerpią elementy łaski z tajemnicy Chrystusa (DI 8).

4. Tylko Jezus z Nazaretu jest Synem i Słowem Ojca. Sprzeczne z wiarą katolicką jest wprowadzanie rozdziału między Słowem a Jezusem Chrystusem, działaniem zbawczym Logosu jako takiego, a działaniem Słowa wcielonego. Odrzucić należy teorię mówiącą o zbawczym działaniu Logosu poza ludzką naturą Chrystusa, także po wcieleniu (DI 10).

5. Zbawcza ekonomia Boga jest tylko jedna, a jej źródłem i centrum jest tajemnica wcielenia Słowa – jedynego pośrednika łaski. Nie do przyjęcia jest hipoteza głosząca bardziej uniwersalne, zbawcze działanie Ducha Świętego będące niejako autonomiczne w stosunku do ekonomii Chrystusa (DI 11).

6. Należy wyznawać naukę o Jezusie Chrystusie, Synu Bożym, który przez wydarzenia wcielenia, śmierci i zmartwychwstania doprowadził historię zbawienia, mającą w Nim pełnię i centrum, do końca (DI 13). Powszechna wola zbawcza Boga wypełniła się w tajemnicy Jego Syna. Odrzucić należy rozwiązania mówiące o innym zbawczym działaniu poza jedynym pośrednictwem Chrystusa (DI 14). Tylko Chrystusowi przysługuje powszechne i absolutne znaczenie dla rodzaju ludzkiego (DI 15)⁸.

3. INTERWENCJA PAPIEŻA JANA PAWŁA II W SPRAWIE DEKLARACJI DOMINUS IESUS.

Ostre polemiki, które toczyły się wokół deklaracji Dominus Iesus oraz sprzeciw przeciw zbawczemu chrytocentryzmowi, doprowadziły do tego, że 1 października 2000 roku w rozważaniu przed niedzielną modlitwą Anioł Pański na temat deklaracji wypowiedział się papież Jan Paweł II. Ojciec Święty wspomina, że wyznanie wiary w Jezusa Chrystusa nie jest przejawem lekceważenia innych religii, ale wyrazem wdzięczności za objawienie Boże. Przez Chrystusa jesteśmy zobowiązani do dzielenia się tą prawdą. Deklaracja nie odbiera możliwości zbawienia niechrześcijanom, ale wskazuje, że jego źródłem jest Chrystus. Treści dokumentu nie są przeszkodą dla dialogu, ale ukazaniem podstaw, bez których prawdziwy dialog nie może mieć miejsca. To samo dotyczy się ekumenizmu. Kościół katolicki nie chce uchybiać innym Kościołom partykularnym i wspólnotom eklezjalnym twierdzeniem, że tylko w Kościele katolickim trwa Kościół Chrystusowy, ale prezentuje fakt, którego autorem jest sam Bóg. Kościół katolicki ubolewa nad brakiem jedności i odłączenia innych wyznań. Papież ma nadzieję, że mimo licznych błędnych interpretacji deklaracja spełni swoje zadanie jako dokument wyjaśniający i znak otwartości wobec innych religii i wyznań⁹.

4. PROBLEMY PRZECIWKO KTÓRYM SKIEROWANA JEST DEKLARACJA DOMINUS IESUS.

4.1 Sytuacja teologii azjatyckiej.

Azjatycki episkopat podjął doniosłą decyzję, by rozwijać rodzimą teologię w celu wcielenia przesłania ewangelicznego w kulturę Azji. Zadanie teologów azjatyckich przypomina zmagania teologów wczesnochrześcijańskich, którzy wielkim wysiłkiem intelektualnym i duchowym dokonali transformacji wiary i jej przeniesienia z kręgu kultury judaistycznej na grunt hellenistyczno – rzymski¹⁰. Wysiłki te są jak najbardziej godne pochwały, niestety podczas prób inkulturacji wiary dochodzi do błędów doktrynalnych i to właśnie przed nimi chce ustrzec deklaracja Dominus Iesus.

Teologia w Azji posługuje się modelem regnocentrycznym, według którego zadaniem chrześcijaństwa jest wcielanie w życie idei Królestwa Bożego. Kościół nie jest w tym sam, każda religia na swój sposób buduje Królestwo Niebieski. Chrześcijaństwo zajmuje tu szczególne miejsce, ale rezygnuje ze swojej wyższości uznając inne religie za współpielgrzymów, które razem z Kościołem maja dążyć do Królestwa. Misje w modelu regnocentrycznym polegają na byciu z ubogimi oraz prowadzeniu dialogu z innymi kulturami i tradycjami religijnymi. Tu dochodzi do napięcia pomiędzy watykańskim rozumieniem misji, według którego celem głoszenia jest aklamacja Chrystusa jako jedynego Zbawiciela świata. W Dominus Iesus dialog towarzyszy aktywności misyjnej, wg biskupów azjatyckich jest jego istotą. Dominus Iesus definiuje misje jako głoszenie konieczności nawrócenia się do Chrystusa i zjednoczenia się poprzez chrzest i inne sakramenty¹¹. Słuszne obawy budzi również doktryna tamtejszych teologów, którzy zacierają znamiona tradycyjnej chrystologii lub wypowiadają się niejednoznacznie (np. Amaladoss, Dupuis).

4.2 Pluralistyczna teologia religii i jej przedstawiciele.

Po wydaniu deklaracji Dominus Iesus prefekt Kongregacji Nauki Wiary kard. Ratzinger spodziewał się reakcji ze środowiska teologii pluralizmu religijnego¹², gdyż główne tezy deklaracji są odpowiedzią na relatywistyczne teorie zagrażające podstawom wiary katolickiej¹³. Pluralistyczna teologia religii twierdzi, że wielość istniejących religii pociąga za sobą wielość objawień, a co za tym idzie wielość pośredników i dróg zbawienia¹⁴. Syntetycznie przedstawimy poglądy trzech wybranych teologów pluralistów: Hicka, Knittera i Pannikara.

Hick uprawia skrajny pluralizm, według którego Chrystus jest tylko jednym z wielu objawicieli, prawdziwym, ale nie jedynym, przez co nie ma w nim pełni objawienia. Duża liczba mediów objawienia sprawia, że wszystkie religie to równowartościowe drogi do poznania Boga i zbawienia, a przez to żadna nie może mieć absolutnego charakteru¹⁵. Za Kantem Hick dokonuje rozróżnienie na fenomen i noumen. Rzeczywistość boska jest noumenem, do którego umysł nie może dotrzeć, natomiast religie to fenomeny, które próbują ująć noumen. Jeżeli obraz Boga w religii (fenomen) nie jest Bogiem w sobie (noumenem), to żaden z nich nie może pretendować do miana absolutnego, a wiec wszystko wtedy staje się względne i uwarunkowane np. kulturą¹⁶. Synostwo Boże Chrystusa jest traktowane przez Hicka metaforycznie, przez co Chrystus nie jest konstytutywna dla zbawienia wszystkich ludzi¹⁷.

Knitter uważa, ze absolutystyczna chrystologia uniemożliwia dialog religijny. Jego zdaniem należy porzucić dogmaty i zespolić elementy prawdy zawarte w innych religiach. Natomiast Pannikar twierdzi, że w Jezusie jest Chrystus, ale Chrystus to nie tylko Jezus, który jest jedynym objawicielem tylko dla chrześcijan¹⁸.

Dominus Iesus za Magisterium pozostaje w kręgu inkluzywnego stanowiska wobec teologii religii. Religie posiadają elementy zbawcze na podstawie zbawczego zamiaru Boga, ale podkreśla się, że to Chrystus jest jedynym pośrednikiem zbawienia. Chrześcijaństwo zawiera pełnię objawienia i środków prowadzących do zbawienia¹⁹.

5. PODSUMOWANIE

Deklaracja Dominus Iesus jest dokumentem przypominającym główne prawdy wiary dotyczące pełni zawartego objawienia w Chrystusie i Jego jedynego pośrednictwa zbawczego. Część chrystologiczna deklaracji sprzeciwia się tendencjom relatywistycznym pluralistycznej teologii religii (Hick, Knitter, Pannikar) oraz wyznacza drogę dialogu międzyreligijnego (sytuacja teologii w Azji i jej kształtowanie). Wydana w roku jubileuszowym jest wielkim wyznaniem, że Jezus Chrystus jest jedynym Panem, poza którym nie ma zbawienia.

6. SKRÓTY

DI - Deklaracja „Dominus Iesus” o jedyności i powszechności zbawczej Jezusa Chrystusa i Kościoła.

7. BIBLIOGRAFIA

1. ARMOGATH J., Oblubienica Chrystusa i matka wierzących, „Communio. Międzynarodowy przegląd teologiczny”, nr 1(2002).

2. JAN PAWEŁ II, Rozważanie przed modlitwą <<Anioł Pański>> 1 października 2000 roku, „L’Osservatore Romano”, nr 12(2000).

3. KASPER W., Jezus Chrystus – ostateczne słowo Ojca, „Communio. Międzynarodowy przegląd teologiczny”, nr 1(2002).

4. KAUCHA K., Chrześcijanin wobec wielości religii, „Więź” nr 5(2001).

5. KONGREGACJA NAUKI WIARY, Deklaracja „Dominus Iesus” o jedyności i powszechności zbawczej Jezusa Chrystusa i Kościoła, Wrocław 2000.

6. KUBACKI Z., „Kto mnie widział, widział także i Ojca” (J 4, 19). Wokół pierwszego rozdziału deklaracji „Dominus Iesus”, „Przegląd powszechny” nr 11(2001).

7. KUBACKI Z., Teologia religii i ewangelizacja w Indiach, „Przegląd powszechny” nr 3(2000).

8. MAJEWSKI J., Kościół w dialogu z innymi religiami, „Znak” nr 5(2001).

9. MAJEWSKI J., Zaskakujące drogi chrystologii azjatyckiej, „Więź” nr 5(2001).

10. MARTINEZ CAMINO J. A., Deklaracja „Dominus Iesus” w samym centrum jubileuszu roku 2000: wobec najpoważniejszych problemów naszych czasów, „Communio. Międzynarodowy przegląd teologiczny”, nr 1(2002).

11. Na nowo ofiarować Boga. Rozmowa z kard. Józefem Ratzingerem, prefektem Kongregacji Nauki Wiary, „KAI” nr 46(2000).

12. Pana Jezusa traktuje się poważnie. O deklaracji „Dominus Iesus” Kongregacji Nauki Wiary rozmawiają…, „W drodze” nr 10(2000).

13. SZYMIK J, Zgorszenie wcieleniem. Rozważania nad drugim rozdziałem Deklaracji „Dominus Iesus”, „Więź” nr 5(2001).

14. WALDENFELS H., „Dominus Iesus” i zbawienie, „Znak” nr 5(2001).

1 Por. J. Szymik, Zgorszenie wcieleniem. Rozważania nad drugim rozdziałem Deklaracji „Dominus Iesus”, „Więź” nr 5(2001), s. 70.

2 Por. Pana Jezusa traktuje się poważnie. O deklaracji „Dominus Iesus” Kongregacji Nauki Wiary rozmawiają…, „W drodze” nr 10(2000), s. 15.

3 Por. J. Majewski, Zaskakujące drogi chrystologii azjatyckiej, „Więź” nr 5(2001), ss. 82 – 83.

4 Por. Tenże, Kościół w dialogu z innymi religiami, „Znak” nr 5(2001), s. 76.

5 Por. Na nowo ofiarować Boga. Rozmowa z kard. Józefem Ratzingerem, prefektem Kongregacji Nauki Wiary, „KAI” nr 46(2000), s.5.

6 Por. J. Armogath, Oblubienica Chrystusa i matka wierzących, „Communio. Międzynarodowy przegląd teologiczny”, nr 1(2002), ss. 98 – 99.

7 Por., J. A. Martinez Camino, Deklaracja „Dominus Iesus” w samym centrum jubileuszu roku 2000: wobec najpoważniejszych problemów naszych czasów, „Communio. Międzynarodowy przegląd teologiczny”, nr 1(2002), s. 27.

8 Por., tamże, ss. 27 – 29.

9 Jan Paweł II, Rozważanie przed modlitwą <<Anioł Pański>> 1 października 2000 roku, „L’Osservatore Romano”, nr 12(2000), s. 53.

10 Por., J. Majewski, Zaskakujące drogi…, art. cyt., s. 99.

11 Por., tenże, Kościół w dialogu..., art. cyt., ss. 83 – 88.

12 Por., Na nowo ofiarować Boga..., art. cyt., s. 5.

13 Por., H. Waldenfels, „Dominus Iesus” i zbawienie, „Znak” nr 5(2001), s. 58.

14 Por., W. Kasper, Jezus Chrystus – ostateczne słowo Ojca, „Communio. Międzynarodowy przegląd teologiczny”, nr 1(2002), s. 43.

15 Por., K. Kaucha, Chrześcijanin wobec wielości religii, „Więź” nr 5(2001), ss. 61 – 62.

16 Por., Z. Kubacki, „Kto mnie widział, widział także i Ojca” (J 4, 19). Wokół pierwszego rozdziału deklaracji „Dominus Iesus”, „Przegląd powszechny” nr 11(2001), ss. 163 – 164.

17 Por., tenże, Teologia religii i ewangelizacja w Indiach, „Przegląd powszechny” nr 3(2000), ss. 291 – 292.

18 Por., J. A. Martinez Camino, Deklaracja „Dominus Iesus”…, art. cyt., s. 25.

19 Por., K. Kaucha, Chrześcijanin wobec wielości…, art. cyt., ss. 64 – 65.