ŚLĘŻA-Kultowe rzeźby w okolicy góry Ślęży, oznaczone znakiem solarnym ukośnego krzyża, wykonane z granitu ślężańskiego w latach 1300 - 400 pne. to:
"Niedźwiedź", często nazywany misiem ślężańskim - kamienna rzeźba stojąca na szczycie Ślęży obok kościoła. Na brzuchu ma znak ukośnego krzyża.
Rzeźba celtycka;ówcześnie swięte zwierzę.Analogią mogą być dziki i barana odnalezione w Hiszpanii i Portugalii.
"Postać z rybą"- kamienna rzeźba pozbawiona głowy i nóg, przedstawia człowieka odzianego w długą szatę,oburącz trzymającego wielką rybę.
Na ciele ryby widnieje znak solarny. Ustawiona na zboczu Ślęży przy czerwonym szlaku.
"Grzyb" lub tułów mnicha - fragment kamiennej rzeźby stojącej przy wschodniej ścianie Sanktuarium Św. Anny w Sobótce. Najprawdopodobniej jest to dolna część
postaci człowieka w długiej szacie. Wyraźnie widoczny znak ukośnego krzyża.
"Kręgiel kamienny"-rzeźba o kształcie przypominającym kręgiel.W miejscach niewidocznych:na podstawie bazy i na głowicy znajdują się znaki ukośnego krzyża.
Znajduje się przy ul. Armii Krajowej w Sobótce prowadzącej do Domu Wycieczkowego "Pod Wieżycą".
WPŁYWY RZYMSKIE-rzeźby znalezione na terenie Polski-efekt wymiany handlowej:Izyda z Sieradza(II,IIIw.ne.);Jowisz ze Zbrzydowej.
SKARB ZAKRZOWSKI-są to odkryte w grobowcu (IVw)na terenie piaskowni przedmioty, często wysokiej rangi artystycznej, pochodziły z różnych części
imperium rzymskiego. Były to m.in. wielobarwne naczynia szklane typu "millefiori" wykonane w Kolonii, srebrne noże, łyżki, nożyce, brązowe misy, złota pinceta,
łyżeczka do czyszczenia uszu, srebrne wiadro, kamienie do gry z Nadrenii, zestaw brązowych i srebrnych naczyń do picia wina z Panonii, czteronożna, brązowa
podstawa przenośnego ołtarzyka z inskrypcją łac. i brązową misą (znalezisko unikatowe na ziemiach polskich), złote zapinki i zawieszki w formie stylizowanego
półksiężyca (tzw. lunule), naszyjniki, zawieszki z grecko-rzymskich warsztatów prowincjonalnych nad Morzem Czarnym, ponadto pierścienie, monety rzymskie z lat
161-270 ( wśród nich tzw. aureusy), wyroby z bursztynu, resztki tkanin.Nieco ponad rok później w tym samym miejscu na Zakrzowie archeolodzy natrafili na dalsze dwa
groby o wymiarach 1, 75 x 3m. Zawierały one pochówki kobiet, a ich wyposażenie było niemniej bogate.Do niedawna powszechnie jeszcze uznawanych opinii
archeologów należały do władców wschodniogermańskiego ludu Wandalów, którzy przybyli na Śląsk w pierwszej połowie IV w.Zachowane nieliczne zabytki zakrzowskie
(ok. 15% kolekcji) znajdują się we wrocławskim Muzeum Archeologicznym.
NAJSTARSZE ZABYTKI RZEŹBY(ok.Xw)-KOZIOŁKI-Gniezno,Opole,Ostrów Lednicki;KONIKI-Wielkopolska,Opole,Gdańsk.
ŚWIATOWID Z WOLINA-prymitywna rzeźba wykonana z drewna,9-centymetrowa,posiadająca 4 twarze;
ŚWIATOWID ZE ZBRUCZA-nazwa kamiennego posągu z IX wieku wydobytego w 1848 roku z rzeki Zbrucz (mozliwe,ze falsyfikat).Jego wysokość to prawie 2,6 m o
niemal kwadratowym przekroju szerokości 29-30 cm i waży ok. pół tony.Obecnie znajdujący się w Muzeum Archeologicznym w Krakowie.Poza powszechnym poglądem,
iż posąg obrazuje Świętowita, tudzież główny panteon bóstw słowiańskich, przypisuje mu się również ikonograficzne wyobrażenie wszechświata. Posąg podzielony jest
na trzy poziomy, z których górny przedstawiać ma sferę niebiańską,ziemską i zaświaty,lub ówczesny ustrój feudalny.
WOŁEK WAWELSKI-pierwsza rzeźba kamienna.Nosi cechy kultu pogańskiego.Został on znaleziony w północnym skrzydle zamku na Wawelu w 1921 r.
Datuje się go na X w. Mimo, iż został "okaleczony" - ma ułamane kończyny i poroże - widać dość wprawne wykonanie rzeźby. Szczególnie ładnie uwidacznia się
pomarszczone czoło zwierzęcia.Wół był u Słowian symbolem płodności, odradzającego się na wiosnę życia.
GRODY-Gniezno-gród został wybudowany około 940r.na Wzgórzu Lecha;znajdował się tam kościół rotundowy,następnie katedra.Gród był otoczony grubym wałem,
fosą,jeziorami(hakowa konstr.wałów);Poznań-siedziba Mieszka I i Dąbrówki.Składał się z grodu książęcego,podgrodzia i siedziby biskupiej.Kraków-Wawel-otoczony
drewnem;w 1000r.Chrobry ufundował katedrę.Niemcza-rozwijała się podobnie jak grody w Gnieźnie i Poznaniu.Posiadała 1 główną drogę,otoczoną zabudowaniami.
Kalisz-fundator Mieszko III Stary.Znajdowało się tam palatium oraz kolegita św.Pawła-wzniesiona ok.1140r.Był to pierwszy kościół w Polsce posiadający witraże.!
Gród ten został przeniesiony ze względu na tereny zalewiskowe,na których był położony.Znajdował się tam grób Mieszka Starego.
Wrocław-Ołbin-opactwo benedyktyńskie najwieksze w Polsce.Fundatorem był P.Włostowic(1120).Znajduje się tam kościół pw.św.Michała Archanioła.
tympanon-(muzeum architektury we Wrocławiu);Do dzisiejszych czasów niestety nie dotrwały rzeźby,znamy je z grafik.Rzeźby przedstawiały scenę narracyjną-biskup
przed sądem.Dekorował kościół od wewnątrz."prorok z Biestrzykowa"-druga rzeźba,prawdopodobnie stanowi komplet z rzeźbą biskupa z tympanonu.
"tympanon Jaksy"-l.60 XIIw;fundator-Jaksy z Miechowa;rodowód francuski;ślady antyczne w przedstawieniu Jezusa.Przedstawia tronującego Jezusa,bez brody.
Usytuowany jest w centrum,z lewej strony ukazani fundatorzy-książe B.IV Kędzierzawy i jego syn-Leszek.Po prawej stronie od Chrystusa widoczna postać Jaksy
trzymającego model kościoła,za nim jego żona.Na bordiurze znajduje się wiersz połacinie.
"tympanon fundacyjny kościoła MNP na Piasku"-wmurowany w pd.nawie bocznej.Wykonany po 1151r.do 1153.Wykonawca znał dobrze sztukę mozańską i antykizującą
francuską.Możliwe,że wywodził się z Niemiec.Jest to najstarszy tympanon fundacyjny w Polsce!I jedno z najstarszych przedstawień Matki Bożej w Polsce.
W centrum ukazana Maria z Dzieciątkiem,po lewej stronie Maria trzymająca model kościoła a po prawej Świętosław.
BUDOWNICTWO SAKRALNE-POZNAŃ-katedra pw.św.Piotra i Pawła.Wybudowana(ok.968r) na miejscu najstarszej polskiej świątyni za panowania Mieszka I.
Była największym budynkiem w X w. w tej części europy.Pod katedrą znaleziono baptysterium upamiętniające chrzest Polski.W 968 pierwszym biskupem był Jordan.
Budował ją warsztat z europy Zachodniej znający sztukę karolińską i ottońską.GNIEZNO-katedra wniebowstąpienia Panny Maryi,pw.św.Wojciecha-przypuszcza się,że
pierwsza świątynia wzniesiona została 100 lat przed przyjęciem chrześcijaństwa przez Mieszka I.W 1000r.zbudowano na jej miejscu katedrę.Podobna w planie do katedry
na Wawelu.Była trójnanowa,nawy oddzielone filarami,empory,westwerk,trójabsydialne zamknięcie bryły.KRAKÓW-katedra wawelska pw.św. Wacława i Św. Stanisława
-nie udało się zrekonstruować jej pierwotnego wyglądu.Wybudowano ją niedługo po ustanowieniu biskupstwa krakowskiego.Ufundowana przez Chrobrego.Była miejscem
kultu św.Stanisława.Budowlę dokończył Krzywousty,przebudował ją w trójnawową,bazylikową katedrę,wraz z 2 chórami i prezbiteriami. Krypta św.Leonarda-najpiękniejsze
wnętrze romańskie w Polsce!Posiada 4 wieże.Zachowana dekoracja nad nadprożem.ROTUNDA PW.NMP-powstała prawdopodobnie na przełomie X i XI wieku, jest
najstarszym kościołem Wawelu. Jest to tzw. tetrakonchos - budowla na planie czworoliścia (koła, do którego przylegają cztery apsydy). Najczęściej przyjmuje się, iż
pełniła funkcję kaplicy pałacowej.Budowlę wykonano w technice opus piaskowca, łączonych zaprawą wapienną.(analogia-rotunda św.Wita-Praga).WROCŁAW-katedra
pw.św.Jana Chrzciciela-pierwszy murowany kościół w miejscu katedry,powstał w poł. X w., była to kamienna budowla jednonawowa z transeptem i apsydą. Po roku
1000 w związku z założeniem biskupstwa został zastąpiony wiekszą budowlą przedromańską w formie trójnawowej bazyliki filarowej z kryptą i wieżami w części
wschodniej.Była wzorowana na katedrze poznańskiej.MOGILNO-kościół benedyktynów.-fundatorem był B.Śmiały.Jeden z najlepiej zachowanych wczesnoromańskich
kościołów.Zachowana krypta zachodnia.Najstarsze zachwane wnętrze i sklepienie wczesnoromańskie.Kościół ten przypomina plan użyty w Reichenau w Niemczech,
oraz w kościołach belgijskich.Trójnawowy;transept,do którego przylegały 2 małe kapliczki;krypta trójnawowa.TYNIEC-opactwo benedyktynów-II poł.XIw.przypomina
katedrę w Gnieźnie i opactwo na Monte Casino.Wzór dla kościoła ołbińskiego.Fundator-Śmiały i Odnowiciel.Pierwotna trójnawowa bazylika;podwójne kapitele wieńczą
kolumny,które znajdowały się w krużgankach.Włoskie dek.KOŚCIÓŁ ŚW.ANDRZEJA W KRAKOWIE-ufundowany przez Sieciecha(za Wł.Hermana)w 1079-1098;często
podpisywano tam różne akty.Trójnawowy kościół romański,posiadający empore dla fundatora;dekoracja skromna,tylko reliefy na kolumnach.Ma charakter obronny.
KOŚCIÓŁ ŚW.WOJCIECHA W KRAKOWIE-Xw-powstanie pierwszej kamiennej budowli.Wg.tradycji miał w nim głosić kazania św.Wojciech.
PALATIA-OSTRÓW LEDNICKI-kamienne palatium i rotunda na wyspie.Znajduje się pod kaplicą pałacową.Znaleziono tam misę chrzcielną.Pałac datowany jest na koniec
Xw,najprawdopodobniej za czasów panowania Mieszka I.Posiadał 2 kondygnacje,dolna-kilka pomieszczeń reprezentacyjnych np.aula.Było wiele razy przebudowywane.
GIECZ-fundacja Mieszka II,budowa przypada na II poł.X w,zachowaly sie jedynie fundamenty i rotunda.PRZEMYŚL-datowanie ok.981,lub po 1018r.Wybudowane przez
Chrobrego.Zachowane fund.kaplicy.Rotunda prosta z 1 absydą.POZNAŃ-stało na grodzie poznańskim,wybudowane obok katedry,przez Mieszka I.Jedno z pierwszych w
Polsce.Nie potwierdzono istnienia kaplicy,możliwe,ze była to rotunda.
ZABYTKI SZTUKI ROGOWARSKIEJ-KASETKA Z KAMIENIA POMORSKIEGO-pochodzi z katedry;powstała przypuszczalnie w Skandynawii,jest wytworem Wikingów.
RELIKWIARZ ŚW.KORPULII-św.Korpulia-towarzyszka św Urszulii.Relikwiarz wykonany z rogu i odlewów metalowych.Gęste,niesymetryczne motywy plecionkowe,
przestylizowane zwierzęta.ZABYTKI SZTUKI ZŁOTNICZEJ-WŁÓCZNIA ŚW.MAURYCEGO-antyczna,albo z bardzo wczesnego średniowiecza.To nią Longinus miał
przebić bok Chrystusa.Teraz podziwiać możemyntylko kopię,gdyż oryginał jest w Wiedniu.Wmontowano w nią gwóźdź ze św.krzyża.Była tak samo ważna jak berło.
Chrobry dostał kopię w prezencie od Ottona III.WISIOR Z WAWELU-XIw.węgierski,znaleziony w okolicy rotundy na Wawelu.Nie znamy jego przeznaczenia.Wykonany
ze złota;znajduje się w skarbcu wawelskiego zamku.KIELICH ŚW.WOJCIECHA-Xw-najstarsza część kielicha to czara agatowa.Znajdował się w kościele kanoników w
Trzemesznie.Wyrób bizantyjski,albo włoski wzorowany na bizantyjskim.W XIIw.wykonano stopę i chwytnik w złocie.W XIVw.ozdobiono bardziej podstawę kielicha.
SKARB Z BORUCINA-XIw."srebrna kaktorga"ozdobiona plecionkami+40 ozdób wykonanych ze srebra znalezionych w tym samym miejscu.Obecnie w Gnieźnie.
BRONIE-MIECZ Z MARZEWA-Xw,wyrób skandynawski.MIECZ Z CZERSKA POMORSKIEGO-wyrób skand,podobnie jak TOPÓR Z ŻAGANIA. GRZEBIEŃ Z GNIEZNA-
składany podonie jak scyzoryk.
EWANGELIARZE I SAKRAMENTARZE-ORDO ROMANUS-kodeks zawierający księgę liturgiczną,ofiarowany Mieszkowi I w 1029r przez księżniczkę szwabską Matyldę.
Zaginął.Posiadamy tylko reprodukcję całostronicowej miniatury ukazującą wręczanie kodeksu Mieszkowi przez Matyldę+tekst dedykacyjny.SAKRAMENTARZ TYNIECKI-
najstarszy z zachowanych w Polsce, iluminowanych, rękopiśmiennych kodeksów liturgicznych o liczący 234 karty.Wybitne dzieło szkoły kolońskiej z ok. 1060/1070 r.
Związane z Opactwem Benedyktynów w Tyńcu. Przywieziony do Polski prawdopodobnie przez bpa krakowskiego Aarona z Brunwillare.Sakramentarz pisany jest złotem
na purpurowym pergaminie-kodeks purpurowy zawierający inicjały V i D.EWANGELIARZ EMMERAMSKI-XI/XIIw.Kodeks purpurowy pisany złotem.Posiada 13 miniatur
całostronicowych.Przedstawienia cesarza Henryka na majestacie,Chrystusa,Emmerama,4 ewangelistów,ukrzyżowanie.Miniatura św.Jana Ewangelisty piszącego
ewangelię,trzyma w ręku rasorium.Występuje podział stron na 2 pasma.EWANGELIARZ GNIEŹNIEŃSKI-koniec XIw;złoty kodeks.Nazywany mszałem św.Wojciecha.
Import z Czech,wykonywany w Pradze specjalnie dla Polski.Najbogatszy w Polsce.Miniatury okazują Jezusa;20 miniatur całostronicowych.
EWANGELIARZ PŁOCKI-PÓŁTUSKI-ok.1085r.ufundowany dla klasztoru benedyktynów w Płocku.Złoty kodeks iluminowany.Wywodzi się z czeskiej szkoły iluminatorsko-
pismienniczej.Jest jednym z najpóźniejszych polskich zabytków średniowiecznych pismiennictwa łacińskiego z końca XI wieku.Miniatury z genealogią Jezusa a także z
Herodem i rzezią niewiniątek(rycerze),Maria z Dzieciątkiem+3 króli;.EWANGELIARZ KRUSZWICKI-XII WIEK!-(1160- 1175)-złoty kodeks;nawiązuje do rękopisów z XIw.
Powstał w Saksonii.RELIKWIARZ ŚW.STANISŁAWA-nie był początkowo relikwiarzem,import ze wschodu.Dekoracja przypomina perską,egipską.Ofiarowany katedrze
wawelskiej.RELIKWIARZ Z CZERWIŃSKA-"skrzynkowy",schyłek XII w.Importowany z Limoge.Zdobione złote krzyżyki,teraz znajduje się w Petersburgu.
Przedstawia sylwetki apostołów,Jezusa i świętych.LIMOZYJSKI RELIKWIARZ-lub wzorowany na Limoge.Pochodzi z kolegiaty w kruszwicy."Skrzynkowy".Na pokrywie
znajduje się przedstawienie wniebowstąpienia Jezusa.Jasne postaci na ciemnym tle.EWANGELIARZ GERTRUDY-PSAŁTERZ EGBERTA-powstał w latach 981-993 dla
arbp.Trewiru Egberta.Jest to zapis na pergaminie z miniaturą ottońską w dużym formacie.Miniatury zawierają sylwetki arbp.Trewiru i portret tronującego Egberta-czerwone
tło.INNE-KIELICHY I PATERY Z TYŃCA-biskupi brali je w podróże;małe,lekkie;chowano je do grobu biskupa.MALARSTWO-RĘKOPIS KSIĄG MOJŻESZOWYCH
-koniec XIIw.Przeznaczony dla katedry królewskiej.Miniatura-Bóg wręczający Mojżeszowi dekalog;złote tło;styl zygzakowy.MONETY-wybijał je Chrobry (lub,i)Mieszko I,II.
*Princeps Polonia-pierwsza moneta,na której widnieje słowo Polska.*Moneta z przedstawieniem św.Wojciecha*Moneta z orłem-panowanie Sprawiedliwego.
I-SZA PIECZĘĆ KORONNA-Mieszka Starego.I poł.XIIw.LAUFER-figura szachowa znaleziona na Wawelu.XIIw.Wykonana z kości.Podobną znaleziono na
pl.Uniwersyteckim we Wrocławiu.Wykonana z rogu jeleniego,przedstawia klęczącego rycerza.DRZWI PŁOCKIE-powstały ok 1152-1156r. w Magdeburgu z
przeznaczeniem dla nowo wzniesionej w l. 1130 - 1144 katedry płockiej przez biskupa Aleksandra z Malonne.Wykonano je z brązu, składały się z 24 kwater i 2
prostokątnych, odlanych oddzielnie i zamocowanych na drewnianych dębowych ramach.Wykonane przez mistrza Rikfina (i) Wajsmunda.Jest to najstarsze sygnowane
dzieło sztuki związane z Polską i najstarsze autoportrety.Poszczególne kwatery są oddzielone wypukłymi listwami,ozdobionymi ornamentem roślinnym i zwierzęcym.
Oba skrzydła drzwi wieńczą kwatery o podwójnej szerokości.Ukazane są sceny z Pisma Świętego.W katedrze w Płocku znajduje się replika tych drzwi,orginał od XVw
zdobi sobór św.Zofii w Nowogrodzie.Analogią jest brązowy nagrobek arpb.Fryderyka Wettina w Magdeburgu.DRZWI GNIEŹNIEŃSKIE-odlane w brązie;datowane na
ok.1170w.Znajdują się w południowym portalu katedry gnieznieńskiej.Lewe skrzydło odlane jest w całośći,prawe natomiat zostało zlutowane z 24 części-jest mniejsze.
Każde skrzydło podzielone jest na 9 kwater,co w sumie daje 18 płaszczyzn ze scenami z życia i męczeńskiej śmierci św.Wojciecha-pierwszego polskiego świętego.
Wykonawcami drzwi byli obcy odlewnicy,z ktorych jeden zwał się Petrus Liutwinus.
ROMAŃSKIE KOLUMNY ZE STRZELNA-(bazylika św.Trójcy)-najcenniejsze są 2 kolumny z personifikacją cnót i przywar. Kolumny te są wykonane z piaskowca
przywiezionego najprawdopodobniej z Brzeźna.Datowane są one na II połowę wieku XII i początek wieku XIII. Na jednej i drugiej kolumnie jest po 18 postaci, w trzech
kondygnacjach oddzielonych ornamentem roślinnym, czyli po sześć w każdej strefie.Razem jest zatem 36 personifikacji: 18 cnót i 18 przywar.
Kolumna południowa – kolumna cnót. Sprawiedliwość – postać trzyma w ręku wagę,Wiarę – postać trzyma dwa krzyże, oraz z obłoków wyłania się błogosławiąca
Ręka Boża,Mądrość (roztropność) – z księgą w ręku,Cierpliwość – wyciągnięty palec wskazujący na klatce piersiowej,Pokorę – ręce skrzyżowane na piersiach i głowa
pochylona – w średniowieczu to królowa cnót,Posłuszeństwo – ręce są otwarte do obserwatora, w taki sam sposób rycerstwo oddawało posłuszeństwo swojemu władcy,
taki sam motyw możemy zaobserwować na tympanonie zwiastowania, Wstrzemięźliwość – szeroko otwarte ramiona przez kobietę,Czystość – niewiasta trzyma berło
zakończone kwiatem lilii,
Pokój Chrystusowy – lewa ręka uniesiona w geście powitania.Głowica tejże kolumny przedstawia chrzest Chrystusa w Jordanie z aniołami w narożnikach.
Nie przypadkowo właśnie ta scena znalazła się na kolumnie cnót, gdyż w myśl nauk Kościoła - Chrzest jest uznawany jako źródło wszelkich cnót.
Kolumna północna – kolumna przywar.Zgodnie z zasadą średniowiecza, że północ to strona zła, strona szatana; możemy wyróżnić następujące grzechy i wady na tej
kolumnie:
Gniew – kobieta szarpiąca oburącz ze złości własne włosy,Morderstwo – młody mężczyzna w tunice rycerskiej z długim mieczem,
Pychę – postać zachwyca się wręcz swoim długim przepięknym warkoczem,Krzywoprzysięstwo – postać ma jedną rękę na księdze a drugą unosi w geście przysięgi,
jednak dłonie są użyte odwrotnie niż powinny,Obżarstwo – postać, która wyraźnie łapczywie coś zjada,Rozpustę – naga postać kobieca zasłaniająca wstydliwe części
ciała,Swawolę – młody człowiek z dzwonkiem uniesionym w prawej ręce,Bluźnierstwo – postać z oszczepem bez ostrza,
Zawiść – kobieta trzymająca węża.
TYMPANON FUNDACYJNY-znajduje się na zewnątrz kościoła,nad wejściem do kaplicy św.Barbary.Ukazuje św.Annę trzymającą NMP na ręku,
po obu stronach widnieją postaci klęczące Piotra Wszechborowica trzymającego miniaturę kościoła i jego żonę Annę.Znajduje się łacińska inskrypcja"Tobie Anno
czcigodna matko pobożnej dziewicy Maryi,darem tym cześć oddaje Piotr,tak jak ongiś sobie tego życzył".
TYMPANON PÓŁNOCNY-przedstawia królującego Jezusa;