Przeczytaj poniższy tekst. Zanim przeczytasz odpowiedzi i podpowiedzi, spróbuj sam wykonać proponowane zadania.

Wiesława Limont, Zdolni do wszystkiego

1. Dwanaście lat temu Robert Sternbarg i Todd Lubart opublikowali koncepcję twórczości, w której do opisu ludzi twórczych wykorzystali metaforę inwestowania na giełdzie papierów wartościowych. Według nich osoba twórcza to taka, która "kupuje tanio, a sprzedaje drogo: potrafi zauważyć problem jeszcze nierozwiązany (kupuje tanio), a gdy znajdzie jego rozwiązanie, wówczas jej propozycją interesuje się wielu, często wpływowych ludzi (twórca może sprzedać ją drogo). Takie rozumienie "inwestowania" zaproponowali autorzy koncepcji twórczości, jednakże w kontekście rozwoju zdolności należy je rozumieć odmiennie: jako intensywną i ciężką pracę w szukaniu, znajdowaniu i rozwijaniu ukrytych nieraz bardzo głęboko zdolności i talentów. (...) Zdecydowana większość z nas ma przeciętne zdolności. Znacznie mniej jest tych, u których są one większe od przeciętnych. Jeszcze mniejszą grupę stanowią ludzie wybitnie uzdolnieni, o których często mówimy "utalentowani". W potocznym rozumieniu zdolni szybko i efektywnie uczą się, mają też znacznie więcej szans na osiągnięcie sukcesu w życiu. Jednak to tylko częściowa prawda. Sukces bowiem - jak wynika z obserwacji i badań osób wybitnie uzdolnionych - nie zawsze związany jest z posiadanymi zdolnościami, częściej z odpowiednią strukturą osobowości i motywacji, pozwalających na długotrwały wysiłek i pracę. (...) Na znaczenie motywacji i pracy dla rozwoju zdolności wskazywał także Thomas Edison (wybitny wynalazca, autor ponad 1000 patentów), który twierdził, że na jego geniusz składa się dziewięćdziesiąt dziewięć procent potu, a tylko jeden procent polotu.

2. Współcześnie przyjmuje się dwojakie rozumienie zdolności: wąskie, elitarne, które dotyczy grupy ludzi wybitnie uzdolnionych, stanowiących około 5 proc. populacji, oraz znacznie szersze, egalitarne, które odnosi się do około 25 - 30 proc. wszystkich ludzi. To drugie podejście pozwala na założenie, że co trzeci lub co czwarty mieszkaniec Ziemi jest osobą zdolną. (...)

3. Tak więc każdy z nas może mieć jakiś rodzaj uzdolnień już ujawnionych lub takich, które kiedyś się ujawnią. Wiele osób ma wiele zdolności, rozwiniętych na zróżnicowanym poziomie. To, jakie zdolności kiedy się ujawnią, zależy od kilku czynników. Po pierwsze: wybitne uzdolnienia można zobaczyć znacznie wcześniej niż te słabiej rozwinięte. Po drugie: duży wpływ na ich ujawnienie mają tzw. doświadczenia krystalizujące, związane z podejmowaniem własnej aktywności w konkretnej dziedzinie. Takim doświadczeniem krystalizującym może być choćby zachwyt muzyką u małego dziecka, które przypadkowo usłyszało jakiś utwór. (...)

4. Zgodnie z modelem Josepha Renzulliego (...), aby zdolności zostały rozwinięte we właściwy sposób, konieczne są trzy strukturalne elementy: posiadanie zdolności kierunkowych albo ogólnych, posiadanie zdolności twórczych oraz takich cech osobowości, które umożliwią duże zaangażowanie w rozwiązywane problemy i zadania. (...) Uzdolnienia twórcze związane są z pewnymi procesami myślenia: umiejętnością dostrzegania problemów i wrażliwością na nie; różnorodnością poszukiwań rozwiązań; umiejętnością łączenia odległych, pozornie sprzecznych informacji w harmonijną całość; znajdowaniem różnych, oryginalnych rozwiązań problemu. Ponadto osoby twórcze są wszystkiego ciekawe, otwarte na nowe doświadczenia i doznania. Potrafią dostrzegać szeroki kontekst związany z jakimś problemem i jednocześnie mocno koncentrować się na nim samym. Jednakże jedną z najważniejszych właściwości takich ludzi jest duża energia i pracowitość.

5. Współczesne koncepcje zdolności sugerują zatem, że prawie każdy może posiadać jakiś rodzaj zdolności lub uzdolnień. Mogą one krystalizować się właściwie w każdym wieku pod wpływem czynników, których pojawienie się trudno jest przewidzieć i zaplanować w sposób racjonalny. Człowiek ma tak duży potencjał twórczy, że pozwala mu on na twórcze działanie i zachowanie do ostatnich dni życia, i to nie tylko w jednej dziedzinie. (...) Należy jednak pamiętać, że aby móc rozwinąć zdolności, trzeba mieć odpowiednią motywację do inwestowania we własny rozwój, umożliwiającą długotrwały wysiłek i intensywną pracę. Tak jak jest to powiedziane w biblijnej "Przypowieści o talentach".

(Tekst opracowany na podstawie: Wiesława Limont, Zdolni do wszystkiego, w: Charaktery, październik 2003)

1. Dokończ zdania:

a) W pierwszym akapicie autorka przywołuje pogląd Roberta Sternbarga i Todda Lubarta, aby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b) W pierwszym akapicie autorka przywołuje pogląd Tomasza Edisona, aby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Odpowiedź

a) wprowadzić w temat (zaciekawić czytelnika)

b) poprzeć sformułowaną wcześniej tezę

Podpowiedź

Odwoływanie się do autorytetów (badaczy, pisarzy itd.) miewa, jak widać, różne powody. Mogą być jeszcze inne: chęć zapoznania czytelnika z poglądami kogoś ważnego, pragnienie wykazania się erudycją (wszechstronną, szeroką wiedzą), zamiar urozmaicenia tekstu. To, który z powodów dominuje, zależy zawsze od kontekstu.

2. Wyjaśnij w dwóch zdaniach sens poglądu Edisona, że "na geniusz składa się dziewięćdziesiąt dziewięć procent potu, a tylko jeden procent polotu".

Odpowiedź

Edison daje do zrozumienia, że w osiąganiu sukcesu (np. stworzeniu doskonałego patentu) mało ważne są wrodzone zdolności człowieka. O sukcesie decyduje ciężka praca.

Podpowiedź

Jeśli polecenie nakazuje wyjaśnienie jakiegoś poglądu czy cytatu, przeczytaj uważnie akapit, w którym się ten pogląd lub cytat pojawia. Bardzo często znajdziesz tam wszystkie potrzebne informacje! Przywołując czyjeś zdanie, autor tekstu zazwyczaj wprowadza jakąś kwestię, którą następnie omawia. Albo odwrotnie - przywołany pogląd jest zamknięciem rozumowania, ostatecznym wnioskiem (tak jest w powyższym przypadku). Wówczas wskazówek trzeba szukać trochę wcześniej.

3. W akapicie drugim jest mowa o dwojakim rozumieniu zdolności: "elitarnym" oraz "egalitarnym". Te pojęcia są:

a) synonimami

b) antonimami

c) homonimami

Zaznacz poprawną odpowiedź.

Odpowiedź

(b)

Podpowiedź

W zadaniach sprawdzających rozumienie czytanego tekstu przydaje się, jak widać, także podstawowa wiedza z zakresu nauki o języku.

Przypominamy:

• Synonimy to inaczej wyrazy bliskoznaczne - jak widzisz, odpowiedź (a) nie mogła być poprawna - przecież w tekście wyraźnie mówi się o "dwojakim rozumieniu zdolności"

• Antonimy to wyrazy o przeciwstawnych, kontrastowych znaczeniach, np. dobry - zły, uprzejmy - gburowaty, wesoły - smutny

• Homonimy to wyrazy o różnym znaczeniu, mające przypadkowo identyczny kształt zewnętrzny (często wymowę), np. Bug i Bóg, lud i lód

Zapamiętaj:

elitarny to dostępny (tylko) dla elity, czyli wybranych; ekskluzywny. Egalitarny oznacza zrównujący ludzi.

4. Wypisz z akapitu trzeciego dwa sformułowania służące porządkowaniu treści.

Odpowiedź

Tak więc; po pierwsze.

Komentarz

"Tak więc" zawiera informację o wnioskowaniu. Takie sformułowanie odwołuje się do tego, co było wcześniej, i zapowiada coś, co z tych wcześniejszych informacji wynika. Drugie wymienione sformułowanie wyraźnie służy porządkowaniu treści.

Ważna wskazówka: wyrażenia tego typu najczęściej pojawiają się na początku zdania.

5. W akapicie trzecim jest mowa o tzw. doświadczeniach krystalizujących. Podaj dwa własne przykłady takich doświadczeń.

Odpowiedź

• Zainteresowanie teatrem po obejrzeniu ciekawego spektaklu

• Pełnienie funkcji gospodarza klasy (może ujawnić zdolności organizacyjne i przywódcze)

Podpowiedź

Można było podać różne inne przykłady, jak choćby:

• fascynacja osobą (czy twórczością) konkretnego artysty, np. mieszkającego w pobliżu malarza

• fascynacja tańcem po występie w przedszkolnym przedstawieniu

Umiejętność podania własnych przykładów może być dobrym dowodem na to, że ktoś rozumie, o co chodzi w tekście. Tylko pamiętaj - nie przepisuj przykładu zawartego w tekście (niby to oczywiste, ale wielu osobom się to zdarza)!

6. Jakie cechy osobowości człowieka pomagają w rozwinięciu zdolności? Odpowiedz na podstawie akapitu czwartego.

Odpowiedź

• ciekawość świata, otwarcie się na nowe doznania

• spostrzegawczość, umiejętność zobaczenia szerokiego kontekstu danego zjawiska

• umiejętność koncentracji

• energia

• pracowitość

Podpowiedź

To polecenie nie należałoby do wysoko punktowanych - jak każde, w którym trzeba tylko wypisać coś z tekstu.

7. W akapicie piątym czytamy: "Uzdolnienia kierunkowe mogą powstawać pod wpływem nowych dziedzin aktywności człowieka". Wymień taką nową dziedzinę ludzkiej aktywności, która współcześnie stała się przyczyną wykrystalizowania się nowego typu uzdolnień.

Odpowiedź

Informatyka (zdolności informatyczne)

Podpowiedź

Tu oczywiście zostałaby zaliczona każda logiczna odpowiedź, będąca dowodem, że umiesz odnieść problem do współczesności. Nawet taka mało poważna typu korzystanie z telefonu komórkowego (sprawność wysyłania SMS-ów).

8. W ostatnim zdaniu tekstu autorka przypomina biblijną Przypowieść o talentach. W jakim znaczeniu pojawia się w tym fragmencie Nowego Testamentu słowo talent?

a) wybitne zdolności

b) odpowiednie zachowanie

c) używana w krajach starożytnych jednostka pieniężna

Odpowiedź

(c)

Podpowiedź

W Ewangelii św. Mateusza pojawia się opowieść o człowieku, który przed podróżą przekazał swoim sługom majątek: jednemu dał pięć talentów, drugiemu dwa, trzeciemu zaś jeden. Dwaj pierwsi pomnożyli majątek pana, trzeci zakopał swój talent w ziemi i nic z nim nie zrobił. Tego ostatniego pan zbeształ i kazał wyrzucić.

Morał:

Należy wykorzystywać to, co zostało nam dane, nie unikać wysiłku. Starożytny talent była to sztaba złota lub srebra, ważąca w zależności od kraju od 25 do 50 kg.

9. Biorąc pod uwagę kontekst tekstu, wyjaśnij sens tytułu "Zdolni do wszystkiego".

Odpowiedź

Tytuł sugeruje, że ludzie mają nieograniczone zdolności.

Podpowiedź

Pamiętaj, żeby wszystkie sformułowania i określenia zawarte w tekście oglądać zawsze w powiązaniu z tym tekstem! Mogą mieć inny, niedosłowny sens! Tak jak w tym przypadku - w potocznym rozumieniu zdolny do wszystkiego to pozbawiony skrupułów, bezwzględny.

10. Które z poniższych sformułowań najtrafniej oddaje ideę tekstu Wiesławy Limont?

a) popularyzacja wiedzy o ludzkich zdolnościach,

b) zachęta do rozwijania ukrytych talentów,

c) krytyka ludzi, którym brakuje pracowitości i energii,

d) polemika z poglądem, że ktoś może nie mieć żadnych zdolności.

Odpowiedź

(a)

Podpowiedź

Kolejny raz przypominamy o ważnym problemie celu, jaki stawia przed sobą autor. Powyższy tekst może stać się inspiracją do refleksji nad własnymi zdolnościami, ale autorka nie zachęca wprost do niczego. Tak samo nie wyraża emocji, nie krytykuje, nie polemizuje. Tekst zawiera za to wiele konkretnych informacji, definicji, przykładów - dominuje w nim wyraźnie funkcja informacyjna.

11. Na podstawie akapitu czwartego wyjaśnij powiązanie między zdolnościami a sposobem myślenia.

Odpowiedź

Zdolny człowiek szuka różnych, zaskakujących nieraz rozwiązań problemów i łączy odległe, pozornie niezwiązane ze sobą informacje w logiczną całość.

Podpowiedź

Odpowiedź jak na dłoni - dlatego za wykonanie tego zadania nie można było zdobyć wielu punktów.

12. Jaką metaforę wymyślili Sternberg i Lubart, gdy pisali o ludziach twórczych i zdolnych?

Odpowiedź

Metaforę inwestowania na giełdzie papierów wartościowych.

Podpowiedź

Ta ciekawa metafora otwiera cały tekst, a nawet gdyby pojawiła się w innym, mniej wyeksponowanym miejscu, trudno byłoby ją przeoczyć. Autorka tłumaczy sens tej przenośni, ale spróbuj zastanowić się nad nim także sam.