----- Biuletyn Medycyny Alternatywnej -----

----------------------------------------------------------------------

Len - Polskie Złoto 1/4

Wszyscy znamy pradawną polską legendę o władcy, który tak bardzo

chciał mieć dużo złota, iż uwierzył kupcowi, który powiedział mu, że

ma nasionka rośliny, z której to złoto mu wyrośnie. Złoto, co prawda

nie wyrosło, ale wartość tej rośliny była znacznie wyższa niż złota.

Dziś, po tysiącu lat, poznajemy zakończenie tej legendy. Wiedza z

biochemii pozwala odpowiedzieć na pytanie - dlaczego ta roślina jest

tak wiele warta?

Chodzi oczywiście o len.

Wartość włókna lnianego znana jest od dawien dawna. Wartość

siemienia lnianego jako środka poprawiającego trawienie również. Mało

kto jednak wie, na czym polega wyjątkowa wartość oleju wytworzonego z

lnu?

A polega ona na wyjątkowo wysokiej, nieporównywalnej z innymi

olejami, zawartości kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3. Olej lniany

ma ich ponad 50%. Inne produkty, jeśli zbliżają się do 10%, to mają go

już bardzo dużo. Nie da się go więc zastąpić NICZYM.

Rodziny kwasów tłuszczowych:

Kwasy tłuszczowe występujące we wszystkich tłuszczach można

podzielić na 2 główne grupy: nasycone i nienasycone. Kwasy nienasycone

natomiast dzielą się na 3 główne podgrupy: omega-3, omega-6 i omega-9.

Organizm nie potrafi zamieniać kwasów tłuszczowych z jednej grupy w

inną. Może jedynie zamieniać je w inne kwasy z tej samej grupy. Wynika

stąd potrzeba dostarczania wszystkich czterech grup kwasów

tłuszczowych we właściwej proporcji, ze szczególnym uwzględnieniem

proporcji omegi-3 do omegi-6.

Zanim scharakteryzujemy poszczególne grupy, przypomnijmy parę

szczegółów dotyczących ich budowy chemicznej. Formalnie w chemii

obowiązuje standard liczenia atomów węgla począwszy od końca

cząsteczki zawierającego grupę karboksylową, jednak właściwości

biologiczne i biochemiczne kwasów wielonienasyconych nakazują liczyć

węgle od końca przeciwnego. Stąd wynika oznaczenie omega – jest

to ostatnia litera alfabetu greckiego i oznacza ostatni atom węgla w

cząsteczce. Wiązania podwójne powtarzają się w ten sposób, że co

trzecie kolejne wiązanie jest podwójne. Ostatnie wiązanie podwójne

może być 3 węgle przed końcem cząsteczki (omega-3), 6 węgli przed

końcem (omega-6) lub 9 węgli przed końcem (czyli w połowie cząsteczki

- omega-9). W stosowanej poniżej notacji zapis C18:3 oznacza, że kwas

tłuszczowy składa się z 18 atomów węgla i ma 3 wiązania podwójne.

Jeśli będzie to kwas z rodziny omega-3, to będą się one mieścić przy

węglach 3, 6 i 9 od końca cząsteczki, a jeśli to będzie kwas z rodziny

omega-6, to będą one przy węglach 6, 9 i 12 od końca cząsteczki.

cdn...

dr n. med. Krzysztof Piotr Michalak

Len - Polskie Złoto 2/4

Scharakteryzujmy krótko poszczególne grupy kwasów tłuszczowych:

1. Kwasy tłuszczowe nasycone. Te kwasy tłuszczowe są syntetyzowane

z cukru w tkance tłuszczowej i wątrobie. Stąd najwięcej ich jest w

słoninie i smalcu. Najważniejsze z nich to kwas stearynowy (C18:0) i

palmitynowy (C16:0).

2. Kwasy tłuszczowe omega-9. Są to w zdecydowanej większości

jednonienasycone kwasy tłuszczowe, tzn. z jednym wiązaniem podwójnym w

środku cząsteczki. Budową, właściwościami fizycznymi i biologicznymi

są najbardziej zbliżone do kwasów nasyconych. Największą zawartością

tych kwasów cechuje się oliwa z oliwek. Stąd też jest to jedyny olej,

który w lodówce jest w stanie się zestalić. Najtrudniej spośród olejów

roślinnych ulegają one utlenianiu. Z tego też powodu oliwa z oliwek

jest najlepszym olejem spośród olejów roślinnych używanym do smażenia.

Najważniejszy kwas tłuszczowy z tej grupy to kwas oleinowy(C18:1).

Wymienić należy jeszcze kwas erukowy (C22:1) występujący w niektórych

olejach i nerwowony (C24:1) występujący w pewnej ilości w mózgu.

3. Kwasy tłuszczowe omega-6 i omega-3. W zależności od długości,

mają one kilka wiązań podwójnych, z których ostatnie znajduje się

odpowiednio 6 węgli lub 3 węgle od końca łańcucha węglowego. Są one

głównymi składnikami większości olejów (najważniejszy wyjątek - oliwa

z oliwek). Przy czym zawartość omegi-6 z reguły znacznie przewyższa

zawartość omegi-3. Omegi-6 jest średnio ok. 50-70%, a omegi-3 średnio

ok. 1-8%. Reszta przypada na kwasy omega-9 i kwasy nasycone.

Z kwasów omega-3 i omega-6 wytwarzane są w organizmie różnorodne

prostaglandyny, tromboksany i leukotrieny. Są to związki występujące w

komórkach w bardzo niedużych ilościach, jednak o bardzo ważnej funkcji

dla organizmu. Mają bowiem charakter przekaźników informacji. W

największym uproszczeniu można powiedzieć, że z kwasów tłuszczowych

omega-3 wytwarzają się prostaglandyny mające charakter przeciwzapalny

i hamujący krzepliwość krwi (przeciwzawałowe), natomiast z kwasów

omega-6 - prostaglandyny o charakterze prozapalnym i wzmagającym

krzepliwość krwi.

Wszystkie rodzaje kwasów tłuszczowych są również ważnym

składnikiem wszystkich błon lipidowych w organizmie, których jest ok.

10-15kg. Proporcja kwasów tłuszczowych w diecie odbija się w

perspektywie kilku miesięcy na ich proporcji w błonach lipidowych. A

proporcja w błonach wpływa na właściwości fizyczne tych błon (np.

przepuszczalność). Szczególnie dużo kwasów tłuszczowych omega-3

występuje w błonach lipidowych w mózgu. Lipidy błon komórkowych są

podatne na utlenianie, przy czym wrażliwość na utlenianie wzrasta wraz

z ilością wiązań podwójnych. Im jest więc więcej kwasów

wielonienasyconych w diecie, tym więcej też potrzebujemy witaminy E -

głównego antyutleniacza dla błon lipidowych. Szczególnie podatne na

utlenianie są kwasy omega-3, gdyż zawierają najwięcej wiązań

podwójnych. Odbija się to na wyjątkowo krótkiej trwałości oleju

lnianego szczególnie bogatego w omegę-3, wynoszącej tylko 2 miesiące.

Wymieńmy najważniejsze kwasy tłuszczowe z tych grup dwóch grup:

szereg omega-6:

kwas linolowy (C18:2) → kwas gamma-linolenowy (C18:3) →

kwas arachidonowy (C20:4).

szereg omega-3:

kwas alfa-linolenowy (C18:3) → kwas eikozapentaenowy (EPA,

C20:4) → dokozapentaenowy (C22:5) → dokozaheksaenowy (DHA,

C22:6).

Jak widać, kwasy te umieszczone są w szeregu. Jest to związane z

tym, że kolejne kwasy tłuszczowe w tym szeregu mogą być wytworzone w

organizmie z kwasów wcześniejszych. Te pierwsze są jednak niezbędne i

muszą być dostarczone z dietą.

Trzeba zwrócić jeszcze uwagę, gdyż może to być źródłem pomyłek a

także nadużyć w informacji reklamowej o różnych olejach, na różnicę

między kwasem alfa-linolenowym i gamma-linolenowym. Jeden należy do

rodziny omega-3 a drugi do omega-6. Mają więc całkowicie odmienne

oddziaływanie na organizm. Właściwy kwas omega-3 to kwas

alfa-linolenowy. Niektóre oleje lniane opisane są informacją

„niskolinolenowy”. Oznacza to niską zawartość kwasu

alfa-linolenowego, czyli tego z rodziny omega-3. Najważniejsze dla

organizmu kwasy omega-3 to EPA i DHA. Szczególnie obficie występują w

układzie nerwowym i mózgu. Mózg człowieka jest największy spośród

wszystkich kręgowców w stosunku do masy ciała. Oznacza to więc również

większe zapotrzebowanie na kwasy omega-3.

cdn...

dr n. med. Krzysztof Piotr Michalak

Len - Polskie Złoto 3/4

Proporcja omegi-3 do omegi-6.

Zważywszy, że kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6 mają odmienne

właściwości biologiczne, ważna jest właściwa proporcja tych kwasów w

diecie. Różne informacje są dostępne na ten temat. Zalecana właściwa

proporcja o6:o3 oscyluje pomiędzy 1:1 a 4:1 (4-krotna przewaga

omegi-6). Zauważmy jednak, że spożywanie większości olejów powoduje

dostarczanie bardzo dużych dawek omegi-6 a bardzo małych - omegi-3.

Proporcja ta oscyluje pomiędzy 10:1 i 50:1. Jedynie olej lniany ma

odwróconą proporcję tych kwasów tłuszczowych, wynoszącą w przybliżeniu

1:3, na korzyść omegi-3. Jeśli dołożymy olej lniany do diety

niskotłuszczowej, uzyskamy znaczące podniesienie proporcji omegi-3 w

diecie. Jeśli jednak dokładamy ten olej do diety bogatotłuszczowej,

proporcja będzie poprawiona w mniejszym stopniu.

Spójrzmy na przykład. Osoba na diecie wysokotłuszczowej

(np.optymalnej) zjada 160g tłuszczu stałego dziennie(masło, smalec,

słonina, śmietana). Załóżmy, że ok. 25% czyli ok. 40g to omega-6,

natomiast jedynie 1-5g to omega-3. Spożycie 2 łyżek (30g) oleju

lnianego dostarcza ok. 15g omegi-3 i 5g omegi-6. Proporcja o6:o3

wynosi więc ok. 45 : 15-20 czyli 2.5-3 : 1. Dwie łyżki oleju lnianego

jest to więc ilość wystarczająca, by podnieść proporcję w pobliże

proporcji zalecanej.

Będzie to jednak zbyt mało, by uzyskać proporcję np. 1:1 zalecaną

przez zwolenników kwasów omega-3 w niektórych chorobach (np.

reumatycznych). W tym celu należałoby albo znacząco obniżyć spożycie

innych tłuszczów albo znacząco podnieść spożycie oleju lnianego.

Załóżmy, że spożycie innych tłuszczów będzie wynosić 80g i dodamy do

tego 4 łyżki oleju lnianego (60g). Proporcja o6:o3 wyniesie wtedy

30:30 = 1:1 (omega-6: 20g z innych tłuszczów + 10g z oleju lnianego;

omega-3: 30g z oleju lnianego). Powyższe obliczenia mają charakter

bardzo szacunkowy, gdyż mocno zależą od tego, jakie będą owe inne

tłuszcze. Tym niemniej dają przybliżony obraz sytuacji. Zauważmy też,

że w celu odwrócenia proporcji o6:o3 konieczne jest prawie całkowite

ograniczenie spożywanych tłuszczów do oleju lnianego, tak jak to

zaleca dr Budwig, główna badaczka tego problemu, nominowana za swoje

badania kilkakrotnie do Nagrody Nobla.

Olej olejowi nierówny

Chciałbym obecnie omówić kwestię różnic pomiędzy różnymi olejami

lnianymi dostępnymi na rynku. Muszę stwierdzić, że zamieszanie jest

olbrzymie a dostęp do informacji bardzo ograniczony. Niestety, na

praktycznie żadnym z dostępnych olejów na rynku nie jest napisane,

jaka jest zawartość lub proporcja o6:o3. Podana jest jedynie łączna

zawartość wszystkich kwasów wielonnienasyconych (o6+o3) razem, bez

rozgraniczenia, których kwasów jest ile. Jest to oczywiście głębokie

nieporozumienie, jak również przyczynek do nadużyć reklamowych.

Zmienność zawartości omegi-3 w oleju lnianym jest bardzo duża i

sięga ona od 2% do 52%.

Nie jestem specjalistą od procesów technologicznych procesu

tłoczenia oraz podgatunków lnu różniących się proporcją tych kwasów,

więc trudno mi wytłumaczyć skąd się bierze tak olbrzymia różnica

zawartości omegi-3 w tych produktach. Jest ona jednak faktem.

Wszystkie znane mi rodzaje olejów lnianych dostępnych w sprzedaży

sklepowej cechują się niską zawartością omegi-3, wynoszącą 2% lub

nieznacznie więcej. Reszta to głównie omega-6. Zawierają one więc

praktycznie taką samą proporcję o6:o3 jak inne oleje. Właściwy olej

lniany zawierający 50% omegi-3 nie jest dostępny w handlu ze względu

na konieczność spożycia w ciągu 2 miesięcy od wytłoczenia. Można go

kupić od małych prywatnych wytwórców (bez pewności, czy rzeczywiście

zawiera on dużo omegi-3). Trzeba też wspomnieć, że kwasy tłuszczowe

omega-3 można też kupić w kapsułkach w aptece. Jeśli jednak spojrzymy,

jaka jest zawartość tych kwasów w jednej kapsułce, szybko zrozumiemy,

że jest to ilość bardzo mała - najczęściej rzędu 0.2-0.5g. Jedna łyżka

oleju lnianego zawierająca ok. 7g omegi-3 odpowiada więc ok. 10-30

kapsułkom kupionym w aptece. Trzeba jednak dodać, że kapsułka zawiera

od razu właściwe kawsy omega-3: EPA i DHA, które w przypadku oleju

lanianego, muszą się dopiero zsyntetyzować z kwasu alfa-linolenowego -

głównego składnika tego oleju.

cdn...

dr n. med. Krzysztof Piotr Michalak

----- Biuletyn Medycyny Alternatywnej -----

----------------------------------------------------------------------

Len - Polskie Złoto 4/4

Właściwości zdrowotne kwasów omega-3

Wyjaśnijmy teraz, dlaczego spożywanie kwasów tłuszczowych omega-3

jest takie ważne, czyli jakie są najważniejsze wskazania do stosowania

oleju lnianego?

- układ nerwowy

Jak już pisałem, kwasy tłuszczowe omega-3 są jednym z ważniejszych

składników strukturalnych mózgu. Narząd ten jest więc jednym z

bardziej wrażliwych na jego niedobór w diecie. Podaż omegi-3 poprawia

terapię depresji a także wielu chorób przewlekłych układu nerwowego.

Szczególnie należy zadbać o dostarczanie tych kwasów dzieciom, których

mózg się dopiero rozwija i które potrzebują w związku z tym

szczególnie dużo omegi-3. Wykazano, że dzieci, których matki spożywały

w czasie ciąży dodatkowe dawki kwasów omega-3, miały istotnie wyższy

poziom inteligencji niż dzieci z grupy kontrolnej.

- układ sercowo-naczyniowy

Badania wykazały, że kwas alfa-linolenowy znacząco obniża poziom

całkowitego cholesterolu oraz podnosi tzw. dobry cholesterol (HDL).

Ponadto hamuje on agregację i adhezję płytek krwi. Zawał serca, czy

udar mózgu to choroby, w których dochodzi do zamknięcia tętnicy w

skutek zakrzepnięcia krwi w tym naczyniu. Można więc powiedzieć, że

kwasy tłuszczowe omega-3 zmniejszają ryzyko takich chorób jak

miażdżyca, zawał serca, czy udar mózgu.

Zakończone niedawno 5-letnie badania wskazują, że kwasy omega-3

zapobiegają skutecznie powtórnemu zawałowi serca i działają

antyarytmicznie. Są one prekursorami do syntezy prostacyklin -

hormonów tkankowych działających przeciwzakrzepowo, wywierających

wpływ na rozszerzanie naczyń wieńcowych i zwiększenie siły skurczu

mięśnia sercowego. Spożywanie kwasów omega-3 zmniejsza ryzyko zgonu

zarówno po przebytym zawale, jak i nagłej śmierci w wyniku zatrzymania

krążenia oraz obniża liczbę zgonów z powodu chorób układu krążenia o

około 30 %.

- choroby reumatyczne

W chorobach reumatycznych mamy do czynienia z patologicznym

odczynem zapalnym przeciw własnym tkankom organizmu. Z kwasów omega-3

syntetyzują się prostaglandyny przeciwzapalne. Zastosowanie omegi-3

może więc przynieść istotne zmniejszenie zapotrzebowania na stosowane

leki przeciwzapalne.

- skóra

Istnieją doniesienia, że zastosowanie kwasów omega-3 poprawia

leczenie różnego rodzaju egzem oraz łuszczycy. Większość z nich ma

swoje podłoże w nadmiernej reakcji zapalnej w obrębie skóry. Tego typu

działanie jest więc logiczne. Trzeba jednak pamiętać, że nie usuwa to

z reguły pierwotnej przyczyny zmian skórnych, które mogą być bardzo

różne.

Ciekawostką jest, że zawarte dodatkowo w oleju lnianym ligniny

wywierają wpływ na enzym 5-alfa reduktazę, która przekształca

testosteron do dihedrotestosteronu, co spowalnia proces łysienia u

mężczyzn.

- ciąża

O korzystnym wpływie uzupełniania kwasów omega-3 w czasie ciąży,

ze względu na zapotrzebowanie mózgu rozwijającego się dziecka już

pisałem. Trzeba jeszcze dodać o korzystnym wpływie kwasów omega-3 na

proces utrzymywania ciąży. Wytwarzane prostaglandyny hamują aktywność

skurczową, zmniejszając ryzyko przedwczesnego porodu.

- bolesne miesiączkowanie

Nadmiar prostaglandyn prozapalnych może prowadzić do nadmiernie

bolesnego miesiączkowania. I odwrotnie - dostarczanie omegi-3 może

zmniejszyć tego typu objawy.

- nowotwory

Pionierką badań nad olejem lnianym i jego wykorzystaniem w terapii

nowotworów była dr Johanna Ludwig. Podaje ona, że kwasy tłuszczowe

omega-3 mogą wykazywać działanie przeciwnowotworowe. Przy czym chodzi

zarówno o zmniejszone ryzyko zachorowania na nowotwór, jak i

spowolnienie wzrostu już istniejących nowotworów, a czasami nawet ich

wyleczenie. Informacje na temat tej diety można znaleźć w

Internecie[1]. Wynikiem jej poszukiwań jest m.in. tzw. pasta dr

Budwig, czyli bardzo dokładnie zmiksowana mieszanina oleju lnianego z

chudym twarogiem (twaróg jest chudy, by obniżyć zawartość innych

rodzajów kwasów tłuszczowych). Biały ser z olejem lnianym wzajemnie

się uzupełniają. Inne założenia tej diety to ograniczenie produktów

mącznych, cukrów prostych, konserwantów oraz zjadanie potraw

maksymalnie prostych i świeżych.

Trafiłem ostatnio na publikację w renomowanym czasopiśmie

Onkogene, w którym wykazano, że prostaglandyna PGE2 wytwarzana w

kwasów omega-6 działa pobudzająco na proces wzrostu naczyń

krwionośnych w guzie nowotworowrym oraz na proces migracji komórek

nowotworowych. Wnioski, jakie stąd wypływają dla diety są takie, że

należy z całą bezwzględnością wykluczyć inne oleje (z wyj. oliwy z

oliwek), gdyż zawierają one duże dawki omegi-6, średnio ok. 60-70%.

Wiadomym jest też że kwasy tłuszczowe omega-3 działają

antagonistycznie i zmniejszają działanie prostaglandyn wytwarzanych z

omeg-6. Stąd wynika m.in. skuteczność działania tego oleju, choć

postuluje się też, że istnieją jeszcze jakieś inne niepoznanie

mechanizmy oddziaływania.

Nie jest to pełna lista postulowanych korzystnych oddziaływań

kwasów tłuszczowych omega-3. Trzeba dodać, że często ich działanie

jest powiązane z równoczesnym działaniem kwasów omega-6. Na omegi-6

nie można patrzeć tylko i wyłącznie przez pryzmat ich działania

antagonistycznego w stosunku do kwasów omega-3. Są one również bardzo

korzystne dla organizmu, tylko czasem dla równowagi jest zbyt mało

kwasów omegi-3.

Z obowiązku wymienię jeszcze inne średnio bogate źródła kwasów

omega-3. Są to ryby oraz oleje: z orzechów włoskich oraz o dziwo -

rzepakowy. Prawie w ogóle nie zawiera ich olej słonecznikowy. Niewiele

zawiera ich oliwa z oliwek, ale zawiera też ona mało omegi-6, dzięki

czemu proporcja nie jest istotnie zaburzana.

Należy też dodać, że wartość odżywcza wielu olejów szlachetnych

zależy nie tylko od proporcji omega-3 do omega-6 ale od szeregu innych

składników roślinnych zawartych w tych olejach, często o charakterze

antyutleniaczy. Ale to już temat na całkiem osobny artykuł.

cdn...

dr n. med. Krzysztof Piotr Michalak