HISTORIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH
FEUDALIZM
W feudaliźmie zrodziły się instytucje państwowe, kt. odgrywają istotną rolę w dzisiejszych czasach – nie możemy bez nich żyć. Poczatek feudalizmu przypadł na kres wędrówki ludów. Okres feudalizmu od państwa Franków (VIII w.) do rewolucji przemysłowej w Anglii (XVII w.), w Europie (XVIII w.).
Epokę feudalizmu można podzielić na kilka podokresów (nie wszystkie kraje przez nie przeszły)
1. OKRES WCZESNOFEUDALNY – pojawiła się monarchia wczesnofeudalna - trwał do XI – XII w., w tym czasie powstały podstawowe instytucje, kt. są mam znane do dziś w zmienionym kształcie.
monarchia patrymonialna – Cesarz, król, książę był nie tylko władcą ale i właścicielem ziemi, którą mógł swobodnie dysponować (ziemia była patrymonium – dziedziczył ją po przodkach). Do końca XX w. ziemia była najważniejszym dobrem. Władca mógł płacić ziemią za udzielone mu poparcie.
aparat państwowy była słabo rozwinięty, gdyż państwo wówczas pełniło mało funkcji. Istniał SKARB – władza pobierała podatki; WOJSKO – utrwalanie władzy monarchy, utrzymanie porządku w państwie czy odparcie ataku z zewnątrz; SĄD – IX w. – X w. istniało sądownictwo monarsze (sądzono w imieniu monarchy).
2. OKRES ROZDROBNIENIA FEUDALNEGO XII – XIII w. ( Europa środkowa XIV w.) Efekt kupczenia łaskami (rozdawnictwo ziemi) – co doprowadziło do powstania wielkiej własności ziemskiej. Beneficjentami tej polityki byli możni świeccy i duchowni.
Postępuje proces pozbywania się ziemi przez państwo – co doprowadzi do reformacji (1/3 ziemi w Europie – należała do kościoła)
IMMUNITET – przywilej indywidualny, zwolnienie ludności ziemi immunizowanej od płacenia podatków na rzecz państwa i jednocześnie wyjęcie ludności ziemi immunizowanej spod mocy prawa państwowego. Władzę na tym terytorium przejmował właściciel ziemi.
Wyraźne osłabienie władzy centralnej (osłabienie pozycji monarchy) – identyfikowane z osłabieniem państwa.
rewolucja w sferze społecznej. Ogromne migracje ludności – szukali lepszego miejsca dla siebie; wielka swoboda przemieszczania się, ponieważ nie istniały bariery, które by to utrudniały.
Państwo franków – podstawa tzw. starej unii – podstawy kulturowe, ideologiczne; wcześniej doskonale rozwinięte instytucje.
Początek SAMORZĄDU – aparat państwowy ulegał niewielkim zmianom.
3. OKRES MONARCHII STANOWEJ. W sensie ustrojowym monarchia stanowa rewidowała to co było wcześniej (nie była już patrymonialna).
Król został odseparowany od państwa .
Pojawiło się pojęcie Korony Królewstwa Polskiego jako symbol zmian, suwerenności, integralności i niepodzielności państwa.
Państwo nadal było monarchiczne (nawet teraz połowa państw Europy Zach. to monarchie), ale nie miało już charakteru patrymonialnego – władca nie mógł swobodnie dysponować ziemią.
Aparat państwowy był coraz bardziej wyspecjalizowany. Pojawiły się urzędy wymagające pewnych umiejętności.
Zmiana struktury społecznej. Wykształciły się stany – grupy społeczne różniące się od innych prawnym (prawa i obowiązki) i faktycznym (materialnym) położeniem. Stany: ziemianie poch. z rycerstwa, chłopi, stan duchowny, rycerstwo, mieszczaństwo – nastapiło to wraz z rozwojem miast.
W okresie monarchii stanowej struktura organów państwowych została wzbogacona o PARLAMENT (instytucja będąca wyrazem woli społeczeństwa).
Przyczyny pojawienia się parlamentu:
Nie wszystkie państwa w XIII w. przeszły okres rozdrobnienia feudalnego. (Niemcy zawsze praktycznie były rozdrobnione – krótkie okresy zrzeszenia np. III Rzesza). Anglia nie przeszła przez ten okres. W 1066 roku podbita przez Wilhelma Zdobywcę. Wiedział on jakie elementy ustrojowe były dla niego niewygodne jako dla panujacego. System lenny oznaczał, że władca miał wpływ tylko na swoich bezpośrednich wasali, kt. dał ziemię, jednak nie miał wpływu na innych członków tej struktury. Władca musiał prosić o pomoc. Specyfika systemu lennego w Anglii uwzględniała pewne elementy, kt. nie było w Europie.
CECHY SPECYFICZNE SYSTEMU LENNEGO W ANGLII:
Przy rozdawnictwie len (ziemi) nie doszło do wykształcenia się zwartych kompleksów ziemskich. Król angielski, aby zdobyć poparcie musiał płacić. Mógł rozdawać ziemie w jednym okręgu (np. hrabstwa), ale nie koniecznie. Feudałowie mieli ziemię, ale rozsianą po całym państwie.
Feudałowie posiadający prawa dziedziczne do swoich len byli ograniczeni przez urzędników królewskich zwanych SZERYFAMI.
W Anglii nie doszło do wykształcenia się wielostopniowej hierarchii lennej. Król ang. zachował wpływ nad wszystkimi swoimi poddanymi.
W Anglii tron mogły dziedziczyć kobiety.
Ci, co chcieli uchylićsię od służby wojskowej płacili wysoki podatek (specjalny - tarczowy), kt. pozwalał monarsze uniezależnić się od himer możnych.
Ten model państwa mógł dobrze funkcjonować w przypadku stałej obecności monarchy. Przy jego braku musiał nastapić kryzys. Podczas wypraw krzyżowych, gdy Ryszard Lwie Serce wybierał się na wyprawy Anglia przeżywała kryzys – wykorzystanie sytuacji przez możnych,czego efektem była z 1215 r. Wielka Karta Swobód, następnie 1265 r. powstanie PARLAMENTU (organ, kt. posiadał określone uprawnienia).
Powstawały parlamenty o różnych nazwach i różnej budowie. Podział albo na izby albo na stany obradujące oddzielnie jak we Francji. Posiadały różne kompetencje, ale są cechy wspólne – uchwalanie podatków, decydowanie o kierunkach polityki zagranicznej, decydowanie o wojnie czy pokoju, kontrola najważniejszych urzędów.
Parlamenty inaczej regulowały zakres władzy króla, kt. zachował swoje uprawnienia, ale musiał się dzielić władza z parlamentem.
PODSTAWOWE INSTYTUCJE W PAŃSTWIE FEUDALNYM – co zawdzięczamy przeszłości?
Wspólne korzenie ideowe – chrześcijaństwo.
Z chrześcijaństwa wynikały obowiązki panujących lub pewne zasady, np. pokój boży (powstrzymywanie się od działań wojennych w pewnych okresach), świątynie były azylami. Mir domowy – można sprzeciwić się rządzącemu, j. będzie łamał przykazania boże. Dwie instytucja panujące w ówczesny świecie - jedną z nich było papiestwo.
Głowa państwa
W XV – XVI w drobne republiki kupieckie, ale większość państw to monarchie. Wcześniej monarchiczna głowa państwa – uprawnienia monarsze ówcześnie zawierają się w prerogatywach prezydenta. Cesarz/ Król był nie tylko najwyższym przedstawicielem państwa we wnątrz jaki i na zewnątrz, był on także wojownikiem, wodzem (nie tylko zwierzchnikiem sił zbrojnych). Wiązało się to z potrzebą ekspansji, zapewnienia bezpieczeństwa i pokoju wewnętrznego.
OBECNIE – zachowanie reprezentacji państwa na zew., prowadzenie polityki zagranicznej, obsadzanie urzędów.
Głowa pań. była źródłem sprawiedliwości. Sądy wykonywane były w imieniu króla – sądownictwo książęce – sądownictwo stanowe – sądownictwo monarsze, ktoś kto nie był usatysfakcjonwany z wyroku, mógł się odwołać do najwyższej instancji – sądu monarszego. OBECNIE pozostało to w postaci prawa łaski prezydenta (możliwość anulowania kary).
Od wyroków w państwach można było odwołać się w ostateczności do instytucji uniwersalnych – papiestwo lub cesarstwo.
Ograniczenie władzy królewskiej ograniczało się do oporu (XIII w.) – gdy władca nie respektował praw świata chrześcijańskiego (prawa bożego).
Zmieniał się sposób myślenia społeczeństwa; postać Św. Stanisława – walka z niesprawiedliwą władzą.
Skarb
Monopole (regalia)
Monarcha dysponował dochodem z monopolu państwowego. Od dawnych czasów było kilka monopoli np.
monopol bicia monet i drukowania pieniędzy (mennice państwowe – państwo decydowało o ilości pieniądza).
pobór ceł
wydobycie surowców (kopaliny, bogactwa naturalne – np. sól) - monopol władcy
monopol spirytusowy – pozwolenie na produkcję alkoholu – państwo ustalało specjalną akcyzę.
monopolem były także dobra ziemskie, lasy – domena władcy (polowania – do dziś odstrzeliwanie zwierząt ma miejsce)
tylko państwo ma prawo nakładania podatków + rozrzeszenie na samorządy.
Samorząd i jego organizacje.
Miasta o typowej zabudowie
Rynek, ratusz (władza) jako główne centrum, blisko Kościół, szynk (miejsce, gdzie można się posilić), łaźnia. Na wsi wspólne pastwiska, lasy, młyn.
Wzorzec miasta to wzorzec niemiecki. Miasta budowane na prawie niemieckim wg. logicznego planu – od rynku odchodzą prostopadłe uliczki.
Na bałaknach przeciwieństwo – kręte uliczki, chaos w zabudowie.
Instytucje samorządowe
W miastach rady miejskie z burmistrzami (w mniejszych wójt, w większych prezydent). Dawniej, gdy tworzyły się nowe wsie, pozycja sołtysa porównywalna była z pozycja wójta w mieście. Dziś rola ta straciła na znaczeniu.
Stowarzyszenia – cechy (rzemiosło) i gildie (org. kupieckie) = korporacje zawodowe
Org. bardzo hermetyczne. Wzmacniane więzami religijnymi, rodzinnymi.
OBECNIE istnieją korporacje – prawnicze, medyczne, trudno dostać pracę - środowiska zamknięte.
PARTACZE – ludzie, kt. wykonywali pracę, ale nie należeli do cech, gdyż trudno było się tam dostać.
MAJSTERSZTYK – egzamin zawodowy przed przejściem do cech.
Parlamenty
Parlamenty miały prowadzić politykę całości dla dobra państwa. Proces decyzyjny nie kończył się na uchwaleniu ustawy, ale na jej realizacji. Częścią procesu ustawodawczego był monarcha. Ustawa nie mogła wejść w życie, j. dystansował się i nie chciał podpisać (nie chciał dać sankcji królewskiej). Król miał władzę wykonawczą (realizacja ustawy tylko możliwa za zgodą monarchy).
OBECNIE podpis prezydenta.
IMMUNITET POSELSKI – instytucja ta powstała w Anglii.
IMPEACHMENT – możliwość pociągnięcia urzędników do odpowiedzialności za łamanie prawa.
Przywileje (XIII w.)
Następny etap po immunitetach (zwolnienia idywidualne). Przywileje adresowane były do całych grup społecznych.
Sądownictwo przysięgłych (XIII w.)
Pojawiło się wraz z rozwojem samorządu; czynnik społeczny w sądzie obok fachowych prawników.
Rada (rada książęca, rada królewska)
Od początku monarcha otaczał się radami. Dziś, każdy ważniejszy organ ma doradców.
OBOWIĄZKI MONARCHY WZGLĘDEM SWOICH DRUŻYNNIKÓW
W zamian za służbę i przywilej śmierci były pewne obowiązki króla/państwa względem wojowników/żołnierzy. Wojownicy mieli swój udział w łupach, prawo do opieki – w razie jego śmierci do opieki nad rodziną, wydać córki wojownika za mąż, zebrać posag, podobnie w przypadki rannych żołnierzy.
I RZECZPOSPOLITA
I zasada - I RP to państwo dualistyczne – połączone najpierw unią personalną z Litwą, a następnie unią realną. W ramach tej unii podmioty ją tworzące formalnie były równoprawne, realnie nie do końca ( pierwsza unia - 1385 rok – Unia w Krewie; druga unia 1569 rok – Unia w Lublinie)
W międzyczasie było sześć innych unii i dużo porozumień. Litwini obawiali się wchłonięcia przez Polskę.
II zasada ustrojowa – zasada elekcyjności tronu.
Do 1570 roku elekcja w obrębie dynastii. Po śmierci ostatniego z Jagiellonów była to wolna elekcja.
1501 rok – unia Mielnicka – ustalono, że każdorazowo królem Polski będzie Wileki Książę Litewski. Kiedy wprowadzono wolną elekcję, swoją kandydaturę mógł zgłosić każdy. Była to elekcja VIRITIM (osobista) tzn. że przybyła na elekcje szlachta wybierała króla bezpośrednio.
ELEKCJA PRZEBIEGAŁA W TRZECH FAZACH:
sejm konwokacyjny – prymas Polski pełnił rolę interreksa (po śmierci króla, przed wyborem następcy). Powoływano instytucję chroniące bezpieczeństwo w czasie bezkrólewia.
sejm elekcyjny – uczestniczyła w nim szlachta, kt. wybierała króla.
sejm koronacyjny – król skaładal uroczysta przysięgę w Krakowie.
Artykuły henrykowskie – dokument będący zbiorem praw i reguł funkcjonowania państwa, wprowadzone, gdy królem miał zostac Walezjusz – książę francuski. Traktujemy je jako ówczesną konstytucję. Miały chronić szlachtę przed bezprawiem władzy królewskiej. Król miał obowiązek zwoływania sejmu co 2 lata. Gdyby król chciał np. wyprowadzić wojsko za granicę, musi mieć zgodę sejmu i musi zapłacić.
Pacta conventa – dokument będący osobistym zobowiązaniami elekta = dzisiejszy program wyborczy.
WOLNA ELEKCJA PREKURSOREM WOLNYCH WYBORÓW
III zasada – I RP państwem stanowym
Stanem uprzywilejowanym był stan szlachecki (10% społeczeństwa). Mieli oni realną możliwość wpływania na władzę.
RUCH EGZEKUCYJNY – program średniej szlachty w celu reformy państwa, podniesienia poziomu szkół.
Szlachcic miał obowiązek ginięcia za ojczyznę, uczestnictwa w życiu politycznym. Był to stan wewnętrznie demokratyczny.
Przeciętny szlachcic w RP nie był zbyt zamożny, utrzymywał siebie i chłopów z folwarku.
IV zasada tolerancji religijnej (wpisana w konstytucję 1573 r. – konfederacja warszawska)
Katolików Polaków w I RP było mniej niż połowa. Króla mogła wybierać społeczność wieloreligijna – musiał on przysięgać tolerancję religijną.
Szlachta nie chciała wojen religijnych. Istniała równość w obrębie stanu szlacheckiego bez względu na przekonania religijne.
W II poł. XVII w. Szwedzi byli postrzegani jako innowiercy. Polska kontrreformacja prowadziła do restytucji katolicyzmu, jako wyznania narodowego. Katolicyzm był spoiwem.
W Europie zach. krwawe wojny religijne. Wojny te ujednoliciły społeczeństwa. Zgineli ci, kt. odstawali od wzorca.
V zasada samorządności
Kiedy w Europie kształtowały się rządy absolutne, w RP ukształtował się samorząd. Każdy stan społeczny miał swój samorząd.
Szlachta miała SEJMIKI, które obradowały w ziemiach.
SEJMIKI ELEKCYJNE – wybór kandydatów na ziemskie urzędy.
SEJMIKI DEPUTACKIE – wybór deputantów do Trybunału Koronnego (najwyższa instancja sądowa)
SEJMIKI KAPTUROWE – powoływanie szlacheckiej policji na czas bezkrólewia
SEJMIKI PRZEDSEJMOWE – wybór posłów na sejm
SEJMIKI RELACYJNE – wysłuchwanie relacji z obrad sejmu
Mieszczanie mieli swój samorząd w postaci RAD MIEJSKICH.
Pojawił się urząd burmistrza konkurencyjny wobec dziedzicznego urzędu wójta.
Plebs nie posiadał obywatelstwa, ale musiał przestrzegać praw miejskich.
Ludność włościańska (kmiecie) – ZEBRANIE GROMADZKIE. Chłopi stracili wolność II poł. XVII w.
Samorząd duchownych – KAPITUŁY I SYNODY
Samorząd Żydów – KAHANY I WAAT (Sejm Czterech Ziem)
Król, jako naczelny organ władzy wykonawczej i po części ustawodawczej w I RP – jego pozycja była silna. Miał wyłączne prawo obsadzania urzędów, kt. były dożywotnie. Król w I RP był trzecim stanem sejmującym. Aby państwo dobrze funkcjonowało król potrzebował sejmu, a sejm potrzebował króla.
INSTRUKCJE POSELSKIE – zalecenia w kwestii spraw, kt. miały być tematem debaty.
KRÓLEWSZCZYZNY – jak dzisiejsze spółki Skarbu Państwa, dobra państwowe. Postulat zabraniający królowi kupczenia królewszczyzną.
Sądy królewskie zachowały sobie możliwości w sprawach zdrady stanu.
VI zasada – Sejm Walny najwyższą władza ustawodawczą
Sejm uchwalał podatki, decydował o kierunkach polityki zagranicznej, kontrolował urzędy VIP–ów, od II poł. XVII w. mógł nadawać szlachectwo i zaliczać w poczet szlachty, szlachtę z zagranicy, był ostateczną instancją sądową.
INSTYTUCJE NA CZAS KRYZYSU:
KONFEDERACJE – imienne związki osób chcących realizować wspólny cel. Pojawiały się już od XIII w. Były zawiązywane przy królu, aby wesprzeć go w realizacji jakiegoś celu.
ROKOSZ – przeciwko królowi. Można go było wywieść z prawa do oporu. Szlachta buntowała się przy okazji pospolitego ruszenia i ci, kt. byli zgromadzeni wysuwali pewne postulaty.
SĄDY KAPTUROWE – powoływane na okres bezkrólewia; była to szlachecka policja,kt. zadaniem było dbanie o bezpieczeństwo, o ład wewnętrzny.
PAŃSTWO RENESANSOWE:
Państwo renesansowe było monarchią. Monarchia renesansowa może być traktowana jako państwo przejściowe. Tendencje do wzmocnienia władzy centralnej.
Świadomość wspólnoty losów – monarcha stawał się symbolem potęgi kraju, przedmiotem narodowej dumy.
Rywalizacja między panstwami Europy (terytorialna, handlowa, religijna)
W monarchii renesansowej pojawia się potrzeba zobiektywizowania wzajemnych stosunków. Zobiektywizowanie w postaci umowy społecznej. W części realizowanej po stronie monarchy nasiliła się tendencja, by oprzeć monarchię na zobiektywizowanych instytucjach, czyli na stworzeniu struktur bezosobowych. Należy to rozumieć, jako trwałe reguły, a nie osoby.
FILARY RENESANSOWEGO PAŃSTWA:
URZĘDNICY – bezosobowe istytucje to reguły, w oparciu o kt. funkcjonowały urzędy; monarcha chciał wyspecjalizowanego aparatu, gdzie sprawy załatwiane byłyby według określonych przepisów.
WOJSKO – broń posiadała nie tylko szlachta, ale i mieszczanie, chłopi. W XVI w. wykrystalizowały się w świadomości tzw. „małe ojczyzny” – miasteczka, wsie, kt. ludzie chcieli bronić. XVI w. był wiekiem wojen i konfliktów. W Europie Zachodniej do wojska wcielano krymianlistów, bezdomnych, aby pozbyć się tych grup społecznych.
SKARB – pojawiły się finanse publiczne. Nastapiło zmniejszenie domeny monarszej i wzrost znaczenia podatków. Państwo uzyskiwało dochody przede wszystkim z ceł i podatków pośrednich (z handlu, produkcji)
MONARCHICZNA PROPAGANDA – osłabienie przekonania co do potrzeby utrzymania praw i przywilejów. Dbanie o to, aby funkcje samorządowe obejmowali dygnitarze państwowi i urzędnicy królewscy.
PAŃSTWO ABSOLUTNE – do 1789 roku w Europie Środkowej; w Rosji do początku XX w.
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE:
wyraźne rozróznienie między stosunkami publicznoprawnymi, a prywatnoprawnymi.
między państwem, a jego mieszkańcami relacje zostały oparte nie na związkach osobistych, ale poprzez publicznoprawne poddaństwo państwowe.
w okresie monarchii absolutnej nastapiła likwidacja praw nabytych przez stany w okresie monarchii stanowej.
rozwój zawodów miejskich, wzrost udziału mieszczaństwa w wytwarzaniu dochodów narodowego; mieszczanie byli za wzmocnieniem władzy monarszej i osłabieniem władzy stanu szlacheckiego; wzrost poziomu materialnego mieszczaństwa. Reformacja wzmocniła mieszczaństwo, mogło ono wesprzeć monarchę finansowo, stało się to podstawą sojuszu między mieszczaństwem, a monarchą.
ZASADY PAŃSTWA ABSOLUTNEGO:
Władza królewska jedyną władzą w państwie. Król pełnił władzę ustawodawczą, wykonawczą, sądowniczą i religijną.
System państwowy opierał się na zasadzie centralizmu (hierarchia instytucji, na szczycie król) i biurokratyzmu (system bezosobowy instytucji, prawo, niezliczona ilość urzędów)
Pozycja monarchy nieograniczona. We Francji kardynalne prawa monarchii:
król miał być katolikiem („Paryż wart jest mszy” – w zamian za pomoc można przymknąć oko w sprawach dot. sumienia, by zachować koronę, królowie byli katolikami ).
zasady następstwa tronu – żaden z monarchów francuskich nie mógł ich zmianić.
niezbywalność domeny królewskiej – król nie miał prawa sprzedawać dóbr państwowych.
Król uosabiał państwo, sam decydował jak należy rozumieć dobro obywateli, kierował się racją stanu. W monarchii absolutnej instytucje państwowe wkroczyły do wielu dziedzin życia i strały się je uregulować. Cała działalność administracyjna państwa zawierała jednak dużą dowolność, wobec której obywatele byli bezradni.
Monarcha absolutna znosiła samorząd. Podporządkowywała państwu kościoły w różnych aspektach:
poddani musieli wyznawać religię panującego, kt. była religią państwową, inne wyznania nie były tolerowane.
Kościoły jako instytucje były traktowane jako część aparatu państwowego mającego służyć państwu.
ABSOLUTYZM OŚWIECENIOWY
1763 r. początek absolutyzmu oświeceniowego,
pojawiły się teorie oświeceniowe, kt. dały podwaliny pod nowy model państwa – trójpodział władzy, suwerenność narodu, stan trzeci to cały naród. Idee te nie służyły wzmacnianiu władzy monarchy (Katarzyna II w Rosji; Maria Teresa i Józef I w Austrii).
Absolutyzm oświeceniowy jest kojarzony z 3 państwami:
Rosja (Katarzyna II)
Prusy (Frydery II)
Austria (Maria Teresa i Józef)
Absolutyzm oświeceniowy: monarchowie musieli ustosunkować się do idei, kt. pojawiły się w tym czasie. Abso. oświe. był próba poradzenia sobie z tym problemem.
Dokonano reinterpretacji teorii o umowie społecznej – monarchowie rządzili z woli i w interesie narodu.
Z inicjatywy monarchy w państwach absolutyzmu oświeceniowego podjęto reformy, kt. dotykały wielu sfer życia: sądowniczej (zreformowano system sądownictwa), wojskowej, oświatowej, społecznej (państwo starało się wziąć chłopów pod swoją opiekę), zniesiono kary cielesne. Pojawiły się inicjatywy oświeceniowe – oświecanie ludu.
Rosja: eliminacja kar cielesnych w wojsku; ucywilizowanie procesu sądowego – eliminacja dolegliwiwości typowych dla innych wieków/epoka średniowiecza np.
Reformy nieco usprawniły państwo – zapobiegały rewolucji
Reformy były przeprowadzane w interesie władzy. Dla władzy korzystne było to, że ludność potrafiła czytać i pisać.
pojawiło się myślenie, że państwo ma wiele do zrobienia w dziedzinie gosp. Korzystny dodatni bilans handlowy, rezerwa kruszców – dzisiaj jest to oczywiste (lepiej wywozić towary z kraju niż przywozić)
Państwo prowadziło aktywną politykę gospodarczą.
Tam, gdzie nie było reformy absolutyzmu, absolutyzmy zostały zmienione, np. we Francji. Korekta ta była potrzebna, by systemy te przetrwały.
Wł. skoncentrowana w jednym ośrodku; hierarchicznie uporządkowany korpus urzędniczy.
W 1848 roku pojawiły się rewolucje wymuszające zmiany.
PAŃSTWO POSTABSOLUTE
XIX w. państwo postabsolutne występowało w Europie Środkowej i Wschodniej (Rosja, Prusy, II Rzesza Niemiecka, państwo Habsburgów). Państwo liberalne – Anglia, USA.
Reformy państwa postabsolutnego obejmowały obszar Europy, ale też Japonii w okresie oświeceniowego panowania.
W państwie postabsolutnym dokonywano reform z inicjatywy władzy.
GŁÓWNE ZASADY USTROJOWE PAŃSTWA POSTABSOLUTNEGO:
monarcha wciąż posiadał pełnię władzy
pojawiły się „konstytucje” (różne nazwy: dyplom, ustawa państwowa, patent), monarcha określał zasady i mógł w każdej chwili znieść konstytucję.
pojawiły się ponownie parlamenty
nastąpiły zmiany w sferze sądownictwa
pojawił się samorząd w tym np. w Austrii pojawiła się autonomia krajów koronnych
do ustaw zasadniczych zaczęto wpisywać podstawowe prawa i wolności obywatelskie
Wszędzie monarchowie mieli wpływ na ustalanie składu wyższej izby parlamentu.
Wprowadzono sądownictwo powszechne, oddzielono sądy od administracji, uznano niezawisłość sędziego. W państwach postabsolutnych niezawisłość ograniczamy jedynie do orzekania, ale nie np. do awansów. Przywrócono ławy przysięgłe. Wprowadzono zasadę równości stron. W drobnych sprawach byli sędziowie pokoju. Monarcha zachował wpływ na wymiar sprawiedliwości, miał prawo łaski, mógł ogłaszać amnestię, umażać dochodzenie.
Na nowo pojawiły się samorządy. Uznano, że państwo nie jest silne wtedy, kiedy zajmuje się wszystkim. Powinno koncentrować się na kilku podstawowych sprawach. Pozostałe powinny być regulowane przez lokalne społeczności.
PAŃSTWO LIBERALNE
istniało w tym samym okresie (XIX w.) co państwo postabsolutne (po 1848 r. – wiosna ludów – rewolucja eur. o charakterze libelralnym)
W Europie o p. lib.rozmawiano w kontekście Francji (przed II cesarstwem), Belgii, Holandii.
W USA, kt. będą oddziaływały na Państwa latynoamerykańskie, w kt. liberalizm długo nie zagościł (przeplatane okresami autorytarnymi)
P. lib. miało różne formy: USA – rep. prezydencka; Wlk. Brytania – monarchia parlamentarna; Francja – monarchia konstytucyjna z mocną pozycja króla.
demokracja liberalna – sposób przeprowadzania wyborów 1819 (różnica m. demokracją liberalną XIX, a XX w.)
ZAŁOŻENIA IDEAŁOWE:
INDYWIDUALIZM – wyraża się w prostej odp. na pyt: po co istnieje państwo? - po to, aby zaspokajać ważne interesy jednostki; chronic ich wolność (traktowana dwojako ; pozytywnie i negatywnie).
Wolność niezależność od ingerencji z zewnątrz w sferach ludzkiej aktywności (jest ileś sfer aktywności, kt. powinny być wyłączną domeną jednostek; państwo powinno chronic jednostkę, gdyby jakieś podmiot chciał wejść w sferę ludzkiej aktywności)
ochrona stanowienia o sobie o swoim losie
RACJONALIZM – dwie wartości uznaję się za priorytetowe i nierozłączne: rozum (wiedza) i wolność.
KONTRAKTUALIZM – zgoda jednostek jest fundamentem politycznego zobowiązania (mamy obowiązek słuchania tylko takiej władzy na jaką sami się zgodziliśmy); prawnoustrojowym wyrazem tej zgody jest umowa społeczna.
Ważne dla pań. demo. współcześnie Jeżeli przebywamy na terytorium innego pań. jesteśmy zobowiązani do szanowania/przestrzegania praw, zwyczajów tego państwa
Prawo – wartość dla liberałów w XIX w. – sposób regulacji stosunków m. jednostkami.
RÓWNOŚĆ – liberałowi kwestionowali równość praw. Filozofia lib. odrzucała równość na rzecz zasady złotego środka (odrzucenie skrajności, co oznacza: odrzucenie demokracji, a z drugiej strony – rządów arystokracji. Byli przekonani, że środek społeczeństwa cechują dwie zalety: zamożność i wiedza – wg liberałów to idzie w parze (człowiek zamożny wie, że musi się kształcić; ktoś, kto jest wykształcony ma większe szanse/zdolności do zdobycia majątku). Sprzężenie zwrotne m. zamożnością, a wiedzą.
rządy powinny należeć do klasy średniej – przekładało się to na prawa wyborcze (obowiązywał CENZUS WYBORCZY – odp. majątek, płacone podatki – aby móc głosować) bardzo mało osób mogło głosować, jedynie 2 – 3% frekwencja.
ile państwa w państwie – liberałowie starali się określić cele i granice władzy w państwie; uznali, że państwa powinno być tyle, ile jest absolutnie niezbędne dla zaspokojenia potrzeb jednostek – ochrona wolności i zapewnienie bezpieczeństwa. Państwo miało służyć ochronie naturalnych praw człowieka (do życia, wolności, własności, bezpieczeństwa itd.)
prawa naturalne to sfera, w kt. państwo nie powinno ingerować, ale ma obowiązek chronić te prawa; chronić prawa przypisane jednostce – religia, edukacja, kultura, obyczaje, ekonomia – to co przypisane jest do człowieka jest poza kontrolą państwa, kt. obowiązkiem jest tylko chronić człowieka przed ingerencją jakichś zewnętrznych sił.
liberałowie chcieli państwa skutecznego.
INSTYTUCJE PAŃSTWA LIBERALNEGO:
KONSTYTUCJA – efekt umowy społecznej; akceptuje prawa człowieka.
I konstytucja USA – zagwarantowanie praw człowieka – zawdzięczamy im pomysł na gwarancje tych praw.
W 1801 r – pojawiło się SĄDOWNICTWO KONSTYTUCYJNE (gwarant praw) logiczne, gdyż liberałowie nie byli ufni wobec władzy – orzecznictwo sądów konstytucyjnych
PODZIAŁ WŁADZY – Monteskiusz – 3 – podział władzy
ścisła segregacja władzy
system hamulców i równowagi
koncepcja WŁADZY SĄDOWNICZEJ – sędziowie uzaleznieni od prawa; wprowadzenie sędziów przysięgłych
prawo lib. było wyjątkowo surowe – za ponad 160 przestępstw groziła kara śmierci (XVIII – XIX w)
PARTIE POLITYCZNE - II poł. XIX w. rozwój partii masowej (reprezentującej różne grupy zabiegające o poparcie społeczne)
ADMINISTRACJA I SAMORZĄD
Pań. liberalne to tanie państwo – wypełniające tylko funkcje uznane za nizbędne, dlatego bardzo ważny był SAMORZĄD. Obywatele sami rozwiązywali swoje problemy na poziomie lokalnym. Zabiegi, aby administracja była fachowa, w miarę wolna od polityki (trudne pow. partii poli – admini. pań. – łup wyborczy)
WOJSKO – nie są potrzebne liczne armie, ale armie skuteczne (Wlk. Brytania i USA – ograniczenia armii lądowych ; silna flota)
Pań. liberalne – cywilna kontrola nad armią
SUMUJĄC:
DZIEDZICTWO PAŃSTWA LIBERALNEGO – niem. stworzyli pojęcie PRZYZWOITEGO PAŃSTWA – oparte na zasadach liberalnych powinno uwzględniać kilka standardów:
musi respektować prawa człowieka
ma być oparte na konstytucji
nie może lekceważyć zasady podziału władzy
muszą w nim działać partie polityczne
musi istnieć cywilna kontrola nad armią
PAŃSTWO AUTORYTARNE
W XIX w. 1801 – 1815; 1852 – 1970 FRANCJA
Francja pierwszym w dziejach państwem, gdzie można zauważyć elementy pań. lib., za rządów Napoleona Bonaparte.
Na początku XIX w. Napoleon podbijając różne państwa lokował tam swoich generałów w charakterze monarchów.
Rządy dyktatorskie Napoleona elementem rewolucji, a zwłaszcza tej tracącej dynamikę. Społeczeństwo zmęczone rewolucją.
We Francji było zapotrzebowanie na ustrój zbliżony do monarchicznego. Rządy Napoleona wspomagane armią, oparte na scentralizowanej biurokracji. Korpus urzędniczy opierał się na idei 100 tys. notabli – jego podstawą ludzie dobrze sytuowani, posiadający wykształcenie, inne talenty, będący jednocześnie podstawą nowego reżimu.
Państwo Napoleona było państwem policyjnym. Dobrze zorganizowana policja. To grupa społ., na kt. postawił Napoleon; była bardzo lojalna wobec państwa i samego Napoleona. Biurokracja była ważniejsza niż wojsko dla nowego systemu.
Napoleon sam podyktował konstytucje dla Francji i dla podbitych państw. Konstytucje te budowały państwo scentralizowane, elitarne (różne instytucje wzmacniały środek społeczeństwa).
Państwo kontrolowało przez szkołę, propagandę państwową, kościół.
Fikcja instytucji: Pozór demokracji. Francuzi mieli wybierać sobie ludzi, kt. uczestniczyli w wyborach. Układanie list zaufania – obywateli darzonych zaufaniem, tworzyli oni elitę władzy.
Fikcją były plebiscyty (kt. pokazywały jedno – bezapelacyjne poparcie dla Napoleona; Konstytucja weszła w życie jeszcze zanim zapytano społeczeństwo o zdanie). Fikcja parlamentaryzmu. Fikcja kolegialnego systemu sprawowania władzy (Napoleon sprawował władzę dyktatorską, bo miał władzę nad armią). Fikcja republikanizmu – formalnie do 1804 r. Francja była republiką. Dopiero w 1804 r Napoleon został cesarzem Francuzów.
Kodeks napoleoński (kodeks cywilny) uregulowanie ststusu jednostki występującej w różnych rolach społecznych. Napoleon wprowadził śluby cywilne.
1802 r. Francja podpisała konkordat z Państwem Kościelnym. Nowe regulacje stosunków z panstwem, a kościołem katolickim w drodze konkordatowej. Pierwsze konkordaty wchodziły w okresie państwa renesansowego. Jednak w XIX w. wyznaczono jaka rolę miał pełnic kościół w państwie.
Państwa autorytarne w Ameryce Łacińskiej bardziej stały się dyktaturami typu wojskowego.
W XX w. system autorytarny bardziej była normą w Europie Środkowej.
Systemy autorytarne istniały do l. 70 – tych XX w. w Europie. Do III fali demokratzyacji.
III fala demokratzyacj nastąpiła w kwietniu 1974 r. – rewolucja goździków. Chile Augusto Pinocheta do wczesnych lat 80 – tych.
Reżimy polityczne była ustanawiane przeważnie za pomocą zamachu stanu przy udziale wojskowych, w sytuacji uznania zagrożenia dla państwa.
W Europie dwa państwa kwestionujące nowy porządek eur. – Niemcy i ZSRR.
INSTYTUCJA PAŃSTWA AUTORYTARNEGO:
SUWEREN – podstwawowa instytucja wł. pań.; osoba, kt. roztrzygała podstawowe kwestie polityczne. Sprawowała jedną z ważnych funkcji w państwie (prezydenta, króla, regenta, premiera)
W odniesieniu do RP – polityk, kt. skutecznie oddziaływał na organy państwa.
Suweren mógł działać w oparciu o prawo, ale wcale nie musiał. To on decydował o tym jakie wartości zostaną upowszechnione w sferze publicznej. Stabilizował ład polityczny, roztrzygał, kto ma rządzić w państwie.
Suweren występował w imieniu bytu absolutnego, uznawanego za najwyższą wartość.
Państwo wartością samą w sobie, nie naród, tylko instytucja państwowa.
Państwo, jako wartość ma swoje cele, interesy, swoją wolę i swoje prawa. Państwo należy chronić przed różnego rodzaju zagrożeniami. Tylko państwo posiada siłę zdolną do zapanowania nad anarchią, odepchnięcia zagrożeń wew. i zew., przeciwstawienia się patologiom np. partyniactwu
Kwestie należące do suwerena:
tworzył bezalternatywną wizję aksjologicznego ładu
określał relacje między podmiotami poli.; narzucał własną interpretację wydarzeń; wrogiem były dla niego partie ludowe, socjalistyczne, narodowe, gdyż wspierały parlamentramentaryzm będący źródłem chaosu państwa
mógł zdecydować o tym, by osoby lub grupy będące zagrożeniem dla panstwa były eliminowane.
Za postać legitymizacji można uznać posłużenie się symbolem rewolucji, kt. miała nadać ład moralny i cechy sprawności.
Legitymizacja charyzmatyczna – ci, kt. kierowali pań. autorytarnym byli przywódcami;
Legitymizacja technokratyczna – przywódca sprawniejszy od innych przywódców, nie dawała stabilizacji władcy, póki żył przywódca, był ład, gdy go zabrakło, dochodziło do zmiany ustroju.
CECHY PAŃSTWA AUTORYTARNEGO:
Limitowana autonomia społeczeństwa – społ. ma możliwość rozwijania swojej aktywności, ale w sferze gospodarczej, społ.,niepolitycznej. Depolityzacja. Państwo świadomie zredukowało aktywność społ. w sferze poli. Cnotą była bierność polityczna.
Konsolidacja władzy państwowej. Odejście od zasady 3 – podziału władzy na rzecz zasady jednolitości władzy państwowej.
Rewizja uprawnień organu parlamentranego (przedstawicielskiego)
Inna niż w państwie demokratycznym rola armii. Armia stała się jeszcze jednym odrebnym organem państwa podporządkowanym suwerenowi.
Dużą rolę odgrywały kościoły bo nie są rewolucyjne, są stabilizujące.
Kształtowanie wartości w szkołach.
INSTYTUCJE W PAŃSTWIE TEOKRATYCZNYM: Świat teokratyczny – świat Boga.
W państwie teokratycznym władza występuje w 3 formach:
Rządów duchownych – np. państwo krzyżackie, Watykan; Afganistan (rządy miały Tomara i podległych mu Talibów).
Nadrzędności duchownych nad sprawującymi władzę świecką – rządy świecki przy zachowaniu zwierzchnictwa duchownych, kt. pełnili rolę rady nadzorczej, np. Iran po rewolucji z 1978 r.
Traktowania norm religijnych jako prawa panstwowego i egzekwowania ich przestrzegania nawet przemocą – istnieje władza świecka albo w postaci monarchii albo dyktatury np. Izrael
Z różnic dot. poziomu życia bierze się fanatyzm religijny. Bieda jest ważnym czynnikiem.
FUNDAMENTALIZM – nawiązanie do fundamentów, do pierwotnych zasad wiary, oczyszczanie religii ze wszystkiego co powstało później
PRZYCZYNY POWSTANIA:
fundamentalizm bierze się z doktryny
nieudany eksperyment budowy racjonalizmu arabskiego
rywalizacja m. ZSRR a USA
W świecie islamu nie ma człowieczeństwa bez przynależności religijnej i bez bycia muzłumaninem. Ateista nie jest człowiekiem.
Iran – dokonała się tam rewolucja islamska. Formalnie Iran jest republiką. Normy religijne uznawane za państwowe. Jest prezydent, parlament, rząd, władze samorządowe. Niezależnie od tego istnieją ważniejsze instytucje powoływane przez duchownych. Najwyższy przywódca – Aja Tollah, głowa republiki islamskiej. Ma wpływ na powoływanie innych ważnych instytucji złożonych z duchownych, a także świekich (np. straży rewolucji)
Sądownictwo jest dziedziną opanowną przez duchownych, kierują się regułami prawa kanonicznego.
RADA ARBITRAŻOWA ma ostateczny głos.
PAŃSTWO TOTALITARNE
TOTALITARYZM – system dążący i skutecznie realizujący totalną kontrolę nad wszystkimi aspektami życia ludzkiego, nie wyłączając prywatnego życia jednostki. Obok rozbudowanej sfery zakazów każdej dyktatury, totalitaryzm nakłada na społeczeństwo obowiązek zachowań pozytywnych.
nakaz zachowań pozytywnych np. aktywne uczestnictwo w budowie systemu, w świętach państwowych, manifestecjach; obowiązek obywatela – zachowywać się w sposób pożądany przez władzę – SENS POZYTYWNY
teror, polowanie na wrogów, ludzie brali udział w wyrzucaniu ludzi ze swojego grona; obywatel musiał donosić – SENS NEGATYWNY
przejawiał się w prawodawstwie – odpowiedzialność zbiorowa (karanie całej rodziny za czyny jednego z jej członków)
Pawlik Morozow – wzorzec do naśladowania, wykazał się on postawą godną naśladowania, gdyż doniósł na swojego ojca, że przetrzymuje zboże; ojciec represje; dzidkowie zabili chłopca. Postawa heroistyczna – bohater, ikona i wzór do naśladowania dla młodzieży radzieckiej – NAKAZ ZACHOWAŃ, WZÓR POSTĘPOWANIA POZYTYWNEGO
SYSTEM TOTALITARNY W XX W. – KOREA PÓŁNOCNA
Warunkiem do wprowadzenia sys. tot. jest istnienie nowoczesnych technik, za pomocą kt. można zrobić eksperyment należący do inżynierii społecznej – stworzenie nowego człowieka (rządzący chcieli zmodyfikować człowieka, poprawić go itd.; odrzucili grupy społeczne, gdyż nie pasowały do nowego systemu). Nowoczesna technika jest również potrzebna do uprawiania propagandy.
INSTYTUJA W PAŃSTWIE TOTALITARNYM:
PARTIA – jedna, masowa, hierarchicznie zbudowana, kt. aparat był kompletnie spleciony z biurokracją rządową
w państwie tot. nie można było oddzielić tego co państwowe i partyjne, bo partia podporządkowała sobie państwo.
zbudowana w kształcie piramidy – na szczycie stał wódz,
o charakterze sakralnym – istenienie nauki w kościołach, kt. były wyrazicielami religii monoteistycznei; pisma klasyków – święte księgi Stalina, Mein Kampf; księgi, w kt. można było odnaleźć odp. na wiele ważnych kwestii; odwoływanie się do „świętych” ksiąg przywódców; istnienie świętych i ich kult – budowanie pomników. Rytualny charakter wszelkich zebrań, manifestacji; istnienie kapłanów – sekretarze partii; ekskomunika tych, kt. głosili niewłaściwe teorie, wyklęcie wszystkich tych, kt. prezentowali podlądy uznane za niewłasciwe; herezja – myśli potępiane przez partię np. trockizm; inkwizycja w stosunku do herezji; obietnica zbawienia wiernym w panstwie tot. – zbudowanie raju na ziemi
występowanie systemu terroru, kt. nie tylko wspiera ale i kontroluje rządzących – POLICJA POLITYCZNA – podporządkowana wodzowi pełniła rolę policji, sądu i kata. Decydowała kogo poddać represjom, jeśli miała jakiś sygnał z partii; pozyskiwanie osób do współpracy.
Terror – jeden ze sposobów sprawowania władzy, propaganda itd. Sprawowanie władzy poprzez strach – 100 mln ludzi poniosło śmierć w wyniku terroru komunistycznego.
OBOZY PRACY (OBOZY REDUKCJI SPOŁECZNEJ) – bardzo ważne oblicze stosowania terroru. Zsyłka ludzi do obozów, aby zmianić ich w dobrych obywateli. Policja polityczna pełniła istotną rolę (wspierała rządzących, pełniła rolę sądu i kata). Lata 30 utworzenie tzw. trójki, kt. decydowała o życiu lub smierci ludzi; sądy bez uczestnictwa zainteresowanego (życia ludzkie nie miało większego znaczenia).
PRZYWÓDCA – był alternatywą wobec cerkwii, cara, religii. Kult wodza rewolucji Lenina, kt. stworzył podstawy pod kult Stalina; genialny strateg, myśliciel, kierownik państwa, uczony, jezykoznawca.
IDEOLOGIA – wszechogarniająca, uzasadniająca wyjątkową pozycję monopartii, a monopartia rozbudowywała ideologię. Ideologia była cechą charakterystyczną rzeczywistości w państwie tot. Z ideologizacją życia wiązała się propaganda (propagowanie odp. wzorców) – stworzenie człowika podporządkowanego potrzebom władzy, a środkiem użycia całego szergu czynników służących obróbce człowieka – ma związek z książka Michela Hellera „Maszyna i Śróbki” – jak chartował się człowiek w sys. tot.
Manipulowanie faktami, historią, inwigilacja.
Walka z kościołem – walka z konkurencyjną instytucją i ideologią; duchowni – wrogowie poli; 1929 r. – zwiększona kontrola nad parafiami; propagowano nowe imiona zw. z wydarzeniami państwowymi np. Komuna; stworzenie człowieka, kt. nie czułby potrzeby inności
Cnotą było pozbawienie siebie samodzielnego myślenia
Monopol władzy na stosowanie przymusu; centralne kontrola nad gospodarką
Różnica komunizmu w stos. do krajów azjatyckich.
Sys. komunistyczny - władze zachęcały ludzi do samosądów. Sys. azjatyckie – władze odwoływały się do ludzi bardzo młodych, często dzieci. Charakterystyczne dla Chin, Korei, Kambodży za Pol Pota (nie było klasycznych obozów pracy, bo całe państwo było tak traktowane).
III RZESZA NIEMIECKA
Państwo stanu wyjątkowego, pań. wodzowskie (HURERSTAD) – społ. podporządkowane pewnym rygorom, godzina policyjna, zawieszeniu uległy prawa obywatelskie (można było korzystać o ile jest się przynależnym do narodu – fikcja); Nieobliczalność władzy.
W stos. do ZSRR nie było różnic w funkcjonowaniu monopartii – NSDAP (jedyna partia poli.). W 1934 r. + utworzenie nowego organu, kt. należy traktować jako instytucję – HURER i KANCLERZ. Skupienie uprawnień, kompetencji przywódczych narodu niemieckiego. Jedyny suwerenny organ w Rzeszy. Dysponował realną władzą, sprawowaną za pośrednictwem NSDAP (zawładnęła aparatem państwowym. Zapewniał sobie panowanie ideologiczne.
RÓŻNICE:
Funkcjonowanie instytucji. Policja poli. nie tylko ścigała wrogów systemu, ale także kierowała obozami pracy, obozami śmierci, ścigała także wrogów za granicą;
różny zakres terroru – co wynikało z motywacji ideologicznych. W komunizmie podstawową wartością była klasa robotnicza. Można było wymordowac inne klasy – uprzywilejowana pozycja w poprzednim systemie (ziemianie, przedsiębiorcy, kupcy)
W III Rzeszy podstawową kategorią był naród – można było wymordować inne narody, niewartościowe pod względem rasowym. Mein Kampf – wskazanie kogo należny uznać za Germanów; zróżnicowany stosunek do społ. podczas okupacji niem. (okrótnie wobec Serbów, Chorwatów traktowali jako sojuszników)
Ideologia nieco inaczej lokowała wroga. Represjom były poddawane partie poli., ludzie związani z poprzednim systemem. Zw. Radziecki – ci, co wspierali carat, republikę – dalekoidąca – świadczy o tym liczba osób represjonowanych.
Różny zakres terroru w stosunku do niemców i inny zakres w stos. do własnej elity poli.
Zw. Radziecki 1937 – 1938 – represje dosięgły ponad milion ludzi z szeroko rozumianej elity władzy.
III Rzesza – dwa przypadki – decyzja o czystkach – 1934 r. noc długich noży. rozprawa z SA oraz lipiec 1944 po zamachu na Hitlera represje dotknęły kadrę oficerską.
DALEKI WSCHÓD
Ogromne tempo rozwoju – azjatyckie tygrysy (Chiny – państwo komunistyczne; Japonia – państwo demokratyczne)
Kultura Chin
Chiny mają najdłuższą w dziejach cywilizację 2200 lat p.n.e.
Partia komunistyczna jest kluczowa
konfucjonizm – filozofia, kt. jest zlepkiem różnych podlądów zebranych i przypisanych do jednego myśliciela – Konfucjusza.
paternalistyczny charakter ładu społecznego wyraźnie pozwala na wyodrębnienie lidera, ojca. System ten obowiązuje we wszystkich strukturach i instytucjach.
Obowiązki/powinności względem władzy; przestrzeganie zasad etyki
człowiek wg Konfucjusza to istota lojalna
CO DECYDUJE O SUKCESIE:
paternalistyczna forma życia społecznego – relacja m. członkami rodziny jest przeniesiona na wszystkie inne realcje.
Lojalność wobec członków rodziny przekłada się na lojalność wobec urzędników. Awans wynika z miejsca w hierarchii czyli zasady starszeństwa np. w Chinach partia bardzo starannie przygotowuje wymianę kadr.
zespołowość (odwrotność indywidualizmu) zespół, rodzina, państwo traktowane sa jako wartości nadrzędne, kt. jednostka powinna się podporządkować. Zespołowość ma tez wsparcie w kulcie przodków.
uzasadnienie władzy państwoej nie boskim nadaniem ale racjonalnie.Wychodzono z założenia, że ludzie nie mogą żyć bez jakiegoś rodzaju organizacji. Konfucjusz uznał,że aby sprawować władzę potrzbna jest wiedza i umiejętności. Zakładano, że władza powinna być sprawna i prawa. Powiedzenie „nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe”
tradycjonalizm, poszanowanie norm obyczajowych, reguły zachowania. Tradycja była i jest kluczowa jeżeli chodzi o regulowanie stosunków międzyludzkich. Tradycja to np. roztrzyganie sporów przez straszych, a nie przez prawo.
konformizm przejawia się szczerością wobec własnej spoleczności, nakazuje przemilczeć postawy nieprzyjemne. Konformizm pozwalał praktykowac to wszystko co było sprawdzone.
Naukowe interpretowanie rzeczywistości społecznej „Nie jest ważne czy kot biały czy czarny, ważne żeby łowił myszy.” Wschód był podatny na wiedzę. Społeczeństwa wsch. starają się w sposób naturalny wytłumaczyć.
synkretyzm - polega na łączeniu różnych poglądów filozoficznych i religijnych. Takie podejście jest typowe szczególnie dla wywodzącej się z filozofii konfucjanizmu postawy społeczeństw Dalekiego Wschodu sprzyjającej tolerancji religijnej i panteistycznemu wyznawaniu różnych kultów, włącznie z najbardziej powszechnym kultem przodków uznawanych za opiekuńczych duchów rodu