WIT STWOSZ

XVw. - starcie dwóch pojęć sztuki:

| średniowieczna północ ------------nowożytne południe

| (analityczny naturalizm) (trójwymiar na płaszczyźnie)

|

|

wymiana doświadczeń

ciekawość poznawcza Nie doszło do całkowitego przemieszania!

głębsza wrażliwość

Kraków przed Stwoszem:

Małopolski krąg artystyczny wytwarza się za Kazimierza Wwielkiego (XIVw.). Jest to ośrodek prowincjonalny, uzależniony od wpływów zachodnich.

Zawiązują się cechy rzemieślników, rzeźbiarzy, malarzy, witrażowników, ma miejsce rozwój złotnictwa.

Importujemy z Włoch i Węgier - kontakty z wzorami.

Wsztuce tego czasu dominuje liryzm, wyciszenie ekspresji, dostojeństwo, intymność.

Rzeźby: stojące Madonny

krucyfiksy: XIVw. Jadwigi, kruc. z kościoła św. Marcina, kruc. z fundacji Kazimierza w Niepołomicach.

Wit Stwosz:

ur. ok. 1447r. w Horb (Szwabia)

Zwiedził Górną Nadrenię, południowe Niemcy, miał kontakt ze sztuką Mikołaja Gerhaerta z Lejdy (widoczny wyraźny jego wpływa na Stwosza).

1475r. - pierwszy raz w Krakowie

1477r. - na stałe, za sprawą Elżbiety Rakuszanki, zrzekł się praw miejskich w Norymberdze, zaczął ubiegać się o krakowskie

1483r. - zwolniony z podatkow miejskich za zasługi artystyczne

W Krakowie cieszył się uznaniem władz oraz artystów, ale pobadał także w liczne długi. W czasie prac nad Ołtarzem wykonywał też inne dzieła (m.in. dla cystersów w Jędrzejowie).

1477 - 1489r. - prace nad Ołtarzem Mariackim

1491r. - rzeźbi kamienny krucyfiks do kościoła NMP (południowa nawa) fund. Henryk Slacker (dziś dzieło w barokowym oltarzu z czarnego marmuru)

1492r. - rzeźbi sarkofag Kazimierza Jagiellończyka (kap. świętokrzyska, Wawel), zleciła Elżbieta Rakuszanka

1493r. - umiera prymas Zbigniew Oleśnicki, początek prac nad jego pomnikiem nagrobnym (katedra gnieźnieńska), zamawia rodzina

równocześnie praca nad pomnikiem nagrobnym bpa Piotra z Bnina, fund. Filip Kallimach

1494r. - figury do kościoła Mar. (zlecił Jakub Walendorf) oraz ołtarz rady miejskiej (niezachowany oltarz przed stallami radzieckimi)

1496r. - powrót do Norymbergi

1498r. - rodzina zmarłego Kallimacha zamawia płytę nagrobną, projekt Stworza, odlew w Norymberdze u Piotra Vischera,

następnie burzliwy okres przejściowy - długi, procesy, kary

1514r. - Cesarz Maksymilian I zleca prace nad mauzoleum cesarskim w Ulm - tego dzieła nie zrealizowal, ale protekcja władcy (od 1506r.) pozwoliła mu na kontynuacje pracy, pomimo infamii

1507r. - Figura św. Rocha dla florenckiego S. Annunziata

1510r. - krucyfiks do św. Wawrzyńca w Norymberdze

1513r. - kamienne epitafium dla kościoła w Langenzenn

1516r. - posąg św. Rafała do kościoła Zakonu Kaznodziejskiego

1518r. - Pozdrownie Anielskie do kościoła św. Wawrzyńca, zlecił Antoni Tucher

1520r. - wielki krucyfiks do kościoła NMP, początek prac nad ołtarzem Bożego Narodzenia (tzw. Bamberskim, projekt w zbiorach UJ), na zamowienie własnego syna Andrzeja przeora karmelitów w Norymberdze (reformacja sprawia, że ołtarz trafia do Bambergu)

potem znowu ciężkie lata - procesy, prowadzenie kramu z dewocjonaliami

1533r. - umiera, pogrzebany na cmentarzu św. Jana w Norymberdze, obok A.Durera, P. Vischera, A.Kraffta,

Ołtarz Mariacki:

Idea: wykładnia roli Marii w dziele Odkupienia, suma wiedzy mariologicznej, apoteoza MB, oddanie czci Marii.

Już kilka lat przed rozpoczęciem prac zbierano składki na nowe retabulum oraz stworzono projekt ( nie wiadomo kto, być może Jan Heydecke)

Główną scenę Zaśnięcia i Wniebowzięcia uzupełnia 18 scen rozmieszczonych w dwóch cyklach na skrzydłach nastawy - rozwinięcie wątku macierzyństwa, współmęki i współodkupienia.

Na ruchomych skrzydłach 6 scen radosnych (siódmą jest Koronacja w zwieńczeniu).

Na nieruchomych skrzydłach (6 kwater) i zewnętrznych częściach ruchomych (następne 6) - cykl Wielkanocny. Ich dzisiejszy układ odpowiada pierwotnemu.

Wysokość: 16m, szerokość: 11m.

Równowaga pionów i poziomów, mocny i czysty "rysunek" strefy środkowej wspiera nieco ruchliwa predella a wieńczy lekka ażurowa konstrukcja. Klarowna struktura raczej przywodzi na myśl zrównoważoną kompozycję kwater Giotta w Kaplicy Scrovegnich niż skomplikowaną budowę Ołtarza Gandawskiego braci van Eyck.

Raczej klasycznie niż barokowo.

Nowatorstwo ikonograficzno-formalne tkwi w głównej scenie Zaśnięcie w połączeniu z grupą Wniebowzięcia - idea nadnaturalnego odejścia Marii (nowa formuła kształtująca się w XVw. - klęcząca poza, łagodny gest omdlewania, eliminacja łoża oraz połączenie z Wniebowzięciem nie tylko duszy ale i ciała). Przed ołtarzem Mar. jeszcze występowało łoże, Chrystus trzmał maleńką MB (jej duszę).

Draperie są dynamiczne i jakby samodzielne tworzą prawie ornament. Nie podlega prawom realizmu.

Wykorzystywanie znanych motywów ikonograficznych i formuł, przekształcanie środków wyrazowych według własnych wizji - tworzenie samodzielnego stylu. Przewartościowanie upodobań.

W krakowskim etapie Stwosza widoczne są wpływy Mikolaja z Lejdy, artystow górnoreńskich oraz malarzy flamandzkich, głownie Rogera van der Weydena.

Wpływy Stwosza w Polsce i na Słowacji:

Cechy Stwosza - daleko idący realizm (korzenie bardziej północne niż włsoskie), zupełny brak realizmy w kształtowaniu dynamicznych, żywiołowych dekoracyjnych draperii, drobiazgowość w oddawaniu szczegółów.

Najsilniejsze wpływy zaznaczył Ołtarz Mar.

- poliptyk w Książnicach Wielkich - przedstawienie w środkowej części identyczne, z drobnymi dodatkami (4 św. Dziewice) - takie podobieństwo nie może być przypadkowe,

fund. ksiądz Mikołaj z Koprzywnicy

wyk. malarz i snycerz Michał, ok. lat '90 XVw.

- pentaptyk w kościele śś. Stanisława i Wacława w Świdnicy - figura Marii w Zaśnięciu jest wyraźna repliką, apostołowie również budzą skojarzenia, ale nie Jakub trzyma Marię, ale Jan.

wyk. nieznany artysta, ok. 1492r.

- pentaptyk w Czerninie - grupa Koronacji Marii jakby spłaszczona wersja górnej części stwoszowskiego dzieła + muzykujące aniołki

ok. 1505r.

- ołtarz katedry w Spiskiej Kapitule (Słowacja) - naśladownictwo Koronacji MB

ok.1499r.

- rzeźba MB z Koszyc (obecnie muzeum w Budapeszcie) - powtórka figury MB Stwosza oraz apostołów

- oltarz w kościele św. Jakuba w Lewoczy (Słowacja) - MB w Adoracji Dzieciątka powtarza tą krakowską w lustrzanym odbiciu (czyli tak jak w projekcie ołtarza bamberskiego), figura św. Jakuba przypomina stwoszowskiego św. Rocha

wyk. Paweł z Lewoczy

- tryptyk do kap. Jana Olbratcha (dziś Muzeum Metropolitalne) - płaskorzeźby Zmartwychwstania, Modlitwy w Ogrojcu, Opłakiwania, z uproszczeniami ale nawiązują do dzieł Stwosza

- krucyfiks z klasztoru Prezentek w Krakowie - Chrystus Ukrzyżowany przypomina tego z kwater poliptyku

- poliptyk z Lusiny - typ Zaśnięcia w kwaterze podobny do Stwoszowego,

wyk. artysta nieznany

- figura MB z Dzieciątkiem z kościoła w Grybowie (dziś MN Krk) - podobieństwo do Madonny z domu Wita w Norymberdze z ok. 1500r.

- krucyfiks z łuku tęczowego NMP w Krk - zdradza cechy podobieństwa z krucyfiksem z nawy południowej oraz (w draperii) z oltarzem

Gotycki barok - schyłek gotyku (czyli formy dynamiczne, niespokojne, bujne, ekspresyjne)