Istnieje wiele kryteriów według których klasyfikujemy organizacje międzynarodowe.
Możemy przeprowadzić podział ze względu na:
sposób powstania organizacji (stworzona z inicjatywy jednego państwa, grupy państw, innej organizacji międzynarodowej);
jej charakter terytorialny(międzynarodowa, regionalna)
Aby doprowadzić do powstania organizacji inicjator musi zorganizować:
konferencję założycielską na której:
a) podpisany zostanie jej statut;
b) założony zostanie komitet organizacyjny, odpowiedzialny miedzy innymi za zwołanie sesji organu plenarnego mającej powstać organizacji (uwarunkowane to jest ewentualną ratyfikacją statutu) , konieczne jest również przygotowanie regulaminu wewnętrznego.
Zdefiniowanie projektu statutu przyszłej organizacji Po podpisaniu statut przechowywany jest przez depozytariusza, którym zazwyczaj wyznaczany jest podmiot inicjujący powstanie organizacji. Następnie kopie statutu rozsyłane są przez depozytariusza wszystkim uczestnikom konferencji. Statut winien zostać przyjęty zgodnie ze stosowaną procedurą charakteryzującą przyjmowanie umów o charakterze międzynarodowym.
Aby statut mógł być uważany za legalnie przyjęty konieczne jest spełnienie kilku warunków, a między nimi:
musi zostać zachowana zasada jednomyślności przy ratyfikacji tego dokumentu;
musi zostać zachowany wymóg ilościowy (9 jak np. przy przyjmowaniu statutu WHO);
konieczny jest również wymóg jakościowy (spełnienie określonych warunków przez podmioty wstępujące do organizacji, np. określenie jakie kraje są zobowiązane do przyjęcia statutu;
wreszcie wymóg mieszany ( ilościowo- jakościowy). Statut dla swej ważności musi przejść proces ratyfikacji zarówno przez określoną ilość krajów, jak i przez określone kraje ( EBOiR na przykład- istnieje następujący wymóg: kraje w 60 procent tworzące kapitał i dwa kraje Europy Środkowo- Wschodniej)
statut organizacji międzynarodowej
Statut jest umową międzynarodową, która jest bazą prawno- instytucjonalną dla funkcjonowania organizacji międzynarodowej. Do tego, by taka organizacja mogła w ogóle zaistnieć umowa tego typu, jaka jest statut musi być podpisana przez co najmniej trzy kraje. Statut jest umową zgodną z prawem traktatu, a więc treść jej nie przewiduje zaistnienia możliwości zastrzeżeń do norm konstytuujących organizację i nie wprowadza ich również
( ich tez) do norm konstytucyjnych. Statut wchodzi w życie dopiero w momencie jego ratyfikacji.
Normy statutowe - zawarty jest w nich cel organizacji, struktura instytucjonalno- prawna oraz funkcje organizacji międzynarodowej. Wyróżniamy następujące normy statutowe:
1) normy konstytucyjne - muszą się znaleźć w statucie i określają :
- zasady nabywania członkostwa
- zasady ratyfikacji statutu i jego zmiany
- zasady tworzenia budżetu lub kapitału zakładowego
- prawa i obowiązki krajów członkowskich
normy techniczne - wszystkie zapisy potwierdzające dorozumiane uprawnienia organów organizacji międzynarodowej .
Rewizja statutu - zmiana statutu podczas istnienia organizacji. W statucie mogą być zapisy, które określają w jaki sposób zmiana ma się odbywać, jeżeli takiego zapisu nie ma, wówczas uznaje się, że wymagana jest jednomyślność krajów członkowskich. (OECD, EFTA)
Jeżeli w statucie jest stosowny zapis, wówczas zmiany dokonuje organ plenarny większością 2/3 głosów, bądź też dokonywana jest ratyfikacja zmiany przez odpowiednio określoną ilość krajów członkowskich
Statut zmieniony w ten sposób obowiązuje wszystkie kraje członkowskie organizacji. Nie mają one prawa takiej zmiany nie przyjąć.
Statuty często powodują spory proceduralne, w związku z tym także częstym zjawiskiem są spory i dyskusje zarówno miedzy krajami członkowskimi, jak i organami tworzącymi organizacje międzynarodową. Statuty powinny regulować w swoich zapisach także takie możliwości, jeśli jednak stosownych zapisów nie ma strony rozwiązują sytuacje konfliktowe poprzez:
1) rokowania (negocjacje)
2) mediacje (pośrednictwo)
3) koncyliację - koncyliator wydaje wyrok, jednak zainteresowane strony nie są zobligowane do jego akceptacji.
4) arbitraż
5) sąd międzynarodowy
Zazwyczaj w statutach znajdują się jednak stosowne zapisy, które regulują sposób rozwiązywania sporów, poprzez działania:
- organów plenarnych organizacji międzynarodowej (FAO)
- arbitrażu lub sądu międzynarodowego (UNESCO)
- arbitrażowe lub sądowe (sąd międzynarodowy), stronom pozostaje jednak prawo swobody w sposobie postępowania, zaakceptowaniu bądź też odrzuceniu decyzji (WHO; Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości)
Klasyfikacja organizacji międzynarodowych:
charakter (terytorialny) organizacji:
a) międzynarodowe ( skład ich stanowią państwa, a właściwie przedstawicieli tych państw, którzy muszą działać zgodnie z wytycznymi swoich rządów). DO organizacji tego typu zaliczamy WE, EFT-ę, EBJ, EBOiR oraz WE
b) pozarządowe( w ich skład wchodzą osoby fizyczne lub prawne, np. związki lub stowarzyszenia. Tego typu organizacjami są: FIFA, IATA, AISEC, czy też PENCLUB
kryterium dostępności państw do danej organizacji międzynarodowej
a) organizacje powszechne- statut gwarantuje dostęp wszystkim krajom. Zaliczamy do tej kategorii organizacji międzynarodowych:
- ONZ - Organizacja Narodów Zjednoczonych i cały system narodów Zjednoczonych
- FAO - Organizacja ds. wyżywienia i rolnictwa
- WHO - Światowa Organizacja Zdrowia
- IBRD - Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju
- IFC - Międzynarodowa Korporacja Finansowa
- IDA - Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju
- ILO - Międzynarodowa Organizacja Pracy
- IMO - Międzynarodowa Organizacja Morska
- ICAMO - Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego
- LINDO - Organizacja N.Z. ds. Rozwoju Przemysłu
- UNESCO - Organizacja N.Z. ds. Edukacji, Nauki i Kultury
- IAEA - Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej
- GATT/WTO - Układ ogólny w sprawie taryf, ceł i handlu / Światowa Organizacja Handlu
organizacje regionalne (grupowe) - statut wyraźnie definiuje jakie kraje mogą zostać
członkami tych organizacji. Do tej grupy możemy zaliczyć takie organizacje jak:
- UE
- EWG
- Euratom- Europejska Wspólnota Energii Atomowej
- EWWiS
- EFTA - Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu - tylko kraje europejskie
Organizacje te charakteryzują się określonym stopniem wyspecjalizowania, posiadaniem statutów, struktury organizacyjnej, która pozwala im działać i rozwijać się. Organizacje tego typu posiadają umowy specjalne dotyczące współpracy z ONZ
Statusu organizacji międzynarodowych nie posiadają korporacje międzynarodowe, jak również konferencje, tak jak na przykład: UNCTAD - Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju, czy też Programy, takie jak: UNOP - Program Rozwoju Narodów Zjednoczonych.
3. podział organizacji międzynarodowych ze względu na charakter ich władz. Rozróżniamy:
a) międzynarodowe ( głosowanie wg kryterium jednogłośności; decyzje mają formę zaleceń, a więc nie mają charakteru wiążącego prawnie, np. ONZ)
ponadnarodowe ( głosowanie większościowe; decyzje mają charakter wiążący, wszystkie Wspólnoty Europejskie, obecnie UE)
zakres kompetencji przedmiotowych
a) o kompetencjach ogólnych (ONZ)
b) o kompetencjach specjalnych (EFTA- gospodarka, NATO- wojskowe, UNESCO- kultura)
Organizacje integracyjne:
1) strefy wolnego handlu
a) zniesienie ceł, a także ograniczeń ilościowych między krajami członkowskimi,
b) własna polityka celna na zewnątrz np. EFTA, CEFTA, NAFTA;
2) unia celna
a) zniesienie ceł i ograniczeń ilościowych między krajami członkowskimi,
b) wspólna taryfa celna wobec krajów trzecich;
np. Pakt Andyjski;
3) wspólny rynek
a) zniesienie ceł i ograniczeń ilościowych między krajami członkowskimi
b) wspólna taryfa celna dla krajów trzecich,
c) swoboda przepływu kapitału i usług oraz siły roboczej;
4) unia gospodarcza
a) zniesienie ceł i ograniczeń ilościowych między krajami członkowskimi,
b) wspólna taryfa celna dla krajów trzecich,
c) swoboda przepływu kapitału i usług, a także siły roboczej,
d) koordynacja polityki gospodarczej organizacji;
5) unia gospodarczo-monetarna
a) zniesienie ceł i ograniczeń ilościowych między krajami członkowskimi,
b) wspólna taryfa celna dla krajów trzecich,
c) swoboda przepływu kapitału, siły roboczej oraz usług,
d) koordynacja polityki gospodarczej organizacji,
e) koordynacja polityki monetarnej;
6) unia polityczna
członkostwo w organizacji międzynarodowej
Wyróżniamy:
1) Członkostwo pełne
pierwotne - wszystkie kraje które podpisały i ratyfikowały statut przed ukonstytuowaniem się organizacji;
nabyte - wszystkie kraje które przystąpiły do organizacji międzynarodowej później
2) Członkostwo niepełne
stowarzyszenie
status obserwatora
W największej organizacji międzynarodowej świata- ONZ, nabycie członkostwa wymaga decyzji Rady Bezpieczeństwa oraz dodatkowo przyjęcia tej decyzji przez Zgromadzenie Ogólne ONZ większością 2/3 głosów
Zasady takie określa:
statut;
decyzja organu plenarnego organizacji międzynarodowej;
umowa międzynarodowa zawarta przez organizacje międzynarodową z krajem, bądź też grupą krajów
rodzaje stowarzyszenia
1) Stowarzyszenie terytoriów zależnych. Ten rodzaj stowarzyszenia przewidują m. in. takie organizacje jak EWG, UNESCO, WHO, FAO. Terytorium( kraj) zależny staje się automatycznie pełnoprawnym członkiem organizacji wówczas, gdy pełnię praw członkowskich posiada metropolia.
2) Stowarzyszenie może nastąpić również pod warunkiem przejścia przez podmiot aspirujący do stowarzyszenia przez tzw. okres kandydacki ( tego typu organizacją międzynarodową jest np. GATT).
3) Stowarzyszenie kraju dążącego do uzyskania statusu pełnego członka danej organizacji międzynarodowej, który musi przejść okres dostosowania gospodarczego. Zazwyczaj kraj kandydujący jest wówczas wspomagany finansowo przez tę organizację. Działo się tak np. przy akcesji do EWG Grecji. Odpowiednie układy zostały też podpisane przez kandydujące do Unii europejskiej kraje Europy Środkowo- Wschodniej. Polska podpisała, podobnie jak Czechy, Węgry, Słowacja, Słowenia, Litwa, Łotwa i Estonia- tzw. Układy Europejskie. Unia przeznaczała na pomoc przedakcesyjną dla tych krajów- początkowo dla Węgier i Polski środki finansowe z tworzonych przez siebie na ten cel funduszy- PHARE I , potem PHARE II.
4) Istnieje jeszcze jeden rodzaj stowarzyszenia, który możemy nazwać stowarzyszeniem częściowym. Przykładem jest tu np. stowarzyszenie Finlandii z EFT- ą. Taka umowa stowarzyszeniowa polega na zainicjowaniem współpracy podmiotu zainteresowanego z daną organizacją międzynarodową jedynie w pewnej, określonej dziedzinie. Kraj ten jednocześnie nie ma na celu zintegrowania się z tą organizacją, nie dąży do przyjęcia go do tej organizacji, z którą podjął współpracę.
Cechą charakterystyczną umowy stowarzyszenia jest fakt nieuczestniczenia podmiotu stowarzyszonego w procesie podejmowania decyzji w łonie organizacji międzynarodowej, z która jest stowarzyszony, nie ma też prawa głosu, nie uczestniczy również w sesji instytucji tych organizacji.
Status obserwatora może dotyczyć różnych podmiotów, może to być dany kraj, grupa krajów lub też inna organizacja. Podstawę prawną kooperacji tego typu jest statut organizacji, jej regulamin wewnętrzny bądź też uchwała podjęta przez stosowny organ organizacji, zazwyczaj chodzi tu o organ plenarny.
Status obserwatora:
nabywany jest poprzez złożenie odpowiedniego wniosku, a następnie przez rozpatrzenie go przez organ plenarny organizacji. Możliwe jest również nabycie statusu w sposób automatyczny, gdy kraj spełnia określone warunki (np. w UNIDO);
uprawnia do prawa głosu oraz do wglądu w dokumentację organizacji międzynarodowej.(chodzi tu o dokumenty oficjalne, takie jak decyzje oraz rozporządzenia);
status obserwatora upoważnia do utworzenia przedstawiciela, tzw. misji przy siedzibie organizacji międzynarodowej;
kraj posiadający status obserwatora ma również prawo do uczestniczenia w sesjach plenarnych.
Szczególny status wprowadziła Rada Europy. Jest to kategoria tzw. gościa specjalnego. Została ona utworzona ze względu na aspirujące do pełnego członkostwa w tej organizacji międzynarodowej kraje europy Środkowo- Wschodniej. Status ten upoważniał przedstawicieli tych krajów do prawa głosu oraz obecności w czasie sesji.
Różne regulacje, w zależności od organizacji przewidują możliwość wystąpienia podmiotu (kraju) z jej szeregów. Odbywa się to zazwyczaj poprzez złożenie przez zainteresowanego odpowiedniego wniosku (noty) do sekretariatu lub organu plenarnego organizacji.
I tak np. EFTA wymaga rocznego okresu wypowiedzenia, a EBOiR półrocznego. Właściwie nie przewiduje się możliwości wystąpienia ze Wspólnot, Europejskich (UE) ze względu na znaczny stopień zintegrowania krajów z tą organizacją ( np. przez porządek prawny).
Zawieszenie członkostwa
Organizacja międzynarodowa zawiesza podmiot- kraj, w prawach członkostwa wówczas, gdy nie wypełnia on określonych zobowiązań względem organizacji, np. nie uiszcza składek członkowskich. Zwieszenie takie polega na pozbawieniu kraju objętego tą sankcją prawa głosu (określony termin). Jeżeli do tego czasu kraj nie wypełni zobowiązań zostaje wykluczony z organizacji. (stało się tak np. z Czechosłowacją, która została wykluczona z MFW).
Nieaktywne członkostwo
Mamy z nim do czynienia, gdy kraj wnioskujący o to składa stosowną notę o wystąpienie. Wniosek ten może zostać przyjęty, dlatego, że kraj ten nie wywiązywał się ze zobowiązań finansowych względem organizacji międzynarodowej do której należał. Działo się tak dlatego, że kraj nie uważał się za członka organizacji, natomiast organizacja- przeciwnie.
Delegacja kraju
Skład delegacji jest ustalany przez kraj członkowski, konkretna decyzję w tym zakresie podejmuje głowa państwa, premier, bądź też minister spraw zagranicznych.
Delegaci posiadają pełny immunitet w zakresie prawa cywilnego oraz karnego, natomiast w dziedzinie prawa administracyjnego jest ograniczony jedynie do funkcji wykonywanych przez te osoby.
Uprawnieniem każdego kraju członkowskiego jest tworzenie misji dyplomatycznej przy organizacji międzynarodowej do której należy.
Oczywiście dzieje się to również w odwrotnym kierunku- tzn. organizacja międzynarodowa ma prawo tworzyć także swoje przedstawicielstwo w krajach należących do niej oraz krajach trzecich.
Proces decyzyjny w organizacji międzynarodowej:
Charakteryzując proces decyzyjny w organizacjach międzynarodowych musimy przyjrzeć się funkcjonowaniu ich organów, procedurom i wydawanym przez organy aktom prawnym.
1) organy
międzyrządowe (skład ich stanowią jak sama nazwa wskazuje przedstawiciele rządów)
walne zgromadzenie- są to instytucje, w których reprezentowane są wszystkie kraje członkowskie. Grupują m. in. ministrów rządów państw członkowskich.
Decyzje w takim gronie podejmowane są zwykłą lub też kwalifikowaną większością głosów, a dotyczą spraw zasadniczych takich jak np. nabywanie członkostwa, zawieszenie członkostwa, wykluczenie z organizacji, potwierdzenie decyzji kraju członkowskiego o wystąpieniu z organizacji, czy też zmiany w statutach organizacji oraz sprawy budżetowe.
Posiedzenia tego typu odbywają się średnio raz w roku albo nawet rzadziej (ICAO).
Komitet Wykonawczy- odbywa sesje dwa razy w roku- możliwe są sesje nadzwyczajne, gdy wymaga tego określona sytuacja. Komitet Wykonawczy zajmuje się również nadzorowaniem prac Sekretariatu. W organizacjach typu powszechnego są to organy o ograniczonym zakresie.
organy administracyjne - składają się na ich strukturę: Sekretarz Generalny i Sekretariat ( Komisja Europejska w Unii Europejskiej).
Sekretarz Generalny to funkcjonariusz międzynarodowym najwyższej rangi. Przyjmuje on jednoosobową odpowiedzialność za pracę sekretariatu. Zatrudnia jego personel. Do jego obowiązków należy również składanie sprawozdań z pracy Sekretariatu ma forum wlanego zgromadzenia organizacji. Przewidziana jest możliwość uczestnictwa Sekretarza Generalnego w sesjach organów międzynarodowych. Kadencja Sekretarza trwa średnio pięć do sześciu lat. Sekretarz generalny to funkcja nieodwoływalna. Inni funkcjonariusze międzynarodowi to m. in.: sekretarze, zastępcy, dyrektorzy departamentów. Są zatrudniani w oparciu o umowę międzynarodową, na okres pełnej kadencji, ich status w organizacji przewiduje obowiązek reprezentowania interesów wszystkich krajów członkowskich na równych warunkach. Posiadają immunitet.
c) organy parlamentarne - charakterystyczne są dla takich organizacji jak między innymi:
UE,
Rada Europy,
Rada Nordycka,
NATO,
Unia Zachodnioeuropejska.
Organy parlamentarne mają głównie zadania kontrolne w procesie podejmowania decyzji.
sposoby podejmowania decyzji:
- jednomyślność (organizacje regionalne- finansowanie UE; członkostwo pełne; decyzje o zmianie statutu);
- głosowanie większościowe;
- głosowania ważone - różny przydział głosów dla poszczególnych krajów w zależności od odpowiednich kryteriów ( np. UE - liczba głosów zależy od PKB, poziomu rozwoju gospodarki i liczby mieszkańców). Kraje, które są najmocniejsze tym samym uzyskują największy wpływ na sprawy organizacji.
konsensus- polega na prowadzeniu przez zainteresowane kraje negocjacji aż do momentu osiągnięcia porozumienia satysfakcjonującego strony
2) procedury
3) rodzaje aktów prawnych
Wyróżniamy dwa typy budżetów:
1) Budżety administracyjne- składki krajów członkowskich
2) Budżety operacyjne - działalność operacyjna i usługowa (np. dotacje osób prawnych i fizycznych).
operacyjne - świadczenie różnego rodzaju usług przy pomocy posiadanych zasobów;
regulacyjne - tworzenie norm i regulaminów organizacji międzynarodowej, do których
powinny się stosować państwa członkowskie;
kontrolne:
kontrolowanie przestrzegania przez kraje członkowskie statutów, organizacji międzynarodowych oraz ewentualne decyzje o zastosowaniu wobec nich sankcji;
badanie faktów które miały miejsce wcześniej w danym kraju - kraj ten musi wyrazić na zgodę na takie działanie organizacji (śledztwo);
misja obserwacyjna- badanie danego zjawiska w trakcie jego zaistnienia- trwania (konieczne jest każdorazowe wydanie zgody kraju na to działanie organizacji międzynarodowej);
inspekcja- organizacja międzynarodowa przeprowadza regularne kontrole w krajach członkowskich wg kryterium obszaru swojej działalności (kraj przed przystąpieniem do danej organizacji międzynarodowej wyraża na to zgodę)
Istnienie tej największej w historii powszechnej organizacji międzynarodowej zapoczątkowała Karta Atlantycka, podpisana w 1941 roku przez Wielka Brytanię oraz Stany Zjednoczone, które to zadeklarowały dążenie do pokojowego rozwiązywania konfliktów oraz uznania samostanowienia krajów. W 1942 roku deklarację Narodów Zjednoczonych podpisało 76 krajów. Możliwość utworzenia tej organizacji stała się m. in. przedmiotem obrad konferencji w Teheranie w 1943 roku. W 1945 roku, dokładnie 24 października, w San Francisco doszło do konferencji założycielskiej ONZ. Twórcą projektu organizacji był amerykański prezydent Franklin D. Roosevelt, a nazwy- premier Wielkiej Brytanii- Winston Churchill.. W 1944 roku doszło w Waszyngtonie do spotkania przedstawicieli USA, Wielkiej Brytanii, ZSRR, Chin oraz Francji, na którym przedyskutowano szczegóły projektu przyszłej ONZ. W październiku Karta została ratyfikowana. W konferencji tej udział wzięło 46 krajów. Podpisały one deklarację- uczyniły to również Ukraińska i Białoruska SSR oraz Argentyna. Za członków pierwotnych uważa się 51 krajów założycielskich.
Obecna liczba członków to 192 (członkiem ONZ nie jest m. in. Watykan, który posiada status obserwatora).
Kraj zainteresowany nabywa członkostwo w ONZ zgodnie z wymogami zalecenia Rady Bezpieczeństwa (9 głosów za i brak weta któregokolwiek z 5 członków Rady ). Państwo członkowskie może być usunięte z ONZ jeżeli narusza permanentnie i łamie zasady zapisane w Karcie Narodów Zjednoczonych. Do takiej sytuacji jeszcze nie doszło. Jest również możliwość zawieszenia kraju w prawach członkowskich- może być ona podjęta większością 2/3 głosów przez Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa. Istnieje również możliwość wystąpienia z ONZ na mocy jednostronnej decyzji kraju członkowskiego. Do tej pory zdarzyło się to tylko raz- w 1965 z ONZ wystąpiła Indonezja, by już w następnym roku ponownie stać się krajem członkowskim ONZ.
Główną siedzibą ONZ jest Nowy Jork, europejską- Genewa.
Źródła finansowania ONZ.
Budżet administracyjny tej organizacji tworzony jest w oparciu o PKB i PKB per capita. Składki ustala specjalna komisja na okres trzyletni.( ok. 2 miliardy dolarów). .Istnieje również zasada, według której nie może zaistnieć sytuacja, że jeden kraj będzie tworzył więcej niż ¼ budżetu, z drugiej strony kwota udziału danego kraju w budżecie nie może być mniejsza niż 0, 01 procent.
Zgromadzenie Ogólne raz w roku odbywa sesję zwyczajną, której przebieg jest następujący: debata ogólna- podczas niej prezydium Zgromadzenia Ogólnego przydziela sprawy poszczególnym komitetom, które są organami pomocniczymi organów Zgromadzenia Ogólnego. Komitety następnie opracowują projekty, po czym przedstawiają je Zgromadzeniu Ogólnemu. Konkretne decyzje są podejmowane podczas debaty ogólnej. Decyzję zapadają zazwyczaj zwykłą większością głosów.
Wymagana jest też większość 2/3 oddanych głosów dla decyzji dotyczących najważniejszych spraw, takich jak zalecenia w sprawach pokoju, bezpieczeństwa, budżetu, wyboru niestałych członków Rady, wyboru członków Rady Gospodarczej i Społecznej, wyboru członków Rady Powierniczej, przyjęcia nowych członków do Organizacji, zawieszenia w korzystaniu z praw i przywilejów członkowskich, czy też wykluczenia krajów członkowskich z ONZ.
Delegacje krajowe na sesję zwyczajną nie mogą przekraczać liczby pięciu osób, przy czym każda delegacja niezależnie od swojej liczebności posiada tylko jeden głos. Praktyka ONZ oprócz sesji zwyczajnych przewiduje również dwie sesje specjalne (zwoływane są w okresie trzymiesięcznym od zgłoszenia ich Zgromadzeniu Ogólnemu przez Radę Bezpieczeństwa albo większość krajów członkowskich. Sesja taka może być również zwołana na wniosek jednego kraju członkowskiego. (przedmiotem obrad takich sesji są zazwyczaj kryzysy ekonomiczne). Istnieje również możliwość zwoływania sesji specjalnych nadzwyczajnych. Dotychczas odbyło się 24 takich sesji. Zwoływane są one w bardzo krótkim okresie, 24- godzinnym (na podstawie rezolucji Uniting for Peace). Wnioskuje o ich zwołanie Rada Bezpieczeństwa ONZ albo kraj członkowski- tylko w przypadkach istotnego zagrożenia dla zachowania pokoju.
Jest najważniejszym organem ONZ.
Jej skład stanowi 15 członków, w tym: 5- to stali członkowie. Są to takie kraje jak: Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Rosja, Chiny oraz Francja. Następną dziesiątkę stanowią członkowie zmienni (co 2 lata), wybierani zgodnie z kryterium regionalnym. Pięć miejsc przewidzianych jest dla Azji, Afryki, dwa dla Ameryki Łacińskiej, 2 dla Europy Zachodniej i jedno dla Europy Środkowej. Obecnie trwają pracę nad ewentualną reformą tego gremium. Istnieją postulaty dotyczące poszerzenia składu, np. o Niemcy, Japonię, Indie albo Brazylię. Powstała też koncepcja członków pół-stałych RB, dla mocarstw regionalnych (np. Nigeria w Afryce, Włochy- w Europie).
Decyzję w RB zapadają większością 9 głosów- warunkiem jest jednak, że piątka członków stałych będzie również za podjęciem danej decyzji. Państwa "piątki" są więc uprzywilejowane. W sprawach proceduralnych decyzje zapadają również większością 9 głosów, jednak już bez konieczności jednomyślnej zgody "piątki".
Najważniejszym zadaniem tego organu jest kontrolowanie sytuacji na świecie pod kątem ewentualnych konfliktów. Rada Bezpieczeństwa przyjmuje odpowiedzialność za utrzymanie pokoju na świecie. W ramach tych uprawnień może podejmować również stosowne decyzje dotyczące kontroli zbrojeń.
Organ ten tworzy 54 członków. W tym:
Afryka- 14
Europa Zachodnia, Stany Zjednoczone, Kanada- 13
Azja- 12
Ameryka Południowa- 10
Europa Środkowo- Wschodnia- 6
Rada ta zajmuje się jak już sama nazwa wskazuje sprawami gospodarczymi, społecznymi, również tymi z zakresu praw człowieka oraz kultury. Współpracuje z organizacjami wyspecjalizowanymi oraz pozarządowymi, nadzoruje podpisywanie różnego typu koncesji w handlu światowym. Jej zadaniem jest również współpraca z Radą Bezpieczeństwa ONZ, jeżeli sytuacja( niestabilność polityczna zagrażająca pokojowi) tego wymaga.
Organami pomocnicze Rady Gospodarczo- Społecznej to: Europejska Komisja Gospodarcza i Rada Powiernicza.
Inne organy tworzące strukturę instytucjonalną ONZ to:
Rada Powiernicza;
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości;
Sekretariat ( przewodniczy mu Sekretarz Generalny ONZ, obecnie Kofi Annan)
(ang. International Monetary Fund, IMF).
Siedzibą Międzynarodowego Funduszu Walutowego jest Waszyngton.
MFW jest niezależną organizacją międzynarodową działającą w ramach ONZ. Zajmuje się m. in. polityką ekonomiczną. Jej główna działalność skupia się na kredytowaniu. Wspomaga rozwój biedniejszych krajów, które zobowiązane są przeprowadzić konieczne reformy. Skupia obecnie 184 państwa. Potrzeba zaistnienia takiej organizacji pojawiła się już w latach 30. XX wieku. Konieczne stało się prowadzenie polityki regulowania rynku finansowego i walutowego.
MFW powstał w dniach 1- 22 lipca 1944 roku, na konferencji w Bretton Woods w USA. Udział w niej wzięli przedstawiciele 44 państw. Ratyfikacja nie była zadaniem łatwym. Aby organizacja mogła zostać powołana do życia konieczna była ratyfikacja przez państwa posiadające 80 % kapitału zakładowego. Pierwszych operacji dokonano w 1947 roku. Pod koniec lat 50 Fundusz uaktywnił swoją działalność. Początek lat 60. to niekorzystne tendencje w światowym rozwoju gospodarczym( m. in. inflacje, kryzysy gospodarcze, deficyt w bilansach)
Jeżeli państwo członkowskie nie płaci składek organ plenarny MFW może zawiesić to państwo w prawach głosu. Decyzja taka podejmowana jest większością 70% głosów.
Członkiem Organizacji może zostać kraj wypełniający obowiązki, który wynikają ze statutu MFW. Zgodę na wstąpienie do Funduszu musi wyrazić organ plenarny. Charakterystyczną cechą tej organizacji jest fakt posiadania decydujących głosów przez państwa najbogatsze.
Każdy kraj otrzymuje 250 głosów + 1 głos za każde 100 tys. SDR. System głosowania- to głosowanie wg kryteriów ważonych. Od kwoty składki członkowskiej uzależniona jest ilość głosów oraz wielkość kredytu, który dane państwo członkowskie chce zaciągnąć w MFW. Kwota składki jest zmieniana w cyklu pięcioletnim. Czyni to organ plenarny. Na kwotę tę składają się:
22,7% (1) + 77,3 % - takie proporcje zachodzą od 92 roku
- część wpłacana w SDR lub walucie wymienialnej - tzw. transza rezerwowa
- część wpłacana w walucie krajowej
Z funduszu wystąpiły m. in. w roku 1950 - Polska, w 1954- Czechosłowacja, w 1964 roku- Kuba. W 1992 roku do MFW przystąpiła Szwajcaria.
Organy
Rada Gubernatorów
Główny organ plenarny. Złożony jest z gubernatorów i ich zastępców- jest to liczba: 181x 2. Gubernatorzy to ministrowie finansów albo prezesi banków centralnych.
Ich główne zadania to:
- sprawy członkowskie;
- zatwierdzanie zmian statutowych;
- sprawy z zakresu budżetu.
Sesje zwyczajne odbywają się raz do roku. Przedmiotem ich obrad są sprawy rynku międzynarodowego- m. in. przegląd sytuacji finansowej. Sesje nadzwyczajne zwoływane są n życzenie przedstawione przynajmniej przez 15 członków albo przez członków dysponujących 25 % głosów. Miejscem odbywanie sesji jest Waszyngton. Istnieje zasad wg której co trzecia sesja odbywa się na terytorium innego kraju członkowskiego.
Rada Wykonawcza (Administracyjna)
Skład jej stanowi 24 dyrektorów generalnych oraz ich zastępców, którzy mają prawo głosowania podczas nieobecności dyrektorów.
Tylko 6 dyrektorów posiada status dyrektorów stałych- wywodzą się oni z 6 krajów wpłacających najwyższe stawki. Osiemnastu kolejnych jest wybieranych na kadencję dwuletnią. Nie ma wytycznych statutowych, które wskazywałyby na ilość sesji, które musi, czy też powinna odbyć. Rada zbiera się tak często jak jest to niezbędne dla wykonywania jej zadań, a więc zajmowania się bieżącymi sprawami organizacji.
Komitet Tymczasowy
Inicjuje zmiany statutowe. Składa się z 24 członków w randze ministrów. Ministrowie posiadają 7 doradców (każdy). Zadanie komitetu, to głównie badanie sytuacji finansowej. Zbiera się dwa razy do roku.
Komitet Rozwoju
Struktura organizacyjna podobna do Komitetu Tymczasowego.
Jego główne zadanie to opracowywanie oraz zalecanie środków, które mają na celu pomoc krajom słabiej rozwiniętym. Ma za zadanie opracowywanie i zalecanie środków zmierzających do udzielenia pomocy krajom słabo rozwiniętym
Sekretariat
Na czele tego organu stoi dyrektor generalny, wybierany na pięcioletnią kadencję. Może zostać wybrany dwukrotnie. Zadania dyrektora i jego uprawnienia:
reprezentuje organizację na zewnątrz;
jest kierownikiem personelu Sekretariatu;
ma prawo uczestnictwa w sesjach Sekretariatu;
zatwierdza raporty.
Funkcja ta ma charakter międzynarodowy. Dyrektor jako funkcjonariusz międzynarodowy jest niezależny od kraju swojego pochodzenia, niezależny politycznie- działa tylko dla organizacji, jest wyposażony w stosowne immunitety. Po zakończeniu kadencji otrzymuje stałą emeryturę.
Departamenty
Powoływane są w celu zajmowania się sprawami operacyjno- finansowymi.
Mechanizm podejmowania decyzji:
Najważniejsze decyzje wymagają 85% głosów (statut, sprawy członkowskie, sprawy budżetowe);
Zawieszenie państwa członkowskiego w prawach do głosowania, ustalanie oprocentowanie od kredytu, ustalanie oprocentowania od sum utrzymywanych na koncie MFW- 70% głosów;
zwykła większość głosów
Cele MFW
Zasadnicze cele przedstawiają się następująco:
- konsultacje, negocjacje oraz badania w dziedzinie finansów międzynarodowych;
- stabilizowanie kursów walut oraz zasad międzynarodowej polityki finansowej;
- dążenie do stworzenia wielostronnego systemu płatności i rozliczeń bieżących;
- dostarczanie odpowiednich środków finansowych w celu wyrównania nierównowagi w bilansie płatniczym
- eliminowanie ograniczeń wymiany walutowej
operacyjna, organizacyjna- skierowanie odpowiednich środków finansowych do krajów członkowskich w celu przestrzegania przez nie zasad statutowych MFW;
regulacyjna- negocjacje, konsultacje, badania z zakresu finansów międzynarodowych;
kontrolna- poprzez misje eksperckie badające rzeczywiste przestrzeganie przez kraje członkowskie norm statutowych oraz reguł postępowania.
MFW- udziela pożyczek w dwóch formach:
bezwarunkowej oraz
warunkowej
- bezwarunkowe- pożyczki na każde żądanie kraju członkowskiego nieograniczone do wysokości transzy rezerwowej;
- warunkowe - pozostałe
Mechanizm:
Celem udzielania pożyczek jest przede wszystkim konieczność zachowania, bądź też przywrócenia równowagi bilansu płatniczego. Odbywa się to na następujących zasadach "technicznych":
kraj- pożyczkobiorca kupuje za własną walutę SDR bądź walutę obcą na zasadzie ekwiwalentnej
zwiększeniu, tym samym, ulega ilość waluty pożyczonej, zmniejszeniu- ilość waluty własnej kraju ( suma walut pozostaje niezmieniona)
konieczne jest jeszcze zapłacenie stosownego procentu- gdy jest to pożyczka warunkowa
Wyróżniamy następujące rodzaje pożyczek:
pożyczka w ramach tzw. bazowej polityki pożyczkowej- pożyczka typowa, krótkoterminowa ( okres spłaty- zazwyczaj- 5 lat). Jest udzielana w ramach czterech transz. Dla uzyskania tego typu pożyczki konieczne jest przedstawienie projektu dotyczącego celu jej wykorzystania;
pożyczka w ramach rozszerzonych ułatwień - zasady podobne jak w przypadku bazowej polityki pożyczkowej, dodatkowo jest tu stosowany tzw. zestaw środków stand-by - (umowa miedzy MFW, a krajem- pożyczkobiorcą jest następująca: kolejne części kredytu są przez MFW wypłacane po wdrożeniu przez pożyczkobiorcę określonych działań w zakresie polityki gospodarczej. Dostęp do kolejnych części kredytu nie jest wówczas warunkowany okresowymi kontrolami prowadzonymi przez MFW).
finansowe ułatwienia kompensacyjne - kredyt dla producentów, udzielany dla danego producenta w państwie do kwoty 95%.
Ułatwienia dostosowań strukturalnych - kredyt udzielany najbiedniejszym krajom członkowskim w celu wyrównania bilansu płatniczego bądź przeprowadzenia reform gospodarczych. Ten kredyt charakteryzuje się niskim poziomem oprocentowania. Składa się z trzech transz i udzielany jest ze środków funduszu powierniczego. (fundusze tego typu powstawały w latach 1976- 1980.
Wzmocnione ułatwienia dostosowań strukturalnych - środki przeznaczone na tego typu pożyczki pochodzą również z funduszu powierniczego. jest ustalona lista 61 państw, którym kredyt ten może być przydzielany. Mogą być przeznaczone na niwelowanie skutków kryzysów wywołanych przez czynniki zewnętrzne ( wojny, operacje wojskowe). Charakterystyczną cechą tego rodzaju pożyczek jest to, że korzystać z nich mogą jedynie państwa, które wcześniej zostały wpisane na stosowną listę- jest to 61 państw.
Maksymalny procent kwoty kredytu jaki może pobrać państwo to- 550%.
Międzynarodowy Fundusz Walutowy występuje również często jako pośrednik między pożyczkobiorcą i pożyczkodawcą.
MFW pełni także funkcje- bankiera poprzez utrzymywanie na swoich kontach pewnych sum. MFW jest też często gwarantem, udziela także koniecznej pomocy technicznej w transakcjach.
MFW przeżywał okresy kryzysu, np. po roku 1971 i 1982. Wówczas brakowało funduszy, dzięki którym mógł prowadzić ożywioną działalność.
W roku 1986 do MFW wróciła Polska. Dało to naszemu krajowi wiele korzyści. Między innymi uczestniczenie w Funduszu pozwoliło na partycypację w międzynarodowych rynkach finansowych, zaistniała możliwość kredytowania polskiej gospodarki. MFW przyczynił się także do ułatwienia rozmów z Klubem Paryskim ,w którym Polska była zadłużona.
W skład grupy Banku Światowego wchodzą:
1. Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (tzw. Bank Światowy)- ang. The International Bank for Reconstruction and Development- IBRD, MBOIR1945 r.
2. Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju IDA - 1960 r.
3. Międzynarodowa Korporacja Finansowa IFC- 1956 r.
4. Wielostronna Agencja Gwarancji Inwestycji MIGA - 1988 r.
5. Międzynarodowe Centrum Dyskusji Inwestycyjnych ICSID- 1966 r.
Geneza Banku Światowego:
Bank Światowy powstał na konferencji w Breton Woods w 1944 r. Praktyczną działalność rozpoczął w roku 1946. Inicjatorem projektu były Stany Zjednoczone USA. Instytucja ta miała za zadanie likwidować lub ograniczać bariery handlowe, zliberalizować handel oraz płatności W konferencji wzięło udział 41 państw- stały się one tym samym członkami pierwotnymi Banku ( w tym również Polska).
Zanim mogło dojść do reformy instrumentów finansowych musiała się dokonać odbudowa gospodarek po zniszczeniach II wojny światowej. To był cel pierwotny i zasadniczy inicjatywy USA. Konieczne było też szczególne wsparcie dla takich kontynentów jak Azja oraz Afryka, czy też Ameryka Łacińska. Obecnie członkami Baku Światowego jest 124 państwa.
Warunki jakie należy spełnić, by zostać państwem członkowskim:
wola przystąpienia;
zaakceptowanie statutu;
negocjacja warunków uczestnictwa w kapitale zakładowym;
konieczność wcześniejszego członkostwa w Międzynarodowym Funduszu Walutowym.
Akceptacja członkostwa kraju kandydującego przez organ plenarny BŚ
Podobnie jak w MWF największe znaczenie w Banku Światowym mają kraje najbogatsze- mocarstwa- podejmowanie decyzji odbywa się poprzez instytucję głosowania ważonego.
Środki finansowe Banku Światowego pochodzą z następujących źródeł:
1. Kapitał zakładowy;
2. Spłata udzielonych pożyczek;
3. Odsprzedawanie swoich wierzytelności;
4. Odsetki od pożyczonego kapitału;
5. Obligacje w walutach mocnych
Struktura organizacyjna Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju (MBOiR; IBRD)
Jest to organ plenarny. Składa się z gubernatorów oraz ich zastępców z każdego państwa członkowskiego. Kworum to- 2/3 wszystkich głosów. Siedzibą Rady Gubernatorów jest Waszyngton, tam też odbywają się sesje Rady, co trzecia w innym miejscu.
Dyrekcja
Jest to Rada wykonawcza MFW, w skład której wchodzą 24 dyrektorzy wykonawczy( 6 stałych, 18- wybieranych na kadencję dwuletnią). Kworum wyznacza połowa głosów. Zadania tego organu wiążą się z bieżącą działalnością operacyjną.
Sekretariat
Na czele Sekretariatu stoi prezes- może nim być tylko osoba posiadająca obywatelstwo USA( zazwyczaj jest to przedstawiciel finansjery, bądź też polityk i nie jest to osoba związana z MFW). Do zadań Prezesa należy zarządzanie personelem, reprezentowaniem organu na zewnątrz, przedstawienie sprawozdania z działalności, kierowanie zaleceń do Dyrekcji dotyczących pożyczek i kredytowania. Prezes dba również o kondycję finansową danego kraju, powinien też orientować się co do założeń polityki finansowej największych krajów i ich woli wspierania potencjalnych pożyczkobiorców.
Departamenty Funkcjonalne
Pełnią funkcje administracyjne i operacyjne.
W skład ich wchodzą eksperci, specjaliści, wybierani na kadencję dwuletnią, bez prawa reelekcji.
Istnieje pięć warunków, które muszą być spełnione przez pożyczkobiorcę:
pożyczki udzielane są jedynie rządom lub instytucjom, które posiadają gwarancję rządową;
konieczne jest przedstawienie stosownego projektu dotyczącego celu i wykorzystania pożyczki
projekt musi spełniać kryteria dochodowości;
przedstawienie dowodu, który wskazywałby na ubieganie się o pożyczkę w innej ( innych) instytucji;
spełnione musi być kryterium wypłacalności- udowodnienie zdolności do spłaty zaciągniętej pożyczki.
1. Na dostosowanie strukturalne - udzielane są rządom lub agencjom rządowym na transformację i rozwój ich gospodarek ( forma kredytu);
2. Celowe- dla realizacji określonego projektu . Ten rodzaj pożyczki przyznawany jest rządom państw lub ministerstwom;
3. Linie kredytowe - udzielane ministrom bądź bankom, na konkretne przedsięwzięcia inwestycyjne.( są to tzw. dopożyczenia).
Bank Światowy jako pośrednik między pożyczkobiorcą i podmiotem pożyczającym sprawuje funkcje kontrolne- zorientowanie się w sytuacji gospodarczej, finansowej i politycznej poprzez wysyłanie ekspertów i ich misje dotyczące m. in. badania stopnia i zasadności wykorzystania pożyczki na wcześniej określony cel.
Bank Światowy pełni również funkcje regulacyjne- poprzez udzielanie pomocy o charakterze ekspercko- technicznym( np. organizuje odpowiednie szkolenia).
Pożyczki MBOiR są udzielane na dogodnych warunkach, zazwyczaj na 15-25 lat.
Dzięki nim udaje się:
- utrzymać równowagę bilansu płatniczego,
- rozwój handlu międzynarodowego,
- popierać prywatne inwestycje zagraniczne
- rozwijać sektor prywatny
Nie bez znaczne jest również wkład Banku Światowego w ochronę ekologiczną i w rozwój Afryki.
Najwięcej środków (66miliardów USD) otrzymała Azja, 66,4 miliardów USD Ameryka Łacińska oraz Karaiby.
Polska była członkiem założycielem MBOiR, ale wystąpiła z tej organizacji, po czym wstąpiła ponownie w roku 1986. Z ramienia naszego kraju koordynatorem jest Prezes Narodowego Banku Polskiego. Ten właśnie bank jest największym kredytodawcą Polski ( 35% wszystkich zaciągniętych przez RP kredytów).
(ang.: The International Development Association)
Organizacja ta powstała w roku 1960, na wniosek krajów stałych, ubiegających się o pożyczkę w ramach BŚ na jeszcze dogodniejszych, niż oferowane, warunkach. Konieczne były zmiany statutowe. Z oczywistych względów członkami IDA mogą być tylko kraje członkowskie IBRiD. Podobnie rzecz się ma z porządkiem instytucjonalnym IDA- jest to po prostu struktura organizacyjna IBRiD. IDA skupia 152 członków, krajów zarówno mocnych jak i słabszych gospodarczo. Kapitał tej instytucji złożony jest ze składek członkowskich i podzielony jest na wkłady państw wysoko rozwiniętych oraz krajów słabo rozwiniętych (10% w walucie wymienialnej i 90 % w własnych walutach).
Kredytobiorcami mogą być państwa, których dochód narodowy na głowę mieszkańca jest mniejszy niż określone minimum w skali roku (obecnie jest to 780 USD). Kredyty udzielane przez IDA mają charakter długoterminowy, udzielane są na okres od 35 do 45 lat. Okres karencji zazwyczaj wyznacza się na 10 lat. Pożyczki mają charakter celowy- muszą być przeznaczone na rozwój gospodarczy oraz konieczne transformacje.
Najwięcej kwot pożyczkowych przeznaczono na rolnictwo oraz transport. Jeżeli chodzi o obszary korzystające z pożyczek IDA- są to przede wszystkim: Azja- ponad 50% oraz Afryka- ponad 30% ( poza bogatszą północą kontynentu).
Międzynarodowa Korporacja Finansowa IFC
(ang. International Finance Corporation)
Powstała w roku 1956. Obecnie skupia 155 członków.
Kapitał zakładowy pochodzi ze składek członkowskich oraz pożyczek ( 60% składki 40% pożyczki ).
Główne zadania (wg odrębnego statutu) tej organizacji to:
dokonywanie bezpośrednich inwestycji wespół z kapitałem prywatnym( na warunkach rynkowych). Chodzi tu o kapitał prywatny przedsiębiorstw krajów członkowskich Organizacji. Podejmowane są dzięki tym inwestycjom prywatyzacje i restrukturyzacje;
zakup akcji przedsiębiorstw, udzielanie kredytów określonym przedsiębiorstwom( są to kredyty udzielana na zasadach rynkowych, czyli nie posiadające jakichkolwiek gwarancji);
IFC świadczy również usługi doradcze.
(ang. Multiratelar Investment Guarantee Agency)
W szeregach tej organizacji znajduje się 93 kraje.
Organizacja ta powstała w roku 1988. W jej przypadku nie ma obowiązku przynależności do IBRiD. MIGA posiada odrębny statut, jak również strukturę organizacyjną.
Główne zadania organizacji:
wspieranie zagranicznych inwestycji bezpośrednich poprzez udzielanie gwarancji potencjalnym inwestorom na wypadek strat tego typu jak: wywłaszczenie, ograniczenie przepływów pieniężnych, problemy z walutą danego kraju, czy też wydarzenia natury politycznej, takie jak rozpoczęcie, czy też eskalacja działań wojennych;
pobudzanie przepływu kapitału pomiędzy krajami rozwiniętymi i rozwijającymi się poprzez działania zmierzające do redukcji ryzyka inwestycyjnego oraz handlowego;
świadczenie usług doradczych dla krajów słabiej rozwiniętych słabych,
kooperacja z instytucjami ubezpieczeniowymi.
(ang. International Centre for Settlement of Investment Disputes)
Skład jej tworzy 109 krajów członkowskich. Stworzona została jako międzynarodowe forum dyskusji i negocjacji pomiędzy stroną eksporterską, a stroną importerską ( import kapitału).
Ma służyć również jako platforma rozstrzygania sporów między nimi. Organizacja ta wydaje różnego typu publikacje, które są cenione jako źródło prawa inwestycyjnego( międzynarodowego).
( ang. World Trade Organisation ) Światowa Organizacja Handlu.
Jej korzenie sięgają roku 1947, kiedy to Rada Społeczno- Gospodarcza ONZ zwołała konferencję, której przedmiotem był handel oraz polityka zatrudnienia. Komitet przygotowujący tę konferencję zajął się również zapisem projektu statutu organizacji, która miała nosić nazwę ITO i miała mieć profil handlowy. Statut ten podpisany został przez 54 kraje, jednak do ratyfikacji doszło tylko w Liberii. Drugie spotkanie Komitetu przyniosło rozwiązania w dziedzinie koncesji taryfowych. Zawiązano także tymczasowy układ w sprawie taryf, jak również ceł- GATT ( ang. General Agreement on Tariffs and Trade - Ogólne Porozumienie o Taryfach i Handlu).
Początki GATT sięgają roku 1948. Dla jego zaistnienia konieczne było spełnienie wymogu ratyfikacji przez państwa, których wymiana handlowa osiągnęła 85 %.
- Konferencja i Rada Przedstawicieli (organy plenarne)
- Konsultacyjna Grupa Osiemnastu
- Panele Koncyliacyjne ( poprzez te fora dochodzi się do polubownego rozwiązania sporu między skonfliktowanymi stronami ) Składają się z grup eksperckich.
Podstawowe zasady wymiany handlowej:
1) Klauzula tzw. największego uprzywilejowania - dotyczy konieczności zachowania równości w traktowaniu partnerów;
2) Zasada wzajemności - wzajemne korzyści i koncesje. Jeżeli państwo korzysta z przywilejów oraz koncesji jednej strony, to musi tę praktykę odwzajemnić;
Ochrona rynku przez taryfę celną;
Klauzula Narodowa- towar pochodzący z importu nie może być traktowany inaczej
(gorzej) niż towar krajowy. Chodzi tu o dystrybuowanie towarów itp.
1) kontrolne - przeprowadzanie analizy stosowanych przez kraje członkowskie zasad, rozstrzyganie ewentualnych sporów między nimi;
2) regulacyjne - konsultacje, badania, pomoc techniczna dla krajów członkowskich.
Negocjacje toczone na forum GATT nazywa się: "rundami". Na przykład- toczona w Genewie tzw. Runda Kennedy'ego (lata: 1973-1979) dotyczyła ustanowienia kodeksu antydumpingowego, wprowadzono metodę redukcji ceł zwaną linearną. Runda Tokijska wprowadzała dalszą redukcję ceł, jak również harmonizację polegającą na proporcjonalnej redukcji ceł według zasady: większa redukcja ceł wyższych, mniejsza- niższych. W Rundzie Urugwajskiej np. zajęto się problematyką towarów branży spożywczo- rolnej oraz usługami, prawem własności intelektualnej itd.
Cztery okresy działalności GATT:
I od 48 do 73r. Tendencje liberalistyczne i wzrost otwartości gospodarek narodowych
II 73-86r. - okres mniejszego zainteresowania handlem międzynarodowym, wzrost presji protekcjonistycznej
III 86-94 r. - państwa uczestniczące w rundzie Urugwajskiej zobowiązały się do nie rozszerzania tendencji protekcjonistycznych
IV 95 r. Powstanie WTO i rozwój tendencji liberalistycznych
Bezsprzeczną zaletą jest przyczynienie się Organizacji do rozwoju handlu międzynarodowego, ponadto- redukcja barier, liberalizacja handlu, zmniejszanie rozwoju tendencji protekcjonistycznych stosowanych przez niektóre kraje.
Negocjacje nie uwzględniały wszystkich grup towarowych. Organizacja nie wypracowała należytych reguł, które nakładałyby odpowiednie sankcje na kraje łamiące zasady GATT( były to szczególnie kraje wysoko rozwinięte), przy tym Organizacja nie uwzględniała rzeczywistych potrzeb krajów biedniejszych i rozwijających się, nie była w stanie przeciwdziałać coraz szybszemu powstawaniu korporacji, które tak naprawdę zaczęły stawiać rynkowi międzynarodowemu swoje warunki.
Wszystkie zasady GATT przejęła następnie WTO. Członkami WTO stali się wszyscy członkowie pierwotni GATT.( ta zmiana organizacyjna trwała do roku 1996).
Statut WTO mówi, że głównymi celami tej organizacji jest: podwyższanie standardów życiowych, wzrost dochodów ludności, dążenie do pełnego zatrudnienia, rozwój handlu międzynarodowego, pomoc krajom rozwijającym się, zachowanie zasad ochrony środowiska i promowanie ich.
Funkcje WTO
Podobne jak w przypadku GATT:
1) regulacyjne
2) kontrolne
Organy WTO:
1) Konferencja Ministerialna- organ plenarny, złożony z ministrów wszystkich krajów członkowskich. Zbiera się w trybie dwuletnim. W jej zakresie działania leżą decyzje związane m. in. z wielostronnymi porozumieniami handlowymi i zmianą statutu;
Konferencja Ministerialna powołała: Komitet ds. Handlu i Rozwoju, Komitet Finansów Administracji i Budżetu oraz Komitet ograniczeń wprowadzonych dla ochrony bilansu płatniczego. Zbierają się wówczas, gdy zachodzi ku temu przyczyna.
2) Rada Generalna ( następczyni Rady Przedstawicieli GATT) - w jej skład wchodzą wszystkie kraje członkowskie. Zbiera się wtedy, gdy zachodzi taka potrzeba. Ciało to odpowiedzialne jest m. in. za rozstrzyganie sporów, zatwierdzanie budżetu, ustalanie członkowskiej.
3) Sekretariat: z Sekretarzem Generalnym (wybierany jest przez Konferencję Ministerialną). Między innymi reprezentuję Radę na zewnątrz, jest kierownikiem personelu Sekretariatu, jest odpowiedzialny za działalność Sekretariatu i za tworzenie sprawozdań z tej działalności.
Siedzibą WTO jest Genewa.
Jak podejmuje się decyzje w WTO?
poprzez konsensus;
zwykłą większością głosów;
większością 2/3 głosów ( sprawy z zakresu członkostwa);
¾ głosów ( m. in. decyzje dotyczące interpretacji zapisów statutowych)
WTO w odróżnieniu od GATT posiada osobowość prawną
Składka członkowska WTO jest wypadkową składki ONZ i poziomu udziału państwa w handlu światowym.
Aby stać się pełnoprawnym członkiem WTO kraj musi między innymi:
obniżyć stawki celne;
podnieść efektywność administracji, likwidować patologie w gospodarce, takie jak korupcja i biurokracja, wprowadzić SAD i odpowiedni system komputerowy;
dostosować prawo, w tym celne;
stosować się do zasad GATT/WTO
bardzo ważnym problemem, nastręczającym wiele trudności jest też stworzenie przez kraj członkowski oraz efektywne stosowanie procedur zabezpieczających prawo własności intelektualnej, z czym wiele krajów, w tym Polska, ma duże problemy.