I. Zagadnienia specjalnościowe

Pedagogika resocjalizacyjna i penitencjarna

1. Między normą a patologią – problemy definicyjne.

1. NORMA –

Norma to innymi słowy, ogólnie przyjęte, ustalona reguła, zasada, przepis, prawidło, standard, dyrektywa albo wzór postępowania.¹

Normą społeczną nazywa się normę regulującą stosunki międzyludzkie na względnie rozległym obszarze lub w ciągu życia kilku pokoleń. Wskazuje ona adresatom, jak powinni postępować w określonych okolicznościach i jakiego postępowania powinni się wystrzegać. Norma definiuje rodzaj

i zakres powinności, jakie ciążą na jednostce ( lub grupie społecznej ) w związku z pełnieniem przez nią różnych ról życiowych ( zawodowych, rodzinnych, koleżeńskich itp. ), i tym samym określa,

w jaki sposób powinni się zachowywać członkowie grupy w sytuacjach uznanych za szczególnie doniosłe.²

Ze względu na dziedzinę życia zbiorowego, którą regulują normy społeczne, wyróżnia się – jako najważniejsze –

1. normy moralne,

2. normy prawne,

3. normy religijne,

4. normy obyczajowe ( ... )³

ad. 1)

Rodzaje norm moralnych:

– normy społeczne – regulują stosunki międzyludzkie oraz między jednostką a zbiorowościami

społecznymi (np. grupami, klasami, społeczeństwem);
– normy techniczne – regulują proces wytwarzania dóbr materialnych i opanowywania przyrody.

ad. 2)

Rodzaje norm prawnych:

– normy bezwzględnie obowiązujące ( imperatywne ) – zawierają niepodważalny nakaz państwa, od wypełnienia którego nie można się uchylić, np. normy prawa karnego;

– normy względnie obowiązujące ( dyspozytywne ) – strony umowy zobowiązane są w trakcie jej wykonania postępować zgodnie z normami dyspozytywnymi tylko wtedy, gdy spraw, których norma dotyczy, nie uregulowały inaczej w umowie, np. prawo cywilne, gospodarcze.

ad.3)

Rodzaje norm religijnych:

Normy religijne są odgórnie narzucone przez Kościół i każdy praktykujący katolik stara się je przestrzegać, np. chodzenie do Kościoła, przestrzeganie Dekalogu, bezinteresowna pomoc drugiemu człowiekowi. Normy religijne są skuteczne wobec członków danego wyznania.

ad. 4)

Rodzaje norm obyczajowych:

– związane są z określoną tradycją (np.: śmigus – dyngus, obchodzenie Wigilii, itd.);

– istnieją w dowolny sposób, albo w formie spisanej, lub nie. Istnieją w świadomości

społecznej, są przekazywane z pokolenia na pokolenie;
– karą za ich nieprzestrzeganie może być izolacja w środowisku, ośmieszenie, itp.

2. PATOLOGIA –

Patologia – to odchylenie od normy, zachowania , które nie mieszczą się w przyjętych normach.

Patologia społeczna – terminem tym określa się zjawiska, które powodują lub mogą powodować skutki, zagrażające istnieniu i rozwojowi danej społeczności lub społeczeństwa, w związku z czym ocenia się je jako niepożądane oraz bulwersujące i są postrzegane jako określone problemy społeczne ( ... ).⁴

 

Pathos w języku greckim oznacza m.in. cierpienie, logos – m.in. naukę; termin „ patologia ” wprowadzony został jako nazwa nauki o cierpieniu, o chorobach żywego organizmu, natomiast

„ patologia społeczna ” odnosi się do chorób organizmu społecznego ( ... ).⁵

Wg Adama Podgóreckiego –

( ... ) przez patologię społeczną należy rozumieć ten rodzaj zachowania, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego czy ten rodzaj struktury jakiegoś systemu społecznego, który pozostaje w zasadniczej, nie dającej się pogodzić sprzeczności ze światopoglądowymi wartościami, które w danej społeczności są akceptowane( ... ).⁶

Wg Jerzego Jasińskiego –

( ... ) aby warunkiem uznania danego zachowania za patologiczne była ocena, że dane zachowanie jest szkodliwe dla jego sprawcy, dla otoczenia lub dla społeczeństwa; że chodzi o zachowanie zasługujące na potępienie; oraz że występuje masowo ( ... ).⁷

Do patologii społecznych wg Andrzeja Kojdera można zaliczyć⁸:

1) alkoholizm,

2) narkomanię,

3) samobójstwa,

4) dewiacje seksualne i przestępczość seksualna,

5) prostytucję,

6) społecznie niedostosowane dzieci,

nieletnich i młodzieży,

7) przestępczość,

8) rozwody.

2. Biologiczne, środowiskowe i kulturowe uwarunkowania uzależnień.

3. Przebieg procesu patologizacji jednostki ludzkiej (np. mechanizm uzależnień).

4. Pojęcie agresji (definicje, rodzaje, teorie).

5. Zjawisko przemocy we współczesnym świecie (np. przemoc w rodzinie, objawy, skutki, przeciwdziałanie).

Przemoc wg Ireny Pospiszyl to – wszelkie nieprzypadkowe akty godzące w wolność osobistą jednostek lub przyczyniające się do fizycznej, a także psychicznej szkody osoby, wykraczające poza społeczne zasady wzajemnych relacji”⁹

Wyróżniamy przemoc:

• Fizyczną

• Psychiczną

• Emocjonalną

• Seksualną

• Ekonomiczną

Przyczyny występowania przemocy wg Józefa Górniewicza:

1. Tradycja kulturowa z modelem ojca, nauczyciela dominującego w wychowaniu i sprawiedliwie karzącego;

2. Wzrost czynników o charakterze kryminalnym i poczucie bezkarności sprawców tych działań;

3. Pojawienie się luki bezradności wobec tych zjawisk;

Objawy i skutki przemocy:

• Fizyczne (np. sińce, blizny, rany twarzy i ciała)

• Emocjonalne (strach, lęk, wzrost napięcia emocjonalnego, niska samoocena, tłumiony płacz, wycofanie, poczucie odrzucenia, depresja, tiki, zmienność nastojów, płaczliwość, impulsywność)

• Społeczne ( niekomunikatywność, nieufność, wrogość, bezradność, bójki, wzrost agresji, złośliwość, ucieczki z domu)

• Wykorzystywania seksualnego ( nietypowe zabawy, próby samobójcze, ucieczki z domu, niepowodzenia w szkole, depresja)

Główne przyczyny przemocy:

• Wpływ środowiska (rodzinnego, rówieśniczego, szkolnego, sasiedzkiego)

• Czynniki genetyczne

• Środki masowego przekazu (prasa, telewizja, Internet, gry komputerowe)

Koncepcje koncentrujące się wokół przyczyn przemocy wg Ireny Pospiszyl.

Koncepcja psychiatryczna – zakłada, że znęcanie się nad dziećmi wynika z zaburzeń psychicznych rodziców, a ich stosunek do dzieci wynika z odzwierciedlenia własnych doznań surowego karania w dzieciństwie

Koncepcja socjologiczna- zwraca uwagę na kumulację stresów związanych ze złymi warunkami życia, bezrobociem i ubóstwem rodziców. Charakterystyczne dla tej grupy jest używanie przemocy jako metody dyscyplinowania. Dziecko postrzegane jest jako przyczyna pogorszenia warunków bytowych, traktowane jest jako własność rodziców, a surowe karanie jest w tym środowisku nadużywane.

Koncepcja społeczno- sytuacyjna- surowe karanie powoduje u dziecka poczucie lęku, odrzucenia, potrzebę samoobrony co staje się kolejnym powodem niezadowolenia rodziców i prowadzi do ponownych kar.

Koncepcja integracyjna- wyróżnia 6 czynników stwarzających prawdopodobieństwo pojawienia się zachowań krzywdzących dziecko

1. Doświadczenia socjalizacyjne rodziców

2. Osobowość rodziców

3. Stresy sytuacyjne

4. Społeczna pozycja rodziców

5. Subkultura gwałtu

6. Czynniki bezpośrednio uruchamiające agresję rodziców

Przeciwdziałanie przemocy wg Józefa Górniewicza:

„Już samo informowanie o tych zjawiskach, o skali ich występowania i możliwych środkach zaradczych stanowić może samo w sobie ważny element edukacyjny, element pogłębiający społeczną wrażliwość i przyczyniający się też do wzrostu społecznej świadomości w tym względzie”¹⁰

6. Choroby społeczne – rodzaje, rozmiary, przyczyny, przeciwdziałanie.

7. Subkultury młodzieżowe.

8. Istota społecznego niedostosowania dzieci i młodzieży – rozmiary, rodzaje, przyczyny.

   

Do polskiej literatury naukowej pojęcie niedostosowanie społeczne wprowadziła Maria Grzegorzewska w roku 1959. Terminem tym określała zespół wszystkich nieletnich wymagających specjalnych metod wychowawczych.

Bardziej precyzyjną definicje, zbliżoną do współczesnych definicji podawanych przez psychologów i pedagogów, podała Grzegorzewka w późniejszej pracy z (1964) i wymieniła następujące symptomy:

• Tendencje społecznie destruktywne,

• Chęć wyżycia się w akcji społecznie destruktywnie,

• Nieżyczliwy stosunek do człowieka

• Zrzucanie winy

• Brak hamulców

• Sugestywność nadmierna

• Nieumiejętność wyjścia z trudnej sytuacji.

W definicji stosowanej prze MEN zróżnicowano dwie odmiany zaburzeń – tzn. niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem. Niedostosowani społecznie to dzieci i młodzież, u których na skutek zaburzeń wewnętrznych lub niekorzystnych warunków środowiskowych występują utrwalone (powtarzające się) zaburzenia w zachowaniu. Natomiast zagrożonymi niedostosowaniem społecznym są dzieci i młodzież wychowująca się w warunkach niekorzystnych dla rozwoju psychospołecznego, na który negatywny wpływ wywierają takie środowiska wychowawcze jak: rodzina, grupa rówieśnicza i inne, a także u której u której rejestrowane przejawy zaburzeń występują sporadycznie. Oba wymienione wyżej określenia sprowadzają nieprzystosowanie do zaburzeń, czyli odchyleń od normy. Wspólnym elementem różnodyscyplinarnych definicji nieprzystosowanie społecznego jest to, że zjawiskami wskazującym na nieprzystosowanie są to zachowania, które są sprzeczne z powszechnie uznawanymi normami, wartościami oraz oczekiwaniami.¹¹

Według Ottona Lipkowskiego niedostosowanie społeczne to zaburzenie charakterologiczne

o niejednolitych objawach, spowodowane niekorzystnymi zewnętrznymi lub wewnętrznymi warunkami rozwoju wyrażające się wzmorzonym i długotrwałymi trudnościami

w dostosowaniu się do normalnych warunków społecznych i w realizacji zadań życiowych danej jednostki.

1. Typologia zaburzeń i niedostostoswania społecznego Stotta-Konponickiego

Jest to bardzo powszechna typologa, dlatego uważamy, że jest niezbędne. Ponadto warto o niej wspomnieć opisując interesujący nas temat. Stott-Konopnicki wyróżnia cztery zachowania, które świadczą o niedostosowaniu społecznym:

Zachowanie wrogie

Uważa, że zachowanie to powstająca na tle frustracji potrzeb, emocjonalnej zależności, na którą składają się m.in. podejrzliwość, szkodzenie innym, niszczenie przedmiotów, awantury, bójki, wybuchy gniewu, negatywny stosunek do nauki szkolnej, wagarowanie, ignorowanie poleceń nauczycieli.

Zahamowanie

Twierdzi, że behawioralnie ten typ wyraża się w społecznej bierności, wycofaniu się z sytuacji zadaniowych i nowych oraz towarzyszy im lęk i bojaźliwość, napięcie w sytuacji ekspozycji społecznej oraz stany depresyjne. pojawiające się zwykle na podłożu uszkodzeń lub osłabienia systemu nerwowego jednostki. Osoby zahamowane wyróżnia:

7. brak naturalnej pewności siebie, nieufność oraz ostrożność wobec innych;

8. nadmierna uległość wobec innych, a także bierność w pracy szkolnej, brak aspiracji i wiary w swoje umiejętności, zrażanie się niepowodzeniami, ponoszenie porażek we współzawodnictwie, lęk w nowych sytuacjach, niepewność, powolność reakcji, zamyślenie, odrzucenie kontaktów społecznych, autyzm, brak energii fizycznej,

Aspołeczność- Charakteryzuje się silnym dążeniem do szkodzenia innym osobom, brakiem wrażliwości moralnej, brak zasad moralnych oraz utratą wyższych uczuć, stosowaniem przemocy. Bardzo dużą rolę odgrywają tu również niekorzystne czynniki środowiskowe,

w tym podkultura przestępcza.

Zachowanie niekonsekwentne- Zachowania niekonsekwentne – pojawiają się na podłożu uszkodzeń systemu nerwowego. Symptomami takiego zachowanie jest

• brak koncentracji uwagi, nieprzemyślane natychmiastowe reakcje, , labilność nastawień, nadpobudliwość i stany niezrównoważenia emocjonalnego, brak integracji czasowej.¹²

Do objawów niedostosowania społecznego dzieci i młodzieży Czesław Ciekiera wyróznia nastepujące zachowania aspołeczne:

• napady krzyku, płaczu, złości,

• uczulenie psychiczne i fizyczne na określone bodźce,

• nadpobudlowość emocjonala,

• beznsenność oraz częstemarzenie na jawie,

• brak apetytu lub tendecja do żarłoczności, ucieczka w chorobę,

• regresja do form zachowania z wcześniejszych faz rozwojowych,

• lęk, poczucie zagrożenia,

• poczucie depresji, apatii, izolacji,

• bezroadność i nieporadność,

• lekceważenie obowiązków w domu i w szkole,

• zaniedbanie w nauce – negatywna postawa wobec szkoły,

• magminne kłamstwa, oszustwa,

• częste wagary, ucieczki z domu,

• kradzieże,

• agresja w stosounku do osób i zwierząt,

• paleniepapierosów,

• alkoholizm,

• nadużywanie leków i środków odurzających,

• chuligaństwo i wandalizm,

• przynależność do grup nieformalnych,

• tatuaże,

• pasożytniczy tryb życia,

• ucieczka przed krytyką.

Na liscie przedstwionej przez Cekierę znajduje się wiele przejawów zahcowania charakterystycznych dla jednostki zaburzonej. Są to zachowania destuktywne.

Mamy tu przedstwion objawy dotyczące zarówno zachowań o charakterze rekatywny

i nerwicowym( np. uczulenie psychiczne i fizyczne na określone bodźce, beznsenność oraz częstemarzenie na jawie) oraz inne zachowania dysfunkcyjne o charakterze aspołecznym czy antyspołecznym (np. częste wagary, ucieczki z domu).¹³

Przyczyny niedosotosowania społecznego:

4. biologiczne (wewnętrzne) jednostki w tym organiczne, np. uszkodzenia centralnego układu nerwowego (powodujące charak­teropatie), psychiczne, uwarunkowane przede wszystkim czyn­nikami dziedziczności i obejmujące sferę emocjonalną i wolicjonalną w zakresie popędu, co powoduje zmiany psychopatyczne,

5. środowiskowe wadliwa struktura rodzin, zaniedbania środowiska wychowującego, błędy wychowawcze rodziny i szkoły, wpływ środka masowego przekazu na kształtowanie postawy społeczno-moralnej dzieci i młodzieży dorastającej, czy wreszcie zaburzenia rozwojowe oraz czynniki ekonomiczno-gospodarcze i przyrodniczo-ekologiczne.

Rozmiar niedostosowania jako zjawiska społecznego jest trudny do ustalenia, niemniej jednak jest rzeczą bezsporną iż posiada dwa wyraźne aspekty:

1. Społeczny gdzie stosunek jednostki niedostosowanej do norm społecznych jest zaburzony, zagraża on porządkowi społecznemu,

2. Indywidualny gdzie wewnętrzna, psychiczna sytuacja takiej jednostki jest trudna, także na skutek utrudnionych kontaktów ze środowiskiem, które najczęściej mają charakter aspołeczny, nie­zgodny z powszechnie uznawanymi normami etyczno-moralnymi, społecznymi, kulturalnymi i innymi.¹⁴

8. Profilaktyka pedagogiczna niedostosowania społecznego w szkole (powstrzymująca, eliminująco-objawowa i eliminująco-uprzedzająca). Istota, cele i zadania profilaktyki w resocjalizacji.

9. Osobowość jednostek niedostosowanych społecznie a dobór metod oddziaływań resocjalizacyjnych.

10. Symptomy niedostosowania społecznego; rodzaje niedostosowania.

11. Diagnoza zachowań patologicznych – cele i zadania diagnozy pedagogicznej w resocjalizacji. Metody i techniki diagnozy pedagogicznej.

12. Resocjalizacja jako przedmiot badań interdyscyplinarnych; problemy, przemiany i perspektywy.

Definicja pedagogiki resocjalizacyjnej.

Według Czesława Czapówa

Pedagogika resocjalizacyjna- ,,jest nauką interdyscyplinarną zajmującą się specyficzną odmianą rzeczywistości wychowawczej, na którą składają się fakty wychowawcze oraz proces wychowania, rozumiany szeroko, a obejmujący oddziaływania na osoby zagrożone wykolejeniem społecznym i popełniające czyny karalne zwłaszcza osoby młode.”¹⁵

Według Lesława Pytki

Pedagogika resocjalizacyjna- ,,jest dyscypliną teoretyczną i praktyczną zajmującą się wychowaniem osób z zaburzeniami w procesie socjalizacji, tą kategorią osób która z rozmaitych powodów wykazuje objawy nieprzystosowania i wykolejenia społecznego paraprzestepczości i przestepczosci.Intersuje się osobami wobec których proces socjalizacji jak i wychowania nie powiódł się, dlatego jednostka nieprzystosowana społecznie bywa postzregana jako odchylajaca się od normy, a jje odchylenia są niekorzystne dla niej samej i dla społeczeństwa.”¹⁶

Według Wincentego Okonia.

Pedagogika Resocjalizacyjna- ,,dział pedagogiki specjalnej zajmujacy się zagadnieniami kształcenia i wychowania dzieci, młodzieży i dorosłych niedostosowanych społecznie, a zwłaszcza wykolejonych lub zagrozonych wykolejeniem.”¹⁷

Pojęcie resocjalizacja

Według Wincentego Okonia

Resocjalizacja- ,,oddziaływanie wychowawcze na osoby źle przystosowane do srodowiska społecznego w celu umożliwienia im powrotu do normalnego życia i pracy zawodowej. Resocjalizacja może obejmować osoby w stadium wykolejania się, bądź po dbyciu kary, albo osoby po przebyciu ciężkich chorób lub kalekie.”¹⁸

Według Lesława Pytki

Resocjalizacja- ,,zespół zabiegów pedagogicznych mających na celu doprowadzenie jednostki do poprawnego stanu przystosowania społecznego a następnie ukształtowania takich cech jej zachowania i osobowości, które będą gwarantować uspołecznienie i twórcze funkcjonowanie w społeczeństwie.”¹⁹

Przedmiot pedagogiki resocjalizacyjnej według Czapówa

Przedmiotem jest nie tylko wychowanie korygujące niedostatki socjalizacyjne osób nieprzystosowanych społecznie ale szersza działalność obejmująca trzy podstawowe funkcje:²⁰

• Opiekę resocjalizacyjną która polega na zaspokojeniu potrzeb podopiecznego.

• Wychowanie resocjalizujące obejmujące głównie kształcenie mechanizmów kontroli wewnętrznej czy samokontroli, nawet w sytuacjach pokusy.

• Terapię, czyli leczenie zaburzeń, dysfunkcji, przywracanie stanów normalnych jedności biopsychicznej podopiecznego.

Działy pedagogiki resocjalizacyjnej według Pytki

• Teleologia wychowania, co chcemy osiągnąć jakie są cele

• Teoria wychowania, w jaki sposób osiągnąć zamierzony cel

• Metodyka wychowania, jakimi środkami osiągnąć zamierzone cele

Pedagogika resocjalizacyjna jako nauka ma charakter interdyscyplinarny, współistnieje z innymi naukami. Powiązania te polegają na tym, że pedagogika resocjalizacyjna nie ma swojej jednolitej teorii resocjalizacji, korzysta z dorobku innych nauk, z ich teorii Interdyscyplinarny charakter pedagogiki resocjalizacyjnej polega na wykorzystywaniu dorobku nauk takich jak:`

• Filozofia- prawo które wypływa z przesłanek filozoficznych

• Socjologia- dostarcza resocjalizacji bardziej pośrednich przesłanek do wyznaczania kierunków, zasad, i metod postępowania. Przesłanki te mieszczą się w ogólnych wizjach rozwoju społeczeństwa oraz w diagnozach funkcjonowania struktur w mezo i mikrosferze, a szczególnie w objaśnieniach strukturalno-funkcjonalnych elementów społeczeństwa, a więc grup i instytucji społecznych. Bardzo istotnym przykładem związków socjologii z resocjalizacją jest popularyzacja teorii podkultur młodzieżowych, bowiem coraz częściej pedagodzy mogą korzystać z polskich badań socjologicznych nad współczesnymi nieformalnymi strukturami młodzieżowymi.
  Naturalnym kanałem łączącym obie dyscypliny są teorie i badania nad rodziną. Można powiedzieć, iż bez tego obszaru współpracy teoria resocjalizacji jest niemożliwa, a w ostatnich dziesięcioleciach badania różnorodnych aspektów funkcjonowania są najważniejszym przykładem interdyscyplinarnego charakteru teorii resocjalizacyjnej.

• Psychologia, - bezpośrednie osiągnięcia psychologii na resocjalizację są widoczne już w przednaukowej psychologii, a więc w nauce o „duszy człowieka” rozwijanej w obrębie filozofii i teologii. Psychologia zapoczątkowana w laboratorium Wilhelma Wunda w 1879 roku dostarczała faktów, uogólnień, i praw które wyjaśniały genezę ludzkiej psychiki, prawidłowości funkcjonowania osobowości na poszczególnych etapach rozwoju. Osiągnięcia XX wiecznej psychologii, zwłaszcza psychodynamicznej i behawiorystycznej, stanowią główną bazę teoretyczną współczesnych systemów resocjalizacyjnych, terapeutycznych i profilaktycznych. Twórcza synteza współczesnych nurtów w psychologii zaowocowała wieloma podejściami realizowanymi w warunkach rodziny, kurateli sądowej i zakładu poprawczego.²¹

• psychologia rozwojowa, kliniczna

• Psychiatria

• Prawo

• Kryminologia

Resocjalizacja w ujęciu interdyscyplinarnym.

Pierwsze podejście - jest ukierunkowane na identyfikację i wybór określonej sfery aksjologicznej, która stanowi podstawę do ustalenia celów wychowania resocjalizującego. Dociekania w tym obszarze koncentrują się na wartościach uniwersalnych, ale również relatywnych, zawężonych do określonego okresu historycznego i obszaru kulturowego. Rozważania w tym obszarze przypominają lub są identyczne z myśleniem filozoficznym i wymagają stosowania metod identyfikacji i opisu, preferowanych w ramach określonego systemu filozoficznego, a przede wszystkim w dziedzinie aksjologii, etyki i logiki. W praktyce teoretyk pedagogiki resocjalizacyjnej czerpie z gotowych już systemów aksjologicznych, a jego zadaniem jest przetransponowanie tych systemów na grunt ogólnej teorii resocjalizacyjnej i następnie na jej podstawie sformułowanie zasady i metody oddziaływań, które wynikają z psychologiczno- pedagogicznych badań szczegółowych.

Podejście drugie, albo drugi pod względem metodologicznym obszar pedagogiki resocjalizacyjnej, stanowią badania empiryczne i diagnostyczne, których wyniki służą do opisu zasadniczego przedmiotu badań, a więc rzeczywistości społecznej, która jest wyjaśniana w postaci pojęć i prawidłowości. Poznawcza działalność w tym obszarze oznacza funkcję pedagogiki resocjalizacyjnej, upodobniającą tę dyscyplinę do typowych nauk uprawianych według wzorów pozytywistycznych. W tym obszarze pedagog resocjalizacyjny ma najwięcej argumentów, aby swoją dyscyplinę przedstawić jako naukę, a sam czuć się obiektywnym badaczem. Badania diagnostyczno- opisowe wymagają stosowania metod naukowych i rzetelnych narzędzi, spełniających warunki obowiązujące w naukach przyrodniczych i naukach społecznych. Najczęściej przedmiotem badań są tutaj zjawiska i procesy zachodzące w aktualnej rzeczywistości, ale do tego obszaru pedagogiki trzeba zaliczyć także badania historyczno- porównawcze, które dla niektórych zagadnień i problemów pedagogiki są niezmiernie ważne. Rezultaty badań opisowych są ujmowane w formie zdań opisowych, prawidłowości i hipotez o zasięgu przestrzenno- czasowym, a więc w postaci zdań historycznych, zbliżonych do Kantowskiego typu zdań syntetycznych a posteriori.

Trzeci obszar badań, których rezultaty najbardziej uwidaczniają się w praktyce resocjalizacyjnej i które są kryterium oceny społecznej przydatności całej pedagogiki resocjalizacyjnej, utożsamia ją z naukami praktycznymi i upodabnia ją do prakseologii. Według niektórych teoretyków pedagogika resocjalizacyjna to swoista prakseologia stosowana do ograniczania dewiacji lub socjotechnika i psychotechnika zmierzająca do eliminowania patologii społecznej i opracowująca zasady skutecznej readaptacji. Ujęcie prakseologiczne wymaga formułowania zdań typu powinnościowego i postulatywnego oraz przekształcających zdań opisowych, wynikających z badania rzeczywistości, w określone reguły działania praktycznego. W rezultacie powstaje zespół dyrektyw stanowiących w całości metodykę postępowania resocjalizującego.²²

Bibliografia:

Okoń W. , Słownik pedagogiczny. Wyd. Akademickie Żak , Warszawa 2007

Urban B., Stanik J. , Resocjalizacja, Warszawa 2008,

Pytka L., Pedagogika Resocjalizacyjna, Warszawa 2000

14. Wychowawcze, terapeutyczne i opiekuńcze funkcje resocjalizacji – przykłady.

15. Historia rozwoju praktyki resocjalizacyjnej w Polsce i na świecie.

Stosowanie kary publicznej wobec nieletnich w przypadku naruszania przez nich norm godzących w interes społeczny znana jest od najważniejszych czasów. W społeczeństwach pierwotnych o ustroju patriarchalnym prawo karania nieletnich przysługiwało władzy rodzinnej. W Rzymie czy starożytnej Grecji ojciec miał prawo karania cielesnego, mógł sprzedać swe dziecko w niewolę za długi, a nawet przysługiwało mu prawo zabicia go. Obok reakcji rodzicielskiej pojawia się reakcja władzy publicznej. O ile początkowo działaniem władzy publicznej przyświecało głównie dążenie do stosowania kary odwetowej, to w późniejszym czasie zaczęły się elementy ochrony dziecka, opieki i poprawy i one kształtowały kierunek rozwiązań prawnych. W dawnym prawie polskim nie było żadnych specjalnych przepisów dotyczących odpowiedzialności karnej nieletnich.

Dziecko, które popadło w konflikt z prawem traktowane było w zasadzie tak samo jak dorosły przestępca. Za zbrodnie i występki stosowano głównie kary śmierci oraz kary cielesne. Odpowiedzialność karna rozpoczynała się najczęściej już z osiągnięciem 7 roku życia. Dzieci skazywane były też na więzienie. Kara odbywała się przeważnie w lochach w najgorszych warunkach higienicznych, brakiem światła, brakiem dostarczonego wyżywienia, z łańcuchami na nogach i rękach. Nie było selekcji więźniów. Pierwszym krokiem do zmiany tego stanu na lepsze było powstanie zakładów poprawy i pracy przymusowej dla zwalczania plagi żebractwa i włóczęgostwa. Pod koniec XVI i w początkach XVII w. idea tworzenia odrębnych zakładów dla nieletnich rozwijała się bardzo powoli. W XIX wieku w szeregu państw europejskich zdołano jednak utworzyć kilka specjalnych zakładów, do których trafiało zaledwie niewielka liczba nieletnich. Do najbardziej znanych zakładów, których doświadczenia przeniknęły do innych państw były: Centralny Dom Wychowawczy utworzony w 1832 r. w Paryżu, kolonie rolne w Mettrey 1839r. oraz angielskie szkoły przemysłowe.

W Polsce pierwszym zakładem przeznaczonym wyłącznie dla dzieci w wieku od 6 do 14 lat był utworzony przez działacza penitencjarnego F. Skarbka w 1830 r. Mokotowski Instytut Moralnie Zaniedbanych Dzieci. W zakładzie tym o surowym rygorze, pełnej izolacji od świata zewnętrznego wprowadzono obowiąże pracy i nauki. Nauczano religii i umoralniania, rzemiosła. Wychowankowie uczyli się razem i pracowali, a w nocy spali w oddzielnych celkach. Dzieci były nagradzane, ale i karane, mieli na ubraniach wypisane numery zamiast nazwisk.

Kolejny zakład wzorowany na doświadczeniach kolonii rolniczo-rzemieślniczej to zakład poprawczy w Studzieńcu powstał w 1876r. Zakład ten opierał się na pracy w zespołach, tzn. ,,rodzinkach” 15 osób, które zamieszkiwały w osobnych domach wraz z wychowawcami, obowiązywał w nich system progresywny, nauczanie i praca. Dzieci były nagradzane w postaci odznak noszonych na odzieży.

Nowo przyjęci do osady zaliczany był do klasy pierwszej, z której za dobre sprawowanie przesuwano go do coraz wyższych. Stosowano również kary m.in. degradacja do niższej klasy. W systemie zakładu przewidywano warunkowe zwolnienia, a także opiekę do 21roku życia, zwolniony miał swojego opiekuna z Towarzystwa Osad Rolniczych, który musiał chociaż częściowo zaspokoić jego potrzeby np. w postaci zasiłków pieniężnych itp.

Zasadniczy wzrost w historii opieki nad dzieckiem niedostosowanym społecznie w Polsce nastąpił w XX w. z chwilą powstania sądów dla nieletnich. Jednym z aktów prawnych rządu Polski niepodległej było wydanie w 1919r. dekretu o utworzeniu sądów pokoju dla nieletnich w Warszawie, Lublinie i Łodzi. Zalecano unikania stosowania aresztu. W charakterze biegłych na sprawę sądową byli powoływani lekarze, pedagodzy, sędzia miał prawo pociągnąć do odpowiedzialności rodziców zaniedbujących swoje obowiązki wobec dziecka. Zaczęto tworzyć odrębne zakłady wychowawczo-poprawcze stosując segregację w zależności od płci, wieku, poziomu umysłowego i stopnia demoralizacji.

Powstały w Polsce placówki dla młodzieży moralnie zagrożonej np. prowadzone przez siostry placówki dla dziewcząt i kobiet od 12 do 25 lat. Celem zakładu było dawnie przytułku i opieki kobietom moralnie upadłym. Były one przyjmowane na prośbę rodziców, organizacji społecznej.

W zakładach poprawczych dla chłopców w Kożminie wychowankowie uczęszczali do szkoły ogólnokształcącej i pracowali w warsztatach np. krawiectwie itp. Chłopcy uzdolnieni grali na instrumentach. Wychowankowie byli podawani szczegółowym obserwacjom a następnie kierowani byli do grup. Duży nacisk kładziono na naukę, pracę a także organizację czasu wolnego np. przez organizowanie zajęć sportowych, istniały tam również biblioteki.

W 1932r. wydano nowy kodeks karny, który ujednolicił sposób walki z przestępczością nieletnich. Wyrzekał się całkowicie stosowania wobec nieletnich kart więzienia przewidując środki wychowawczo- poprawcze.

Wobec nieletnich do 13 roku życia stosowano tylko środki wychowawcze w zakładzie wychowawczym. Wobec nieletniego, który ukończył 13 lat a przez a ukończeniem 17 lat popełnił czyn z rozeznaniem, sąd mógł zastosować zakład poprawczy. Umieszczenie w zakładzie poprawczym można było zawiesić na okres próby i można było nieletniego zwolnić warunkowo z zakładu.

W połowie lat trzydziestych popularny stał się w placówkach dla nieletnich przestępców system progresywny. Ten typ formy pracy zapoczątkowany został w zakładzie poprawczym w Studzeńcu. Wychowankowie podzieleni zostali na 6 grup wychowawczych zwanych rodzinami. Każda rodzina zamieszkiwała oddzielny pawilon, gdzie miała wspólna sypialnię, jadalnię i 2 umywalnie. Na czele rodziny stał opiekun. Rozwijał on wszechstronną działalność wychowawczą (pogadanki, zabawy). Pracę jego uzupełniał nauczyciel, wspólnie z opiekunem opracował miesięczny plan pracy wychowawczej. Nowo przyjętych przydzielono do grupy obserwacyjnej by przyzwyczaić ich do rygoru życia w zakładzie, poznać ich cechy indywidualne. Następnie przenoszono chłopców do pierwszej rodziny wychowawczej, której wychowywano ich za pomocą indywidualnego postępowania dostosowanego ściśle do ustalonych wskazań wychowawczych. Druga rodzina zmierzała do uspołecznienia jednostki. Tu wychowankowie zaczynali sami pracować nad sobą a opiekun starał się jak najmniej bezpośrednio ingerować. Długość pobytu w obu rodzinach uzależniona była od liczby zdobytych punktów za dobre sprawowanie.

W ostatnim roku przed wybuchem II wojny było w Polsce czynnych czterdzieści placówek wychowawczych dla niedostosowanych społecznie, piętnaście przeznaczonych było dla nieletnich przestępców trzy zakłady wychowawcze i dwanaście zakładów poprawczych. Z zakładów poprawczych trzy miały charakter specjalny; obserwacyjno-rozdzielczych, jeden dla niedorozwiniętych umysłowo, jeden dla szczególnie trudnych do prowadzenia. Były też cztery placówki poprawcze żeńskie.

Zasadniczy rozwój w zakresie realizacji ,,prawa nieletnich” rozumianego jako całokształt przepisów dotyczących ich odpowiedzialności , środków i zasad postępowania nastąpiła dopiero w 1982r. do tego roku przepisy ustanowiono w okresie międzywojennym pozostawały w zasadzie nie zmienione, poza pewnymi modyfikacjami.

Wersja II

SYSTEMY RESOCJALIZACJI NA PRZESTRZENI DZIEJÓW

Mam tutaj na myśli systemy takie jak (por. E. J. Dukaczewski, 1990):

• System celkowy

• System progresywny i system regresywny

• System rodzinny

• System republik i wiosek dziecięcych

System celkowy

Wielkim propagatorem tego systemu był Anglik J. Howard, który zwracał uwagę na to, iż ówczesne więzienia pełniły w znacznym stopniu funkcję demoralizacyjną. W związku z tym Howard nawoływał do zaprzestania dotychczasowych sposobów traktowania więźniów i postulował wykonywanie kary pozbawienia wolności według systemu celkowego.

Najważniejsze tezy zawarte w głoszonej przez niego ideologii to:

- nie powinno stosować się kar, które odbierają skazanemu nadzieję powrotu do życia w społeczeństwie;

- powinno się w więzieniach prowadzić kształcenie umysłowe i wychowanie religijne;

- powinno się w więzieniach wykonywać pracę społeczno użyteczną,

- powinno się w więzieniach stosować odosobnienie skazanych;

- powinno się zwalniać przed terminem więźniów pracowitych i wykazujących poprawę

System progresywny i regresywny

W systemie progresywnym według W. Croftona koncepcja wykonywania kary pozbawienia wolności przewidywała trzy fazy:

Faza I - Skazani poddawani są surowemu reżimowi.

Dzieli się na dwa okresy:

1) okres, w którym skazani otrzymywali nudne i męczące prace w swoich celach

2) okres, w którym warunki odbywania kary były nieco łagodniejsze; więźniowie otrzymywali lepsze jedzenie, bardziej interesującą pracę; nie obowiązywało odosobnienie w czasie pracy, nauki, nabożeństw i wieczorów dyskusyjnych.

Faza II (główna) - więźniowie wykonywali ciężkie prace, najczęściej publiczne i na świeżym powietrzu. Noc spędzali pojedynczo w specjalnie przeznaczonych na ten cel boksach. Czas trwania tej fazy to około połowa całej kary.

Faza III - kara odbywana była w warunkach rozluźnionego reżimu. Więzień przebywał w zakładzie bez murów, gdzie strażnicy nie byli uzbrojeni. Więźniowie otrzymywali za wykonaną pracę większe wynagrodzenie. Faza ta kończyła się zwolnieniem warunkowym. Gdy osadzony pilnie pracował i zachowywał się nienagannie, każda z faz mogła ulec skróceniu. Gdy nie dostrzegano postępów w zachowaniu, to cofano więźnia do fazy poprzedniej, pozbawiając go w ten sposób możliwości wcześniejszego wyjścia z zakładu w trybie warunkowego zwolnienia lub nawet oddalając zwolnienie na czas późniejszy (A.Lewicki, L.Paryzek, B.Waligóra za: E. J. Dukaczewski, 1990).

System rodzinny

Zwany jest także kierunkiem szwajcarskim, gdyż miał szczególnie wielu zwolenników w Szwajcarii. Tam powstała pierwsza placówka (Zakład w Hofwyl w kantonie Argowia) oparta na zasadach życia rodzinnego (1810 r.) Hrabia Filip E. Von Fellenberg, założył tę placówkę w swoim majątku. Jego zakład był przeznaczony głównie dla skrajnie biednych dzieci, ujętych przez policję za włóczęgostwo, żebractwo, a także dla dzieci pochodzących z tzw. "dobrych domów" zepsutych brakiem zainteresowania lub rozpieszczonych przez rodziców oraz opuszczone sieroty. Pierwszym kierownikiem tego zakładu w latach 1810 - 1833 był młody nauczyciel Jan Jakub Wehrli. Przebywał stale, dzień i noc, ze swymi wychowankami i dzielił z nimi pracę, pożywienie, zabawy, a nawet ubranie. Przed pracą i podczas niej udzielał chłopcom nauki, najczęściej w formie rozmów w związku z wykonywaną pracą. Nauka obejmowała: czytanie, pisanie, rysunki, śpiew, ćwiczenia w mówieniu, geometrię, przyrodę, technikę z nauką rzemiosła, geografię i historię kraju ojczystego oraz religię i zasady moralności. W końcowym stadium rozwoju zakładu Wehrli oparł się na znanym już w ówczesnych szkołach systemie "monitorów". Gdy liczba wychowanków zwiększyła się znacząco (było ich 40) wychowanie zostało tak przez niego zorganizowane, że każdy chłopiec do 15 roku życia był poddany nadzorowi starszego. W chwili gdy wychowanek ukończył 15 lat, mógł zostać sam "bratem - opiekunem". Jeśli jednak jego postępowanie było tego rodzaju, że funkcji tej nie mógł pełnić, to jej nie otrzymywał i sam nadal zostawał pod opieką. Przydział młodszych chłopców pod opiekę starszych odbywał się przez losowanie.

W celu wyeliminowania jednostronności i niesprawiedliwości, tak zorganizowana opieka zmieniała się, co kwartał. Troska brata - opiekuna dotyczyła: higieny osobistej, gospodarowania pieniędzmi, pomocami szkolnymi, zachowania wychowanka. Idea Wehrliego o konieczności stworzenia dziecku wykolejonemu warunków i ciepła rzeczywistej rodziny rozszerzyła się poza granice Szwajcarii (E. J. Dukaczewski, 1990).

System republik i wiosek dziecięcych

Republiki młodzieżowe organizowano na zasadach całkowitej samodzielności i inicjatywy samej młodzieży. Koedukacyjna Republika Młodzieży Wykolejonej we Freeville w USA przyjęła 2 podstawowe założenia organizacyjne:

• zupełna wolność

• praca

We wstępnym okresie istnienia republiki następstwem tych założeń były liczne ucieczki wychowanków. Później pomysłodawca republiki we Freeville W. George zdołał wprowadzić w życie całkowity samorząd a odpowiedzialność za opinię republiki przeniósł na samych wychowanków. Tego rodzaju rozwiązanie obniżyło liczbę ucieczek, a nieletni poczuli się "obywatelami" republiki i zamierzali udowodnić, że pomimo, iż możliwe jest naruszenie prawa i uczynienie przykrości, to niekoniecznie trzeba być przestępcą, czy też złym człowiekiem. W celu nadania tej odpowiedzialności prawdziwej wymowy, George pozwolił wychowankom wybrać sobie takie formy współżycia i wypróbować je, jakie by im najbardziej odpowiadały. Stanął sam na uboczu jako życzliwy doradca i przywódca.

16. Charakterystyka metody caseworks (praca z indywidualnym przypadkiem, zasady).

17. Charakterystyka kuratora sądowego (wykształcenie, zadania, rodzaje).

18. Istota i czynniki warunkujące tworzenie środowiska wychowawczego.

19. Teoria nagrody i kary w wychowaniu resocjalizacyjnym.

20. Przykłady oddziaływań resocjalizacyjnych – indywidualnych i grupowych –dostosowanych do cech osobowości wychowanków.

21. Wartości w procesie resocjalizacji.

22. Wychowanie twórcze w resocjalizacji (koncepcja M. Konopczyńskiego).

W twórczej resocjalizacji występują cztery kluczowe zagadnienia:

Twórcza resocjalizacja - kreatywna działalność resocjalizacyjna prowadzona za pomocą opracowanych metod kulturotechnicznych i metod wspomagających.

Metody twórczej resocjalizacji - rodzaj metod kulturotechnicznych, zmieniających indywidualne i społeczne parametry tożsamości osób nieprzystosowanych społecznie.

Twórczość - rozwijanie i utrwalanie czynników i mechanizmów strukturalnych procesów twórczych osób nieprzystosowanych społecznie oraz wychowawcze wykorzystywanie materialnych i niematerialnych wytworów owej twórczości.

Marek Konopczyński jako pierwszy w Polsce posłużył się terminem Twórcza resocjalizacja, ujmował to pojęcie jako zbiór określonych praktycznych form oddziaływań wychowawczych ukierunkowanych na młodzież nieprzystosowaną społecznie, nie usiłując głębiej poszukiwać uzasadnienia teoretycznego.²³

Twórcza resocjalizacja różni się w pięciu zasadniczych kwestiach od podejścia tradycyjnego:

6. Po pierwsze redefinicji uległo samo pojęcie resocjalizacji, które traktuje się, jako rozwój i kreowanie potencjałów, a nie, jak określało się dotychczas - proces korygowania postaw.

7. Po drugie - nieprzystosowanie społeczne traktuje się, jako wadliwie ukształtowaną tożsamość.

8. Po trzecie – zmianie uległ sam cel resocjalizacji, którym stało się wykreowanie nowych parametrów tożsamości – zarówno ja wewnętrznego, jak i zewnętrznego.

9. Po czwarte – akcent kładzie się tu na rozwój strukturalnych czynników

i mechanizmów procesów twórczych, które dostarczyłyby wychowankom nowych

umiejętności kompetencji społecznych.

10. Po piąte – główną metodą twórczej resocjalizacji jest trening autoprezentacji

i wybranych wizualizowanych parametrów tożsamości.²⁴

Głównym celem Twórczej resocjalizacji jest doprowadzenie do powstania i pomyślnego zakończenia dwóch procesów:

- wzbudzania rozwoju strukturalnych czynników procesów twórczych i poznawczych

nieprzystosowanych społecznie jednostek,

- zmiany ich wizerunku społecznego.²⁵

Metody twórczej resocjalizacji:

Metoda resocjalizacji przez sport

Główne cele zawarte w programach resocjalizacji przez sport powinny zakładać wszechstronny rozwój osobowości wychowanka. Ruch jako środek wychowawczy jest czynnikiem stymulującym, tj. pobudzającym dynamikę rozwojową, kształtującym osobowość. Poprzez rozszerzanie form i czynności ruchowych oraz nabieranie wprawy, wychowanek lepiej adoptuje się do życia, zdobywa wiarę we własne możliwości, pokonuje obawy i wewnętrzne opory, cieszy się osiągnięciami.

Rolą wychowawcy resocjalizującego przez aktywność sportową jest wprowadzenie wychowanka w arkana wiedzy o zdrowiu, ukazanie wartości ciała ludzkiego. Wychowanie fizyczne powinno uczyć kultury czynnego wypoczynku, wyrabiać cechy niezbędne dla zdrowia psychicznego tj. : odporność psychiczna, umiejętność ponoszenia klęsk. W czasie zajęć sportowych można uczyć pożądanych wzorów zachowań np. kulturalnego kibica. Znaczenie wychowania fizycznego w resocjalizacji dotyczy wielu dziedzin, a szczególnie fizycznej sprawności młodzieży oraz jej rozwoju psychicznego, umysłowego, społecznego i estetycznego. Podstawowym warunkiem wartości resocjalizacyjnych zajęć sportowych i rekreacyjnych powinien być śmiech, zabawa, bogactwo doznań zmysłowych np. barwa, dźwięk.²⁶

Resocjalizacja przez plastykę

Wychowywanie plastyczne młodzieży niedostosowanej społecznie musi obejmować zarówno teoretyczną wiedzę o sztuce, jak praktyczną jej realizację. Osoby biorące udział w tej formie pracy resocjalizacyjnej w sposób niewerbalny, za pomocą rysunku, przekazują ważne dla nich treści emocjonalne. Techniki terapeutyczne ograniczają się do inicjowania samego tematu, następnie osoba prowadząca zajęcia zwraca uwagę na poszczególne elementy rysunku i pobudza grupę do wyrażania własnych opinii, analiz, refleksji o rysunkach poszczególnych uczestników.

Rozpoczynając zajęcia, wychowawca podaje temat najczęściej dotyczących sytuacji silnie zabarwionych emocjonalnie, np. ktoś, coś, czego nienawidzą, czego się boję, itp.

Technikę rysowania można sobie wybrać. Uczestnik sam również wybiera format papieru, na którym wykona pracę, oraz ołówki, kredki czy długopisy. Wykonując rysunek, decyduje, czy będzie on wielo- czy jednobarwny.

Po zakończeniu rysowania grupa wspólnie omawia każdą pracę, interpretując zarówno formę, jak i treść ujawniając wyrażoną przez wychowanka problematykę konfliktową.

Resocjalizację przez plastykę najczęściej stosuje się w formie grupowej, sprzyja to wykorzystaniu twórczej aktywności plastycznej i malarskiej do wyodrębnienia problemów poszczególnych członków grupy lub grupy jako całości.

Rysunki dostarczają bardzo różnorodnej informacji o uczestnikach zajęć i są omawiane w powiązaniu z innymi formami przez wykonywanie przez wychowanków. Celem tej metody jest ułatwienie człowiekowi grupy mówienia na temat problemów, które są trudne do zrealizowania, bądź ułatwienia przeżyć emocjonalnych dotychczas nie uświadomionych. Głównym celem resocjalizacji przez twórczość plastyczną jest ułatwienie wychowankowi wyrażenia własnych problemów, trudnych do werbalizacji oraz dostarczenie konkretnego materiału do omówienia i przeanalizowania w grupie .²⁷

Muzykoterapia

Muzykoterapia może być resocjalizacyjnym i profilaktycznym sposobem oddziaływania na wychowanka tzn. na jego psychikę, emocje. Muzykoterapia może być stosowana zarówno w zakresie profilaktyki niedostosowania społecznego, jak i w resocjalizacji nieletnich i dorosłych przestępców. Muzyka stanowi podstawowy środek oddziaływania w muzykoterapii. Grupowe słuchanie muzyki pozwala na odreagowanie emocji, stwarza możliwość eksploracji istotnych dla wychowanków treści, dostarcza im wiedzy o sobie, utorowuje bardziej dostosowaną społeczną komunikację. Ma ona również na celu uczenie przyjmowania muzyki oraz tworzenie treści wyobrażeniowych, a także inicjowania różnego rodzaju aktywności dźwiękowej. W tej formie terapii najbardziej przejawia się nastrój i atmosfera panujące w grupie, często też wychowankowie odreagują np. w formie płaczu, krzyku, śmiechu itp. Muzyka pojmowana jest jako środek służący wzmocnieniu przeżyć, ma odgrywać rolę wzmacniającą przeżycia wyzwalające rozmaite konflikty z podświadomości integrującą w procesie rekonstrukcji osobowości.²⁸

Metoda teatru resocjalizującego (np. teatr Scena Coda, teatr Jerzego Grotowskiego)

Działalność aktorska nie była wyłącznie odgrywaniem roli, lecz swoistym aktem twórczym, naznaczonym cechami osobowościowymi. Od aktorów wymaga się maksimum naturalności i szczerości. Reżyser świadomie zmusza aktora do głębokiej autoanalizy i przewartościowywania założeń i idei scenicznych kreacji. Resocjalizacyjny wymiar teatru polega na realnym wpływie odgrywanych treści na członków zespołu aktorskiego oraz tworzeniu się więzi interpersonalnych. Teatr to wzajemne oddziaływanie na siebie aktorów i widzów. Celem edukacji teatralnej młodzieży niedostosowanej społecznie jest wykorzystanie sztuki teatru do formowania pełnej, integralnej osobowości człowieka, wzbogacenie jego wiedzy o świecie, kształtowanie norm moralnych, rozwijanie wyobraźni, wyzwalanie ambicji twórczych, a także kształcenie estetycznej kultury, czyli wiedzy i wrażliwości niezbędnej do obcowania ze sztuką, doznawania estetycznych wrażeń i docenianie wartości dzieł estetycznych. Podstawowym zadaniem wychowania teatralnego winno być rozbudzanie, rozwijanie i pogłębianie wrażliwości i refleksji wychowanków.²⁹

Psychodrama

Psychodrama jest rodzajem psychologicznej gry, odtwarzającej w sposób improwizowany rozmaite zachowania wpływające na widza i aktora. Gra jest spontaniczna i niekierowana. Dzięki uczestnictwu w psychodramie jednostka postrzega niedostrzegane wcześniej przez nią aspekty własnego zachowania, odczuwania i reagowania na innych ludzi oraz różne sytuacje społeczne. Zwłaszcza zaś, kiedy odgrywa role społeczne w których nigdy dotąd nie występowała.³⁰

Socjodrama

Socjodrama (psychodrama zbiorowa) jest udramatyzowaną grą, której przedmiotem jest cała grupa, a nie poszczególne jednostki. Socjodrama obok swoich funkcji odkrywających, oczyszczających ma na celu eliminację patologii wewnątrzgrupowej, a także wzmacnianie struktury i spójności grupy terapeutycznej. Jest bowiem środkiem przywracania zaburzonych stosunków interpersonalnych, wynikających z negatywnych, antagonistycznych ustosunkowań wobec innych ludzi. Zasadniczą intencją socjodramy jest korygowanie i wzbogacanie wartościowych z pedagogicznego punktu widzenia funkcji grupy.³¹

Drama

Jest obecnie uważana za jedną z najbardziej efektywnych metod edukacyjno- profilaktycznych. Wykorzystuje naturalną umiejętność człowieka do wchodzenia w role. W dramie poprzez wchodzenie w różne role mamy okazje obserwować i przeżywać nie tylko reakcje wypływające z naszych osobistych doświadczeń, lecz także te które wynikają z roli. Mamy możliwość spojrzenia z dystansu i przeanalizowania sytuacji problemowych, nazwania emocji, które im towarzyszą, zrozumienia lepiej siebie i innych oraz trenowania nowych zachowań i umiejętności. Mówiąc o efektywności dramy wskazuje się, że jest ona skuteczną metodą pracy gdyż angażuje nie tylko umysł, ale także uczucia. Istota dramy to identyfikacja i utożsamienie z odgrywanymi podczas improwizacji postaciami. Wykorzystywane w dramie improwizacje pozwalają przeżyć pewne doświadczenia w bezpiecznych warunkach. Drama przez swój specyficzny sposób pracy kształtuje z jednej strony umiejętności społeczne i intelektualne uczestników tj. praca w grupie, współdziałanie, umiejętności efektywnej komunikacji itp., z drugiej zaś pozwala na wyrażenie siebie- własnych uczuć, myśli i doświadczeń. Jedną z zasadniczych funkcji dramy jest ukazywanie motywów i konsekwencji określonego zachowania, analizowanie postaw i pobudzanie świadomości relacji międzyludzkich.³²

23. Resocjalizacja w zakładach poprawczych i karnych ze szczególnym spojrzeniem na rolę, zadania i osobowość wychowawcy.

24. Istota „drugiego życia” w zakładach zamkniętych (podkultura więzienna).

25. Psychoterapia i socjoterapia w resocjalizacji nieletnich.

26. Rodzina jako środowisko sprzyjające prawidłowemu rozwojowi człowieka.

27. Dysfunkcjonalność rodziny a resocjalizacja.

28. Metody wychowania resocjalizującego.

1Encyklopedia socjologii, Praca zbiorowa, Oficyna naukowa, Warszawa 1999, s. 336

2Tamże, s. 336

3Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, tom 3, pod red. T. Pilcha, Warszawa 2004, s. 338

4Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, tom IV, pod red. naukową prof. dr hab. T. Pilcha, Warszawa 2005, s. 62

5Encyklopedia socjologii, tom 3, pod red. naukową, H. Domański, W. Morawski, J. Mucha, M. Ofierska,

J. Szacki, M. Ziółkowski, Warszawa 2000, s. 88

6Tamże, s. 91

7Tamże, s. 91

8Tamże, s. 90

9 Pospiszyl Irena Uwarunkowania przemocy w rodzinie Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1994 str. 5

10 Górniewicz Józef Teoria wychowania (wybrane problemy) Wydanie VII, Olsztyńska Szkoła Wyższa im. Józefa Rusieckiego Olsztyn 2008 str. 126

11 Pytka L., Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa 2000 s 84.

12 Urban B., Stanik J., Resocjalizacja, Warszawa 2007, s. 154.

13 Urban B., Stanik J., Resocjalizacja, Warszawa 2007, s. 121.

14 Urban B., Stanik J., Resocjalizacja, Warszawa 2007, s. 143.

15B.Urban, J. Stanik, Resocjalizacja, Warszawa 2008, s.96

16L. Pytka, Pedagogika Resocjalizacyjna, Warszawa 2000, s.10

17W. Okoń, Słownik pedagogiczny,Warszawa 2007, s.305

18W. Okoń, Słownik pedagogiczny,Warszawa 2007,s.351

19L. Pytka, Pedagogika Resocjalizacyjna, Warszawa 2000, s.10

20B.Urban, J. Stanik, Resocjalizacja, Warszawa 2008, s.98

21B.Urban, J. Stanik, Resocjalizacja, Warszawa 2008, s.23-25

22B.Urban, J. Stanik, Resocjalizacja, Warszawa 2008, s.29-31

23 Marek Konopczyński, Metody twórczej resocjalizacji 2007, s 20-21

24 Marek Konopczyński, Metody twórczej resocjalizacji 2007, s 128-129

25 Marek Konopczyński, Metody twórczej resocjalizacji, Warszawa 2007, s 175

26 Marek Konopczyński, Metody twórczej resocjalizacji, Warszawa 2007, s 238-245

27 Marek Konopczyński, Metody twórczej resocjalizacji, Warszawa 2007, s 262-267

28 Marek Konopczyński, Metody twórczej resocjalizacji, Warszawa 2007, s 252-260

29 Marek Konopczyński, Metody twórczej resocjalizacji, Warszawa 2007, s 201-203

30 Marek Konopczyński, Metody twórczej resocjalizacji, Warszawa 2007, s 272-275

31 Marek Konopczyński, Metody twórczej resocjalizacji, Warszawa 2007, s 268-269

32 Marek Konopczyński, Metody twórczej resocjalizacji, Warszawa 2007, s 246-251