O niedołęstwie u starszego człowieka mówi się, gdy w związku z określonymi problemami zdrowotnymi nie jest w stanie wykonywać codziennych czynności, niezbędnych do prowadzenia normalnego życia. Chodzi przede wszystkim o poruszanie się, załatwianie potrzeb fizjologicznych, samokontrolę, odżywianie, kąpanie i ubieranie. Za niedołężnego uznaje się seniora, który ma problem z choć jednym spośród wymienionych działań.
Z kolei otępienie (demencja) u osób starszych to złożony zespół zaburzeń pamięci, myślenia, orientacji, rozumienia, liczenia czy języka. Często dochodzą do nich problemy emocjonalne i zmiany w zachowaniu seniora. Zarówno niedołężność, jak i demencja bardzo często są spowodowane chorobą Alzheimera lub Parkinsona, a także wieloma innymi schorzeniami (np. chorobami układu krążenia, nerek, przebytym udarem mózgu), które powinien zdiagnozować lekarz.
– Przyczyn otępienia jest kilkaset, ale praktycznie liczą się dwie: choroba Alzheimera, która odpowiada za 70–80% przypadków, a także otępienie naczyniopochodne, które diagnozuje się w kilku do kilkunastu procent przypadków – podaje Jarosław Łączkowski, psychiatra z toruńskiego Centrum Psychiatrii i Psychogeriatrii AKSON. Do zdiagnozowania otępienia konieczne są badania lekarskie i neuropsychologiczne, a także dodatkowe np. tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny. Kiedy zachowanie seniora zaczyna nas martwić, warto też samodzielnie próbować ustalić, czy niepokojące objawy wynikają ze starości czy raczej mogą świadczyć o poważnej chorobie neurologicznej lub są objawem depresji.
– Sygnałem choroby mogą być powtarzające się problemy, a zwłaszcza zmiany pewnych zachowań, np. rodzic wcześniej nie gubił kluczy, a ostatnio zdarzyło mu się zgubić je kilkakrotnie. Kupuje rzeczy, które wcześniej kupił, bo zapomniał, że już wczoraj był w sklepie po szynkę. Takie zachowania powinny wzbudzić niepokój – wyjaśnia dr Alicja Klich-Rączka.
Jak podają specjaliści, pierwsze objawy otępienia często pojawiają się dość wcześnie, jeszcze przed ukończeniem 60. roku życia. Z wiekiem powoli się nasilają. Bardzo znaczącym objawem demencji jest fakt, że senior przeważnie nie jest świadomy swoich zaburzeń. Nie zauważa deficytów i nie próbuje im zaradzić, np. walczyć z zapominalstwem poprzez zapisywanie różnych informacji. Bliscy powinni się zaniepokoić, jeśli senior zapomina rzeczy, których zawsze bardzo pilnował (np. torebka z portfelem i dokumentami). Dodatkowo osoby cierpiące na otępienie często zapominają fakty, które wydarzyły się niedawno, choć pamiętają zdarzenia czy osoby sprzed lat. Oznacza to, że choroba upośledza pamięć świeżą, podczas gdy zachowana zostaje pamięć dawna.
Opieka nad chorym seniorem
Starsze osoby z otępieniem wymagają przede wszystkim leczenia, ale i troski rodziny. Najczęściej to na bliskich seniora ciąży obowiązek zapewnienia mu opieki, w przypadku nasilonych objawów – całodobowej. Dlatego ważne, by rodzina jak najlepiej poznała objawy demencji i sposoby radzenia sobie z nimi. Dobrym źródłem informacji są poradniki dla opiekunów, a także organizacje alzheimerowskie, które można znaleźć niemal w każdym województwie. Jak podkreśla dr Michał Gwiżdż, chorzy na demencję wymagają specyficznego podejścia i odmiennego sposobu komunikacji. – Niską skuteczność przynoszą próby tłumaczenia choremu, że „białe jest białe”. Polecenia powinny być krótkie i precyzyjne. Jeśli to możliwe, ton głosu powinien być pozbawiony napięcia, agresji, które chorzy odczytują szybciej niż treść samego komunikatu – tłumaczy psycholog.
Warto dodać, że w przypadku otępienia wsparcia wymaga nie tylko pacjent, lecz także osoby towarzyszące mu w chorobie. – Są badania, które potwierdziły, że opieka nad pacjentem z otępieniem jest bardziej obciążająca niż nad chorym z nowotworem. Bo choroba nowotworowa nie odbiera człowieczeństwa, a otępienie już tak. Poza tym trwa krócej, jeśli brać pod uwagę sam okres terminalny – zauważa dr Klich-Rączka. Jak podaje geriatra, chory na otępienie może żyć przez wiele lat, nie zdając sobie sprawy ze swojego stanu. – W tę chorobę wpisany jest egoizm. Nie mówię, że zawsze i wszędzie. Ale z reguły pacjenci z otępieniem po prostu nie mają świadomości, tracą krytycyzm i stają się egoistami. Często dzieci mówią: „Zrobiłam wszystko, zrezygnowałam z pracy, przystosowałam dom, a jestem tylko tą złą i złą” – mówi dr Alicja Klich-Rączka.
– Opiekunowie powinni poszukać psychicznego oparcia dla siebie, np. poprzez udział w grupach wsparcia, które nierzadko działają przy organizacjach alzheimerowskich – radzi dr Michał Gwiżdż. Listę tych organizacji, a także wiele porad dotyczących choroby otępiennej bliscy chorych mogą odnaleźć między innymi na stronie internetowej www.chorobaalzheimera.pl.