Teatr grecki

1. Budowa teatru greckiego
Wynalazcami teatru są Grecy. To oni zapoczątkowali jego istnienie. Sam początek teatru ma związek z kultem Dionizosa - boga narodzin, śmierci, wina i urodzaju. Dla uczczenia boga, który nauczył ludzi szczęścia i zabawy, dwa razy w roku urządzano huczne festyny - Wielkie Dionizje trwające sześć dni. Rozpoczynały się wiosną, w ostatnich dniach marca, a kończyły z początkiem kwietnia. Podczas składania Dionizosowi ofiary z kozła chór wykonywał pieśni sławiące boga wina.
Teatr budynek specjalnie budowany lub przystosowany do prezentowania przedstawień. Składa się ze sceny, widowni i pomieszczeń pomocniczych. W teatrze greckim orchestra, czyli miejsce występowania chóru, później również aktorów, miała kształt kolisty z ołtarzem pośrodku. Theatron, czyli widownia. Początkowo był to rodzaj trybun najpierw drewnianych od połowy drugiej połowy VI w. p.n.e. Teatr był budowlą stałą, sytuowana na zboczach wzgórz. Drewniane miejsca stopniowo zastępowano kamiennymi. Za garderobę i miejsce, z którego wychodzili aktorzy służył drewniany barak zwany skene. Po obu stronach skene znajdowały się przybudówki – paraskenia Przed skene był proscenion, czyli podest przed budynkiem scenicznym. Pierwszy kamienny teatr rozpoczęto budować w V w. p.n.e. w Atenach, a ukończono w IV w. p.n.e. Ateński teatr obliczono na 17 tys. widzów. Był on wzorem dla późniejszych teatrów greckich i miał wszystkie typowe elementy. Kolista orchestre o średnicy 24 metrów, orchestre otaczała amfiteatralna widownia, czyli theatron. Jej szerokość wynosiła 100 metrów, a wysokość 90 metrów z 78 rzędami siedzącymi. Umieszczony na wprost widowni budynek skene o trzech wejściach, którego fasadę wykorzystywano dla dekoracji. Prawym wejściem ze skene wychodzili bohaterowie pozytywni, a lewą bohaterowie negatywni. Komunikacje w obrębie widowni umożliwiały prowadzące w górę przejścia rozchodzące się promieniście oraz dwa poziome przejścia dzielące widownię na trzy sektory. Komunikacja była tak sprawna, że widzowie mogli opuścić teatr w najwyżej kilkanaście minut. W niektórych teatrach miejsca o najlepszej akustyce zaznaczane były różowym marmurem, były to miejsca dla ważniejszych gości.

2. Funkcja i kompozycja dramatu greckiego
Twórcą form teatralnych z pierwszym aktorem był Tepis, pierwszy autor dramatu. Ajschylos – wprowadził II aktora, Sofokles - wprowadził III aktora. Eurypides - najwyżej ceniony tragik stworzył tragikomedię i rozbudował motywy uczuciowe, pomniejszył rolę bóstw. Na Eurypidesie kończy się rozwój tragedii, przechodzący wyraźną ewolucję od pierwotnego półreligijnego oratorium do wykształcenia tragedii świeckiej.
Istotą tragedii jest konflikt tragiczny - polega na istnieniu przeciwstawnych, równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie sposób dokonać wyboru. Katharasis (oczyszczenie) - związane z rolą teatru. To wstrząs uczuciowy, oczyszczenie duszy widza z win, wyzwolenie. Widz przeżywa litość i trwogę, patrząc na akcję tragedii. Naszą litość wzbudza nieszczęście człowieka niewinnego, natomiast trwogę - nieszczęście człowieka, który jest do nas podobny. Ironia tragiczna - polega na zderzeniu rzeczywistej sytuacji bohatera z tym co wie on na własny temat np. popełnia zbrodnię, czyn, który wynika z niewiedzy.
3. Teatr grecki.
Teatr znajdował się wśród pagórków tak, aby wszyscy widzowie mogli wszystko zobaczyć i usłyszeć. Na środku teatru znajdowała się „orchestra\", na której znajdował się chór w składzie do piętnastu osób. Chór ten śpiewał lub opowiadał o wydarzeniach mających miejsce na proscenium. Za orchestrą znajdowała się scena zwana „proscenium\", na której grali aktorzy w składzie 3 mężczyzn, ponieważ kobiety nigdy nie były, ani aktorami, ani chórem. Aktorzy nosili maski, które działały jak tuby. Byli podwyższani i nosili kolorowe stroje, by można było ich łatwo zobaczyć. Za proscenium znajdowała się „scene\", tzn. taka ściana, dzięki której głosy aktorów się odbijały i rozchodziły na całą widownię. Chór i aktorzy wchodzili na swoje miejsca „paradosem\" (takim przejściem). W teatrze wystawiano tragedie, komedie i dramaty satyrowe. 
Dionozja miejska - święto obchodzone 1 raz w roku - dała początek tragedii - odbywała się na przełomie marca i kwietnia.
Dionozja wiejska - święto obchodzone 3 razy w roku - dały początek komedii - odbywały się na jesieni, w styczniu i pod koniec lutego.

Teatr Dionizosa stał się wzorem dla innych teatrów budowanych w Grecji w okresie klasycznym. Najlepiej zachowanym teatrem greckim jest zbudowany ok. 330 p.n.e. teatr w Epidauros. Teatr zaprojektował Poliklet Młodszy. Widownia, rozmieszczona w 52 rzędach mogła pomieścić ok. 14 000 widzów.

W okresie hellenistycznym zachowano podstawowe elementy teatru greckiego. Zmieniono jednak jego proporcje. Pogłębiono i podniesiono proskenion. W tym celu cofnięto paraskeniony a proskenion oparto na słupach otrzymując pod proskenionem przestrzeń zwaną hyposkenionem. Z hyposkenionu wychodzili aktorzy grający duchy lub bogów podziemia, schodami przechodzili na proskenion, gdzie mogli wygłaszać swoje kwestie. Wzbogaceniu uległy także dekoracje. Wprowadzono trójścienne graniastosłupy (periakty), na ścianach których były wymalowane różne obrazy. Obrót graniastosłupa umożliwiał szybką zmianę tła.
Teatr grecki stał się wzorem dla budowanych w okresie późniejszym teatrów rzymskich.

Słowniczek dramatu i teatru antycznego

Agon – Czwartego dnia Wielkich Dionizji o świecie rozpoczynał się agon, czyli trzydniowy kurs trzech drematów. Każdy z nich prezentował po trzy tragedie z dodatkiem drmatu antycznego.

Agora – był to główny plac miasta i rynek ateński.. Było to miejsce, gdie czasami wystawioane były sztuki teatralne

amfiteatr – odkryta arena w kształcie elipsy lub koła, otoczona – najczęściej wznoszącymi się schodko- ławkami dla widzów i przeznaczona do publicznych pokazów min sztuk teatralnych

Choregia – jeden zrodzajów świadczeń obywateli, na rzecz państwa. Było to zobowiązanie konkretnego obywatela (wybranego przez archonta) do całkowitego przygotowaniaa chór na występy teatralne własnym kosztem.

Chór – grupa osób wypowiadzających się zbiorowo w mowie lub śpiewie często z towarzyszeniem gestów i ruchów tanecznych

Diazomata – dwa koncentrycznie, szerokie przejścia dzielące widownię (theatron) na trzy części.

Dionizje – święto na część Dionizosa dzielące się na Dionizje Wielkie, Dionizje Małłe, Lenaje oraz Antesterie.

Dramat Antyczny – rodzaj literacki powstały w starożytnej Grecji, wywodzący się z pieśni pochwalnych , śpiewany w czasie misteriów dionizyjnych . Rozwinoł się około V w. p.n.e.

Dramat satyrowy – był odmianą komedii (w dzisiejszym rozumieniu), podobnej do dzisiejszego teatralnego stylu burlesque.

Dytyramb – [pieśń pochwalna na cześć boga gr. Dionizoosa, śpiewana w starożytnej Grecji przez chór. W VI-Vw. p.n.e. gatunek poezji antycznej. Z dytyrambu wywodzą się przypuszczalne formy poezji dramatycznej: komedia i tragedia antyczna.

Eksodos – pieśń śpiewana przez chór na zakończenie tragedii, końcowa cześć dramatu zawierająca rozwiązanie akcji, intrygi

Epejsodion – część przedstawienia wypełniona dialogami lub monologiem aktów, odpowiednik dzisiejszego aktu. Poszczególne epejsodiony, których mogło być najważej pięć, oddzielane były od siebie peśniami chóru zwanymi stasimonami

Hyposkeon – tak nazywano wolną przestrszeń pomiędzy orchestrą a proskeonem w teatrze rzymskim i greckim okresu hellenistycznego. Ścianę wzdłuż hyposkeonu zdobiono kolumnami, reliefami. Hyposkeon służył jako wyjście dla aktorów grajacych bohaterów związnych z swiatem podziemnym (duchy bogów podziemnych

Ikario – drwniana ławka dla dygnitarzy

Ironia tragiczna – nieprzezwyciężona sprzzeczność naznaczająca los bohatera tragedii, którego czyny wbrew jego woli i wiedzy prowadzą nieuchronnie do zagłądy. Ironia tragiczna nazywana jest często ironią losu, obiektywną lub dramatyczną. Jej istotą jest społeczność pomiędzy znaczeniem użytych słów a intencją zawartą w kontekście

Katharsis – jedna z zasad antycznej estytyki zakładającej oddziaływanie sztuki na odbiorcę , wprowadzonej przez
Arostytelesa w szóstym rozdziale jego poetyki, była zasada tzw. katharsis – oczyszczenia. Pojęcie to sformułowane jest w sposób lapidarny i trochę zagadkowy i jest różnie interpretowane w sensie moralnym, psychologicznym,filozoficznym. Na ogół przez katharsis rozumie się rozładowanie wzruszeń, wyzwolenie odbiorcy z uczuć pod wpływem wstrząsu emocjonalnego nazywanego przez Arystotelesa litością i trwogą. Jego użycie prowadzi do tego, że widzw czasie przedstawienia doznaje oczyszczenia z emocji, które ogląda na scenie.

Kerkides – biegnące promieniście przejście na widowni (theatronie) rozdzielające widownię na sektory w kształcie klinów.

Komedia antyczna – powstała w starożytnej Grecji z wesołych pieśni obrzędnych, śpiewanych przez uczestników pochodu (tzw. kosmos) podczas święta płodności ustanowionego ku czci Dionizosa. W okresie rozkwitu (V-IIIw. p.n.e.) przeszł trzy stadia rozwojowe:

-komedia nowa -kształtująca się na przełomie IV i IIIw. p.n.e. pogłębia obyczajowy realizm, stworzyła realizm komedii charakterów i komedii intrygi;

-komedia staroattycka – mająca charakter ostrej satyry społeczno-politycznej pełna była aluzji do aktualnych wydarzeń i znanych osobistości. Ważną rolę odgrywały wystapienia chóru, tzw. parabazy skierowane do publiczności, oraz tzw. agon;

-komedia średnia – rozwijająca się w IV w. p.n.e., porzuciła satyrę na rzecz realistyczno-żartobliwych obrazków z życia codziennego i parodii mitów, zredukowała udział chóru do występów między aktami.

Kommos – scena lamentu aktora, miejsce w którym widzowie powinni przeżywwać katharsis.

Kommos 0 śpiew sktorów na przemian z chórem

konflikt tragiczny – polega na zdarzeniu dwóch racji, które zawsze są równorzędne. Kończy się obustronną porażką oraz walką człowieka skazanego na porażkę z losem.

Koryfeusz – to przewodnik chóru w teatrze starogreckim. Wygłasza on najtrdniejsze kwestie oraz wyznaczał chórzystom tempo i wysokość dźwięku. Współczęsnie może być to artysta w zespole baletowym lub wybitny działacz na polu nauki lub sztuki/

Koturny – są to buty na bardzo wysokich obcasach . Ich podeszwy robiono z kilku warstw twardej wyprawionej skóry. Aktorzy w teatrze greckim wkładali je aby ich można było lepiej widzieć, z daleka gyż na widowni było wiele osób

Maska – przykrycie twarzy, lub jej części z otworami na oczy, zwiększała natężenie dźwięu mowy aktora.

Mim – aktor nie posługujący się głosem lecz mową ciała.

Onkos – peruka

Orchestra – nazwa półkolistego (pierwsze orchestry wystarczono w kształcie prostokąta, koła lub elipsy, z czasem przyjeła się forma półkola i ta ulega rozpowszechnieniu) placu w teatrach greskich i rzymskich, znajdującego się pomiędzy sceną a widownią. Była to centralna część teatru. Największe znaczenie miał w teatrach greckich, zwłaszcza w okresie budowania tzw. teatrów dionizyjskich. Ustyułowano u stóp wzgórza, była placem o średnicy 20-40m z umieszczonym w jej środku ołtarzem boga thymele. Na niej odbywały się występy chóru aktorów w wystawionych sztukach. Z czasem występy aktorów zostały przeniesione na przestrzeń przed skene, zwaną w Grecji proskeonem , a w Rzymie pulpitum.

Parados – wejście chóru na orchestrę i jego wstępna pieśń

Paraskenion – boczne, wysunięte do przodu, skrzydło obejmujące proskeon.

Periakty – dekoracje w formie graniastosłupa o podstawie trójkąta. Na ścianach bryły umieszczono inną dekorację. Przez obrót dookoła osi możliwa była szybka zmiana tła rozgrywanego dramtu (komedii, tragedii). Stosowane były w teatrach greckich okresu hellenistycznego.

Pinakes – dekoracje malowane na płytkach, umieszczone pomiędzy kolumnami zdobiącymi ściane skene. Stosowane były w teatrach greckich okresu klasycznego (w teatrze Dionizosa i innych wzorowanych na nim)

Portyk – budynek na planie prostokąta z jednym lub kilkoma rzedami kolumn, które wspierały dach zamknięty z jdenej strony ścianą . Czsami zdarzały się partyki kilkupiętrowe.

Prolog – wstpna wyodrębniona część utworu dramatycznego lub narracyjnego, zawierająca relacje o faktach poprzedzających zawiązanie akcji, prologiem nnazywa się też autorski komentarz poprzedzający utwór.

Proskenion – powierzchnia sceny na której odgrywały się główne sceny sztuki. Proskenion pojawił się w IV i III w. p.n.e. a w II w. p.n.e. upowszechnił się. W późniejszych latach powierzchnia była poszerzona o pogłębiana w zależności od rozwoju akcji na scenie.

Skene – początowo drewniany, później kamienny budynek użytkowany aprzeciw widowni (theatronu) wzdłuż linii stycznej do orchestrony.

Stasimon – pieśń wykonywana przez chór stojący na orchestrze, pod przewodnictwem koryfeusza. Stasima oddzielały partie dialogowo-monologowe odgrywanie przez aktorów – epesodia.

Theatron – nazwa widownia

Thymele – ołtarz stawiamy w pierwszych teatrach greckich pośrodku orchestry z posągiem

Dionizosa

Tragedia antyczna – powstała w starożytnej grecji z dytyrmbu. Klasyczna forma tragedii antycznej ustaliła się w V w. p.n.e. dzięki twórczości trzech wielkich dramaturgów gr. : Ajschylosa, Sofoklesa i Eurypidesa. Ewolucja tragedii polegała na stopniowym ograniczania roli chóru na rzecz akcji.

Tragizm – jest to kategoria estetyczna, oznaczająca konflikt równorzędnych wartości moralnych, w wyniku którego jednostka działająca świadomie w imię wielkiego i szlachetnego celu, jest skazana na klęskę. Starcie równorzędnych racji moralnych (konflikt tragiczny) [ppowoduje nnieuchronną klęskę jednostki szlachetnej (zasadnicza cecha dramatu antycznego i klasycznego)

wina tragiczna (hamartia) – błędne rozpoznawanie i fałszywa ocena własnej sytuacji przez bohatera. Bohater, ieświadomy rzeczywistego znaczenia okoliczności, w jakich się znalazł, popełnia przez te czyny prowadzące do dalszego zawikłania jego losu i ostatecznie do katastrofy.

Zasada decorum – zgodności treści z formą, inaczej jednorodność stylistyczna. Sforrmułowana przez Arystotelesa, rozwijana przez cycerona i Horacego. Była stosowana do każdego gatunku literackiego. Polegała na odpowiednim dobraniu stylu mówienia (pisania ), słownictwa i składni do gatunku i tematyka dzieła.

Zasad trzech jedności – sepół trzech reguł podstawowych dla klasycznej koncepcji fabuły dramatu lub wyłącznie tragedii. Reguły te to jedności czasu, jedność miejsca i jedność akcji.

„Granica” Nałkowska

Zenon Ziembiewicz

-krótko …

-pochwalony

-długie okie ocho?

-garbada postura

-acetyczne wydłużone dolne ścię?

Dziady cz. III

-

Józef Piłsudzki urodził się 5 grudnia 1867r. W Żuławie na Litwie, dopiero później z powodu spraw finansowych przeprowadził się do Polski (Wilna). Jako dorosła osoba był marszałkiem, przywódcą walki o niepodległość, organizator i wódz odrodzonego Wojska Polskiego. Wychowany w duchu tradycji powstania styczniowego w 20 roku życia brał udziały w konspiracji antycarskiej został zesłany na Syberię. Po odbyciu kary wszedł wWilnie (w 1982r.) w kręgi konspiracji socjalistyczno-patriotycznej. Już w 1894r. Stał się faktycznym kierownikiem krajowych działań PPS, w której głównym jego osiągnięciem było uruchomienie stałego pisma konspiracyjnego „Robotnik”. Po panowanym aresztowaniu w 1900zbiegł i kontynułował działalność, m.in. na czele Organizacji Bojowej PPS, jednej z głównych sił rewolucji 1905-07. Po klęsce rewolucji, zachowją polityczne popracie w powstałejw wyniku rozłamu PPS -Francji Rwolucji skoncentrował się naprzygotowaniu pomilitarnych formacji niepodległościowych (Związek Walki Czynnej, Związki Strzelecke w Galicji). Pierwsze środki na działalność pozyskiwał m.in. w akcjach eksproracyjnych (sam ziął udział w akcji na wagon pocztowy w Bezdanach pod Wilnem 1908r.). Podczas I wony organizował odziały zbrojne – zalążek przyszłej armi polskiej.Początkowo prowadzi niezależną akcję w królestwie, później musiał się podporządkować, czynnikom wojskowym i politycznym Austrii ww wyniku czego powstały Legiony Polskie. Osobicie prowadził I BrygadęLegionów, jednoczęsnie kierując polityczną konspiracją – Polską Organizacją Wojskową. Jako czł.Tymczasowej Rady Stanu konsekwetnie wymagał od niemców i Austrii utworzenia niezawistnego rządu polskiego. Po zerwaniu z Niemcami w 1917r osadzony w twierdzy w Magdeburgu, umocnił swój atorytet autoryet przywódcy polskiego ruchu niepodlogłosciowego . Po klęsce Niemiec wrócił 11 listopada 1918 do Warszawy obejmując urząd naczelnika państwa. W latach 1919-20 skuił się na obronie zdobytej niepodległości przed zagrożeniami zenętrznymi. Próbował borealizować ideę federaacji, która miała połączyć Polskę z jej bezpośrednimi sąsiadami na wschodzie (w szczególnośi z Ukrainą, Białorusią i Litwą) i zabezpieczyć w ten sposób Europie środkowowschodnią przed rosyjskim imperjalizmem. Prowadził wojne przeciw Rosji bolszewickiej. Po niepowodzeniu swojej ofesywy na Ukrainie odparł zwycięsko bolszewików, spod Warszawy w sieprpniu 1920r., kończac walkępokojem w Rydze. Od 1920r. Był marszałkiem Polski i zwierzchnikiem sił zbrojnych. W 1922r., po wyborze G. Narukowicza na prezydenta, złożył urząd Naczelnika państwa, rezygnując w następnym roku z wszystkichb funkcji wojskowych. Zamieszkiwał w Sulejówku pod Warszawą. W 1926r. Przeął panownie władze w „przewrocie majowym”. W latach 1926-28 i 1930 był premierem, ado śmierci zachował stanowisko ministra spraw wojskowych i generalnego inspektora armi, co dawało mu pełną kontrolę nad sprawami wojska i polityki zagranicznej. Wobec rosnącego zagrożenia zewnętrznego i anachrizacji żyycia wewnętrznego ograniczał uprawnienia Sejmu. Starał się utrzymać samodzielnie miejsce Polski w polityce międzynarodowej. Doprowadził do zawarcia paktów o nieagresji z ZSRR (1932) i Niemcami (1934), próując jednocześnie wzmocnić pozycje Polski wobec sojuszników zachodnich. W tym czasie podorszyt się stan jego zdrowia, co sprawiło, że….