„Podróże do piekieł i inne eseje” Bolesław Miciński

Ze wstępu (Adam Michnik):

Bolesław Miciński urodził się w 1911 roku, zmarł na gruźlicę w 1943roku. Należał do pokolenia Miłosza, Andrzejewskiego, Wyki, Rudnickiego, Krońskiego i Gombrowicza. Debiutował jako poeta, zasłynął jako eseista. Po klęsce wrześniowej udał sie do Francji. Często sięgał do myśli Sokratesa, do opowieści Cervantesa „Don Kichot”, do Kanta i Kartezjusza aby obalić teorie totalitaryzmu. „Podróże do piekieł” to filozoficzno- literacki esej o historii i teorii literatury.„Dzieło Micińskiego to obraz uporczywego dążenia prawdy o sobie, świecie, o swoim miejscu w świecie. To autoportret pisarza, który rozumie, że jedyne wartości autentyczne i godne obrony, to te zrodzone w bólu.” Michnik określa jego eseje, notatnik i materiały do szkiców oraz kilkadziesiąt listów jako: „intelektualna panorama polskiego losu; to także katalog problemów i wątków, które podejmuje polska myśl, by odpowiedzieć na wyzwanie totalitarnych ideologii.”

Nota biograficzna:

Bolesław Miciński (1911-1943)- studiował historię sztuki i filozofie na UW. Zadebiutował w 1931 roku na łamach „Kwadrygi” cyklem wierszy. (Tylko jeden tomik poezji „Chleb z Getsemane”). W 1932 roku obejmuje dział teatralny w dwutygodniku artystyczno- literackim „Zet”. Był entuzjastą Czystej Formy Witkiewicza. W 1936 roku na łamach „Prosto z mostu” zaczynają pojawiać się jego eseje. Rok później zostają one zebrane i wydane jako „Podróże do piekieł i inne eseje”. W tymże roku wyjeżdża do Francji w celu zebrania materiałów do pracy doktorskiej. Śladem tego jest esej „Dyliżans filozoficzny” opublikowany w 1938 roku. Po powrocie do kraju zostaje asystentem na Wydziale Filozofii UW i prowadzi dział prozy w Polskim Radio. Na przełomie 1939 i 1940 roku wyjeżdża ponownie do Francji. W 1941 roku publikuje „portret Kanta” i drukuje „Trzy eseje o wojnie”. Umiera 30 maja 1943 roku w Laffrey koło Grenoble.

Opracowanie:

„Podróże do piekieł” opublikował Miciński w 1937 roku. Od początku doceniano niezwykłe walory tego eseju. Zwracano uwagę na elegancję stylu, trafność sądów i odczytań, wreszcie na nasycenie tekstu - posługując sie określeniem Kazimierza Wyki -"pieczęcią osobowości". Podróże do piekieł to siedem szkiców, których bohaterami są ulubione postacie Micińskiego. Spotykamy tu i Odyseusza, i Hioba, Robinsona i Pickwicka, Eneasza i Kartezjusza. Książka jest podróżą wgłąb ludzkiej duszy, stanowi próbę dotarcia do szyfru pozwalającego zrozumieć człowieka. Miciński ma świadomość ze człowiek zafascynowany jest złem, że historia kultury to niekończąca się wędrówka przez piekło, podróż do doliny Jozafata. Przywołując bliskie mu postacie z dzieciństwa, autor stawia pytania o wartości, o możliwość ich zachowania - a tym samym zachowania ludzkiej jednostkowości - w świecie "okrucieństwa, abstrakcji, nienawiści", w świecie ciekawości i totalizmów. Bohaterów jakże różnych z pozoru, łączy jedno - wszyscy odbyli "podróż pokutną" do piekła. W ten sposób eseista rozpatruje ciągle ten sam problem tajemnicy osobowości ludzkiej i deformacji rzeczywistości, wynikającej z podświadomego niepokoju i lęku przed tą rzeczywistością. Dla Micińskiego rzeczywistość powinna być "niezmienna i wiecznotrwała" i dlatego zapewne tak mocno odczuwał ulotność i złudność otaczającego go świata. Wędrując wraz ze swymi bohaterami do doliny Jozafata, poszukuje po prostu trwałego punktu oparcia. Jednak droga do niego prowadzi przez piekło własnej osobowości. Dla Micińskiego postacie te są wzorem ludzkich zachowań. Interpretując ich losy, szuka odpowiedzi na dręczące go pytania: jaka jest istota dobra i zła? Dlaczego człowiek częściej ulega złu niż dobru? Jak przełamać w sobie negację? Kluczem do znalezienia rozwiązania jest przejście przez prywatną dolinę Jozafata. Pozwala ona na znalezienie granic naszej jednostkowej wolności w świecie naznaczonym tragizmem. Miciński przyznaje że tragiczność jest zjawiskiem uniwersalnym. Nie jest jednak dekadentem. Odwiedzając ze swymi towarzyszami ów "piekielny ogródek", pragnie dojść do nieba. Człowiek posiada wolność wyboru, jednak przeznaczenia uniknąć się nie da, albowiem "walka z tragiczną koniecznością przypomina partię szachów z Tamerlanem, który zwycięzcę ścinał za zuchwałość, a pokonanego za nieudolność" Odys ukazuje się nam jako archetyp człowieka, który jest istotą rozumną. To zresztą sprawia, że podróż pokutna Odyseusza prowadzi go do doliny Jozafata, z której wyruszy w dalszą drogę, już nie jako przemądry, ale jako pobożny wędrowiec. Człowiek nie może żyć bez Boga, ponieważ wtedy nie posiada w sobie racji istnienia, jest słaby i odkrywa w sobie wrota piekieł. Tak właśnie dzieje się z Hiobem i Robinsonem Cruzoe. Hiob, tak tragicznie doświadczony przez Boga, musiał utracić wszelką wiarę w samego siebie, pojąć "nicość swojego rozumu i kruchość kręgosłupa". Tych samych przeżyć musiał doznać wyrzucony na wyspę Robinson Cruzoe. Stanął w ten sposób u bram piekła. Było to piekło jego własnej osobowości. Odkrycie tego faktu oznacza jednocześnie uświadomienie sobie, ze człowiek bez Boga jest sam, że rzeczywistość przecieka mu przez palce, pozbawiony trwałego punktu oparcia w świecie porusza się jak ślepiec, dlatego smutną rzeczywistość próbuje zastąpić fikcją, światem zdeformowanym, w którym bohaterowie są zawsze niezmienni. Taki świat zamieszkują Pickwick, kapitan Nemo czy Fileas Fogg. To kraina, w której dominują niezmienność i wiecznotrwałość, do których tęsknił Miciński. Jednak osiągnięcie tego stanu, poza oczywiście marzeniami, jest niemożliwe. Od piekła nie da się uciec. Nie gwiazdy, ale pragnienia i namiętności rządzą człowiekiem. Wyprawa do piekieł zostaje tym samym wpisana w każdą wędrówkę, która prowadzi do poznania samego siebie. Losy "podróżników do doliny Jozafata" przekonują, że najczęściej na końcu tej drogi znajdują się zwątpienie i rozpacz. To słabość, z jaką boryka się każdy człowiek. Tę słabość odkrył w sobie Kartezjusz, wprawdzie też zwątpił, ale postanowił odnaleźć w sobie oparcie. Tym punktem stała sie dla niego etyka oznaczająca podstawowe zasady życiowe regulujące ludzkie działania. Kartezjańska etyka tymczasowa pozwoliła Micińskiemu na odczucie rzeczywistości autentycznej, i odrzucenie pokusy stworzenia sobie rzeczywistości fikcyjnej, W pierwszych sześciu rozdziałach dominuje negacja, ale ostatni rozdział jest wyrazem afirmacji życia, odnalezieniem prawdziwych wartości. W eseju Miciński próbuje pokazać, ze rzeczywistość jest jednolita. Świat tego utworu przypomina układankę, która złożona z wielu elementów tworzy jeden obraz. Miciński należał do krytyków europejskiej cywilizacji i zachodniej kultury, której zarzucał zanik wyobraźni eschatologicznej. W swych esejach występuje jako obrońca ludzkiej jednostkowości i wolności. Są one próba przeciwstawienia się wszelkim procesom unicestwienia autonomii człowieka. Był przekonany że jej podstawą są tradycyjne i religijne zasady etyczne. Dlatego w swej twórczości stara sie zrozumieć świat, samego siebie, swoje miejsce w otaczającej go rzeczywistości. Wszelkie ograniczenia człowieka sprawiają, ze traci on swoją indywidualną wartość. Eseje Micińskiego są wiec poszukiwaniem punktów oparcia, które pozwoliłyby zachować jednostkowe znaczenie. A skoro nie ma prawdziwej wolności poza człowiekiem, zatem wędrówka ku otwierającym się w nim wrotom piekieł stanowi istotę myśli Micińskiego. Miciński miał w sobie obsesję piekła(jak sam sie przyznał), dlatego wyrusza w towarzystwie wielkich przedstawicieli człowieczeństwa w podróż pokutną, dzięki której możliwe stanie się znalezienie odpowiedzi na pytania o istotę ludzkiego bytowania. Losy wielkich opisywanych przez Micińskiego pokazują ze ma on świadomość bezradności człowieka, gdy staje przed otwierającymi się wrotami piekieł. Jest przekonany że piekło ludzkie może tworzyć jedynie świat fikcji, prawdziwa rzeczywistość pozostaje niepoznawalna. Miciński nie akceptował wielkich systemów totalitarnych, obwiniał je za niwelację wartości, za pozbawienie człowieka poczucia wielkości. Totalitaryzmy ukazywały świat fałszywy, w którym człowiekowi została odebrana jego wolność.