11
Artysta, neurotyk, reformator w literaturze Młodej Polski
Neurotyk odczuwa lęk, wrogość wobec świata, zagrożenie,
osamotnienie i bezradność; ma niskie poczucie własnej wartości
i rozpaczliwe tęskni za miłością.
Od człowieka, który
skutecznie radzi sobie z życiem różnią go - (1) wygórowane
potrzeby; (2) nierealistyczny obraz świata i siebie; (3)
nieskuteczne metody działania; (4) brak elastyczności (nie uczy
się na błędach i nie dostosowuje swoich zachowań do
okoliczności).
Neurotyczne przekonania, oczekiwania,
postawy i metody działania
Neurotyk ma nierealistyczny
obraz świata ("wszędzie czyha na mnie zło"; "świat
jest zbyt doskonały, aby zwrócić na mnie uwagę") i siebie
("jestem bezwartościowy"; "nie jestem agresywny";
"jestem doskonały, tylko nikt tego nie dostrzega"). Nie
wyczuwa nastroju i intencji innych ludzi, nie odróżnia
komplementów szczerych od nieszczerych. Bardzo chce być kochany
(choć często nie zdaje sobie z tego sprawy). Chce, aby wszyscy
go lubili (nawet przypadkowe osoby) i boleje nad każdym przejawem
braku sympatii.
Bierze całą winę na siebie i boi
się zdemaskowania (jest nadwrażliwy na krytykę i dezaprobatę),
choć nie jest przy tym pokorny. Radzi z tym sobie samooskarżając
się (skoro sam się przyznał, inni nic mu już nie zarzucą);
dogmatycznie upierając się przy swoich racjach; udając głupiego
lub chorego; oskarżając świat, że celowo go gnębi.
Jest
egocentryczny, zajmuje się głównie własnym cierpieniem, nie
jest zdolny do dawania, do opiekowania się innymi. Manipuluje
ludźmi, aby osiągnąć swoje cele. Ma trudności (zahamowania) z
wyrażaniem potrzeb, własnego zdania, próśb, rozkazów, z
odmawianiem, selekcjonowaniem znajomych, z nazywaniem przykrych
rzeczy po imieniu, z seksem, z krytykowaniem innych (boi się
odwetu i zranienia drugiej osoby).
Bywa albo
nadmiernie agresywny, albo nadmiernie uległy. Ma silne poczucie
krzywdy i czuje zawiść wobec świata, co często prowadzi go do
bezinteresownej złośliwości. Ucieka w alkohol lub powierzchowne
życie towarzyskie dla zabicia czasu. Unika sytuacji, które
wydają mu się trudne (te, w których ma zahamowania).
Cele
neurotyka
Głównym celem neurotyka (na ogół
nieuświadomionym) jest redukowanie lęku. Aby to osiągnąć,
może: (a) neurotycznie poszukiwać miłości; (b) dążyć do
władzy, prestiżu, posiadania, wdając się w neurotyczną
rywalizację; (c) stawać się uległym wobec ideologii i
instytucji, (d) wycofywać się w fantazje.
A.
Neurotyczna potrzeba miłości
Im bardziej pragnie miłości,
tym bardziej przyjmuje postawę i stawia warunki, które ją
uniemożliwiają:
- oczekuje miłości bezwarunkowej, choć
sam nie chce nic dać;
- wykorzystuje drugą osobę dla
własnych celów (głównie - redukcja lęku), lekceważąc jej
potrzeby i nie tolerując jej odmienności;
- aby przywiązać
do siebie partnera, stosuje manipulację: szantaż emocjonalny,
wzbudzanie litości czy groźby samobójstwa. Czasem staje się
nadmiernie uległy - a potem nienawidzi za to partnera.
-
panicznie boi się porzucenia, dlatego staje się chorobliwie
zazdrosny, czym zatruwa życie partnerowi i powoduje jego
odejście;
- im większe ma problemy z seksem, tym bardziej
o nim myśli;
- często pragnie poniżać albo siebie, albo
partnera (sadomasochizm);
- na ogół jest niezadowolony z
partnera;
- w głębi duszy nie wierzy, że ktoś może go
pokochać;
- autentyczne przejawy miłości odbiera jako
zagrożenie i zniewolenie.
B. Pragnienie władzy,
prestiżu i posiadanie.
W kulturze Zachodu są to trzy
typowe sposoby uwalniania się od poczucia słabości. Pragnienie
władzy jest zdrowe, gdy po władzę sięga osoba, która w danej
grupie będzie ją najlepiej sprawować, z pożytkiem dla innych i
siebie. Neurotyk zaś pragnie władzy, by uwolnić się od
poczucia bezradności, przy okazji wyrażając wrogość wobec
świata w postaci dominowania nad innymi. Mając prestiż i
wywierając wrażenie na innych, nie czuje się gorszy, a wrogość
wyraża, traktując innych jako gorszych od siebie. Podobnie,
gromadząc przedmioty, uwalnia się od strachu przed nędzą, a
wrogość wyraża, doprowadzając innych do nędzy lub okradając
ich.
Neurotyk, jeśli wybierze dążenie do tych celów,
wikła się w neurotyczne współzawodnictwo. Ciągle w myślach
porównuje się z innymi, panicznie boi się porażki, w istocie
pragnie być najlepszy i wyjątkowy. W miarę walki staje się
coraz bardziej wrogi, panicznie boi się przeciwnika, więc
pragnie go zniszczyć za wszelką cenę.
Neurotyk nawet
rywalizując chce jednocześnie być kochany przez wszystkich.
Dlatego często zawraca z drogi (przypadki ludzi, którzy w
ostatniej chwili postanowili przegrać) i albo nie osiąga
sukcesu, albo osiągnąwszy go, nie docenia go, nie umie się nim
cieszyć i popada w poczucie winy.
C. Uległość
Często aby uciec przed lękiem neurotyk podporządkowuje
się ludziom, instytucjom (partii, kościołowi) lub ideologiom.
Wszystkie fanatyzmy religijne wyrastają z lęku. Fromm analizował
faszyzm jako ucieczkę przed lękiem, który przyniosła wolność.
D. Wycofanie i fantazje.
Neurotyk bojąc się
porażki, odrzucenia i utraty sympatii ludzi, niekiedy wycofuje
się dobrowolnie z wszelkiej rywalizacji, a publicznie podkreślany
brak wartości staje się wygodnym pretekstem. Klęskę kompensuje
sobie ucieczką w świat fantazji, w którym może być królem. W
ten sposób nie odnosi jednak realnych sukcesów, co powiększa
jego frustrację, wrogość do świata i lęk oraz rodzi zawiść.
Skutek neurotycznych działań
Ostatecznie
neurotyk: (1) krzywdzi innych; (2)nie czuje się szczęśliwy
(wszystko jest dla niego ciężkim obowiązkiem); (3) wciąż
przeżywa swój podstawowy lęk; (4) nie realizuje posiadanych
możliwości. Zdaniem Horney większość ludzi posiada
przynajmniej niektóre cechy neurotyczne.
|
ARTYSTA NEUROTYK REFORMATOR W LITERATURZE MŁODEJ POLSKI
STEFAN ŻEROMSKI „ LUDZIE BEZDOMNI” :
REFORMATORZY:
DOKTOR TOMASZ JUDYM:
·
Judym pragnie pomagać biednym, ogarnięty jest
pragnieniem dokonania jakiegoś czynu. Wszystkie jego
działania obracają się wokół poprawy losu biedoty, uważa,
że jest to jego obowiązek społeczny; rozpoczyna walkę z nędzą
najbiedniejszych od wystąpienia w gronie lekarzy warszawskich
z odczytem , w którym ukazuje nędzę biedoty miejskiej i wiejskiej:
brud, choroby, krzywdę i niesprawiedliwość społeczną. Judym
wykazuje wrażliwość oraz uczuciowy związek ze światem
ludzi cierpiących. Sugeruje, że:
-obowiązkiem lekarzy jest szerzyć higienę tam gdzie jej nie ma,
-lekarz powinien być lekarzem zarówno ludzi bogatych jak i
biednych – usiłuje propagować ideę leczenia ludzi bez względu
na ich stan majątkowy,
- lekarz powinien zwalczać przyczyny chorób biedoty,
starając się by po wyleczeniu nie wracali oni do tych samych
warunków
- lekarze powinni się naradzić i podjąć w tym celu
odpowiednie działania
Judym proponuje utopijny program działania na rzecz poprawienia
stanu zdrowotnego bezdomnych, usiłuje buntować się przeciw
egoizmowi warstwy wyższej. Lekarze nie zgadzają się z jego
poglądami- konflikt między nimi a Judymem to konflikt między
oportunizmem i zobojętnieniem a bezkompromisową służbą
społeczną, pojętą jako bezwzględny nakaz postępowania.
Praktyczna działalność Judyma w Cisach:
-organizuje od podstaw szpitalik dla miejscowej ludności
-opracowuje projekt podniesienia stanu zdrowia w Cisach, pragnie
je osuszyć- jego projekt zostaje odrzucony przez udziałowców
-podejmuje próbę zwalczenia ognisk malarii co kończy się
awanturą z Krzywosądem i Węglichowskim, Judym opuszcza Cisy.
-W końcu Judym decyduje całkowicie poświęcić się pracy dla
bezdomnych- dojrzewa do tej decyzji podczas pobytu w Zagłębiu gdzie
obserwuje nędze robotników. Uważa, że jest odpowiedzialny za los
biedoty, że ma dług wobec klasy społecznej z której wyszedł,
traktuje swój zawód jako misję społeczną- usiłuje być lekarzem
– społecznikiem
Judym jest reformatorem, pragnie zmienić otaczającą go
rzeczywistość , poświęca swe szczęście osobiste.
·
„Siłaczka”:
Stanisława Bozowska - poświęciła
swe życie na pomoc biednym; porzuciła miasto i przyjaciół by na
biednej wsi szerzyć oświatę wśród ludzi – uczy wiejskie dzieci
i pisze podręcznik – „Fizykę dla ludu”. Stanisława
Bozowska pragnęła zreformować wiejskie szkolnictwo.
ARTYŚCI NEUROTYCY ZARAZEM:
Berent „Próchno”
·
WŁADYSŁAW BOROWSKI
- niespełniony aktor, wychowywany przez ojca, nadwrażliwy, w
młodości czytał dużo poezji, owładnięty uczuciem niespełnionej
miłości; po nocach modlił się do portretu matki, która odeszła
od jego ojca gdy był małym dzieckiem – stała się dla niego
ideałem Kobiety i Sztuki. Za namową ojca rozpoczyna karierę
sceniczną, pije i romansuje z prostytutkami. Coraz częściej dopada
go melancholia, staje się człowiekiem wyjałowionym, im
produktywnym,, przytłacza go rzeczywistość. Próbuje popełnić
samobójstwo ale powstrzymuje go Turkuł.
·
JELSKY – dziennikarz , swój talent literacki
marnuje w redakcji i alkoholu. Jest oczytany i elokwentny. Jego
życiem jest kawiarnia i ulica miasta gdzie szuka bodźców do pracy.
Jego motto życiowe brzmi „wódka, prostytutka i nastrój” .
Utrzymuje się z pisania artykułów o sztuce i artystach, którym
robi reklamę pasożytując jednocześnie na ich talencie . Kpiarz,
postać demoniczna ale i tragiczna w przypływie rozpaczy odbiera
sobie życie- tuż przed śmiercią pisze list w którym oskarża
artystów i sztukę. Jelsky jest przykładem artysty, który nie
wykorzystał swojego talentu literackiego w żaden sensowny sposób.
·
HENRYK VON HERTENSTEIN – muzyk, erudyta,
artysta , który świadomie wyrzekł się sztuki- spalił własne
rękopisy i kompozycje po czym oddał się studiowaniu świętych
ksiąg indyjskich – znalazł w nich ukojenie duszy i
nirwaniczne wyzwolenie z bólu istnienia , wraz z poetą Mullerem
popełnia samobójstwo. Umierając parafrazuje fragment
„Upaniszad” poświęcony Atmanowi, symbolizującemu jedność
wszystkich istnień
·
FRANC MULLER - poeta, erotoman , nienawidzi
kobiet a jednocześnie w „Myślach niepłodnych” będących
literackim testamentem człowieka przegranego układa na cześć
prostytutki Lili pean. Jest samotnikiem, pozostało mu
kilka miesięcy życia, pluje krwią, panicznie boi się pustki w
sercu . Wg niektórych krytyków Muller przypomina młodopolskiego
poetę – samobójcę Stanisława Korab – Brzozowskiego
·
TORKUŁ – dramaturg , odniósł sukces międzynarodowy
·
PAWLUK – polski malarz pochodzący z kresów
Artyści w „Próchnie” - samotni, smutni, ich wnętrze
przeżarte jest smutkiem, nudą i lękiem przed nicością, są
improduktywni. Sztuka została ukazana w książce jako wartość
najwyższa której warto poświęcić życie z jednej strony, z
drugiej jako przekleństwo, siła niszcząca człowieka
ARTYSTA I NEUROTYK
Symbole artysty to: Artysta jako
Ikar, jako Narcyz, artysta o rozdartej duszy, artysta jako
mieszkaniec wieży z Kości Słoniowej, artysta sięgający do
Świętego Źródła.
Ikar symbolizuje artystę
romantycznego, koniec XIX w. przynosi model improduktywa,
zapatrzonego w siebie Narcyza, godło. Źródło oznacza
artystę, który podstawę swej sztuki widzi w doświadczeniu,
żyje głębiej niż inni, przenikliwiej patrzy na świat.
Wieża z Kości to symbol
artysty, którego cały świat nie obchodzi, chce się uwolnić
od ludzkich ograniczeń.
Rozdarty jest artysta, który musi
wybierać pomiędzy np. sztuką i kobietą. Typowym artystą
Źródła jest Turkuł, inni mają bardziej skomplikowaną
proweniencję, najczęściej są wymieszaniem poszczególnych
mitów. Borowski to raczej artysta rozdarty, Jelsky to trochę
Narcyz, trochę dandys z Wieży Kości Słoniowej, Mŭller to
Narcyz. Oprócz tego w powieści występują opozycje: Artysta
kapłan i błazen, Męczennik i chory. Wszyscy bohaterowie są
zneurotyzowani, przedelikaceni, Můller to suchotnik, Hertenstein
męczennik. Kompromitacja prometeizmu prowadzi do następujących
reakcji: Kunicki zostaje społecznikiem, Pawlak anarchistą,
Hertenstein piewcą niebytu. Na to wszystko nakłada się jeszcze
koncepcja artysty nadczłowieka (Nietzsche) i artysty –
modernisty.
ARTYSTA W MŁODEJ POLSCE:
·
Tetmajer – w Eviva l` arte - przedstawia obraz
artystów niezależnych duchów , stanowiących swoje własne
normy, nie ważne są dla nich sprawy materialne
·
Przekonanie, że to artyści nie politycy mogą zmienić
świat
·
Pisarze naturaliści – literatura miała stać się
formą poznania naukowego
·
Artysta miał całą swoją osobowością i biografią
potwierdzać prawdy odnalezione w sztuce, miał być wzorem
osobowości
·
Artyści uważani są za chorych, obłąkanych, nie są
akceptowani przez społeczeństwo- tłum wymaga przystosowania nie
aprobuje odmienności
·
Przykładem genialnego poety przeklętego nie
docenianego przez współczesnych był dla twórców Młodej Polski
Juliusz Słowacki
·
Artyści wracali do romantycznego wzorca
indywidualności wybitnej wyprzedzającej czas
·
Głoszono postulaty całkowitego zerwania artysty ze
społeczeństwem
·
Sztuka jest jedyną ucieczką przed bezsensem
rzeczywistości
·
Artyści – często są neurotykami!
ROLA SZTUKI I ARTYSTY W MANIFESTACH MŁODOPOLSKICH:
·
Kazimierz Przerwa-Tetmajer ("Evviva l'arte")
- apoteoza sztuki jako najwyższej wartości, przeciwstawiana niższym
pobudkom w normalnym życiu. Negacja wszystkich wartości
materialnych, pochwała duchowych. Rola poety: twórca prawdziwych
wartości, jego życie nic nie warte, ale świadom swojej wyższości,
woli świat duchowy od materialnego.
·
Leopold Staff ("Przedśpiew") - poeta to
wybraniec sztuki boskiej, pełen entuzjazmu dla sztuki, podkreśla
dekadenckie nastroje epoki wśród artystów, lecz mimo to twierdzi,
że sztuka i przyroda pozwalają zachować optymizm (afirmacja
życia).
·
Stanisław Wyspiański ("Wesele") - wizja
poety jako przywódcy narodu (powrót do idei romantycznych).
Przykłady literackie NEUROTYK
mofinista, człowiek
niezadowolony z życia, poszukujący miłości, ale jednocześnie
broniący się przed nią, ma potrzebę wiary, ale religia jest dla
niego niewystraczająca, studiuje nirwanę,
przed
śmiercią
się wyspowiadał
i
że
umarł
jak
chrześcijanin;
kiedy zachowrował stale myśli o śmierci, nie boi
się śmierci, poczucie osamotnienia – dopiero Połaniecki
uświadamia mu, że jest ważny, ma swoją teorię małżeństw –
połączenia dwóch dusz, nie może znieść tego, że ktoś w
związku jest wyzyskiwany, jego zdaniem jedna strona zawsze jest
biorcą.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
więcej podobnych podstron