Zagadnienia na Egzamin ''Film i Mit''
Mit i jego rola w konstruowaniu narracji
''The Beatles'' jako ikona kultury
Mit ''Andy Warhola''
Postmodernizm i mit w kinie Lyncha
Surrealizm i mitologizacja w sztuce Salvadora Dali – Postmodernizm, kolaż, egzystencjalizm, demitologizacja, dogma.
1. Mit i jego rola w konstruowaniu narracji
Pojęcie Mitu
Mity opisują rzeczywistość i komentują wydarzenia historyczne. Są swoistymi opowieściami o całych narodach i społeczeństwach. Mitologia powstała w kulturze masowej determinuje codzienne wybory oraz czynności każdego człowieka.
Według Josepha Campbella mit posiada dwie bardzo ważne funkcje mianowicie funkcję pedagogiczną i społeczną (etyczną).
Funkcję pedagogiczną, ponieważ pokazuje w jaki sposób należy się zachować w danych warunkach jak należy żyć, a także społeczną (etyczną), ponieważ mit mówił ludziom co jest dobre, a co złe jak należy czynić.
Twórcą pojęcia mit współczesny jest francuski filozof – Roland Barthes. Jego najprostsza definicja mitu ogranicza się do jednego wyrazu: „słowo”. Według Barthes’a mit jest systemem porozumiewania się określanym przez sposób wypowiedzi. Obraz, któremu przypisuje się znaczenie, staje się już mitem. Tym samym może nim być bardzo wiele rzeczy – przedmioty, zjawiska, czynności, zarówno elementy kultury materialnej, jak i niematerialnej.
Współczesne mity to nieodłączne elementy każdego społeczeństwa. Są tworzone na bieżąco, ponieważ człowiek potrafi nadać niezwykłe cechy, graniczące z boskością, wszystkiemu, co go otacza. Warto jednak zaznaczyć, że sama mityzacja ma miejsce w podświadomości i nie jest jednakowa dla wszystkich ludzi. To, co dla jednej osoby, grupy czy narodu ociera się o mityczne sacrum, traci znaczenie dla kogoś innego.
Za rozwój współczesnych mitów odpowiedzialne są media oraz kultura popularna. Nieustające przedstawianie pewnych przedmiotów czy idei jako tych jedynie słusznych i najlepszych sprawia, że człowiek zaczyna nadawać im nowe znaczenie. Samochód nie jest tylko niezbędnym elementem poruszania się po mieście, staje się wręcz jeżdżącą galerią sztuki, która zbliża do sfery sacrum. Coraz wymyślniejsze kosmetyki niekoniecznie muszą być naprawdę skuteczne. Wystarczy, że samo ich posiadanie czy sporadyczne użycie warunkuje dobre samopoczucie właściciela – pozwala mu poczuć się jak młody heros z pradawnych opowieści.
Mity świata współczesnego
Roland Barthes w zbiorze felietonów Mitologie podaje wiele przedmiotów i zjawisk wpisujących się w szeroką definicję mitu współczesnego. Doskonałym przykładem przedmiotu, który stał się bardzo ważnym elementem mitologii z punktu widzenia dużej grupy, jaką w tym przypadku tworzy naród, jest wino. Wino, chociaż jest najczęściej spożywane w celach rozrywkowych, we Francji stało się czymś więcej. Według Barthes’a ten trunek jest jednym ze współczesnych mitów narodowych. Francuzi traktują go jako dobro własne, z tego też względu sięgają po niego często i chętnie, z należnym mu szacunkiem. Wino mityczne porównywane jest do boskiej ambrozji – należy je pić. Nie potrzeba do tego szczególnych okazji, równie dobrym powodem jest samo odczuwanie zwykłego pragnienia. Jest to napój niemal magiczny, wpływający na rzeczywistość – słabego czyni silnym, z nieśmiałego wydobywa gadułę. Wino we Francji stanowi także nieodłączny element wszelkich spotkań – bez względu na to, czy jest to luźne spotkanie w przydrożnym barze czy też oficjalne posiedzenie rządu. Ten trunek sprawia, że łatwiejsze staje się wybaczanie, rozmowa jest przyjemniejsza, a sam fakt spożywania go spaja francuskie społeczeństwo w jedność. Francja mogłaby istnieć bez wina, ale byłaby wtedy zupełnie inna, pozbawiona tego najwyższego sacrum narodowego.
Wszechobecność mitów
Idąc na zakupy człowiek wybiera to, co uważa za najbardziej potrzebne, lub to, na co ma w danej chwili ochotę. Ogląda konkretny film w celach rozrywkowych. Spożywa wybrane danie, ponieważ ma na nie ochotę. Z pozoru proste czynności, codzienne przedmioty i zwyczajne gesty pełne są magii, która zmienia je w coś niezwykłego. Stają się one symbolami danej kultury czy też społeczeństwa. Cała rzeczywistość jest zmitologizowana. Człowiek ma kontakt z mitem współczesnym na każdym kroku, nie będąc jednocześnie świadomym tego, jak bardzo oddziałuje on na ludzką psychikę.
2. ''The Beatles'' jako ikona kultury
Do The Beatles należy najwięcej muzycznych odkryć oraz rekordów. Zdobyli parę prestiżowych nagród: Grammy oraz Oscara za film Let It Be. Koncertowali w Europie, Ameryce, Azji i Australii. Magazyn Rolling Stone umieścił na 1. miejscu na swojej liście 500 najlepszych albumów płytę "Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band". W pierwszej dziesiątce znalazły się jeszcze 3 albumy zespołu. Szacuje się, że pod koniec lat 90. sprzedana została miliardowa płyta Beatlesów.
Beatlemania
Beatlemania – termin używany w latach 60. XX wieku do opisania ogromnej popularności zespołu The Beatles, szczególnie charakteryzującej się histerycznymi reakcjami nastolatek. Miała swój początek w Europie, do USA dotarła jeszcze przed zespołem, a to za sprawą piosenki "I Want to Hold Your Hand". Gdy Beatlesi lądowali w Nowym Jorku 7 lutego 1964, czekała już na nich rozentuzjazmowana młodzież. W późniejszym okresie używano terminu również dla określenia licznych zespołów naśladujących styl The Beatles w swojej muzyce.
Na koncertach The Beatles zaczyna dochodzić do scen zbiorowej histerii. Zjawisko to nazwano Beatlemanią. Swój pierwszy album Please Please Me Beatlesi nagrali 11 lutego 1963 roku. Kompozycja Lennona, również zatytułowana „Please Please Me”, stała się pierwszym hitem zespołu. W lutym 1964 roku piosenką „I Want to Hold Your Hand” Beatlesi w końcu podbijają największy rynek fonograficzny – Amerykę. Wydarzenie to zapoczątkowało tzw. Brytyjską Inwazję. Zespół pobił wówczas rekord oglądalności, w telewizyjnym programie The Ed Sullivan Show, który oglądało ponad 73 mln Amerykanów co stanowi 45% ówczesnej populacji tego kraju. Nazajutrz dali koncert w Washington Coliseum i było już jasne, że „Beatlemania” zapanowała na dobre także po drugiej stronie Oceanu. Prasa oznajmiła nawet, że rozpoczęła się „brytyjska inwazja”.
W Los Angeles Beatlesi spotkali swego idola – Elvisa Presleya. Po latach wyszło na jaw, że Presley kibicował CIA w próbach blokowania zespołu w Stanach Zjednoczonych, zarzucając Beatlesom sprowadzanie młodzieży na złą drogę. Beatlesi zostali uhonorowani przez królową Elżbietę II Orderami Imperium Brytyjskiego. Rok 1966 okazał się przełomowy dla zespołu. W marcu John Lennon udzielił niefortunnego wywiadu, w którym stwierdził, że „Beatlesi są popularniejsi od Jezusa”. Mówił w nim, że chrześcijaństwo umiera, a The Beatles są bardziej popularni od Jezusa. Efekt? Wiele państw nałożyło swoiste embarga na wszystko, co choćby kojarzyło się z marką zespołu. W południowej Afryce zakaz obowiązywał do 1971 roku. Epstein wiedział, że może to skończyć się katastrofą finansową, dlatego skłonił Johna do publicznego wyrażenia skruchy i wyprostowania swojej niefortunnej wypowiedzi. Na koniec artysta przeprosił wszystkich urażonych jego wypowiedzią. W Wielkiej Brytanii te słowa przeszły bez większego rozgłosu, lecz w USA, a zwłaszcza na południu, wyjęta z kontekstu wypowiedź doprowadziła między innymi do fali ostentacyjnego palenia ich płyt. 29 sierpnia 1966 roku w San Francisco The Beatles zagrali swój ostatni koncert. Zaprzestali koncertowania między innymi ze względu na wszelkiej maści krzyki i piski fanów, które zagłuszały muzykę. Skoncentrowali się na działalności studyjnej. Rozpoczął się tym samym ostatni okres historii The Beatles.
The Beatles stworzyli także pierwsze teledyski i mieli kontakty z hipisami. Można ich nazwać ''Twórcami Totalnymi'' gdyż sami tworzyli wszystko, muzykę, reżyserię, czy scenografię.
3. Mit ''Andy Warhola''
Andy Warhol – amerykański artysta, jeden z głównych przedstawicieli pop-artu, znany przede wszystkim z prostych i seryjnych kompozycji o wysokim kontraście kolorystycznym. Jego prace prezentują produkty konsumpcyjne z przeciętnej amerykańskiej lodówki, tj.: puszki Coca-Coli czy zupy pomidorowej Campbell, oraz przedmioty z życia codziennego, np. banany, pudełka proszku Brillo. Warhol odtwarzał wystylizowane portrety największych gwiazd świata rozrywki, do których należeli: Brigitte Bardot, Marilyn Monroe, Elvis Presley, Jacqueline Kennedy Onassis, Marlon Brando, Elizabeth Taylor. Tworzył także wizerunki innych powszechnie znanych postaci, którymi byli wówczas Mao Zedong, Włodzimierz Lenin czy Joseph Beuys. Andy Warhol traktował wszystko co malował przedmiotowo i bez zbędnych emocji. Proszek Brillo i banknoty dolarów miały dla niego taką samą wartość jak podobizny ludzi mu współczesnych – wszystko to artykuły konsumpcyjne społeczeństwa amerykańskiego, przedmioty pop.
Droga artystyczna, którą podążał Andy Warhol, zawiodła go na szczyt w dziedzinie ilustracji reklamowej. Pierwszym krokiem były rysunki obuwia czy autoportrety. W szkole artystycznej tworzył obrazy, jednak jego późniejsze dzieła głównie składały się z ilustracji wykonanych tuszem dla hurtowni i czasopism.
Inne środki artystyczne:
Rysunek: Warhol zaczął swoją karierę rysując ilustracje reklamowe dla czasopism, używając przy tym plam tuszu. Najbardziej znane są jego obrazy butów.
Rzeźba: Najpopularniejszą rzeźbą Warhola są Brillo Boxes, drewniane repliki opakowań mydła Brillo.
Dźwięk: Warhol zawsze nosił ze sobą dyktafon, nagrywając wszystko, co każdy powiedział i zrobił.
Telewizja: Andy Warhol marzył o programie telewizyjnym, który chciał nazwać The Nothing Special, o jego ulubionym temacie, czyli o niczym. Później stworzył dwa programy dla telewizji kablowych: Andy Warhol's TV (1982) i Andy Warhol's Fifteen Minutes (1986) dla MTV.
Moda: Warhol powiedział: (Prędzej kupię sukienkę i powieszę ją na ścianie niż umieszczę tam obraz.) Warhol przyjaźnił się z Halstonem, który był projektantem mody. Prace Warhola zawierają sukienki wykonane sitodrukiem oraz książki i obrazy o modzie. Przez krótki czas pracował jako model.
Performance: Warhol wraz z przyjaciółmi odgrywali happeningi i prezentacje teatralne podczas przyjęć. Zawierały one muzykę, film i projekcje slajdów.
Fotografia: Do produkcji serigrafii używał fotografii wykonanych przez siebie, przyjaciół lub asystentów. Zdjęcia te przeważnie robione były specjalnym modelem Polaroida. Fotograficzne podejście do malarstwa i jego migawkowa metoda miały wielki wpływ na przyszłą fotografię artystyczną. Jego późny dorobek składa się ze zszytych ze sobą czarnych i białych zdjęć.
Grafika komputerowa: Warhol uczestniczył wraz z piosenkarką Deebie Harry w premierze komputera Amiga 1000 w 1985 roku, gdzie stworzył swoje pierwsze komputerowe grafiki.
Artysta chciał tworzyć sztukę masową, wykorzystując jednocześnie to co masowe. Jego prace miały być jednocześnie jego manifestem. Nie miał ambicji i chęci silić się na konceptualne dzieła, których i tak nikt samodzielnie by nie był w stanie zrozumieć. Andy Warhol chciał i tworzył sztukę popularną, masową – taką amerykańską. I chciał to robić jak maszyna. Nie bez powodu jego pracownia była nazywana fabryką (The Factory).
W jego pracach z resztą widać całą masą odniesień do kultury amerykańskiej. Na jego obrazach widać pieniądze, jedzenie, produkty codziennego użytku, a także ważne osobistości ze świata szeroko pojmowanego szołbiznesu. Sama Coca-Cola utożsamiana była z demokratyczną równością.
Andy Warhol tylko na przełomie lat 1963-1968 nakręcił ponad 60 filmów. Co ciekawe, wszystkie jego produkcje filmowe charakteryzują się brakiem scenariusza. A wszystko dlatego, że miały oddawać jak najbardziej realnie życie i prawdziwe zachowania aktorów. Jednym z najsłynniejszych jego filmów jest „Sleep” z 1963 roku, który – i tu was mocno zaskoczę, bo pewnie tytuł wam nic nie zdradził – pokazuje śpiącego przez 8 godzin mężczyznę.
4. Postmodernizm i mit w kinie Lyncha
Postmodernizm: upadek sztuki; każdy może być artystą tak twierdzą postmoderniści. W postmodernizmie jest wiele interpretacji jednego dzieła. Sporo też filmów z tzw. ''czarnym humorem'' np. ''Rodzina Adamsów''. ''Pies Andaluzyjski'' to pierwszy film postmodernistyczny. Natomiast Salvador Dali to surrealista jak również przedstawiciel sztuki postmodernistycznej.
Postmodernizm sporo czerpie przede wszystkim z kierunków awangardowych początku XX wieku: futuryzmu, dadaizmu, surrealizmu. Krytyk zauważył, że postmodernizm narodził się w momencie wyczerpania starej sztuki na przełomie lat 50. i 60. i jest wyrazem kryzysu. Jednocześnie stwierdził, że postmodernizm jest nieodłącznie związany z rozwojem kapitalizmu, a przede wszystkim z umasowieniem dzieła sztuki. Maszyny ułatwiające jego rozpowszechnianie – jak telewizja, radio czy komputer – są bowiem urządzeniami służącymi w pierwszej kolejności do reprodukowania, a nie tworzenia sztuki. Tym samym najlepszą formułą opisującą postmodernizm staje się kultura symulacrum, czyli produkowania nieskończonej ilości kopii bez pierwowzoru.
Ponadto ważnym aspektem sztuki postmodernistycznej jest uczynienie z niej towaru, niejako obiektu wyceny. Kolejną cechą tej estetyki jest również swoisty „brak głębi”. Neguje się tu bowiem linearny rozwój, sztuka rezygnuje z ambicji wynalezienia czegoś nowego.
W dziedzinie plastyki do sztuki postmodernistycznej można zaliczyć tak różne nurty jak: pop art (Andy Warhol, Jasper Johnson, Claes Oldenburg), konceptualizm (Roman Opałka), minimalizm (Sol LeWitt, Donald Judd, Carl Andre), street art (graffiti, wklejki, plakaty uliczne), sztukę żywą (happening, performance, body art).
W architekturze postmodernizm reprezentują dzieła Louisa Kahna, który kierował się antropologiczną wizją dostosowania budynku do potrzeb człowieka – spokoju, piękna, ale też izolacji. Jego dzieła opierały się zatem na oddzieleniu poszczególnych części budowli, np. „Budynek zgromadzenia w Bangladeszu”. Innym nurtem w architekturze postmodernistycznej był natomiast „high-tech” z dużą ilością nowoczesnych elementów wydobytych na zewnątrz (ruchome schody, instalacje), np. Centrum Pompidou w Paryżu. Z kolei przykładami postmodernizmu filmowego są na przykład dzieła Quentina Tarantino („Pulp fiction, „Kill Bill”), Davida Lyncha („Zagubiona autostrada”, „Mulholland drive”) czy Briana de Palmy („Blow out”).
Reasumując
Pojęcie postmodernizmu już co najmniej 30 lat temu na stałe weszło do słownika; używane jest w odniesieniu do współczesnych przeobrażeń społecznych oraz różnorodnych zjawisk w sztuce (architekturze, malarstwie, muzyce, filmie poezji, literaturze) i filozofii; jednocześnie jest wszechstronnym wyrazem głębokiego kryzysu cywilizacji, nauki i kultury europejskiej, odzwierciedla upadek wiary w dotychczasowy racjonalistyczny obraz świata; w szerokim sensie a zarazem w sensie etymologicznym jest odrzuceniem modernizmu
Punkt wyjścia postmodernizmu:
Odrzucenie teoretycznych założeń modernizmu. Postmodernizm w kontekście sztuki wychodzi z założenia, iż modernizm (inaczej sztuka awangardowa) pierwszych dekad XX w. Uległa wypaleniu, wyczerpaniu.
Główne założenia modernizmu w sztuce:
indywidualizm - (wyrażanie swojej indywidualności), awangardyzm (podstawa to nowość i oryginalność), elitaryzm (uznanie istnienia istotnej granicy między wielką, prawdziwą sztuką a sztuką popularną, masową).
Typowe dla sztuki postmodernistycznej hasła to: zasypać przepaść między kulturą elitarną a masową; profesjonalizmem a amatorstwem (antyelitaryzm) sztuką jest wszystko; zasypać przepaść między artystą, krytykiem a publicznością (antyindywidualizm) artystą jest każdy aktywna rola odbiorcy; nastała epoka wolności i różnorodności (pluralizm); zanegowanie roli nowości i oryginalności (kres awangardy)
''Ameryka w kinie Lyncha''
Ameryka ukazana w kinie Lyncha jest jako mroczny kraj. To Ameryka nie rodem z Nowego Yorku i Los Angeles, lecz kraj małych zapyziałych miejscowości – Ameryka Prowincji. Amerykanie z filmów Lyncha to osoby z marginesu – wędrowcy, uciekinierzy, emigranci, szukający potwierdzenia mitów i wyobrażeń o tej krainie. To antybohaterowie, którzy nie odnoszą sukcesów, szukając mitu na ziemi obiecanej. Bohaterowie ci są podglądani występuje tutaj ''voyeryzm''.
Występuje tutaj ponadto ''surrealizm'' bohater przemierza Amerykę ''kosiarką'' z prędkością 8 km na godzinę. Pojawia się motyw ''drzwi'' jako przejścia do innego świata, symbol schronienia, zapory. Reżyser czerpie z amerykańskiej kultury popularnej; występuje kicz, tandeta. Piękno jest inne dla każdego. Filmy Lyncha to: wątek metafizyczny, konkret i postawa sceptycyzmu. Łączenie komizmu ze scenami dramatycznymi, ''oniryzm'', jego filmy to koszmar senny. Kinowy postmodernizm Lyncha zakłada ''dwukodowość'' dającą widzowi swobodę odbioru i odczytania znaczeń filmu bez względu na kompetencje medialne i kulturowe.
5. Surrealizm i mitologizacja w sztuce Salvadora Dali – Postmodernizm, kolaż, egzystencjalizm, demitologizacja, dogma.
Salvador Dali - surrealista
Surrealizm to według twórcy tego kierunku, André Bretona: „Dyktando myśli pod nieobecność wszelkiej kontroli sprawowanej przez rozum, poza wszelkimi sprawdzianami estetycznymi lub moralnymi”. Główną inspiracją miał stać się leżący pomiędzy snem a jawą, „model wewnętrzny”. Salvador Dali, zafascynowany odsłaniającym najgłębsze „ja” zjawiskiem paranoi, ekshibicjonistyczną eksploracją własnych snów i marzeń oraz (najczęściej erotycznych) obsesji, był w powszechnym odczuciu synonimem surrealisty. Dzięki zaś swym ekstrawagancjom i talentom do skandali i autoreklamy, Salvador Dali stał się jednym z najbardziej popularnych malarzy XX w., a z pewnością najbardziej znanym surrealistą. Jego sztuka nadal wzbudza tyleż uwielbienia, co kontrowersji.
W zakresie stylistyki malarskiej Salvador Dali wiele zawdzięczał innym surrealistom, szczególnie Maxowi Ernstowi i Yves’owi Tanguy, ale przede wszystkim sprawnie trawestował sposób modelowania, światłocień i efekty iluzjonistyczne malarstwa XVI-XVII wieku oraz realizmu XIX wieku. Spójna i sugestywna wyobraźnia Dalego ujawniała się także w jego przedmiotach o charakterze symbolicznym, w esejach (m.in. o architekturze Antoniego Gaudiego; o malarstwie prerafaelitów), w twórczości literackiej i współpracy filmowej z Luisem Bunuelem (scenariusze głośnych filmów Pies Andaluzyjski czy Złoty wiek). Wykluczony przez Andre Bretona w 1934 z ruchu, Salvador Dali uważał się jednak nadal za prawdziwego surrealistę. Dla członków grupy nie do przyjęcia była zamykająca drogę wolnym interpretacjom obsesyjna monotematyczność dzieł Dalego, a także jego polityczne sympatie (kierowane ku faszyzmowi i generałowi Franco). Mimo zerwania, oraz mimo głośnego, zadeklarowanego w 1936 powrotu do klasycyzmu, do końca życia konsekwentnie uprawiał metody i stylistykę plastyczną surrealizmu. Jego niezliczone wypowiedzi teoretyczne i dzieła, w tym także swoiste spektakle, w które zamieniał swoje występy publiczne, stały się dla większości odbiorców na całym świecie typowymi przykładami tego kierunku.
Salvador Dali był z pewnością jednym z najbardziej charyzmatycznych i najciekawszych malarzy w XX wieku. Jego surrealistyczne obrazy mają wydźwięk bardzo realny – w rzeczywistości wiele mówią o mentalności współczesnego świata i jego mieszkańców.
Salvador Dali urodził się w 1904 roku w Katalonii. Studiował malarstwo na Akademii San Fernando w Madrycie. Fascynował się futuryzmem, kubizmem, surrealizmem i włoskim malarstwem metafizycznym. Bardzo silny wpływ na warstwę znaczeniową jego twórczości wywarło zainteresowanie metodą psychoanalityczną Zygmunta Freuda.
Swoją surrealistyczną metodę malarską Dali przedstawił w książce „La femme visible” (1930). W stylistyce jego obrazów widać wyraźne inspiracje twórczością Maxa Ernsta i Yvesa Tanguy. Inspirował się światłocieniem, efektami iluzjonistycznym i XIX-wiecznym realizmem. W latach czterdziestych Dali przebywał w Stanach Zjednoczonych, gdzie napisał „Dziennik geniusza” i stworzył własne muzeum. Próbował swoich sił w rzeźbiarstwie w brązie i krysztale, tworzeniu scenografii baletowych, projektowaniu mody, litografii.
Salvador Dali i jego obrazy
Lata 1910-1927 – dominują pejzaże, scenki rodzajowe, portrety. Estetyka nieco odrealniona, ale raczej w stylu ekspresjonistycznym.
1928-1934 – w obrazach z tego okresu widać już wyraziste ukształtowanie się surrealistycznej estetyki Salvadora. Malarz wykorzystywał ja w pełni świadomie.
1935-40 – pojawiają się wizje katastroficzne, aluzje polityczne i historyczne.
Kolaż
Kolaż (również z fr. collage) – technika artystyczna polegająca na formowaniu kompozycji z różnych materiałów i tworzyw (gazet, tkaniny, fotografii, drobnych przedmiotów codziennego użytku itp.). Są one naklejane na płótno lub papier i łączone z tradycyjnymi technikami plastycznymi (np. farbą olejną, farbą akrylową, gwaszem).
Słowo „kolaż” pochodzi od francuskiego czasownika coller (sklejać). Termin ten został użyty po raz pierwszy przez Georges Braque’a, a także Pabla Picassa na początku XX wieku, kiedy ta starożytna technika, znana w Chinach od 200 p.n.e., stała się częścią sztuki nowoczesnej.
W późniejszym czasie wykorzystywana była także przez futurystów, surrealistów, dadaistów i konstruktywistów. Znanym wczesnym kolażem jest dzieło Picassa Martwa natura z plecionym krzesłem z 1911.
Kolaż dźwiękowy to analogiczne zastosowanie zestawu nagrań muzycznych lub „z natury”, samplingu, czy innej kompozycji lub wykonań typu live o charakterze dźwiękowym lub głosowym.
Kolaż w postmodernizmie to przede wszystkim wielość technik w jednym dziele: ironia, parodia, pastiż.
Egzystencjalizm
Egzystencjalizm – XX-wieczny kierunek filozoficzny, którego przedmiotem badań są indywidualne losy jednostki ludzkiej, wolnej ("skazanej na wolność") i odpowiedzialnej, co stwarza uczucie lęku i beznadziei istnienia.
Egzystencjalizm istnieje w wersji teistycznej oraz ateistycznej. W obu przypadkach jego ideą jest przekonanie, że człowiek, jako jedyny z wszystkich bytów ma bezpośredni wpływ na to kim jest i dokonując niezależnych wyborów wyraża swoją wolność. Ludzie są na tę wolność wręcz skazani, jest ona atrybutem człowieczeństwa. Istnienie ludzkie jest zawieszone między przyszłością a przeszłością, dlatego towarzyszy mu poczucie przemijalności, braku, niespełnienia. Wolność wewnętrzna jest ciągle zagrożona urzeczowieniem i utratą autentyczności. Powoduje to wewnętrzne rozdarcie i podatność na lęki egzystencjalne, np. przed osamotnieniem.
Istnieją przynajmniej cztery motywy egzystencjalizmu:
Motyw humanizmu – człowiek jako motyw istnienia;
Motyw infinityzmu – człowiek skończony styka się w życiu z nieskończonością;
Motyw tragizmu – istnienie człowieka jest wypełnione grozą i troską;
Motyw pesymizmu – człowieka otacza nicość;
Wspólne motywy egzystencjalizmu
- poczucie wiecznej niedoskonałości natury ludzkiej
- poczucie tragicznej samotności człowieka wobec Boga lub ogromu czasu i przestrzeni
- problematyka metafizyczna – dążenie do zbawienia lub osiągnięcia całkowitej wolności poprzez spokój wewnętrzny.
Egzystencjalizm to współczesny kierunek filozoficzny występujący również w literaturze pięknej zajmujący się rolą indywidualnej jednostki w świecie, głoszący, że ma ona wolny wybór i jest bezwzględnie odpowiedzialna za własne czyny, co stwarza poczucie lęku i beznadziejności, prowadzi do skrajnego pesymizmu.
Główne myśli Sartra
''Byt określa świadomość''; ''Co nie jest zabronione jest dozwolone''; ''Punk widzenia zależy od punktu siedzenia'' – hasła wyznawane przez Sartra.
Sartre powiedział, że „egzystencjalizm jest humanizmem”. Rozumiał przez to, że egzystencjaliści za punkt wyjścia przyjmują samego człowieka. Człowiek istnieje także „dla samego siebie”. Sam musi tworzyć siebie. Ale kiedy człowiek przeżywa swoje istnienie, a także zdaje sobie sprawę, że kiedyś umrze i że nie ma żadnego sensu, którego można by się uchwycić- to zdaniem Sartre’a pojawia się trwoga. Sartre twierdzi poza tym, że człowiek czuje się obco w świecie, który nie ma sensu. Poczucie, ze człowiek jest obcy w świecie, pociąga za sobą uczucie rozpaczy, nudy, obrzydzenia i absurdu.
Jesteśmy wolnymi jednostkami i nasza wolność sprawia, że przez całe życie zmuszeni jesteśmy wybierać. Jesteśmy całkowicie odpowiedzialni za wszystko, co robimy. Życie powinno mieć sens, ale to my sami musimy nadać naszemu życiu sens. Sami decydujemy o tym, co postrzegamy, wybierając to, co ma dla nas znaczenie.
Opuszczenie i wolność. Skoro istnienie otoczone jest przez nicość, człowiek nie ma się na czym oprzeć, gdzie szukać wskazówki, liczyć na czyjąś pomoc. Sartre mówi, że człowiek jest „opuszczony”. Nie ma Boga i nie ma żadnej ogólnej etyki, która by rozstrzygała jak człowiek ma żyć. W samym sobie człowiek też nie znajduje oparcia. Człowiek jest wolny, czy chce, czy nie chce.
Myśl Sørena Kierkegaarda
Egzystencja
Podstawowym zagadnieniem dręczącym Kierkegaarda, które przewijało się przez jego wszystkie dzieła, było poczucie absurdu śmiertelnej, ludzkiej egzystencji w obliczu czy to wszechmocy i nieskończoności Boga, czy też w obliczu niewiary w Boga i przyjmowania istnienia całkowicie obojętnej dla losu człowieka, wiecznie istniejącej przyrody. Całość jego twórczości można nazwać wyzwaniem rzuconym chrześcijańskiemu światu do zweryfikowania swej wiary w obliczu tegoż paradoksu egzystencji "w obliczu Boga".
W pracy Stadia na drodze życia (Stadier paa Livets Vei 1843) Kierkegaard wyróżnił trzy etapy rozwoju osobowości:
- estetyczny, charakteryzujący się dominacją pragnień egoistycznych; ponieważ realizacja tych pragnień jest zależna od warunków zewnętrznych; podstawowym nastrojem okazuje się rozpacz wynikająca z uświadomienia sobie możliwości utraty tych warunków;
- etyczny, w którym jednostka wybiera siebie jako własne bycie, uniezależniając się od warunków zewnętrznych i włączając do społeczności ludzkiej; ten etap wywołuje poczucie winy wynikające z uświadomienia sobie własnej skłonności do zła; to stadium to krytyka całej moralności społeczeństwa luterańskiego, opartej na obowiązku; ta moralność w ostateczności kończy się na hipokryzji, ponieważ nikt nie jest w stanie o własnych siłach wypełnić wszystkich obowiązków;
- religijny, oznaczający rozpoznanie w sobie grzesznika oraz powrót do Boga; w ten sposób odnajduje się prawdę o sobie i odnajduje się swoje właściwe miejsce; jest to stadium do którego powinien dążyć człowiek; zadaniem filozofa jest pomóc tym, którzy znajdują się w poprzednich stadiach dojść do najwyższego stadium. W swojej twórczości Kierkegaard poprzez ironię, podobną do tej Sokratesa, próbuje wejść w dialog z ludźmi ze stadium estetycznego i etycznego oraz skłonić ich do wejścia w stadium religijne. Tę myśl wyraża w późniejszej pracy "Choroba na śmierć": "W pierwszej części tej pracy ukazywał się stopniowy wzrost w świadomości własnej jaźni (...). Ta świadomość własnej jaźni według naszych wcześniejszych rozważań poruszała się wewnątrz kategorii ludzkiej jaźni, lub takiej której miarą był człowiek. Ale ta jaźń osiąga nową jakość i nowe określenie, będąc właśnie jaźnią wobec Boga.".
Typ religijny Kierkegaard podzielił jeszcze na podtypy A i B. Podtyp A oznacza człowieka wierzącego, który jednak zamknięty jest w jakiś sposób w dogmatach Kościoła i zniewolony przez te surowe prawa, całkowicie nim podporządkowany. Podtyp B jest człowiekiem, którzy wierzy głęboko w istnienie Boga i zarazem poszukuje dróg służących samodoskonaleniu. Przy czym warto nadmienić, że w mniemaniu filozofa podtyp B jest niemożliwy do osiągnięcia, aczkolwiek należy do niego dążyć.
W Chorobie na śmierć (Sygdommen til Døden, 1848) Kierkegaard rozważał, z chrześcijańskiego punktu widzenia, śmierć duchową; stwierdził, że uwolnienie się z rozpaczy oznacza zbawienie, fizyczna choroba nie jest "chorobą na śmierć" tylko przejściem do nowego życia, zaś choroba, w której śmierć duchowa jest rzeczą ostateczną, to właśnie rozpacz.
Demitologizacja – Encyklopedia PWN
1. «obalenie mitu związanego z jakąś postacią, rzeczą lub zjawiskiem»
2. «interpretacja tekstu Nowego Testamentu, dążąca do oddzielenia istotnej treści Słowa Bożego od mitów»
Korpus języka polskiego
Autentyczne przykłady użycia w piśmie i mowie zgromadzone w Korpusie
... istotnych elementów, wprowadzonych przez krytyków, zdominowanej przez państwo gospodarki socjalistycznej.
Demitologizację systemu socjalistycznego rozpoczął Kornai od uznania faktu, że proces formułowania...
... głosu dochodzą rozmaite elementy ekonomii instytucjonalnej, co świadczy o stopniowej demitologizacji gospodarki państwowego socjalizmu. Wraz z tą zmianą, punkt ciężkości przesuwa...
''Duńska Dogma''
Filmowanie jak dokument, angażowanie aktorów nie zawodowych – naturszczyków. Brak sztucznego oświetlenia tylko naturalne. Brak ustalonego wcześniej jak to ma zawsze miejsce scenariusza.
Przedstawiciele ''Duńskiej Dogmy'' są z założenia przeciwnikami estetyzacji kina, piękna, jankeskiej cukierkowości oraz Hollywodzkiego mitu. Według nich powinna dominować w filmie naturalna sceneria. Szerokie zastosowanie znajdują u nich również ujęcia z ''kamery z ręki''. Film może mieć charakter paradokumentu, a także znosić bariery pomiędzy widzem, a aktorem (naturszczykiem w filmie). Ważnym elementem jest naturalne światło, brak szczegółowego scenariusza, improwizacja i przekraczanie granic.
Dogma 95 (duń. Dogme 95) − manifest artystyczny duńskiej awangardowej grupy twórców filmowych, podpisany 20 marca 1995. Dogma 95 to rodzaj deklaracji, którą złożyli w pubie w Kopenhadze: Thomas Vinterberg, Lars von Trier, Kristian Levring i Søren Kragh-Jacobsen. Jej naczelną myślą są słowa: „Kino to człowiek wobec samego siebie, a nie tylko aktor przed kamerą”.
Zasady
Najważniejszą ideą przyświecającą twórcom Dogmy było „oczyszczenie” filmów poprzez rezygnację z efektów specjalnych i innych dodatków odciągających uwagę od istoty kina, czyli od opowiadanych historii oraz gry aktorów. Vinterberg i von Trier sformułowali 10 zasad, które mają służyć realizacji tego celu:
- Filmy należy kręcić poza studiem, bez budowy scenografii. Należy także zrezygnować z rekwizytów − jeżeli jakaś rzecz jest potrzebna w danej scenie, to należy znaleźć do jej nakręcenia takie miejsce, gdzie rzecz ta występuje niejako naturalnie.
- Nie należy dodawać żadnego dźwięku, który nie wynika wprost z obrazu. Muzyka może wystąpić w filmie tylko wtedy, jeśli jest elementem sceny (tzn. słyszą ją również bohaterowie).
- Należy zrezygnować ze statywów − wszystkie ujęcia powinny być kręcone „z ręki”. To kamera ma się ruszać zgodnie z akcją, a nie akcja dostosowywać się do kamery.
- Niedozwolone jest realizowanie filmów czarno-białych oraz używanie jakiegokolwiek dodatkowego oświetlenia planu poza pojedynczą lampą zainstalowaną na kamerze.
- Nie wolno stosować filtrów i innych przyrządów optycznych.
- Film nie powinien zawierać elementów sztucznie wzbogacających akcję, takich jak morderstwa, broń itp.
- Akcja powinna dziać się tu i teraz − osadzanie jej w innych realiach historycznych lub geograficznych jest zabronione.
- Kręcenie filmów określonego gatunku jest niedopuszczalne.
- Gotowy film należy przenieść na taśmę 35 mm, w formacie 4:3.
- Nazwisko reżysera nie powinno znajdować się w napisach końcowych.
Filmy zrealizowane zgodnie z powyższymi zasadami mogą ubiegać się o certyfikat, którego ujęcie część twórców wmontowuje do samego dzieła (zwykle na samym początku). Do 26 września 2008 certyfikat taki otrzymało 37 filmów. Znaczna część z nich to produkcje niszowe i niezależne. Do najbardziej znanych należą wczesne obrazy z tego nurtu, głównie powstałe w Skandynawii, m.in. Festen, Idioci czy Włoski dla początkujących.