Prawie dwustuletnie panowanie
Jagiellonów w Polsce to okres największej potęgi naszego kraju.
Dzierżył on rolę przywódcy w Europie środkowo-wschodniej i
liczyły się z nim wszystkie państwa europejskie. Początki rządów
dynastii Jagiellonów na ziemiach polskich są najczęściej
postrzegane przez pryzmat problemu krzyżackiego. Jest to pogląd nie
tyle niesłuszny , co zbyt zawężający obraz ówczesnych zadań
Władysława Jagiełły i jego następców. Owe inne zadania to
sprawa przejęcia tronów czeskiego i węgierskiego , stosunek do
nowych potęg ówczesnej Europy: Turcji i Habsburgów, kwestia
husycka - to problemy w polityce zagranicznej. Równie ważne było
osobiście dla Jagiełły udowodnienie swojego przywiązania do wiary
katolickiej co podważali nie tylko Krzyżacy , ale i niektóre dwory
na zachodzie Europy.
Tematem niniejszej pracy będzie więc
polityka zagraniczna Jagiellonów. Historiografia pojmuje dzieje
Polski od Władysława Jagiełły czyli od 1386 roku, do śmierci
Zygmunta Augusta w 1572 roku i tym właśnie okresem, pod kątem
odpowiedniego kryterium się zajmę.
Po krótkich rządach
Ludwika Węgierskiego, na mocy układu w Krewie w 1385 roku tron
polski oddano Wielkiemu Księciu Litwy Władysławowi Jagielle
-
który dał początek dynastii Jagiellonów, a oba kraje
połączyła unia personalna. Podstawowym problemem stojącym przed
Władysławem II Jagiełłą było powstrzymanie ekspansji
krzyżackiej. Zwycięska tzw. wielka wojna (1409-1411), ze
zwycięstwem polsko-litewskim pod Grunwaldem (15 lipca 1410),
zapoczątkowała zmierzch potęgi państwa krzyżackiego. Związek
Polski z Wielkim Księstwem Litewskim został zacieśniony unią w
Horodle w 1413 roku,gdzie m.in. zadecydowano o wspólnych zjazdach
polsko-litewskich. Zapewnienie sukcesji tronu polskiego dla swych
synów uzyskał Jagiełło za cenę przywilejów dla szlachty
(przywilej czerwiński 1422, przywilej jedlnieński 1430).
Krótkim
epizodem było panowanie Władysława III Warneńczyka, za którego
początkowo rządy sprawował biskup krakowski Zygmunt Oleśnicki.
Opozycji magnackiej, kierowanej przez Oleśnickiego, skutecznie
przeciwstawił się Kazimierz IV Jagiellończyk, zapewniając sobie
statutami nieszawskimi w 1454 roku przychylność szlachty i
jednocześnie zapoczątkowując nimi rozwój szlacheckiego
parlamentu. On też dokończył dzieła likwidacji zagrożenia
krzyżackiego, zwyciężając Zakon w wojnie trzynastoletniej
(1454-1466). Na mocy pokoju toruńskiego w 1466 roku do Polski
zostało przyłączone Pomorze Gdańskie, ziemia chełmińska, rejon
Malborka i Elbląga (tzw. Prusy Królewskie) oraz Warmia, a państwo
krzyżackie stało się lennem Polski. Pozycję dynastii umocniło
zdobycie przez królewskiego syna, Władysława, korony Czech i
Węgier , a wewnątrz kraju - zapewnienie sobie prawa obsadzania
godności biskupich.
Za rządów kolejnego Jagiellona - Jana I
Olbrachta - nastąpiło zerwanie uni personalnej (1492, Aleksander
Jagiellończyk został Wielkim Księciem Litwy), którą przywrócono
w 1499 roku podczas uni wileńskiej. Nieudała się próba
przywrócenia polskich wpływów w Mołdawii i opanowania portów
czarnomorskich w Kilii i Białogrodzie.
Panowanie Aleksandra
Jagiellończyka przyniosło dalsze wzmocnienie pozycji szlachty,
uzyskane w konstytucjach piotrkowskich z 1496 roku i dzięki
konstytucji Nihil novi .Król ponadto w 1506 roku zatwierdził Statut
Łaskiego - zbiór praw obowiązujących w państwie.
Wiek XVI
to okres największego, wszechstronnego rozkwitu kraju. Wyważona
polityka zagraniczna Zygmunta I Starego doprowadziła do przyjaznych
stosunków z Habsburgami, uznania sekularyzacji państwa zakonnego i
przyjęcia w 1525 roku w Krakowie hołdu lennego Albrechta
Hohenzollerna, zawarcia w 1533 roku trwałego pokoju z Turcją.
Toczyły się jedynie, ze zmiennym szczęściem i przerwami, wojny
Litwy i Polski z Moskwą (zwycięstwa pod Orszą w 1508 i 1514,
utrata znacznych obszarów - uznana przez Rzeczpospolitą 1537).
Ognisko zapalne stanowiło pogranicze z Mołdawią (zwycięstwo pod
Obertynem 1531). Po wygaśnięciu dynastii Piastów mazowieckich
nastąpiła w latach 1526-1529 ostateczna inkorporacja Mazowsza.
Oparcie się króla na magnatach zepchnęło szlachtę do opozycji i
doprowadziło do sformułowania programu egzekucji praw oraz
egzekucji dóbr.
Politykę ojca kontynuował Zygmunt II August,
początkowo nawet pogłębiając konflikt swym małżeństwem z
Barbarą Radziwiłłówną; stopniowo jednak król oparł się na
średniej szlachcie, akceptując w latach 1562-1563 programy
egzekucyjne. Najbardziej trwałym osiągnięciem było przełamanie
oporów możnowładców litewskich i doprowadzenie, na sejmie
lubelskim w 1569 roku, do trwałego połączenia Polski i Wielkiego
Księstwa Litewskiego unią realną. Jednocześnie zacieśniono
związek Korony z Prusami Królewskimi. Opracowany po raz pierwszy
program polityki morskiej przyniósł budowę floty wojennej i
powołanie w 1568 roku Komisji Morskiej. Konieczność wzmocnienia
obrony Kresów południowo-wschodnich przed najazdami Tatarów była
przyczyną stworzenia stałego zaciężnego wojska
kwarcianego.
Polityka Jagiellonów uczyniła Polskę mocarstwem
na skalę europejską. Niestety unia z Litwą nie przyniosła Polsce
samych korzyści. Władcy jagiellońscy koncentrowali się głównie
na sprawach wschodnich. Wmieszali Polskę w wojny z Rosją, która
zdobywając stopniowo przewagę doprowadziła do upadku
Rzeczpospolitej w XVIII w. Jagiellonowie przywiązywali zbyt mało
uwagi do zachodnich obszarów, będących niegdyś własnością
Piastów. Minusem też było zaniedbanie rewindykacji Śląska do
Polski i zerwali wszelkie kontakty z Pomorzem Zachodnim. Nie udało
im się utrzymać na tronie czeskim i węgierskim i pozwolili na
objęcie tych ziem we władanie Habsburgów w następstwie układu
wiedeńskiego. Kolejnym skutkiem negatywnym polityki dynastycznej
było poniesienie przez Polskę ogromnych nakładów finansowych oraz
przejście dużej części królewszczyzn tytułem zastawu w ręce
prywatne. Mieszanie się w sprawy Mołdawii i Europy południowej
uwikłało Polskę w liczne konflikty z Turcją. Błędem w polityce
dwóch ostatnich Jagiellonów było zbyt łagodne traktowanie lenna
pruskiego. Umożliwiło to powstanie w przyszłości silnego państwa,
stanowiącego zagrożenie dla Polski. Nie powinniśmy jednak
zapominać, że to właśnie na epokę jagiellońską przypada okres
największej potęgi Polski, z którą liczyły się wszystkie
mocarstwa europejskie, że to oni zabezpieczyli granice przed agresją
zewnętrzną oraz to za ich panowanie doszło do osłabienia wpływów
niemieckich w Polsce.