Kpc 12 grudnia 2011
Dr Muliński – zastępstwo i ADR ciąg dalszy.
SĄD POLUBOWNE (ARBITRAŻOWY)
Uregulowany w części V kpc (od 2005 roku).
ONZ – UNICITRAL przygotowało pewien wzór dotyczący funkcjonowania sądownictwa polubownego. Część V polskiego kpc jest na nim oparta.
Sądownictwo polubowne – sądy polubowne są to sądy niepaństwowe powołane do rozstrzygania sporów. Podstawą ich funkcjonowania jest umowa stron sporu istniejącego albo przyszłego. Może to np. być umowa cywilna czy handlowa, w której strony zawierają tzw. klauzulę arbitrażową.
Dwa podziały:
Arbitraż krajowy
Arbitraż międzynarodowy – w postępowaniu cywilnym co do zasady obowiązuje reguła lex fori – stosuje się prawo tego państwa, w którym dany sąd działa. Przykładowo, w sporach międzynarodowych – może rozstrzygać je międzynarodowy sąd arbitrażowy.
Krajowy arbitraż:
Stałe sądy polubowne – mają swoje regulaminy i jeżeli strona kieruje sprawę do takiego sądu, to oczywiście godzi się na przestrzeganie regulaminu. Może on określać np. zasady wyboru sędziów czy zasady postępowania.
Sądy polubowne ad hoc – na użytek określonej sprawy.
W części V kpc, inaczej niż w pozostałym kpc, jest wiele przepisów dyspozytywnych. Jak wynika z art. 1155 kpc, miejsce postępowania przed sądem określają strony. W konsekwencji to strony określają, jaka procedura będzie stosowana, a także którego państwa prawo będzie zastosowane.
Jakie sprawy mogą być poddane pod rozstrzygnięcie arbitrażu: regulacja zbliżona do mediacji. Reguluje art. 1157 kpc – sąd polubowny może rozstrzygać sprawy o prawa majątkowe oraz o niemajątkowe, jeżeli mogą być one przedmiotem ugody sądowej (czyli nie ubezpieczenia społeczne czy uznanie postanowień wzorca za niedozwolone), jak również dodatkowy wyjątek w postaci sprawy o alimenty.
Dwa pojęcia: sąd polubowny i sąd państwowy (nazwa występuje w literaturze i rzecznictwie( – taki, który wykonuje określone funkcje związane z sądownictwem polubownych. Jest to ten sąd, który byłby właściwy, gdyby sprawa nie była przekazana do rozpoznania sądowi polubownemu. Sąd państwowy pełni w szczególności funkcje związane z zatwierdzeniem tytułów egzekucyjnych wydawanych przez sąd polubowny.
Zapis
na sąd polubowny
– jest to umowa, na mocy której sprawa jest kierowana do sądu
polubownego. W przeciwieństwie do umowy o mediację zapis na sąd
polubowny musi mieć formę pisemną. Przyjmuje się, że jest to
forma ad
solemnitatem.
Trzeba w takiej umowie wskazać strony sporu czy stosunku prawnego, a
także przedmiot sporu albo stosunek prawny, z którego spór może
wyniknąć. Nie musi to być oddzielny dokument, bo może być
klauzula arbitrażowa.
Jeżeli strony wskażą w zapisie stały
sąd polubownym to wiąże je regulamin tego sądu.
Zapis na
sąd polubowny może być też przewidziany w statucie spółki
handlowej – wiąże w zakresie sporów wynikłych ze stosunku
spółki i obowiązuje wspólników czy akcjonariuszy spółki. Zapis
na sąd polubowny ma charakter wiążący, czyli nie możemy wnieść
pozwu do sądu powszechnego. Ten pozew będzie podlegał odrzuceniu.
Jeśli sprawa podlega rozpoznaniu w trybie nieprocesowym, to też może być skierowana do sądu polubownego ( wtedy odrzuceniu podlega wniosek wniesiony do sądu powszechnego.
Istotne
jest postępowanie
zabezpieczającego
w ramach postępowania przed sądem polubownym. Regulują je dwa
przepisy: art. 1166 i art. 1181 kpc. Celem jest zabezpieczenie
roszczenia. Istotą postępowania zabezpieczającego jest tymczasowe
uregulowanie stosunków prawnych na czas trwania postępowania w
sprawie. Istnieją dwa rodzaje zabezpieczenia: nowacyjne
i
konserwacyjne.
Zabezpieczenie konserwacyjne zmierza do utrzymania istniejącego
stanu rzeczy. Jest to reguła.
Zabezpieczenie nowacyjne polega
na tym, że sąd ustala na nowo stosunki prawne między dłużnikiem
a wierzycielem. Jest to wyjątek, który że dotyczyć jedynie
roszczeń wskazanych w przepisach.( zarówno majątkowych, jak i
niemajątkowych).
...może orzec zarówno sam sąd
polubowny, jak i sąd państwowy na wniosek sądu polubownego.
Sędziowie
sądu polubownego – arbitrowie.
Występuje również przewodniczący, tu: arbiter przewodniczący
albo superarbiter. W zapisie na są polubowny mogą być wyznaczeni
arbitrzy albo sposób ich wyboru. W szczególności powinno i może
być określone, ilu arbitrów wybiera która ze stron. Obowiązuje w
tym zakresie zasada równości stron.
Kto może być arbitrem: regulacja identyczna jak w przypadku mediatora w sprawach cywilnych, czyli osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych z wyjątkiem czynnego sędziego sądu państwowego. Nie musi to być prawnik. Stały arbiter – działa w stałym sądzie polubownym. Jeżeli ustąpi on ze swojej funkcji bez ważnych powodów, ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą za wynikłą stąd szkodę.
W zapisie na sąd polubowny strony mogą też określić tryb wyłączenia arbitra.
Arbiter ma prawo do wynagrodzenia, a strony ponoszą solidarną
odpowiedzialność za zapłatę tego wynagrodzenia.
Można
określić też język postępowania, sąd ustala też, czy
przeprowadza rozprawę czy nie.
Różnica w stosunku do mediacji: sąd polubowny może przeprowadzać dowody (art. 1191 kpc). Praktycznie wszystkie dowody uregulowane w kpc (otwarty katalog dowodów, ale są też niedopuszczalne, np. dowód z podsłuchu). Dopuszczalny w sądzie polubownym jest dowód z opinii biegłego prawnika (inaczej niż przed sądem państwowym, bo tam mamy sędziego) – tak twierdzi w każdym razie dr Muliński.
Sąd polubowny przy przeprowadzaniu dowodów nie może stosować środków przymusu. Może jednak skorzystać z pomocy sądu państwowego.
Sąd polubowny, inaczej niż sąd państwowy, może orzekać nie tylko na podstawie prawa, ale także zasad słuszności. Może w swoim rozstrzygnięciu pomijać przepisy prawa proceduralnego czy materialnego (podobnie jest zresztą przy mediacji – o to chodzi w ADR).
Zakończenie postępowanie przed sądem polubownym – możliwe są dwa zakończenia:
Sąd polubowny może wydać wyrok. Musi być sporządzony na piśmie i podpisany przed arbitrów, którzy go wydali. Powinien także zawierać uzasadnienie, zwane w art. 1197 par. 2 kpc „motywami rozstrzygnięcia”. Wyrok jest doręczany stronom. Postępowanie przed sądem polubownym może być dwuinstancyjne (może to przewidywać zapis na sąd polubowny albo regulamin sądu polubownego).
W postępowaniu przed sądem polubownym może też być prowadzone postępowanie rektyfikacyjne, czyli zmierzające do „naprawienia” błędnej treści wyroku. Sąd może sprostować błędy pisarskie czy uzupełnić brakujący element danego wyroku (przed sądem powszechnym także ono obowiązuje).
Przed sądem polubownym można też zawrzeć ugodę. Jest to z jednej strony ugoda w rozumieniu kc, a z drugiej jest to tzw. umowa procesowa, czyli wywołujące skutki procesowe obok materialnoprawnych.
Jeżeli zostanie wydany wyrok czy zawarta ugoda przed sądem polubownym, akta sprawy są przekazywane do sądu państwowego. Sąd polubowny stały może jednak przechowywać akta we własnym archiwum, ale musi je udostępnić do wglądu sądowi państwowemu.
Sąd państwowy może uchylić wyrok sądu polubownego. Dr Muliński uważa, że jest to nadzwyczajny środek zaskarżenia (skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego), ale nie wiadomo, jak uważa profesor. Art. 1206 kpc.
To samo z kwestią tytułu egzekucyjnego, co przy mediacji.
Sąd odmawia uznania albo stwierdzenia wykonalności wyroku czy ugody, jeżeli spór nie może być poddany pod arbitraż. Art. 1214 kpc – klauzula generalna – taka odmowa może nastąpić, gdy uznanie czy wykonanie byłoby sprzeczne w podstawowymi zasadami porządku prawnego RP.