JONATHAN CULLER

II LITERATURA A WIEDZA O KULTURZE

1. Wiedza o kulturze jest jedną z istotniejszych w latach 90 tych gałęzi nauk humanistycznych . Teoria wzbogaciła i urozmaiciła studia literaturoznawcze, jednakże termin teoria nie oznacza teorii literatury.

* Czego teorią jest teoria ? Jest to teoria działań znaczeniotwórczych, wytwarzania i przedstawiania doświadczenia, oraz konstytuowania ludzkich podmiotów, czyli kultury

* Wiedza o kulturze jak i sama teoria stają się wraz z rozwojem coraz bardziej zawikłane i interdyscyplinarne. Łączy też je pewna zależność, czy też więź, teoria daje zaplecze teoretyczne, a wiedza o kulturze wykorzystuje je w praktyce. Prościej mówiąc podłożem teoretycznym badań nad kulturą jest właśnie teoria. Wspominając o interdyscyplinarności kultury literaturoznawstwa, Culler podaje przykład literaturoznawców porzucających studia nad dziełami Miltona i Szekspira na rzecz oper mydlanych.

* Studia nad kulturą są nierozerwalnie związane z teoretycznymi sporami na temat znaczenia, tożsamości, sposobu przedstawiania i podmiotowości, stąd niekiedy przerost w dorobku teoretyków.

* Zadaniem wiedzy o kulturze jest objaśnienie mechanizmów funkcjonowania kultury zwłaszcza w świecie współczesnym, w jaki sposób oddziałują wytwory danej kultury i jak w świecie różnorodnych i przenikających się nawzajem wspólnot w sytuacji hegemonii państwa i dyktatury mediów tworzy się indywidualna, a także zbiorowa tożsamość kulturowa. Wiedza o kulturze obejmuje też literaturoznawstwo traktując literaturę jako szczególny rodzaj praktyki kulturowej

2. Współczesna wiedza o kulturze wywodzi się z dwóch niezależnych źródeł. Zapoczątkował ją francuski strukturalizm lat 60 – w którym kulturę i literaturę uznawano za zbiór praktyk, których reguły i konwencje powinno się opisać . „Mythologies ' (1957) Rolanda Barthes”a francuskiego teoretyka literatury- odczytania najróżniejszych praktyk kulturowych, począwszy od Wrestlingu i reklam samochodów czy proszków do prania, kończąc na obiektach mocno osadzonych w mitologii francuskiej tj. wina francuskie i mózg Einsteina.

* Barthes demistykował zjawiska uznawane w danej kulturze za naturalne, ukazując je jako historycznie uwarunkowane konstrukcje. W praktykach kulturowych Barthes wskazywał na lezące u ich podstaw konwencje i wynikające z nich implikacje natury społecznej

* jako przykład praktyk kulturowych Culler podaje zestawienie Wrestlingu z Boksem, w wyniku którego dostrzegamy różnice, że jeden ze sportów ma charakter zasad zewnętrznych , czyli jasno określonych, poza które nie można wyjść , oraz drugi w którym granice są po to by je łamać i przekraczać, są wyznaczone wewnętrznie.( Pierwszy w tym przypadku będzie boks, a drugi Wrestling)

* Drugim źródłem współczesnej wiedzy o kulturze jest markistowska teoria literatury w Wielkiej Brytanii .Raymond Williams „Culture and Society” ( 1958) oraz Richard Hoggart założyciel Centrum Badań nad Kulturą Wspołczesną w Birmingham „ The Uses of literacy”(1957) poddali analizie popularną kulturę klasy robotniczej lekceważonej od czasu, gdy pod terminem kultura rozumiano tylko literaturę wysoką. Przedsięwzięcie miało na celu odtworzenie zaginionych tekstów kulturowych i konstruowanie wizji historii od najniższej warstwy

* europejska teoria marksistowska – traktująca kulturę masową w przeciwieństwie do kultury popularnej jako formę ucisku ideologicznego, narzędzie służące przekształcaniu czytelników i widzów w konsumentów, oraz sankcjonowaniu systemu władzy państwowej. Wzajemne wpływy dwóch koncepcji jako ekspresji ludu i jarzma narzuconego ludowi, okazały się przełomowe w wiedzy o kulturze na terenie UK, a później w całej Europie

* Studia nad kulturą opierają się na napięciu pomiędzy pragnieniem odzyskania kultury popularnej jako ekspresji mas ludowych i udzielenia głosu kulturze mas zepchniętych na margines, a ujęcia kultury masowej jako narzędzia ideologicznego ucisku.

* Celem badań nad kulturą popularną jest chęć zapoznania się z tym, co pełni istotną rolę w życiu zwykłych ludzi, czyli ich kulturą przeciwstawianą kulturze estetów i akademików , oraz obserwowanie tendencji do manipulacji ludźmi za pomocą sił kultury. W jakim stopniu człowiek staje się podmiotem kształtowanym przez wzorce i praktyki kulturowe , które zwracają się do niego z interpelacją .

* Interpelacja- pojęcie wprowadzone przez francuskiego teoretyka marksistowskiego Louissa Althussera. Przykład interpelacji : Reklamy zwracają się do nas jako do szczególnego podmiotu- konsumentów doceniających określone właściwości . Łączy się to z kwestią tak zwanej „mocy sprawczej” czyli zagadnieniu współczesnej teorii postawionemu by dociec w jakim stopniu człowiek jest podmiotem odpowiedzialnym za swoje działania i w jakim stopniu rzekomo samodzielnie podjęte decyzje są ograniczone przez siły na które nie ma on wpływu

* Istotą badania kultury jest rozpatrywanie kultury jako kodów i praktyk odciągających ludzi od tego co ich naprawdę interesuje, wytwarzając pragnienia, które ludzie zaczynają odczuwać np. Ludzie potrafią wykorzystać materiały kultury narzucone im przez kapitalizm i jego media w celu stworzenia swojej własnej kultury.

* Kultura popularna jest wytworem kultury masowej i korzysta z zasobów kultury jej przeciwstawnej, na tym polega jej siła twórcza

* badanie problematyki tożsamości, sposobów jej kształtowania, doświadczania i przekazywania, w studiach nad badaniem pewnych grup w tym mniejszości etnicznych, kobiet, imigrantów, czyli tych grup, które mogą mieć problem z integracją z wszechogarniająca większością kulturową

* Badania nad kulturą wyrosły z badań nad literaturą , więc jest teraz przeciwieństwem tradycyjnie pojmowanych badań literackich, których celem była interpretacja dzieł literackich jako dokonań ich autorów

* Wiedza o literaturze wyłoniła się na wskutek stosowania metod analizy literackiej do innych zjawisk kulturowych . Literaturoznawstwo zyskało możliwość studiowania literatury jako szczególnej praktyki kulturowej i zestawiania dzieł literackich z innymi rodzajami dyskursów, a dzięki teorii zwiększył się zakres pytań, na które może odpowiedzieć dzieło literackie

* Związek literaturoznawstwa z wiedzą o kulturze . „Kanon literatury”- dzieła omawiane zwykle w szkołach i na uniwersytetach , zaliczane do dziedzictwa literackiego i właściwe metody analizy przedmiotów kultury.

3. KANON LITERACKI

• Doskonałość literackiego rzemiosła nigdy nie decydowała o doborze analizowanych utworów . Nauczyciel nie wybiera arcydzieł literatury światowej, które uważa za najwybitniejsze, sięga po utwory reprezentatywne dla konkretnej formy literackiej, bądź okresu w historii literatury . Dbaniem o reprezentatywność dokonuje się wybór dzieł najlepszych

• Posługiwanie się kryterium doskonałości literackiego rzemiosła zostało z historycznego punktu widzenia skompromitowane przez inne kryteria nie związane z literaturą takie jak kwestie rasy czy płci. Doświadczenia dorastającego chłopca np. ( Hucka Finna) uważano za uniwersalne, podczas gdy analogiczne przeżycia dziewczyny np. Maggie Tuliver w „Młynie nad Flossą” uznano za przedmiot zainteresowań węższego kręgu odbiorców

• Przedmiotem dyskusji stało się samo pojęcie doskonałości literackiego rzemiosła : czy uświęca ono pewne okreslone interesy i cele kulturowe jakby to one stanowiły jedyny miernik oceny dzieła literackiego. Nauka nad doborem tekstów uznawanych za godne studiowania i instytucjonalnym funkcjonowaniem pojęć doskonałości.

4. METODY ANALIZY

…. STOSOWANE W STUDIACH NAD KULTURĄ I LITERATUROZNAWSTWEM

• Dopóki badania nad kulturą były odszczepioną formą badań literackich, stosowano w nich metody analizy literatury do innych zjawisk kulturowych . Sztuka interpretacji tekstów w badaniach nad kulturą. Wiedza o kulturze uwolniona od zasady, która długie lata rządziła wiedza o literaturze – że głównym przedmiotem zainteresowań badacza powinna być złożona struktura poszczególnych dzieł, może przekształcić się w gałąź socjologii.

• Koncepcja totalności – zjawiska kulturowe są wyrazem bądź objawem całokształtu stosunków społecznych, a zatem należy je analizować przez pryzmat związków z całokształtem stosunków z jakich się wywodzą. Związek bezpośredni, gdzie wytwory kultury są objawem danej konfiguracji społeczno-politycznej

• Zawieszenie żądania natychmiastowej zrozumiałości, gotowość poruszania się na granicy rozmaitych znaczeń , otwartość wobec nieoczekiwanych , twórczych efektów posługiwania się językiem i wyobraźnią, zainteresowanie tym jak kształtuje się znaczenie i co dostarcza przyjemności

• Celowość badań nad kulturą i literaturoznawstwem . Badania nad współczesną kulturą nie powinny być tylko jej opisem, lecz powinny wywierać na nią jakiś wpływ

• Metody badania wszelkiego rodzaju przedmiotów kultury jako struktur złożonych , lub też odczytywania ich jako symptomów całokształtu stosunków społecznych