Kpc 19 października 2011
TRYB ROZPOZNANIA SPRAWY
Jeśli sąd ustalił, że w sprawie jest dopuszczalna droga sądowa, to zastanawia się nad drugą kwestią: w jakim trybie powinien ja rozpoznawać?
Dwa tryby postępowania rozpoznawczego:
Proces
Postępowanie nieprocesowe
Jasno reguluje to art. 13 kpc: par. 1 zdanie 1: Sąd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba że ustawa stanowi inaczej. Sprawy cywilne są więc generalnie przekazane do rozpoznania w procesie, a tylko gdy ustawa tak wskazuje, będzie to tryb nieprocesowy.
Przykład: wpływa sprawa o zasadzenie odszkodowania z czynu niedozwolonego. Nie ma żadnego przepisu, który mówiłby cokolwiek na temat trybu takiego postępowania – a zatem proces.
A już ubezwłasnowolnienie – art. 544 i postępowanie nieprocesowe, bo jest zawarty w księdze drugiej części pierwszej – postępowanie nieprocesowe.
Wyjątkowo ustawa może stanowić, że sprawa należąca do procesu może być rozpoznana w postępowaniu nieprocesowym i odwrotnie. W postępowaniu nieprocesowym mamy trzy postępowania nazywane postępowaniami działowymi:
Główne postępowanie o zniesienie współwłasności
Dział spadku
Podział majątku wspólnego między małżonkami po ustaniu wspólności małżeńskiej (ale tu też wyjątek: może być rozpoznana w procesie o rozwód/separację/unieważnienie małżeństwa, jeśli któryś z małżonków zgłosi taki wniosek).
Należą one do trybu nieprocesowego, ale rozpoznaje się również w nich pewne spory i roszczenia, które należą do procesu (np. kwestie własności). Chodzi o to, żeby te sprawy rozpoznawać łącznie.
A odwrotnie: sprawa o rozgraniczenie nieruchomości należy do postępowania nieprocesowego, ale może być rozpoznana w procesie o własność, jeżeli do rozstrzygnięcia tych spraw potrzeba ustalenia granic.
Kolejny etap: sprawa należy do procesu, już wiemy, ale tryb zwykły czy postępowanie odrębne?
Zasada jest taka, że większość postępowań odrębnych ma charakter obligatoryjny. Art. 13 par. 1 zdanie 2: w wypadkach przewidzianych w ustawie sąd rozpoznaje sprawy według przepisów o postępowaniach odrębnych. Czyli jeśli już takie przepisy wymienią daną sprawę, to ona musi się toczyć w postępowanie odrębnym
Trzy wyjątki – fakultatywne postępowania odrębne:
Postępowanie nakazowe – do niedawna jedyne. Art. 484 ze znaczkiem 1 par. 2: sąd rozpoznaje sprawę w postępowaniu nakazowym na pisemny wniosek powoda zgłoszony w pozwie.
Europejskie postępowanie nakazowe
Europejskie postępowanie w sprawach drobnych roszczeń
Elektroniczne postępowanie upominawcze – tylko, jeśli powód wytoczył powództwo drogą elektroniczną.
Zachowanie właściwego trybu postępowania rozpoznawczego jest niekiedy przewidziane jako warunek dopuszczalności kumulacji roszczeń – powód może w jednym pozwie dochodzić kilku roszczeń. Te roszczenia muszą się znajdować w tym samym trybie i np. nie można skumulować rozwodu z ubezwłasnowolnieniem. Mówi o tym art. 191.
Kto bada tryb? Bada to przewodniczący wydziału. Jest to organ procesowy, który jako pierwszy styka się z każdym pozwem. To on podejmuje najważniejsze decyzje. Pierwszym pismem jest zazwyczaj pozew, ale może też być pismo o zwolnienie od kosztów sądowym albo wniosek o zabezpieczenie roszczenia.
Przewodniczący bada pozew pod kątem formalnym i decyduje czy nadać bieg sprawie albo wezwać powoda do uzupełnienia braków itp., a oprócz tego, wg art. 201, bada, w jakim trybie sprawa ma być rozpoznana. Art. 201 par. 1: przewodniczący bada, w jakim trybie sprawa powinna być rozpoznana oraz czy podlega rozpoznaniu według przepisów odrębnych i wydaje odpowiednie zarządzenia. Gdyby się okazało, że sprawa trafiła do złego wydziału, przewodniczący wyda zarządzenie o przekazaniu sprawy do właściwego wydziału. Przewodniczący wydaje zarządzenia.
Rozpoznanie sprawy w trybie niewłaściwym wprawdzie samo przez się nie powoduje nieważności (nie ma tego w art. 379), ale może to spowodować inną wadliwość, która jest podstawą nieważności. Np. w wyniku złego trybu zastosowano skład sądu jednoosobowy zamiast trzyosobowego, a skład sądu sprzeczny z prawem jest już podstawa nieważności.
STOSUNKI POSTĘPOWANIA CYWILNEGO DO INNYCH POSTĘPOWAŃ: DO POSTĘPOWANIA PRZED KOMISJAMI POJEDNAWCZYMI/PRAWO PRACY, DO KARNEGO I DO ADMINISTRACYJNEGO, I SĄDOWOADMINISTRACYJNEGO
STOSUNEK POSTĘPOWANIA CYWILNEGO DO POSTĘPOWANIA PRZED KOMISJAMI POJEDNAWCZYMI Z ZAKRESU PRAWA PRACY
Pracownik może swojego roszczenia z zakresu prawa pracy dochodzić na drodze sądowej (tryb odrębny procesu) albo złożyć wniosek do komisji pojednawczej u swojego pracodawcy, jeśli ten pracodawca takie komisje zorganizował.
W związku z istnieniem tego postępowania pojednawczego zachodzi przemienność trybów i jeżeli pracownik złoży wniosek do komisji pojednawczej, to może to zrobić tylko przed skierowaniem sprawy do sądu. Nie można jednocześnie. Jeśli skierował sprawę do komisji, to mamy względną niedopuszczalność drogi sądowej wynikającą z przemienności trybów.
Gdyby pracownik zwrócił się jednocześnie tu i tu, to mamy art. 464: odrzucenie pozwu nie może nastąpić z powodu niedopuszczalności drogi sądowej, gdy do rozpoznania sprawy właściwy jest inny organ – sąd ma mu przekazać sprawę.
Ale pracownik może w każdym momencie zrezygnować z komisji, a zwrócić się do sądu i komisja przekazuje jego wniosek do sądu i wniosek ten zastępuje pozew – wniosek o przekazanie sprawy. A może tez sam złożyć powództwo.
Jeśli zawarto ugodę, a potem pracownik zorientował się, że jest ona krzywdząca, może wystąpić do sądu pracy o uznanie tej ugody za bezskuteczną. Przyczyną będzie naruszenie słusznego interesu pracownika. Można też dochodzić niezgodności ugody z prawem lub z ZWS.
Jeśli nikt nic nie zarzuca umowie, to ugoda zawarta przed komisją pojednawczą jest tytułem egzekucyjnym i jest w tym zrównana z wyrokiem sądu (art. 777).
STOSUNEK POTĘPOWANIA CYWILNEGO DO POSTĘPOWANIA KARNEGO
Bywa że sprawy cywilne mogą być załatwiane w postępowaniu karnym i odwrotnie.
Sprawy karne, które mogą być załatwiane w postępowaniu cywilnym:
art. 25 kkw – egzekucję zasądzonych roszczeń cywilnych, grzywny i innych zobowiązań prowadzi się wg przepisów kpc, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Chodzi o różnego rodzaju kary i środki karne, których wykonanie odbywa się w trybie kpc.
Sprawy
cywilne w postępowaniu karnym:
Powództwo
adhezyjne, czyli powództwo o roszczenia majątkowe wynikające z
przestępstwa. Odszkodowanie za niesłuszne skazanie/tymczasowe
aresztowanie/zatrzymanie – TYLKO w postępowaniu karnym. Plus
jeszcze jakaś jedna o odszkodowanie.
Wpływanie na siebie wyroków w sprawach karnych i cywilnych.
Sine związki, gdy jeden czyn jest przestępstwem, a jednocześnie rodzi skutki w sferze prawa cywilnego Z jednej strony powstaje odpowiedzialność karna, a z drugiej strony sprawa o naprawienie szkody.
Mamy kwestię obawy o rozbieżność rozstrzygnięć. Musi być jakoś unormowany wzajemny wpływ tych rozstrzygnięć.
Art. 11 kpc wprowadza tzw. prejudycjalną moc wiążąca wyroków karnych w postępowaniu cywilnym. Pewne orzeczeni karne są prejudykatem i sąd cywilny musi je przyjąć. Art. 11: Ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym.
Wiążące są tylko wyroki, a nie postanowienia. Wyroki te muszą też być prawomocne, a ponadto skazujące. W wyroku skazującym musi być rozstrzygnięcie co do kary, a więc będzie to również wyrok, gdzie uznaje się za winnego, ale odstępuje od wymierzenia kary. Niewiążące są: wyrokI uniewinniające, umarzające i warunkowo umarzające postępowanie karne.
Doktryna czasem mówi, że wyroki warunkowo umarzających powinny być również wiążące, bo co prawda nie ma tam rozstrzygnięcia co do kary, ale jest co do winy.
Dalej art. 11: ...co do popełnienia przestępstwa. Nie wiążą sądu ustalenia co do kary a tylko te, co do popełnienia przestępstwa. Co do kary – można brać pod uwagę, ale nie wiążą sądu cywilnego. Przyjmuje się, że chodzi o ustalenia co do znamion przestępstwa.
Jeżeli zapadnie prawomocny wyrok skazujący osobę A za kradzież tysiąca złotych, to sąd cywilny nie może przyjąć, że A nie ukradł żadnych pieniędzy, że ukradł inną sumę ani że ukradł na szkodę innej osoby niż wskazanej w wyroku karnym jako pokrzywdzony.
Wątpliwości powstają, gdy sąd karny wydaje wyrok, że ktoś ukradł jakąś ilość przedmiotów i przeliczył wartość tych przedmiotów pomnożywszy je przez jakąś cenę. A następnie toczy się sprawa cywilna i sprawca szkody wykazuje, że te przedmioty nie były wszystkie jednakowej jakości, czyli nie wszystkie były jednakowej jakości. Wydaje się, że w związku z tym sąd cywilny może dokonać samodzielnej wyceny.
Związane sądu cywilnego oznacza brak swobodnej oceny dowodów.
Uzasadnienie sądu karnego nie wiąże sądu cywilnego, ale można to uzasadnienie wykorzystać na zasadach swobodnej oceny dowodów.
Art. 11 zdanie drugie: Jednakże osoba, która nie była oskarżona może powoływać się w postępowaniu cywilnym na wszelkie okoliczności ograniczający czy wyłączające jej odpowiedzialność cywilną. Chodzi o odpowiedzialność cywilną za cudze czyny.
Art. 11 dotyczy sytuacji, kiedy w chwili, gdy toczy się postępowanie cywilne, skazujący wyrok prawomocny już istnieje. Gdyby nie istniał, sąd cywilne może:
poczekać na wyrok karny, który, jeśli skazujący, będzie wiążący. Art. 177: sąd może zawiesić postępowanie z urzędu, jeżeli ujawni się czyn, którego ustalenie w sprawie karnej mogłoby wywrzeć wpływ na ustalenie sprawy cywilnej (punkt 4). Sąd może udzielić terminu dla złożenia wniosku o ściganie, jeśli bieg sprawy karnej od niego zależy. Sąd cywilny zawiesza postępowanie (do prawomocnego zakończenia sprawy karnej), a potem sąd podejmie postępowanie.
Gdyby zdarzyło się, że sąd cywilny oparł się na prawomocnym wyroku karnym skazującym, a następnie wyrok ten został uchylony, to jest to podstawa do wznowienia postępowania cywilnego (art. 403).
Czy sąd karny jest związany wyrokiem cywilnym?
Art.395 kpc o prawomocności orzeczeń: prawomocne orzeczenie wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydal, ale tez inne sądy, organy administracji publicznej czy inne osoby w wypadkach w ustawie przewidzianych. Ale par. 2: kpk określa, w jakim stopniu orzeczenia sądu cywilnego nie wiążą sądów karnych.
Art. 8 kpk par. 2: prawomocne rozstrzygnięcia sądu kształtujące prawo albo stosunek prawny są wiążące. Rozstrzygnięcia: czy to jest coś innego, szerszego czy węższego niż orzeczenia? Przyjmujemy, że synonim. Ale ograniczenie, że wiążą jest tylko do orzeczeń kształtujących (a mamy jeszcze ustalające i zasądzającego świadczenie) budzi pretensje. Orzeczenia ustalające są bardzo ważne i to błąd, że w kpk je pominięto. Np. w postępowaniu cywilnym zapadł wyrok ustalający nieistnienie małżeństwa, Czy sąd karny może nie przyjąć takiego ustalenia? Kontrowersyjne. A gdyby chodziło o postanowienie ustalające o stwierdzeniu zgonu, które daje pewność co do daty śmierci? O uznaniu za zmarłego nie daje żadnej pewności co do daty śmierci, a o ono wiąże, a nie to mocniejsze.
POSTĘPOWANIE CYWILNE A ADMINISTRACYJNE I SĄDOWOADMINISTRACYJNE
Obawa przed sporami negatywnymi, że od rozpoznania danej sprawy odżegna się i sąd cywilny, i administracyjny – czy to możliwe?
Nie. Przyjęta jest zasada ustawowa, że o właściwości danego organu decyduje uprzednie uznanie się za niewłaściwy drugiego organu. Nie mogą się uznać oba, bo obywatel nie może pozostać bez drogi sądowej – art. 199 ze znaczkiem 1 z 2001: sąd nie może odrzucić pozwu z tego powodu, że do rozpoznania sprawy właściwy jest organ administracji publicznej/sąd administracyjny, a uznały się one za niewłaściwe. Analogiczne unormowania w kpa i ustawie o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.
Kwestia mocy wiążącej: art. 365: prawomocne orzeczenie wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i organy administracji publicznej. Natomiast nie ma przepisu mówiącego, czy sądy powszechne są związane decyzjami administracyjnymi bądź wyrokami sądów administracyjnych. Nauka przyjmuje, że te akty tworzą pewną sytuację prawną, której z powodu niedopuszczalności drogi sądowej nie mógłby stworzyć sąd powszechny. Jeśli ma ona znaczenie dla postępowania cywilnego, musi być uwzględniona w postaci, w jakiej została ustalona.