Dynastia z Isin
Iszbi-Erra (akad. Išbi-Erra) – zbuntowany namiestnik Ibbi-Suena, ostatniego króla z III dynastii z Ur, założyciel i pierwszy władca I dynastii z Isin. Jego rządy datowane są na lata ok. 2017-1985 p.n.e. p.n.e. (chronologia średnia)
Iszme-Daganczwarty król z I dynastii z Isin, syn i następca Iddin-Dagana, ojciec Lipit-Isztara. Jego rządy datowane są na lata ok. 1953-1935 p.n.e. p.n.e
Lipit-Isztar lub Lipit-Esztar1934–1924 Niewiele wiadomo o politycznych wydarzeniach za czasów jego panowania. Prowadził prace budowlane w Ur ("nazwa roczna" 'b'), głównie przy Gipar, świątyni boga Ningublagi, gdzie jako najwyższą kapłankę osadził swą córkę Enninsunzi ("nazwa roczna" 'g')[10]. Dbał o sprawiedliwość w swym królestwie, wydając edykty umarzające długi i uwalniające ludność od pracy przymusowej ("nazwa roczna" 'e'). Najlepiej znny jest jednak ze swych reform, zawartych w tzw. Kodeksie Lipit-Isztara, które m.in. regulowały udział pewnych grup ludności w pracach publicznych i ograniczały niewolnictwo za długi[
Tekst Kodeksu Lipit-Isztara złożony został z siedmiu, fragmentarycznie zachowanych glinianych tabliczek, zawierających część prologu, 37 przepisów prawnych i epilogu.
§
9. "Jeśli ktoś wszedł do czyjegoś sadu i został ujęty za
kradzież, zapłaci dziesięć szekli srebra"
§ 10. "Jeśli
ktoś ściął drzewo w ogrodzie kogoś innego, zapłaci połowę
miny srebra"
§ 25. "Jeśli mężczyzna poślubił
kobietę i urodziła mu ona dzieci, a te dzieci żyją, i niewolnica
również urodziła dzieci dla swego pana, lecz ten ojciec dał
wolność niewolnicy i jej dzieciom, to dzieci niewolnicy nie będą
dzielić się majątkiem z dziećmi ich dawnego pana"
Dynastia Z Larsy
Naplanum 2025-2005 p.n.e. – chronologia średnia jeden z przywódców plemion Amorytów, który w 2025 r. p.n.e. opanował Larsę, obwołał się jej władcą i wypowiedział posłuszeństwo Ibbi-Suenowi – ostatniemu władcy królestwa III dynastii z Ur. W 2005 r. p.n.e. działając w sojuszu z wojskami Elamu walnie dopomógł im w zdobyciu Ur – stolicy królestwa III dynastii z Ur.
Kudur-Mabuk - przywódca amoryckiego ludu Emutbal (Jamutbal); w 1834 r. p.n.e. w niejasnych okolicznościach opanował on Larsę, wprowadzając na jej tron kolejno dwóch swoich synów: Warad-Sina (1834-1822 p.n.e.) i Rim-Sina I (1822-1763 p.n.e.).
Warad Sin król miasta-państwa Larsa w latach 1834-1823 p.n.e. Na tronie Larsy osadził go jego ojciec Kudur-Mabuk, przywódca amoryckiego plemienia Emutbal (Jamutbal), który usunął z tronu poprzedniego władcę Silli-Adada. Następcą Warad-Sina został jego młodszy brat Rim-Sin.
Rim-Sin I, Rimsin I (1822-1763 p.n.e. według chronologii średniej) – król Larsy, syn Kudur-Mabuka, brat i następca Warad-Sina. Rozszerzył królestwo Larsy na całą południową Babilonię, odbijając w pierwszej połowie swego panowania z rąk Babilończyków m.in. Isin i Uruk. Do klęski w 1763 r. p.n.e. główny przeciwnik Hammurabiego w walce o hegemonię w Babilonii
Dynastia Babilońska
Sumu-abum (1894-1881 p.n.e. - chronologia średnia) - przywódca jednego z plemion amoryckich, który w 1894 r. p.n.e. przejął władzę w Babilonie zakładając słynną I dynastię z Babilonu. Kontrolowany przez niego obszar był niewielki i obejmował, oprócz samego Babilonu, położone w najbliższej odległości miasta Borsippa, Dilbat i Kuta. Panowanie Sumu-abuma upłynęło na ustawicznych walkach o utrzymanie niepodległości z okolicznymi rywalami takimi jak miasta-państwa
Sumu-la-El (1880-1845 p.n.e. - chronologia średnia) - drugi król ze słynnej I dynastii z Babilonu, syn i następca Sumu-abuma.Władcy temu udało się podbić sąsiednie Kisz i Sippar, gdzie osadził na tronie swego syna Sabium. Toczył też ze zmiennym szczęściem wojnę z Sin-iddinamem, królem Larsy.
Sabium (1844-1831 p.n.e. - chronologia średnia) – trzeci król ze słynnej I dynastii z Babilonu, syn i następca Sumu-la-Ela.Utrzymał zdobycze ojca, odpierając zwycięsko ataki Warad-Sina z Larsy, co nie przeszkadzało mu współdziałać z nim w złupieniu wspólnego wroga - Kazallum.
Sin-muballit (1812-1793 p.n.e. - chronologia średnia) – piąty król ze słynnej I dynastii z Babilonu, następca Apil-Sina i ojciec Hammurabiego.Władca ten kontynuował z wielkim rozmachem rozbudowę systemu obronnego państwa, wznosząc nowe fortyfikacje i umocnienia. W 1810 r. p.n.e. zorganizował koalicję państw północnej Babilonii przeciw królowi Larsy - Rim-Sinowi I, którą ten jednak zdołał pokonać. 11 lat później, w 1799 r. p.n.e., Sin-muballit zaatakował Rim-Sina I ponownie i zdołał pokonać w otwartej bitwie wojska Larsy, wieńcząc sukces zdobyciem niedługo później ważnego miasta Isin (1796 r. p.n.e.). Umierając pozostawił on swemu synowi Hammurabiemu państewko małe, lecz silne i rozwinięte gospodarczo.
Hammurabi, Hammurapi (1792–1750 p.n.e. – chronologia średnia) – szósty, najsłynniejszy król z I dynastii z Babilonu, syn i następca Sin-muballita, twórca potęgi państwa starobabilońskiego, autor Kodeksu Praw.Odziedziczone po ojcu niewielkie królestwo Hammurabiego obejmowało część dawnego Akadu, a największymi miastami obok samego Babilonu były Borsippa, Sippar i Dilbat. Wokół znajdowali się o wiele potężniejsi rywale: od południa jego państwo graniczyło z silnym królestwem Rim-Sina I z Larsy, a na wschodzie i północy z całym szeregiem mniej lub bardziej niezależnych miast-państw (Kisz, Kisurra, Malgum, Kazallum, Rapiqum), za którymi stały takie potęgi jak Elam, Esznunna i państwo Szamszi-Adada I.Pomimo prawdopodobnego nawiązania przyjaznych stosunków z północnym sąsiadem (Szamszi-Adadem I) sytuacja polityczna nakazywała królowi Babilonu dużą ostrożność, dlatego też skupił się on w pierwszych latach swego panowania na rozwiązywaniu najpilniejszych kwestii wewnętrznych w kraju: wydał edykty umarzające długi obywateli i rozbudował umocnienia w niektórych miastach. Do pierwszych działań wojennych przystąpił w 1786 r. p.n.e. Jego atak skierowany na południe przyniósł mu nowe zdobycze terytorialne w postaci miast Isin i Uruk. W następnym roku złupił kraj Emutbal, a w ciągu trzech kolejnych lat podbił miasta-państwa Malgum i Rapiqum. W ten sposób w ciągu niecałych 5 lat Hammurabi powiększył nieomal dwukrotnie terytorium państwa, nie wchodząc jednocześnie w konflikt z najsilniejszymi rywalami. Wszystko wskazuje, iż w tym pierwszym etapie ekspansji korzystał on z pomocy i wsparcia potężnego wówczas Szamszi-Adada I - tym zapewne należy tłumaczyć względną bierność przeciwników i najbliższych sąsiadów Hammurabiego: Larsy, Esznunny i Elamu. Wraz ze śmiercią Szamszi-Adada I w 1781 r. p.n.e. Hammurabi, pozbawiony opieki wielkiego sojusznika, zmuszony jest zaprzestać wszelkich działań ofensywnych i przez 27 lat, począwszy od 12 roku panowania, ograniczyć się do działań wewnętrznych. W tym czasie poświęcił się on rozbudowywaniu systemów irygacyjnych, wznoszeniu nowych fortyfikacji i murów obronnych miast, budowie licznych świątyń i obiektów kultu. Wykazywał też dużą aktywność dyplomatyczną w polityce zagranicznej, usiłując wejść w jak najkorzystniejszą konfigurację sojuszyHammurabi ponownie przystępuje do działań wojennych w 1764 r. p.n.e., kiedy to wsparty posiłkami ze sprzymierzonych z nim Mari i Jamhadu odpiera atak koalicji Elamu i mniejszych państewek z północnego-wschodu. W rok później , w 31 roku panowania, rusza na południe i całkowicie rozbija armię Rim-Sina I z Larsy, zajmując należące doń kraj Emutbal i południowy Sumer. Wyeliminowawszy całkowicie przeciwnika z południa Hammurabi rzucił wszystkie siły na północ, rozbijając w 1762 r. p.n.e. wojska Esznunny i jej sojuszników. W 1761 r. p.n.e. zdobywa Mari, by w dwa lata później po nieudanym buncie zniszczyć je doszczętnie. Kilka lat później, w 38 roku panowania (1756 r. p.n.e.), ostatecznie zdobywa i burzy Esznunnę. Konsekwencją tego sukcesu było opanowanie w 1755 r. p.n.e. państwa Iszme-Dagana I i zmuszenie go do uznania zwierzchności królestwa babilońskiego. W ten sposob w ciągu zaledwie 10 lat Hammurabi pokonał kolejno wszystkich przeciwników i podbijając prawie całą Mezopotamię oraz zachodni Elam stworzył imperium, mogące równać się obszarem i znaczeniem z państwami Sargona Wielkiego, Naram-Sina, czy Szulgiego.
Hammurabi był twórcą zbioru praw, tzw. kodeksu Hammurabiego znanego z inskrypcji wyrytej na diorytowej steli, odkrytej pw 1902 roku podczas wykopalisk w Suzie, starożytnej stolicy Elamu. Kodeks obejmował 282 artykuły dotyczące: wymiaru sprawiedliwości, wykroczeń przeciwko własności, ziemi i zabudowaniom, kupców i agentów handlowych, kobiet, małżeństwa, własności rodzinnej i dziedziczenia, pobicia i uszkodzenia ciała, rolnictwa, najmu, własności i sprzedaży niewolników. Został sporządzony w tzw. dialekcie starobabilońskim.
Podczas swego panowania Hammurabi wyniósł kult babilońskiego boga Marduka do rangi religii państwowej.
Samsu-iluna (1749-1712 p.n.e.) – siódmy król Babilonii z I dynastii z Babilonu, syn i następca Hammurabiego.Początek jego panowania nie był pomyślny, ponieważ Kasyci wtargnęli do kraju z pogranicza Elamu zdobywając Uruk i Ur. W dziewiątym roku rządów Samsu-iluny (ok. 1740 r. p.n.e.) nieznanego pochodzenia Rim-Sin II ogłosił się królem Larsy i wzniecił powstanie w południowej Babilonii, które rozszerzyło się tereny Emutbalu (Jamutbalu) na wschód od Tygrysu. Samsu-iluna pokonał uzurpatora po pięcioletnich walkach pod Kisz[1] [2]. Podczas walk w Sumerze zburzył mury Ur, splądrował świątynie oraz zniszczył część miasta. Podobny los spotkał Uruk. Osłabienie południa kraju dało pretekst Elamitom do najazdu. Kutirnahhunte I wdarł się do ołudniowej Babilonii, zdobył Uruk skąd wywiózł posąg bogini Inanny do Suzy. Zostanie on zwrócony świątyni w Uruk dopiero tysiąc lat później przez Aszurbanipala po podboju Elamu[1]. W 1721 p.n.e. Samsu-iluna utracił panowanie nad południem Sumeru, gdzie bunt wzniecił Ili-ma-ilum, który uważał się za potomka Damiq-iliszu, ostatniego króla Isinu. Zdobył religijne centrum Sumeru Nippur, odparł ataki Samsu-iluny i założył I dynastię z Kraju Nadmorskiego[1]. Rebelie spowodowały spustoszenie terenów południowej Babilonii, wiele miast zostało opuszczonych lub ich populacja uległa radykalnemu zmniejszeniu[2]. Skala zniszczeń została spotęgowana przez Babilończyków, którzy walcząc z rebeliantami na południu odwracali bieg kanałów, co doprowadziło do dewastacji systemu irygacyjnego. W miastach północnej Babilonii (Akkad) pojawiły się kulty z południa co wskazuje na migrację ludności z obszarów objętych powstaniami. Przypuszczalnie Samsu-iluna uznał, że nie utrzyma dawnego królestwa Larsy, dlatego uprowadził ludność wraz z dobytkiem do Akkadu, a na opuszczonych terenach zastosował taktykę spalonej ziemi[3]. Utrata kontroli nad południowymi miastami oraz portami i powstanie Kraju Nadmorskiego ograniczyło handel morski z doliną Indusu oraz z krajem Magan[4]. Samsu-ilunie udało się utrzymać kontrolę nad północną Babilonią oraz doliną Eufratu aż do Mari. Spokój w tej części kraju umożliwił mu poprowadzenie kampanii w górę rzeki Eufrat aż do państwa Hana w okolicach miasta Terqa[2].
Ammi-saduqa (1646-1626 p.n.e. - chronologia średnia) – dziesiąty król Babilonii ze słynnej I dynastii z Babilonu, syn i następca Ammi-ditany.Znanu głównie z krolewskiego dekretu lub edyktu uwalniającego ludność od długów. Za czasów jego panowania zaczęto prowadzić i zapisywać astronomiczne obserwacje planety Wenus.
Samsu-ditana (1626-1595 p.n.e. - chronologia średnia) - jedenasty, ostatni król Babilonii ze słynnej I dynastii z Babilonu, syn i następca Ammi-saduqi.Według późniejszej babilońskiej kroniki stracił on swe królestwo (i najprawdopodobniej również życie) kiedy na Babilonię w 1595 r. p.n.e. najechał Mursilis I, król hetycki, który splądrował i spalił Babilon. Wraz z upadkiem dynastii starobabilońskiej Babilonia stała się łatwym łupem dla Kasytów, grupy etnicznej z gór Zagros, którzy założyli tu swoją własną dynastię władców babilońskich.
HETYCI:
Pithanas (pocz. XVIII w. p.n.e.)
Anitta – syn Pithanasa (poł. XVIII w. p.n.e.)
Labarna – pierwszy znany król hetycki (1680-1650 p.n.e.)
Hattusili I, Hattusilis I, znany jako Hattusili I z Kussary (właściwie Labarna lub Tabarnas) – król hetycki w okresie 1650-1620 p.n.e. Podczas swojego panowania podbił Anatolię i północną Syrię. Przeniósł stolicę z Nesy do Hattusy i najprawdopodobniej wtedy przyjął imię Hattusili.
Jego następcą był Mursili I.
Mursili I, Mursilis I (lata ok. 1620-1590 p.n.e.) – król Hetytów, rozszerzył znacznie granice swojego państwa.
Mursilis I zasiadł na tronie hetyckim około roku 1620 p.n.e. po śmierci swojego przybranego dziadka Hattusilisa. Podobnie jak poprzednik, Mursilis prowadził aktywne działania przeciwko północnej Syrii. Podczas jednej z wypraw zdobył i zniszczył Aleppo. Po podboju Syrii skierował swoją armię na Babilonię. Przyczynił się do upadku władającej tam dynastii amoryckiej i zajął także i ten kraj (ok. 1595 p.n.e.). Po zwycięstwie na Hurytami nad Eufratem powrócił do swojej stolicy w Hattusas. Niedługo potem zginął zamordowany w spisku dworskim uknutym przez swojego szwagra Hantili I, który sam przejął po nim władzę.
Hantili I, Hantilis I – król hetycki w latach 1590-1560 p.n.e., szwagier Mursili I. Za jego panowania w wyniku najazdu Hurytów utracona została północna Syria. Dodatkowo pojawiło się zagrożenie ze strony ludu Kaska, zamieszkującego obszary położone na północny zachód od granic królestwa Hetytów. W celu ochrony rozpoczęto budowę twierdz i fortyfikacje stolicy Hattusas.
Zidanta I, Zidantas I – król hetycki z czasów istnienia królestwa starohetyckiego, panujący w latach ok. 1560-1550 p.n.e., następca Hantili I. Jedyne co o nim wiadomo, to że kazał zamordować Piseni, syna Hantili I, wyznaczonego na następcę tronu, oraz że sam zamordowany został przez przez Ammunę, swego syna.
Telepinu, Telipinus – król hetycki w okresie około 1525–1500 p.n.e. Rozpoczął proces stabilizacji wewnętrznej państwa wprowadzając przepis stanowiący, że każdy kto zabije członka rodziny królewskiej podlegać będzie wyrokowi zgromadzenia możnych (pankus). Przepis ten dotyczył również samego króla. Dodatkowo wprowadził zasadę dziedziczności tronu: dziedziczył najstarszy syn, w dalszej kolejności młodszy, a dalej mężowie córek. Po ustabilizowaniu sytuacji wewnętrznej Telipinu podjął ekspansję w kierunku górnego Eufratu i zawarł układ z królem Cylicji Isputahsu.
Nieznane są okoliczności jego śmierci, jednakże jego następcą, ze względu na brak męskich potomków, został mąż jego najstarszej córki Harapsili – Alluwamna.
Suppiluliuma I, Suppiluliumas I (1380 p.n.e.-1340 p.n.e.) – król Hetytów od ok. 1380 p.n.e., syn Tudhaliji III, twórca hetyckiej potęgi wojskowej, prowadził zwycięskie wojny, zajął większą część Syrii wypierając Hurytów, pokonał państwo Mitanni, opanował Karkemisz – ważną twierdzę nad Eufratem.
Hetyci poza walkami w Anatolii mieli dwa główne kierunki ekspansji zewnętrznej: w stronę wybrzeża Morza Egejskiego oraz do Syrii i Mezopotamii (Mitanni). Supppilulima I głównym celem swoich wypraw uczynił osłabione niepokojami wewnętrznymi Mitanni. Pomimo początkowych niepowodzeń trzecia wyprawa zakończyła się zdobyciem stolicy Waszuganni. Zmusił też wcześniejszych wasali Tuszratty do uznania swojej władzy. Osłabienie Egiptu, sojusznika Mitanii umożliwiło mu przejecie: Ugarit, kraju Amurru i Kadesz.
Przewrót pałacowy w Mitanni - zamordowanie Tuszratty i objęcie tronu przez Artatamę II - dał pretekst do kolejnej wojny. Mitanni zostało pokonane, a nowy król Szattiwaza został wasalem Hetytów[2].
Podczas oblężenia Karkemisz wdowa po faraonie Echnatonie, królowa Nefretete, zwróciła się do Suppiluliumy z propozycją zawarcia małżeństwa z jednym z jego synów (według innych źródeł mariaż proponowała córka Nefretete i Echnatona - Anchesenamon). Krok taki umożliwiał utworzenie wspólnego, egipsko-hetyckiego imperium. Na skutek śmierci wysłanego do Egiptu syna Suppiluliumy, Zannanzasa, do planowanego małżeństwa nie doszło. W następstwie tych wydarzeń Suppiluliuma zaatakował wasali Egiptu.
Podczas kampanii w hetyckim obozie wybuchła epidemia, która zdziesiątkowała armię oraz spowodowała śmierć Suppiluliumy i jego starszego syna-następcy Arnuwandy II. Wtedy królem Hetytów został jego młodszy syn - Mursili II.
Mursili II, Mursilis II (ur. 1321 p.n.e., zm. 1295 p.n.e.) – władca hetycki, syn Suppiluliumy I.
Panował w latach około 1345 - 1315 p.n.e. Odziedziczył tron po przedwczesnej śmierci swojego starszego brata - Arnuwandy II, który podobnie jak ich ojciec padł ofiarą plagi (która spustoszyła kraj Hetytów w latach dwudziestych XIV w. p.n.e.). Był sławnym władcą - uciszył bunty książąt syryjskich oraz umocnił granice państwa Hetytów od strony kraju Arzawa i ludu Kaska.
Po jego śmierci tron odziedziczył jego starszy syn Muwatalli II, który walczył z faraonem Ramzesem II w bitwie pod Kadesz. Jego młodszy syn Hattusili III również został królem Hetytów
Muwatalli II, Muwatallis II – król Hetytów (kraju Hatti), panował w latach ok. 1291-1272 p.n.e. Wnuk Suppiluliumy I - twórcy potęgi Hetytów, a syn Mursili II. Walczył z królem Egiptu Ramzesem II Wielkim. Około 1275 roku p.n.e. stoczył z nim nierozstrzygniętą bitwę pod Kadesz. Zagrożony przez Asyrię zgodził się później na pokój z Egiptem.
Miał co najmniej dwoje dzieci. Nosiły one huryckie imiona na cześć boga Teszupa. Syn miał na imię Urhi-Teszup (przyszły król Mursili III). Drugie dziecko było prawdopodobnie córką i nosiło imię Ulmi-Teszup (co oznacza: niewolnica Teszupa). Mursili III panował krótko, był zresztą królem marionetkowym. Zastąpił go brat jego ojca - Hattusili III
Tudhalija IV, Tudhalijas IV – król Hetytów, rządził w latach 1237 p.n.e.-1209 p.n.e. Był młodszym synem króla Hattusili III i królowej Paduhepy. Jego siostrą była Maathorneferure, jedna z żon faraona Ramzesa II.
Tudhalija urodził się prawdopodobnie na dworze swojego ojca w Hattusa, kiedy ten był jeszcze zarządcą tego miasta, w czasie rządów Muwatalli II. Jego starszym bratem był książę Nerikkaili, a jego dobrym przyjacielem - Kurunta (co było bardzo na rękę Hattusilisowi).
Po tym jak Hattusilis został królem Hetytów i zawarł przymierze z Ulmi-Tessup, młodszym dzieckiem Muwatalli II (najprawdopobniej córką, która musiała poślubić Kuruntę), Tudhalija został mianowany przez ojca, księciem (następcą tronu?) mimo że żył jego starszy brat. Kurunta został zarządcą miasta Tarhuntassa w imieniu króla. Sam Tudhalija już jako król był autorem układu, który zawarł z Kuruntą, spisanego na brązowej tablicy. W trakcie swoich rządów uspokoił konflikty wewnętrzne w Syrii, odparł ataki ludu Kaska i zaatakował kraj Assuwa. Zreorganizował również administrację oraz luty religijne, prace budowlane skoncentrował w stolicy - Hattusa. Podczas swoich rządów wybudował również aż 13 zapór, z których jedna (w Alacahöyük) stoi do dzisiejszego dnia.
Suppiluliuma II, Suppiluliumas II – król hetycki, brat i następca Arnuwandy III. Panował od 1207 do ok. 1178 p.n.e. W trakcie panowania zmagał się z licznymi najazdami ze strony wrogich państw sąsiednich i prawdopodobnie tzw. ludów morza, zakończonych spaleniem stolicy państwa hetyckiego Hattusas. Był ostatnim władcą państwa nowohetyckiego.
Martu - inaczej Amoryci - lud semicki, pokrewny Kananejczykom, który na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. opanował większość Mezopotamii i rozległe obszary Syrii. Spowodowali oni upadek sumero-akadyjskiego państwa III dynastii z Ur, tworząc na jego gruzach szereg zwalczających się państewek, z których ostatecznie zwycięzcą okazał się Babilon Hammurabiego. Amoryci przejęli kulturę sumero-akadyjska i stworzyli podstawy państw babilońskiego i asyryjskiego.
Pankrus- rada starszych w hetyckim panstwie, pelnila bardziej funkcje doradcze niz sprawowala faktyczna wladze
awilum - wolny obywatel w Babilonii, posiadający ziemię i środki produkcyjne. Termin występuje w kodeksu Hammurabiego i oznacza klasę ludzi wolnych
wardum -- członek najniżej postawionej warstwy społecznej w społeczeństwie Mezopotamii. Termin występuje m.in. w kodeksie Hammurabiego, gdzie oznaczał niewolnika króla, który mógł być sługą lub urzędnikiem.
Muszkenum - klasa społeczna opisana w kodeksie Hammurabiego, którą najprawdopodobniej tworzyli urzędnicy (słudzy) państwa.
Kudurru - w starożytnej Mezopotamii stela kamienna ozdobiona reliefem w kompozycji pasowej (sceny figuralne, przedstawienia symboliczne) i czasami zawierająca napisy w piśmie klinowym o wysokości do 1 m, stanowiąca świadectwo nadania przez władcę majątku ziemskiego. Znana od III tysiąclecia p.n.e., powszechna w okresie panowania Kasytów.
Tamharum - określenie bitwy?
Kodeks lipiisztara
huryci - Stanowili jedną z najstarszych grup etnicznych w Mezopotamii, do której przybyli z Wyżyny Armeńskiej, o czym świadczy pokrewieństwo językowe z Urartyjczykami[1]. Huryci z pewnością żyli w Mezopotamii już w czasach III dynastii z Ur, gdyż wspominają o nich źródła z tego okresu[2]. W tych najdawniejszych czasach musiało dojść do jakichś kontaktów Hurytów z grupami Indoariów, o czym świadczy choćby obecność w panteonie huryckim trzech bóstw aryjskich: Mitry, Uruwany i Indry. Współcześnie odrzuca się - uznawaną dawniej teorię - o podbiciu Hurytów przez Ariów.
Namra- Przymusowi osiedlency w panstwie hetyckim, osiedlani po najazdach na inne kraje, przypisani do ziemi.
Labama?- król, saru