Warunkowanie klasyczne a instrumentalne
Warunkowanie klasyczne(ang. classical conditioning), forma uczenia się polegająca na tym, że zachowanie (reakcja warunkowa) zaczyna być wywoływana przez pewien bodziec (bodziec warunkowy), który uzyskał tę zdolność wskutek powiązania go z bodźcem istotnym biologicznie (bodźcem bezwarunkowym); zwane także warunkowaniem pawłowskim lub reaktywnym. Najprościej można to przedstawić w ten sposób, iż łączność w czasie dwóch bodźców prowadzi do automatycznego połączenia reprezentacji w układzie nerwowym. Dzieje się to wszystko bez udziału świadomości ponieważ takie warunkowanie zachodzi na poziomie autonomicznego układu nerwowego.
Odroczone czyli bodziec warunkowy pojawia się przed bodźcem bezwarunkowym i trwa do pojawienia się reakcji.
Równoczesne czyli bodziec warunkowy i bodziec bezwarunkowy pojawiają się równocześnie.
Śladowe czyli bodziec warunkowy pojawia się i znika przed bodźcem bezwarunkowym.
Wsteczne czyli bodziec bezwarunkowy pojawia się przed bodźcem warunkowym.
Rodzaje warunkowania klasycznego:
1. Generalizacja bodźca- zjawisko polegające na tym, że reakcja uwarunkowana na bodziec eksperymentalny przejawia się również w stosunku do wielu innych bodźców obecnych w otoczeniu eksperymentalnym. Przeciwdziałając temu zjawisku, o ile zachodzi taka potrzeba, eksperymentator przeprowadza warunkowanie różnicujące do chwili gdy ma pewność, ze oczekiwana reakcja zachodzi tylko i wyłącznie na bodziec właściwy. Brak warunkowania różnicującego prowadzi do paradoksalnych zachowań opisanych jako zależność magiczna.
2. Generalizacja reakcji- Jeśli zespół reakcji jest skojarzony z dana sytuacją bodźcową, to w tej sytuacji bodźcowej mogą pojawić się mogą pojawić się różne reakcje z ego samego zespołu (Pilecka, 2005, s.74), mówiąc prościej jest to reagowanie na jeden bodziec w sposób identyczny do reakcji pierwotnej, ale prowadzący do tego samego efektu.
3. Różnicowanie- to proces podczas, którego jednostka uczy się różnie reagować na dwa podobne do siebie bodźce (np. światło o różnej barwie)(Mizel, 1994, s. 157)
4. Wygaszanie- osłabienie związku warunkowego, gdy nie jest podawany czynnik wzmacniający czyli bodziec bezwarunkowy.
Znaczenie warunkowania klasycznego w życiu człowieka:
przy wzmocnieniach negatywnych, które wywołują reakcję warunkową lękową, zawiera ona reakcję całego organizmu.
Wykorzystywanie prawidłowości warunkowania na oddziałach onkologicznych (chemioterapia, różnicowanie smaków; podawanie lodów przed chemoterapią powoduje awersję do tego typu pokarmu)
Zależność otyłości od reagowania na S pokarmowe jak na S zaspokajające inne potrzeby.
Nerwica eksperymentalna - jako wynik eksperymentu z warunkowaniem.
Polega na wywołaniu konfliktu: dążenie - unikanie. Zwierzę uczy się różnicowania S np. koło - elipsa. Przy podaniu kształtu trudnego do odróżnienia występuje konflikt reakcji - objawy nerwicowe.
Warunkowanie instrumentalne (ang. instrumental conditioning), uczenie się relacji między reakcją a jej konsekwencjami; zwane także warunkowaniem sprawczym.
Określa je prawdopodobieństwo pojawienia się nagrody (kary) po wykonaniu określonej reakcji oraz prawdopodobieństwo pojawienia się nagrody (kary) bez uprzedniego wykonania reakcji.
Optymalne warunki do uczenia się reakcji instrumentalnych wyznacza perfekcyjna zależność między zachowaniem a jego konsekwencjami (jak w warunkowaniu klasycznym)
Prawo efektu Throndike’a:
zdolność bodźca do wywoływania reakcji rośnie, gdy po reakcji następuje nagroda, a spada, gdy nagroda nie następuje (zachowania jest kontrolowane przez jego konsekwencje).
Wzmocnienie pozytywne: każda konsekwencja zachowania, która powoduje zwiększenie się prawdopodobieństwa powtórzenia się tego typu zachowania w przyszłości, a innymi słowami: procedura wzmacniania, w której po reakcji pojawia się lub intensyfikuje bodziec wzmacniający, wskutek czego reakcja się nasila lub zwiększa się jej częstotliwość).Coś dodajemy, zyskujemy.
Wzmocnienie negatywne: takie wykonanie reakcji, które pozwala uniknąć przykrych, awersyjnych konsekwencji, co powoduje zwiększenie się prawdopodobieństwa powtórzenia tej reakcji w przyszłości innymi słowami: procedura wzmacniania, w której po reakcji bodziec nieprzyjemny zostaje usunięty, zanika lub słabnie, wskutek czego reakcja się nasila lub zwiększa się jej częstotliwość. Czegoś unikamy, pozbywamy się czegoś nieprzyjemnego.
Według Skinnera w warunkowaniu instrumentalnym reakcja może prowadzić do 3 typów konsekwencji:
obojętnego- wobec przyszłych zachowań: nie wpływa na zwiększenie lub zmniejszenie prawdopodobieństwa pojawienia się określonego zachowania;
wzmocnienia- czynnik wzmacniający (bodziec lub zdarzenie) nasila daną reakcję lub zwiększa prawdopodobieństwo jej wystąpienia;
karania- każda konsekwencja zachowania, która zmniejsza prawdopodobieństwo pojawienia się tego zachowania w podobnych warunkach w przyszłości. Czynnikami karzącymi mogą być wszystkie przykre bodźce lub zdarzenia.
Warunkowanie instrumentalne w realnym życiu:
Modyfikacja zachowań– zastosowanie technik warunkowania do uczenia nowych reakcji bądź redukowania lub eliminowania złych nawyków albo zachowań niekorzystnych.
Gospodarka żetonowa– technika modyfikacji zachowań, w której do kształtowania zachowań wykorzystuje się wtórne czynniki wzmacniające, tzw. żetony. Żetony same w sobie nie mają wartości, ale są wymienialne na pierwotne czynniki wzmacniające lub na inne wtórne czynniki wzmacniające. Gdy zachowanie już się utrwali, wtedy można zastąpić żetony bardziej naturalnymi, nieregularnymi wzmocnieniami, np. pochwałą.
BIBLIOGRAFIA:
Colman, A., Winstanley, J. (2009) Słownik psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Lindsay, P. H., Norman, D.A. (1991) Procesy przetwarzania informacji u człowieka. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN.
Mitzel, G. (2000) Wprowadzenie do psychologii. Podstawowe zagadnienia. Gdańsk: Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne.
Pilecka, W., Rudkowska, G., Wrona, L. (2005) Podstawy Psychologii podręcznik dla studentów
kierunków nauczycielskich. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.