37. PLATOŃSKA NAUKA O IDEACH.
(Na podstawie: Tatarkiewicz Wł., Historia filozofii, t. 1, Filozofia starożytna i średniowieczna, Warszawa 1958.)
Nowy rodzaj bytu.
Co jest tą rzeczywistością, którą poznajemy przez pojęcia? Platon był realistą, więc zakładał, że jeśli pojęcia zawierają wiedzę, to muszą mieć jakiś przedmiot rzeczywisty. Ale co jest tym przedmiotem?
Własnością pojęć jest jedność i stałość (…). Przedmioty, wedle których pojęcia są urobione, muszą mieć te same własności, co pojęcia (…). Tymczasem wszystkie rzeczy, jakie znamy z doświadczenia, właśnie tych cech nie posiadają, są bowiem złożone i zmienne (…). Stąd wniosek: nie rzeczy są przedmiotami pojęć.
Stałe własności przysługują pojęciom a nie rzeczom.
Co jest przedmiotem pojęcia „piękna”? Nie są nim rzeczy piękne, które są różnorodne i zmienne (…). Rzeczy piękne są przedmiotem nie pojęć, lecz postrzeżeń, przedmiotem zaś pojęcia jest – „samo piękno”,(…) „idea piękna”. Wszystkie pojęcia muszą mieć swój przedmiot – nie mogą być nim rzeczy, ale byt inny, którego cechą jest niezmienność. Istnieje byt, który nie jest nam dany bezpośrednio, czyli „idea”.
Idee stanowią odrębny świat. Świat idei, tak jak pojęć, jest hierarchiczny: od niższych do coraz ogólniejszych i wyższych aż do najwyższej idei: idei dobra.
Platoński dualizm: istnieje dwa rodzaje bytu:
|
Rzeczy to byt |
Idee to byt |
|
poznawalny przez zmysły |
poznawalny przez pojęcia |
|
zniszczalny |
wieczny |
|
zmienny |
niezmienny |
|
realny |
idealny |
Idee a rzeczy.
Bytem jest tylko to, co jest i co nie może przestać być – a więc rzeczy nie są bytem; bytem są tylko wieczne i niezniszczalne idee. Jedynie idee istnieją, a o rzeczach można powiedzieć co najwyżej, że – stają się. Rzeczy są w stosunku do bytu tylko tym, czym w stosunku do nich samych są cienie (…): są jedynie przelotnymi zjawami. Por. Jaskinia Platona. Znamy bezpośrednio tylko rzeczy, które są cieniami idei.
Ostatecznie: nie ma dwóch rodzajów bytu, lecz jest tylko jeden – idee. Dla Platona naprawdę realny jest byt idealny.
Idee i rzeczy są ze sobą związane. Na ten związek wskazuje m.in. wspólność nazw, np.: „rzeczy piękne” a „idea piękna”. Rzeczy są zależne od idei, które są ich wzorami. Rzeczy „uczestniczą” w ideach i przez to przejmują ich własności = „obecność” idei w rzeczach. Porządek realnego świata jest odwzorowaniem świata idej.
Bóg na wzór idei stworzył świat; natura nie jest mechanicznym wytworem, ale celowym stworzeniem bożym.
Natura idei.
Idea nie jest bytem fizycznym, gdyż idee uczestniczą w wielu rzeczach (np. ta sama idea piękna odpowiada niezliczonym rzeczom pięknym), a to w sferze bytu fizycznego nie jest możliwe. (…) nie są też bytem psychicznym, boć nie są myślami w duszach, lecz przedmiotami myśli. Platon nie posiadał wykończonej teorii idei – nie wiemy jak je do końca pojmował. Wiedział, że idee:
istnieją;
są powiązane logicznymi związkami;
tworzą hierarchię.
Można pojmować idee w sensie:
logicznym – idee są czymś „czysto idealnym”, służącym jako wzór i miara dla poznania i działania, ale istniejącym tylko dla umysłu;
religijnym – idee są realnością, ale nam niepojętą, nie ziemską, boską.
Platon wahał się pomiędzy obu interpretacjami.