Muchy, muszyce, myjozy. Komary i komarowate. Ślepaki i bąki

Neotrombicula autumnalis

• przewężone pośrodku ciała formy dorosłej nadaje im kształt ósemkowaty

• długość samicy 2 mm, barwy kremowej

• larwa długości 225 um, jest owalnego kształtu, barwy czerwonopomarańczowej

• żywiciel – tylko larwy wiodą pasożytniczy tryb życia, napastując najczęściej małe ssaki ( kret, królik, zając, jeż, pies, kot, człowiek)

• umiejscowienie – dorosłe roztocza żyją w ziemi, natomiast przytwierdzają się do skóry, usadawiając się pomiędzy palcami

Chorobotwórczość:

• następujące larwy pozostają na żywicielu w ciągu 3 -4 dni

• w miejscu przyczepu larwy jej gruczoły ślinowe wydzielają drażniącą substancję powodującą powstawanie na skórze żywiciela guzków i krost

• larwy powodują dotkliwy świąd

• w miejscach opadniętych (przestrzeń międzypalcowa, brzuch, okolice małżowiny usznej widać widać zaczerwienienie skóry, guzki, krosty

Rozpoznanie

• obecność charakterystycznych, szybko poruszających się czerwonych larw

Rząd: Diptera ( Dwuskrzydłe)

• obejmuje ponad 50.000 gatunków

• rozwój zupełny ( holometaboliczny)

  • jajo – larwa – poczwarka – imago

• liczba stadiów larwalnych może być różna

  • komary – 4

  • muchy – 3

  • ślepaki 6 – 7

Rząd: Diptera ( muchówki lub dwuskrzydłe)

Podrząd: Nematocera ( długoczułkie)

Rodzina: Culicidae ( komary)

Podrodzina: Anophelinae, Culicinae

• komary rozprzestrzenione są na całej kuli ziemskiej

• występują zarówno z dala od siedzib ludzkich jak również w miastach i wsiach

• można je spotkać w siedliskach leśnych, stepowych, n terenach nizinnych i w górach

• na świecie wykazano obecność ponad 3,200 gatunków komarów

• w Europie 100 gatunków, w Polsce 47, należących do 6 rodzajów

• Aedes, Anopheles, Coquillettidia, Culex, Culiseta, Ochlerotatus

• tylko samice komarów pobierają krew, która jest im niezbędna jako źródło białka potrzebnego do rozwoju jaj

• samce odżywiają się sokami roślinnymi i nektarem kwiatów

• samice wabi głównie kwas mlekowy i składnik potu żywiciela, wydychany C02

• pobierając krew samica wydziela feromon, który wabi inne samice

• im więcej samic żeruje tym więcej przylatuje nowych

Poszczególne gatunki mogą mieć swoich żywicieli głównych

• ludzi – gatunki antropofilne

• inne ssaki ( bydło, zwierzyna płowa, zwierzęta domowe) – gatunki zoofilne

• ptaki – gatunki ornitofilne

Znaczenie medyczne komarów

• bezpośrednia dokuczliwość

  • swędzenie spowodowane wydzieliną gruczołów ślinowych, zawierającą antykoagulacyjne polipeptydy, wywołujące u żywicieli reakcję alergiczne

Anopheles spp.

• Wektor malarii

• na świecie umiera rocznie ponad 1 milion osób a 300 – 500 mln choruje

• w 1968r. WHO uznała Polskę za kraj wolny od malarii endemicznej ( rodzimej) ale wektor wciąż występuje – Anopheles messeae, jest jest to również potencjalny wektor w ognisku malarii lotniskowej

• od 1977r. W Europie zanotowano 68 przypadków zachorowań na malarię lotniskową spowodowaną przez ukłucie komara, który przyleciał samolotem ze strefy endemicznej

Culex pipiens – komar kłujący

Komary wektorują:

• szereg arbowirusów

  • Tahyna ( TAH), Calovo (CVO) Lednice ( LED), Ocklebo oraz gorączki zachodniego nilu ( WNP [ 7 zgonów w Nowym Jorku w 2000r; 50 zgonów w Rumunii – 1996r, 40 zgonów w Rosji – 1999r w strefie tropikalnej ponadto gorączki krwotoczne: dengę oraz żółtą gorączkę

• komary występujące w ciepłym klimacie odpowiedzialne są również za przenoszenie filarioz wywoływanych przez nicienie Brugia malayi i Wuchereria bancrofti wywołuje słoniowaciznę

  • wektory” Aedes spp., Culex spp,. Mansonia spp.

Metody ochrony przed komarami:

• ochrona w pomieszczeniach – siatki w oknach, moskitiery nasączone repelentem

• elektrofumigatory - „wtyczki” do kontaktu z repelentem

• asektycydy do stosowania w pomieszczeniach zamkniętych

• ochrona osobista – odpowiedni ubiór, stosowanie repelentów ( środków odstraszających, zawierających aktywny składnik, który działa odstraszająco lub powoduje że samica nie widzi i nie czyje swojego żywiciela poprzez blokowanie odpowiednich receptorów

Zwalczanie komarów:

• stosowanie preparatów chemicznych zarówno w stosunku do postaci dorosłych ( adultycydy) jak i larw ( larwicydy) metody skuteczne, ale szkodliwe dla środowiska, preparaty chemiczne ale działają wybiórczo, zabijają wszystkie owady, długo ulegają biodegradacji

• metody biologiczne

  • wykorzystanie naturalnych wrogów – ryby, nicienie z rodzaju Neaplacenta, które pasożytują w larwach komarów) średnia skuteczność, rzadko warunki pozwalają na ich zastosowanie

    • wykorzystanie bakterii Bacillus thutingiensis israelenis

      • ogromna skuteczność około 99%

      • działanie wybiórcze tylko na larwy komarów

      • przyjazna dla środowiska naturalnego

      • metoda kosztowna – musi być poprzedzona mapowaniem terenu i badaniami faunistycznymi jakościowymi i ilościowymi

    • Thuridan

      • zawiera przetrwalniki Bacillus thuringensis i kryształy delta – endotoksyny do zwalczania larw much i komarów

Rodzina: Psychodidae – Ćmiankowate

Podrodzina: Psychodinae

• muchówki kosmopolityczne

• ciało pokryte gęstymi włoskami

• skrzydła uniesione do góry

• słabo latają,

• aktywność dzienna

• masowe napadanie może spowodować silną reakcję alergiczną zwaną na bliskim wschodzie chorobą Harara

• rodzaj Phletomus papatasi ( ćmianka) wektoruje narządową i skórną leiszmaniozę – Leishmania spp oraz wirusa gorączki trzydniowej – Papatasi

• kłujka jest nieco krótsza niż u komarów

• u wypasanego bydła atakuje pysk, wymiona, srom i inne części ciała okryte cienką skórą

Rodzina: Ceratopogonidae – Kuczmany

• drobne muchówki do 4 mm długości

• aktywność poranna i zmierzchowa

• na świecie 4,000 a w Polsce około 50 gatunkó z rodzaju Culicoides agresywnych w stosunku do człowieka

  • ukłucia wywołują silne odczyny alergiczne,

  • długotrwały świąd – około miesiąca

  • trudno gojące się rany

Rodzina: Tabanidae – ślepaki

• muchówki wielkości do 3 cm

• plagowe

• narządy gębowe typu tnąco – ssącego

• rozwój trwa od 9 miesięcy do 3 lat w płytkich zbiornikach wodnych, larwy drapieżne, mogą przegryzać skórę człowieka

• po bolesnym ukłuciu występuje świąd

• rodzaj Tabunus

  • wektoruje filariozę, Loa – loa, pałeczki tularemii, świdrowce

• rodzaj Chrysops

  • wektoruje filariozę loa – loa

Rodzina: Glossinidae

• muchy Tse – Tse – Glossina palpalis – środowisko wilgotne, Glossina morsitans – środowisko suche

• wektorują świdrowce śpiączki afrykańskiej – Trypanosoma gambiense i Trypanosoma rhodesiense

• co 10 dni samica „ rodzi” jedną larwę, która zagrzebuje się w ziemi i przepoczwarza

• Tse – Tse poszukują żywiciela wzrokiem, preferują ciemne kolory

Rodzina: Muscidae – muchy

• aparat gębowy typu ssąco – liżącego

• najliczniej występują w strefie klimatu umiarkowanego

• larwy żywią się substancjami płynnymi

• antropofilne

• mogą migrować kilka kilometrów

Muchy mogą przenosić mechanicznie:

• jaja Echinococcus granulosus

• jaja Taenia saginata

• zarazki duru brzusznego

• cholerę azjatycką

• czerwonki bakteryjnej i pełzakowatej

• prątki gruźlicy

Rząd: Diptera – Dwuskrzydłe

Podrząd: Krótkoczułkie – Łękoryse

Rodzina: Muscidae – Muchy

Musca domestica – mucha domowa ( mucha tyfusowa)

Stomoxys calcitrans – bolimuszka

Luperosia irritans ( Haematobia serrata) – mucha rogów

• mucha domowa składa w ciągu swojego życia 300 – 600 jaj ( jednorazowo 100 – 200 jaj)

• okres wylęgania zależy głównie od temperatury

  • np w temperaturze 8 – 10 stopni trwa do tygodnia

  • przy 20*C – 22 godziny

• przyjąwszy, że jedna samica złoży tylko 120 jaj a liczba pokoleń w roku wynosi siedem otrzymamy że jedna para much zdolna jest pod koniec sezonu wyprodukować 5 580 000 000 much

• muchy rozwijają się w każdej substancji ulegającej fermentacji, najchętniej jednak składają jaja na nawozie, głównie trzody chlewnej

• jaja długości 1mm są białawe, wydłużone i nieco wygięte

• wykluwająca się larwa ma 2 mm długości, dochodząc do 10 – 12 mm w ciągu kilku dni

• stadium poczwarki trwa kilka dni

Rodzina: Calliphoridae – Plujki

Calliphora vomitoria – Mucha plujka

Lucilia sericata – Mucha zielona

• cecha charakterystyczna – metaliczny połysk

• dorosłe żywią się produktami spożywczymi, chętnie zlizują wydzielinę ropną i krew z ran

• jaja składają w pobliżu naturalnych otworów ciała, w ranach, powodując myjozy jelitowe, skórne, mięśniowe

• larwy żywią się obumarłami szczątkami, wydzieliną ropną itp

• przyspieszają gojenie się ran – wydzielają alantoinę

• mechanicznie Calliphoridae mogą przenosić jaja glist, tasiemców, cysty pierwotniaków

Calliphora vomitoria – Mucha plujka

• duży owad długości około 1 cm

• ciało opalizujące w kolorze niebieskim

• głowa w niektórych miejscach ma kolor żółty

• ich larwy zanieczyszczają wydalinami produkty żywnościowe

• dorosłe wysysają ropę i krew z ran zwierząt i ludzi,

• wywołują myjozy ( myosis) muszyce

• mucha plujka składa jednorazowo około 200 jaj, po około 8 godzinach do 3 dnich wykluwają się larwy, które po 10 dniach ulegają przepoczwarzeniu a po 12 dniach wykluwa się mucha

Myjozy – muszyce

• są to parazytozy wywołane przez larwy muchówek, które wylęgają się z jaj złożonych do organizmu żywiciela

• często do ropiejących i cuchnących ran zwierząt i ludzi

Rodzina: Sarcophagidae – Świerwice

Sarcophaga carnaria

Wohlfahrtia magnifica

Sarcophaga haemorrhoidalis

• gatunek pospolity, larwożyworodny

• jednorazowo samica „rodzi” 20 – 40 larw

• larwy rozwijają się w padlinie, kale

• przypadkowo mogą pasożytować w uszach, nosach, jelitach ludzi i zwierząt

• ma charakterystyczne pasy na tłowiu

Wohlfahrtia magnifica – ścierwica duża

• występuje w Europie ( Tatry)

• samica składa około 150 larw długości 1mm w oczy, uszy, nos, chętnie do ran

• larwy czynnie wnikają do tkanek ( bardzo głęboko)

• powoduje to niezwykle bolesną myjozę wędrującą której często towarzyszą ropnie i zgorzel

Stomoxys calcitrans – bolimuszka / mucha stajenna

• zbliżona wyglądem i wielkością do muchy domowej ( do 6 mm)

• zabarwiona na kolor ciemno – brunatny

• na tułowiu widoczne są 4 ciemnobrązowe linie

• od innych much odróżnia ją stercząca do przodu kłujka, służąca do przekłuwania skóry zwierząt i ludzi (tnie bardzo boleśnie)

• samica składa do 90 jaj w nawozie

• najlepszy jest dla niej nawóz wysuszony, wymieszany ze skłomą

• pełny cykl rozwojowy przebiega w ciągu 21 – 30 dni

• dorosła żyje kilka tygodni

• przenosi wiele niebezpiecznych patogenów

  • wirus niedokrwistości zakaźnej koni

  • zarazki ospy drobiu

  • różycy

  • świdrowców

  • niektórych tasiemców drobiu

  • nicieni koni ( Habronema microstoma)

Lucilla sericata – Mucha zielona

• długość 6 – 10 mm

• podobna do muchy zielonej od której można ją odróżnić po metalicznym połysku zielonkawo opalizujących skrzydeł

• jej jaja składane są na mięsie, padłych zwierzętach, w ranach ludzi i zwierząt w naturalnych otworach ciała

• wylęganie larwy może powodować muszyce skórne, jelitowe, moczowo-płciowe

• składa około 3000 jaj w temperaturze 35*

• z jaj wykluwają się larwy już po kilku godzinach

• składa jaja nawet na wełnie owiec zanieczyszczonej odchodami lub krwią

• jaja składane są głównie w okolicy odbytu, na głowie, po kastracji w mosznie

• wylęgające się larwy zagłębiając się w skórę niszczą ją i powodują śmierć owiec

Lyperosia irritans ( Haematobia serrata) – horn fly, mucha rogów

• długość 35 – 5 mm

• z ciemnymi czułkami i głaszczkami oraz żółtawymi przezmiankami

• atakują głównie bydło, umiejscawiając się na głowie u nasady rogów

• w momencie kiedy krowa przygotowuje się do defekacji muchy przenoszą się w okolice odbytu i po oddaniu kału składają na jego powierzchni około 20 jaj

• muchy te mogą być uważane za prawie pasożyty, opuszczają bowiem ciało swojego żywiciela tylko na krótki okres składania jaj

• samice i samce chciwie wysysają krew, zwłaszcza podczas upalnych dni

• napastują gromadnie bydło, nakłuwają skórę w okolicy pachwin, podpiersia i w inych miejscach, gdzie skóra jest cieńsza

• powodują niepokój bydła, wychudzenie i obniżenie udoju

• u bydła mogą być przyczyną letniego zapalenia wymienia ( summer mastitis ) inaczej ropowicze zapalenie wymienia ( choroby pastwiskowe) przenosząc na drobne ranki i uszkodzenia skóry bakterie ropotwórcze ( np. Corynobacterium pyogenes, Streptococcus spp, Staphylococcus)

Podstawowe substancje czynne do zwalczania stawonogów

• chlorowane węglowodory

  • DDT, HCH ( sześciochlorocykloheksan) bromocyklen

• preparaty fosfoorganiczne

  • diazinon ( Neocidol, Biocyd)

  • Bromfenwinfos

  • Metrifonat = trichlorfon ( neguvon, Grzwon, Telmin, Trichlorfon)

  • obroże Kumafos, Dichlorfos, Fention, Foksym ( Sebacil pour on)

• Karbaminiany

  • karbaryl

  • propoksur

• Amitraz

  • taktic 12,5%, 0,4% roztwór do opysku

• Makrocykliczne latony

• Pyretryny i pyretoidy

  • pyretryny

    • insektocydy roślinne ze złocienia dalmatyńskiego

  • pyretoidy

    • syntetyczne analogi pyretryn

    • cypermetryna

    • deltametryna

    • Cyhalotryna

    • Permetryna jej izomer cis/trans ( insectin spot on)

• pirazole fenolowe

  • fipronic ( Frontline spot on, spray, Fiprex spot on

  • imidakloprid ( Adventage i Adventix spot on)

• juwenoidy

  • analogi naturalnego hormonu młodzeńczego

  • Piryprokyfen ( Duowin)

• inhibitory syntezy chityny

  • Lufenuron ( Program tbl.)

• Repelenty

• Insektycydy II generacji

  • zakłócenia transmisji synaptycznej lub zaburzenia funkcjonowania kanałów sodowych

• Insektycydy III generacji

  • rozregulowanie procesów hormonalnych lub biosyntezy chityny

• Insektycydy IV generacji

  • feromony i antyfidanty z grupy limonoidów