Weronika Chrupek „Wiedza logopedyczna współczesnych Polaków w świetle badań ankietowych”

ROZDZIAŁ I PODSTAWOWA WIEDZA LOGOPEDYCZNA

1. Logopedia

1.1. Definicja, przedmiot i zadania logopedii

Logopedia wywodzi się od 2 greckich słów- „logos” oznacza mowę a „paideia” wychowanie.

Według Ireny Styczek logopedia to „nauka o kształtowaniu prawidłowej mowy, usuwaniu wad wymowy oraz nauczaniu mowy w przypadku jej braku lub utraty” ¹ Autorka powyższej definicji dzieli zadania logopedii na 2 grupy. Pierwsza ma na celu kształtowanie prawidłowej wymowy w przedszkolu i w szkole a więc dbanie o to, aby mowa rozwijała się w sposób prawidłowy pod względem fonetycznym jak i leksykalnym oraz gramatycznym. Do zadań logopedii należy tu też doskonalenie mowy, która jest już ukształtowana. Irena Styczek uważa, że zadaniem logopedii jest też usuwanie wad wymowy, zaburzeń głosu, trudności w pisaniu i czytaniu oraz nauczanie mowy w przypadku, gdy się nie wykształtowała, bądź pacjent utracił zdolność mówienia.

Zdaniem Genowefy Demelowej logopedia zajmuje się etiologią i patogenezą zaburzeń mowy, ich rozpoznawaniem, zapobieganiem oraz usuwaniem. Interesuje się wychowaniem pod względem mowy, czuwaniem nad jej rozwojem i doskonaleniem oraz ewentualną poprawą, gdy odchyla się ona od normy ²

Elżbieta Minczakiewicz dzieli zadania logopedii na cztery grupy. W pierwszej grupie, logopedia kształtuje prawidłową mowę u dzieci od najwcześniejszych lat. Dba o prawidłowy rozwój mowy dzieci by nie dopuścić do jakichkolwiek uchybień w tym zakresie. W drugiej grupie przypisane są logopedii zadania takie jak, usuwanie zaburzeń i wad mowy. Do zadań logopedii należy tutaj diagnozowanie oraz opracowywanie indywidualnych programów. Logopedia zajmuje się także kształtowaniem mowy u pacjentów z wadami słuchu. W ostatniej grupie E. Minczakiewicz podaje, że logopedii powierza się dbałość o kulturę słowa potocznego, artystycznego (zarówno w śpiewie jak i recytacji) oraz publicystycznego. Realizacja tych zadań przypisana jest instytucjom takim jak teatry, świetlice, wyższe uczelnie muzyczne, domy kultury. ³

1.2. Specjaliści logopedyczni

Elżbieta Minczakiewicz wyróżnia następujących specjalistów logopedycznych:

Logopedzi ogólni zajmują się ogólną diagnozą i terapią zaburzeń komunikacji. Diagnozą, profilaktyką oraz terapią zaburzeń artykulacyjnych i fonacyjnych, zaburzenia te spowodowane są uszkodzeniem bądź dysfunkcją obwodowych narządów mowy. Pracują oni w poradniach psychologiczno- pedagogicznych bądź w innych placówkach kulturowych, zdrowotnych, oświatowych.

Do zadań surdologopedy należy diagnoza i terapia logopedyczna pacjentów z uszkodzeniami słuchu. Surdologopedzi zdobywają na studiach przydatną wiedzę z zakresu audiologii, fonetyki akustycznej, audytywnej, wizualnej oraz emisji głosu. Pracują oni w szkołach, przedszkolach, poradniach rehabilitacyjnych kierowanych dla osób z uszkodzeniami słuchu oraz w klinikach otorynolaryngologicznych.

Balbutologopeda specjalizuje się w przeprowadzaniu diagnozy i prowadzeniu terapii z osobami jąkającymi się oraz z osoba, które mają zaburzoną płynność mówienia. Dzięki zdobytej wiedzy teoretycznej balbutologopedzi są przygotowani do pracy z zakresu balbutologopedii a także neurologii, foniatrii, psychologii klinicznej jak i komunikacji interpersonalnej, logorytmiki.

Oligofrenologopeda to osoba specjalizująca się w zakresie diagnozy i terapii mowy osób z upośledzeniem umysłowym, osób z mutyzmem, z zespołem Downa, z autyzmem oraz osób z chorobami psychicznymi. Logopedzi ci nabywają szereg wiedzy i umiejętności, przygotowującej ich do podjęcia pracy z takimi pacjentami. Pracują w przedszkolach i szkołach specjalnych oraz intergacyjnych.

Ortoepik specjalizuje się w zakresie kultury żywego słowa. Doskonali on technikę mówienia, budowania i interpretacji tekstów. Posiada szeroką wiedzę między innymi z zakresu retoryki, kultury żywego słowa, emisji i higieny głosu. Pracuje z osobami, które posługują się głosem.

Zadaniem glottodydaktyka jest wychowanie językowe, diagnoza, terapia, profilaktyka dzieci, które mają trudności w czytaniu i pisaniu. Pracuję między innymi z dziećmi dyslektycznymi, z pacjentami z dysortografią oraz z dysgrafią). Pracują oni w przedszkolach, szkołach jak i szkołach specjalnych oraz w poradniach psychologiczno- pedagogicznych.

Neurologopedzi pracują z osobami z afazją, alalią, dyzartią, diagnozują oraz prowadzą terapię z osobami z porażeniem mózgowym. Na studiach zdobywają wiedzę z anatomii, fizjologii i patologii centralnego układu nerwowego, psychologii klinicznej. Pracują oni na oddziałach neurochirurgii, szpitalach, w oddziałach psychiatrycznych a także w przedszkolach i szkołach do których uczęszczają dzieci z wadami neurologicznymi. ⁴ Według Edwarda Łuczyńskiego „Brak sprawności porozumiewania się językiem, trudności w mówieniu, zanik zdolności tworzenia ciągów słownych lub odbioru komunikatów językowych- to podstawowe problemy neurologopedii” ⁵

2. Mowa

2.1. Istota mowy

W literaturze jest wiele definicji terminu „mowa”. Mową interesują się uczeni różnych dyscyplin naukowych. Dzięki mowie mamy możliwość porozumiewania się, przekazywania komunikatów naszym odbiorcom oraz obieranie komunikatów, które adresowane są do nas, dlatego też termin „mowa” jest bardzo ważny w logopedii.

Bożydar L. J. Kaczmarek definiuje mowę jako „ akt procesu porozumiewania się, akt, w którym nadawca przekazuje słownie językowo ustrukturalizowany komunikat (wypowiedź), a odbiorca komunikat ów percypuje, czyli rozumie”. ⁶

W procesie porozumiewania się ważna jest znajomość tego samego języka, zarówno przez odbiorcę jak i nadawcę. W trakcie mówienia przekazujemy wypowiedzi, które są interpretowane przez ich odbiorcę. Taki pojedynczy akt w procesie porozumiewania się nazywa się mową. ⁷

T. Zaleski definiuje mowę jako układ symboli reprezentujących zjawiska otaczające nas lub dziejące się w nas samych. Często pojęcie „mowa” utożsamiane jest z pojęciem „język”, które I. Kurcz określa, jako system , który jest tworem społecznym, a nie dziełem jednostki, jest wspólny większym i mniejszym społecznościom ludzkim, stanowi ważny element ich kultury i przyswajany jest w procesie socjalizacji jednostki,  jednakże mowa jest zjawiskiem o wiele bardziej złożonym. ⁸

Stanisław Grabias definiuje mowę jako „zespół czynności, jakie przy udziale języka wykonuje człowiek poznając rzeczywistość i przekazując jej interpretację innym uczestnikom życia społecznego.” ⁹

Definicja mowy L. Kaczmarka niewiele różni się od definicji B. L. J. Kaczmarka. Leon Kaczmarek definiuje mowę jako „akt w procesie językowego porozumiewania się w słowie. W akcie tym osoba mówiąca (nadawca) przekazuje informację, a rozmówca nadaje ją”. ¹⁰ Autor powyższej definicji dodaje, że w procesie przekazywania jak i odbioru informacji, ważna jest znajomość tego samego języka.

2.2. Rozwój mowy dziecka

Dziecko poznaje otaczający go świat dzięki rozumieniu mowy. Prawidłowy rozwój i kształtowanie mowy są niezbędne do tego aby człowiek w pełni potrafił komunikować się z otoczeniem. Mowa jest sprawnością, która musi być nabywana przez kontakt z otoczeniem, z innymi ludźmi. Krtań, język, wargi, podniebienie, szczęka biologicznie są przeznaczone do wykonywania czynności takich jak oddychanie, żucie oraz połykanie. Dzięki społecznej adaptacji dziecko uczy się używać tych narządów do wydawania dźwięków, wtórnie te narządy stają się narządami mowy. Proces rozwoju mowy przebiega etapami i trwa kilka lat. Dziecko stopniowo zdobywa umiejętności koordynowania różnych grup mięśni do wytworzenia mowy artykułowanej. Mówienie jest sprawnością, która kształtuje się wolniej i z większym trudem niż inne sprawności motoryczne. ¹¹

W rozwoju mowy językoznawcy wyróżniają następujące okresy:

• etap przygotowawczy (na który szczególną uwagę zwraca Leon Kaczmarek)

• okres melodii

• okres wyrazu

• okres zdania

• okres swoistej mowy dziecięcej

Etap przygotowawczy trwa od 3 do 9 miesiąca życia płodowego. W tym czasie wykształcają się narządy mowne oraz rozpoczyna się ich funkcjonowanie. Mówiąc o narządach mowy, Leon Kaczmarek ma na myśli organy nadawcze a więc organizujące informacje, produkujące substancję, kontrolujące oraz odbiorcze. Zjawiska rytmiczne są pierwszymi zjawiskami jakie płód odbiera i rejestruje w swej pamięci. Dzięki zmysłowi równowagi czteromiesięczny płód odczuwa rytm kolebania w czasie chodu matki, a siedmiomiesięczny bicie serca matki. W 4- 5 miesiącu płód zaczyna reagować na bodźce akustyczne o czym mogą świadczyć reakcje płodu takiej jak przyśpieszona akcja serca. W życiu płodowym dziecko rejestruje w pamięci głos matki. Płód 6- 7 miesięczny ssie swój palec i „płacze” kiedy go gubi. ¹²

Okres melodii przypada mniej więcej na pierwszy rok życia. Formami wokalnymi, które poprzedzają mowę właściwą są krzyk, głużenie, gaworzenie i echolalia. Towarzyszą im mimika, czyli ruchy wyrazowe mięśni twarzy, pantomimika, czyli ruchy wyrazowe całego ciała w tym zwłaszcza gesty wykonywane głównie kończynami górnymi. Przez pierwsze 2-3 tygodnie życia krzyk niemowlęcia nie jest jeszcze – w naszym odbiorze zróżnicowany. Między 2 a 5 miesiącem następuje różnicowanie krzyku. Matka po rodzaju krzyku dziecka rozróżnia jego potrzeby, wie kiedy dziecko jest głodne a kiedy jest mu zimno. Dziecko dostrzega, że na każdy jego krzyk zjawia się matka z trafną wobec jego potrzeby pomocą. Tak wygląda pierwsza komunikacja dziecka z rodzicem. W 3 tygodniu życia dziecka pojawia się „uśmiech społeczny”. Dziecko odwzajemnia uśmiech bliskim mu ludziom. Genowefa Demelowa zwraca też uwagę na głużenie i gaworzenie jakie można zaobserwować w okresie melodii. ¹³. Leon Kaczmarek podaję, że podczas głużenia początkowo dźwięki są niewyraźne ale z czasem można wyróżnić wśród nich samogłoski, później spółgłoski, sylaby, grupy spółgłoskowe oraz logatomy. W przybliżeniu dadzą się porównać do grup spółgłoskowych takich jak: gli, tli, kli, gla, bli, ebw. L. Kaczmarek zwraca uwagę na to, iż głużą wszystkie dzieci, także głuche od urodzenia. Głużenie stopniowo zanika u dzieci głuchych. Około 6 miesiąca życia niemowlę zaczyna łączyć strumień oderwanych dźwięków w gaworzenie. Wg L. Kaczmarka gaworzenie polega na zamierzonym i świadomym powtarzaniem dźwięków. W gaworzeniu już słychać sylaby np. ma - ma, la - la, z których buduje się wyrazy polskie. Wymowa tych dźwięków jest stosunkowo wyraźna. ¹⁴ G. Demelowa pisze, że „około 9 miesiąca życia, następuje faza tzw. Echolalii. Dziecko przejawia tendencje do powtarzania własnych i zasłyszanych słów, które doskonali metodą prób i pomyłek. Pierwsze słowa powtarzane ze zrozumieniem składają się na ogół z wypracowanych w fazie gaworzenia i echolalii sylab: mama, tata, da, pa.¹⁵ L. Kaczmarek mówi, iż dziecko w okresie melodii posługuje się w komunikacji krzykiem bądź płaczem, który przemienia się z symptomu w apel; okrzykami naturalnymi; głosami artykulacyjnymi, którym towarzyszą gesty wskazujące; tworami onomatopeicznymi, które postacią dźwiękową naśladują oznaczane zjawisko. Najczęstszy w użyciu jest drugi i trzeci środek komunikowania się.¹⁶

Okres wyrazu trwa od 1 do 2 roku życia. Dziecko nie jest już skazane na bierny kontakt z otoczeniem. Wzrasta u niego sprawność motoryczna, lokomocyjna, dzięki czemu samo organizuje sobie różnego rodzaju sytuacje. Trafia na nowe rzeczy i stara się je nazywać. W ten sposób mowa staje się dla dziecka narzędziem myślenia, badania, dociekania świata. Przyswajanie nowych skojarzeń rzeczowo – językowych możliwe jest dzięki ciągłej konfrontacji z mową otoczenia i korygowaniu przez rodziców i rodzeństwo. Przyswojenie jednowyrazowych wypowiedzi następuje od 14 do 20 miesiącem życia. W okresie wyrazu dziecko używa już właściwie wszystkich samogłosek poza nosowymi. Ze spółgłosek wymawia: dwuwargowe twarde i miękkie, wargowo – zębowe twarde i miękkie, przedniojęzykowo – zębowe t, d, n, środkowojęzykowe ś, ź, ć, dź, k, g, n, tylnojęzykowe k, g, h. Pozostałe zastępuje innymi łatwiejszymi. Grupy spółgłoskowe upraszcza. Charakterystyczne jest wymawianie tylko pierwszej sylaby lub końcówki wyrazu. Oto przykłady wymowy dziecka 1 –2 letniego: nie - ne, daj - da, miś - mi, już - uś, ciocia – tota.¹⁷ W wieku 18 miesięcy przeciętne dziecko posiada słownik liczący około 50 słów, które umie powiedzieć, oraz około 100 słów, które rozumie. W tym wieku u wielu dzieci obserwuje się zjawisko eksplozja nazywania. Polega ono na etykietowaniu wszystkiego, co znajduje się w zasięgu wzroku.¹⁸ Jak wspomina L. Kaczmarek dziecko uczy się mowy od otoczenia. Nabywa ją. Ważne znaczenie dla rozwoju mowy dziecka w pierwszych miesiącach życia ma aktywność uczuciowa matki, która mówi do dziecka przy każdej wykonywanej czynności. Dzięki tej uczuciowości zostaje nawiązany między matką i dzieckiem kontakt, z biegiem czasu dziecko coraz lepiej zaczyna rozumieć mowę.

Okres zdania- pojawia się między 2 a 3 rokiem życia. Pojawiają się tu poszczególne kategorie gramatyczne, gwałtownie wzbogaca się słownik. Dziecko powinno wymawiać wszystkie samogłoski ustne i nosowe. Pojawiają się tu spółgłoski s, z, c, dz. Głoski trudniejsze są zastępowane łatwiejszymi. Narządy mowy dziecka nie są jeszcze dostatecznie sprawne. Demelowa uważa, że w tym okresie dopuszcza się niewłaściwe wymawianie samogłosek. Dziecko mówi proste, krótkie zdania pytające, oznajmujące, pytające, wykrzyknikowe. Słuch fonematyczny jest już na tyle sprawny, że dziecko wie jak dana głoska powinna brzmieć, choć samo nie może jej prawidłowo wymówić. ¹⁹

Okres swoistej mowy dziecka- trwa od 3 do 7 lat. Demelowa pisze, że dziecko zaczyna w tym okresie odróżniać s, z, c, dz od ich miękkich odpowiedników. Głoska r (która wcześniej była zastępowana przez głoskę j badź l) pojawia się pod koniec 4 roku życia a czasem nawet i szybciej. Około 4- 5 roku życia pojawiają się głoski szeregu szumiącego a więc sz, rz, cz, dż. ²⁰

Zdania budowane przez czterolatka są coraz bardziej złożone, podobnie jak jego myśli i zabawy. Dziecko w tym wieku nadal popełnia błędy gramatyczne, lecz błędy te świadczą o tym, że dziecko przyswoiło sobie zasady w mowie i piśmie jakie obowiązują w języku ojczystym i potrafi je zastosować np. rozumie w jaki sposób tworzy się czas przeszły, lecz może go tworzyć w sposób nieprawidłowy. Musi przyswoić sobie reguły odmieniania słów. Około 5 roku życia dziecko będzie mówiło prawie tak dobrze jak człowiek dorosły. Zbiór słownictwa dziecka będzie się powiększał przez całe życie. ²¹

2.3 Definicja zaburzeń mowy oraz wad wymowy

Według L. Kaczmarka „zaburzenia mowy polegają na tym, że nie umiemy właściwie zbudować wypowiedzi lub też jej percypować. Wypowiedzi są w całości, albo w jakiejś jej składowej w mniejszym czy większym stopniu zniekształcone”

G. Demel pisze że „o wadach wymowy mówimy wtedy, gdy odbiega ona od normy fonetycznej ogólnie przyjętej w danym języku. Wady te obejmują szeroką gamę odchyleń od tej normy, poczynając od drobnych nieprawidłowości w realizacji poszczególnych głosek, aż po ciężkie wady, które utrudniają kontakt z otoczeniem i powodują złe przystosowanie jednostki do życia społecznego” ²². Demel pisze także, iż nie należy mylić wad wymowy z jej niedojrzałymi, rozwojowymi formami.

2.4 Klasyfikacja zaburzeń mowy

2.4.1 KLASYFIKACJA PRZYCZYNOWA Ireny Styczek

Autorka dzieli zaburzenia mowy na 2 grupy

• zewnątrzpochodne (środowiskowe, egzogenne)- przy tych zaburzeniach nie stwierdza się defektów anatomicznych bądź psychoneurologicznych, które by można uznać za przyczynę a więc są to zaburzenia mowy a nie typowe wady wymowy

• wewnątrzpochodne (endogenne)- czyli wady wymowy a więc :

  - dysglosja - zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania na skutek nieprawidłowej budowy narządów mowy lub obniżenia słyszalności;

  - dyzartria (anartria) - zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania na skutek uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających narządy mowne

  - dyslalia (alalia) - opóźnienie w przyswajaniu sobie języka na skutek opóźnionego wykształcenia się funkcji pewnych struktur mózgowych;

  - afazja - utrata częściowa lub całkowita znajomości języka na skutek uszkodzenia pewnych struktur mózgowych;

  - jąkanie – zaburzenie płynności mowy (rytmu i tempa)

  - nerwice mowy (logoneurozy) – mutyzm, afonia, jąkanie, zaburzenia tempa mowy, modulacji siły i wysokości głosu u osób cierpiących na nerwice

  - oligofazja – niedokształcenie mowy spowodowane upośledzeniem umysłowym

  - schizofazja – mowa u osób chorych psychicznie²³

  2.4.2 JĘZYKOZNAWCZA KLASYFIKACJA Tadeusza Kani

Autor dzieli zaburzenia mowy na te charakterze suprasegmentalnym, czyli polegające na zniesieniu lub zniekształceniu cech prozodycznych wypowiedzi np. melodia, akcent oraz na zaburzenia o charakterze segmentalnym a więc dotyczących wadliwej wymowy poszczególnych dźwięków, np. izolowanych głosek, sylab, wyrazów lub wypowiedzeń.

• Zaburzenia suprasegmentalne:

  - hiperprozodia (nasilenie cech prozodycznych w wypowiedzi, np.: nadakcent, nadmiar iloczasu sylab, nadmiar intonacji, nadmierny przydech),

  - hipoprozodia (osłabienie cech prozodycznych w wypowiedzi, zmniejszona zdolność zmiany natężenia, wysokości i rytmu mówienia),

  aprozodia (brak cech prozodycznych wypowiedzi),

  - dysprozodia (zaburzenie cech prozodycznych wypowiedzi;

• Zaburzenia segmantalne:

  - paradygmatyczne- naruszenie inwentarza głosek (fonemów)

  → elizja (mogilalia) – forma wadliwej wymowy, polegająca na braku realizacji jakiegoś fonemu (fonemów) w postaci osobnego segmentu; formy te dostrzegamy przede wszystkim przy zniekształceniach fonemów spółgłoskowych; możemy wyróżnić elizję:

  - pełną, gdy obejmuje wszystkie pozycje, w których może pojawić się głoska w wygłosie, nagłosie i śródgłosie

  - ograniczoną- obejmuje określoną pozycje

  - całkowitą- czyli forma- fonetyczne zero

  - częściową- zmianie ulega sąsiedni segment wokaliczny

→ substytucje (paralalie) – polega na zamianie jednych głosek na inne, substytucją ulegają fonemy spółgłoskowe i samogłoskowe, fonemy samogłoskowe mogą być substytuowane przez fonemy spółgłoskowe

→ deformacje- zachodzą wtedy, gdy realizacja jakiegoś fonem wykracza poza właściwe pole realizacji tego fonemu i nie mieści się w polu realizacji innych fonemów. Fonemy spółgłoskowe częściej ulegają deformacją

• zaburzenia syntagmatyczne- obejmują zniekształcenia ciągu wypowiedzeniowego

  → metateza – zmiana liniowego uporządkowania fonemów w wyrazie, np. granuszek – garnuszek

  → epenteza – odkształcenie ilościowe w strukturze wyrazu polegające na dodaniu jakiegoś elementu językowego, np. Hendryk – Henryk

  → redukcja – odkształcenie ilościowe w strukturze wyrazu, polega na braku fonemów lub fonemu w ciągu wypowiedzeniowym np. kua – kura

  → antycypacja – odkształcenie jakościowe, polegające na przedwczesnym użyciu jakiegoś członu wypowiedzi, który dopiero w jej dalszym ciągu ma swoje kontekstowe uzasadnienie, np. irrocjonalny – irracjonalny

  → perseweracja – przeciwieństwo antycypacji, np. irracjanalny – irracjonalny

  → odkształcenia niesystemowe – przekształcenia o charakterze leksykalnym ²⁴

2.4.3 KLASYFIKACJA OBJAWOWA Leona Kaczmarka

Klasyfikacja Leona Kaczmarka różni się od powyższych klasyfikacji zaburzeń mowy. W każdej wypowiedzi wyróżnił 3 części składowe: treści, formę językową i substancję

Zaburzenia treści- dotyczyć mogą procesu uogólniania i abstrakcji, ukierunkowania w myśleniu oraz logiki w budowaniu tekstów np. rozkojarzenia. Powstają w wyniku chorób umysłowych, psychicznych

Zaburzenia języka- obejmują przypadki braku mowy a więc niemoty bądź głuchoniemoty oraz alalię, afazję, agramatyzm

Zaburzenia substancji fonicznej:

• w płaszczyźnie suprasegmantalnej- dotyczy akcentu, melodii, rytmu a więc jąkania, zaburzenia tempa mowy, zaburzenia głosowe- afonia (bezgłos),

• w płaszczyźnie segmentalnej – dotyczą głosek obejmujących wady wymowy oraz błędy wymowy ²⁵

3. Dyslalia

3.1 Definicje dyslalii

G. Demel pisze, że dyslalia to „nieprawidłowości w wymawianiu jednej głoski, wielu głosek a nawet wszystkich lub niemal wszystkich od razu. Zachowane są rytm, melodia i akcent, sama wymowa jest jednak zatarta, mało zrozumiała lub zupełnie niezrozumiała.” ²⁶

Według I. Styczek twierdząc, iż jest to” opóźnienie w przyswajaniu sobie języka, na skutek opóźnionego wykształcenia się funkcji pewnych struktur mózgowych.”²⁷ ó

L. Kaczmarek pisze, że dyslalia to „wada wymowy, realizacja fonemów odbiegających od ustalonej przez zwyczaj społeczny normy”²⁸

Zdaniem H. Rodak dyslalia jest symptomem zaburzenia rozwoju mowy dziecka, dotyczącym tylko jednego aspektu języka- aspektu artykulacyjnego ²⁹

Jak widać termin dyslali ma różne znaczenie, każdy z autorów inaczej go definiuje

3.2 Rodzaje dyslalii i wady wymowy występujące w dyslalii

Hanna rodak pisze, że wyróżniamy 2 rodzaje wadliwej artykulacji głosek, pierwszy rodzaj związany jest z opuszczeniem oczekiwanego dźwięku oraz zastępowanie dźwięku innymi dźwiękami. Jeżeli mówimy nieprawidłowej wymowie jednego dźwięku mamy wtedy do czynienia z dyslalią jednoraką, jeżeli natomiast spotkamy się z wymową w której opuszczane lub substytuowane są różne dźwięki, mówimy wtedy o dyslalii wielorakiej. Jeżeli mowa dziecka jest zupełnie niezrozumiała a nie stwierdza się u niego zaburzeń głosu i prozodyki mowy, mówimy wtedy o dyslalii całkowitej. ³⁰

Jastrzębowska podaje, że w dyslalii spotykamy następujące wady wymowy:

• Sygmatyzm (sigmatismus)- wady wymowy dotyczące zniekształcenia wszystkich trzech szeregów- szumiącego, syczącego i ciszącego

• Rotacyzm (rhotacismus)- wada związana z nieprawidłową realizacją głoski <r>

• Kappacyzm (kappacismus)- polegająca na nieprawidłowej realizacji głosek tylnojęzykowych: <k> i <ki>

• Gammacyzm (gammacismus)- nieprawidłowa realizacja głosek tylnojęzykowych- <g>, <gi>, <h>, <hi>

• Lambdacyzm (lambdacismus)- wadliwa wymowa głoski <l>

• Betacyzm (betacismus)- polega na nieprawidłowej realizacji głoski [b]

• Mowa bezdźwięczna- realizacja bezdźwięczna głosek dźwięcznych

• Rynolalia (rhinolalia)

• Dysartria- spowodowane jest porażeniem centralnego i obwodowego systemu nerwowego

3.3 Przyczyny dyslalii

Hanna Rodak do najważniejszych przyczyn dyslalii zalicza:

• zaburzenia słuchu fonemowego

• nie angażowanie się w poprawne wymawianie przez dzieci, niedbałość w wymowie

• obniżony poziom inteligencji

• anatomiczne uszkodzenia obwodowych organów mowy

• słaba sprawność narządów mowy³¹

1 Irena Styczek, logopedia, 1981, s13

2 G. Demel, Emelenty logopedii

3 E. M. Minczakiewicz, Mowa rozwój zaburzenia terapia, WSP, Kraków 1997, s. 8-9

4E. M. Minczakiewicz, Mowa rozwój zaburzenia terapia, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków 1997, s. 10-12

5Podstawy Neurologopedii, Podręcznik akademicki pod red. T. Gałkowskiego, E. Szeląg, G. Jastrzębowskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2005, s. 13

6 B. L. J. Kaczmarek, Mózg, język, zachowanie, Lublin 1998, Wydawnictwo UMCS, s. 17

7W oparciu o B. L. J. Kaczmarek, Mózg, język, zachowanie, Lublin 1998, Wydawnictwo UMCS, s. 17

8T. Zaleski, Opóźniony rozwój mowy, Warszawa 1992

9S. Grabias, Mowa i jej zaburzenia, Uniwersytet Marii Skłodowskiej Curie, Lublin 2000 s. 8

10L. Kaczmarek, Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1977, Wydawnictwo Lubelskie, s. 19

11W oparciu o G. Demelowa, Elementy Logopedii. Warszawa 1979, WSiP s. 18

12W oparciu o L. Kaczmarek, Nasze dziecko uczy się mowy. Lublin 1966 s.65-66

13W oparciu o G. Demelowa, Elementy Logopedii. Warszawa 1979, WSiP s. 19

14W oparciu o L. Kaczmarek, Nasze dziecko uczy się mowy. Lublin 1966, s.13- 14

15G. Demelowa, Elementy Logopedii. Warszawa 1979, WSiP s. 19

16L. Kaczmarek, Nasze dziecko uczy się mowy. Lublin 1966, s 65-66

17W oparciu o G. Demelowa, Elementy Logopedii. Warszawa 1979, WSiP s. 22

18 Ross Vasta, Marshall M. Haith, Scott A. Miller, Psychologia dziecka, Warszawa 1995, s. 414

19G. Demelowa Elementy logopedii s. 23

20W oparciu o Demel Elementy logopedii s. 23

21 L. Clark, Catherine Ireland, Uczymy się mówić, mówimy by się uczyć. Poznań 1998, s.45, 57.

22Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola s 31

23Na podstawie I. Styczek, Logopedia, Warszawa 1979, PWN, s. 250-151

24T. Kania, Szkice logopedyczne, Warszawa 1982, s. 9- 25

25W oparciu o L. Kaczmarek, Korelacyjna klasyfikacja zaburzeń słownego i pisemnego porozumiewania się, Logopedia, 1975, nr 12, s 5- 13

26G. Demel, Minimum logopedyczne s. 31

27 I. Styczek, Logopedia, Warszawa 1979, PWN, s.250

28 L. Kaczmarek, Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1997, Wydawnictwo Lubelskie, s. 273

29H. Rodak, Terapia dziecka z wadą wymowy, Warszawa 1997, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, s.25

30W oparciu o H. Rodak, Terapia dziecka z wadą wymowy, s. 25-26

31W oparciu o H. Rodak, Terapia dziecka z wadą wymowy, s. 26