Sztuka Polskiego Renesansu – Wykład

05.10.2018

Renesans, początki globalnie – północne drzwi baptysterium Lorenzo Ghibertiego, Florencja, konkurs z 1401 roku, Masaccio i jego Grosz Czynszowy z 1420 roku. Renesans posiada rodowód włoski. Jest to zjawisko mocno zróżnicowane stylistycznie.

Periodyzacja w Polsce: renesans jako humanizm, nauka – Grzegorz Sanoka (1407-1477), pierwszy polski humanista, arcybiskup, profesor Akademii Krakowskiej, krytyk scholastyki, w bliskim związku z dworem Węgierskim.

Filippo Buonaccorsi, zwany Kallimacha (1437-1496), nauczyciel synów królewskich.

Konrad Celtis (1459-1508) -

(nie w Polsce →) Erazm z Rotterdamu 1525

Dębno (koło Tarnowa), zamek, 1470-1480, regularność planu budowli, regularność form okiennych, cztery skrzydła.

Dziedziniec Collegium Maius, 1400-1492, Kraków.

Epitafium Fillippo Buonaccorsi Kalimmacha, kościół Dominikanów w Krakowie, projekt Wita Stwosza - jeszcze gotycki język form, temat nowożytny. Przedstawia uczonego w swojej pracowni, wciąż pojawiają się problemy z perspektywą.

Lata ok. 1500 to czasy kiedy dynastia Jagiellonów posiadała ogromne znaczenie na arenie międzynarodowej.

Renesans dotarł nawet do Moskwy, tam dotarł Aristotele Fieravanti z Bolonii który stworzył Cerkiew Zaśnięcia Marii. W renesansie mocno łączy się formy włoskie z tradycjami zakorzenionymi w kraju do którego owy nurt dotarł. Do Polski przenikają się nowe idee.

Za sprawą mecenatu Królewskiego pojawiają się pierwsze dzieła renesansowe

Nagrobek Jana Olbrachta, 1502-1505, katedra wawelska (toskańskie formy, arkadowa nisza,)

Wawel, skrzydło zachodnie (czyste renesansowe formy, rozpoznawalne dla mecenatu królewskiego)

Kaplica Zygmuntowska, Bartłomiej Berrecci 1517-1533

Zespół portali gotycko-renesansowych, Wawel (współistnienie form gotyckich i renesansowych, gotyckie formy nawiązują do tradycji)

Stanisław Samostrzelnik, miniatura z Katalogu arcybiskupów gnieźnieńskich 1534 (elementy gotyckie)

Gniezno, katedra, nagrobek prymasa Andrzeja Krzyckiego, Jan Maria Paadovano

Kraków, katedra, nagrobek bpa Andrzeja Zb…

Nagrobek trzech Janów Tarnowskich

Wawel, dziedziniec arkadowy, Franciszek Florentczyk, Bartłomiej Berrecci

Pieskowa Skała, zamek Szafrańców, ok. 1580

Baranów, dziedziniec

ołtarz w Kaplicy Zygmuntowskiej, złotnik Melchior Baier wg

Nagrobek Mikochaja Tomickiego, 1524, Tomice, kościół parafialny

upowszechnienie się form renesansowych poza główne centra (), zmieniają się kierunki inspiracji, już nie tylko Toskania i rzym ale i północne włochy

Poznań, ratusz, Jan Baptysta Quadro z Lugano, 1550-1560, loggia, schody poprzedzające wejście, arkady.

Ratusz w Chełmnie

Ratusze jako zamki mieszczan

Sukiennice Krakowskie

Zamość (całe miasto projektu Bernardo Morando)

Lwów, Kaplica Boimów

Gdańsk, Wielki Arsenał

Cornelis Floris, cykle graficzne

Kazimierz nad Wisłą, kościół farny, Kamienica pod Św. Krzysztofem.

formy włoskie występują obok niderlandzkich, niektórzy artyści te formy łączyli, jak np. kościół w Kazimierzu Dolnym. (wschodni szczyt)

Renesans - czas wzrostu wielkich fortun, ograniczenie roli mieszczan, klerykalizacja miast polskich , cały szereg nowych budowli sakralnych

Mecenat Zygmunta Augusta

12.10.18

Początki renesansu w Polsce - Renesansowa Przebudowa Wawelu

Wyjazd – najprawdopodobniej 10/11.11.2018

Wawel – pożary – przebudowa austriacka – Wawel jako Akropol. Dzisiejszy Wawel to rekonstrukcja, czy też fantazja konserwatorów. Pierwsza katedra powstała po 1000 roku, do wieku XVII była to jedna z najważniejszych rezydencji.

Pałac bpa płockiego Erazma Ciołka, 1501-1503 – renesans w czystej postaci, którego promotorem jest dwór królewski. Przekształcił dwie działki w swój pałac, złożony z dwóch mieszkalnych skrzydeł połączonych dziedzińcem. Prezentuje elementy nowego stylu, acz w detalu przejawia się tradycja średniowieczna, późnogotycka.

Fundacje Jana Łaskiego – w czysty sposób renesansowe.

Nagrobek Jana Olbrachta by Jorg Huber & Franciszek Florentczyk – kandelabrowe ornamenty, korynckie kapitele, girlandy, motyw kasetonów w podniebiu arkady, heraldyczna dekoracja. Czysty toskański renesans.

Przebudowa Wawelu: ważnym wydarzeniem był pożar po którym zostały wykonane pewne prace, około 1499 roku. Zakres tych prac nie był wielki. Szeroko zakrojone zmiany nastąpiły zaś za Aleksandra Jagiellończyka. Przebudowa rozpoczęła się od zachodniego skrzydła. Był to okres stabilizacji Rzeczpospolitej, po rozejmie z Moskwą. Przyczyną gruntownej przebudowy było również … . W okresie nowożytnym zmienia się postrzeganie oraz funkcjonowanie władzy. Pierwotny plan miał dotyczyć dwóch skrzydeł na planie węgielnicy.

W dekoracji skrzydła zachodniego pojawiają się portale które mają formy czysto renesansowe, obramienia okienne ujęte pilastrami, motyw strzałek w kanelurach, heraldyczne dekoracje. Zachodnie skrzydło być może miało być przeznaczone dla Elżbiety Habsburżanki.

Franciszek Florentczyk prawdopodobnie został sprowadzony z Budy, określany jest jako murator. W 1512 ma już tytuł mistrza kamieniarza i architekta Polski. Działał do 1516 roku, aż zmarł. W skrzydle zachodnim znajduje się dekoracja bramy z 1534 Warsztatu Berrecciego. Z motywem archiwolty.

Skrzydło Północne by Mistrz Eberhard & Franciszek Florentczyk. Wtedy zrodziła się koncepcja krużganku. Dekoracyjne piece kaflowe.

Po 1520 nastąpił ostatni etap prac. Powstaje skrzydło wschodnie, od południa zamkniecie całości ścianą parawanową. Przy tych pracach udział brał Berecci & mistrz Benedykt zwany Sandomierzaninem, najprawdopodobniej był Niemcem.

Elewacja Wschodnia – rodzaj loggii widokowej zamkniętej architrawem, otwarcie na widok Kazimierza. Zabieg typowy dla renesansowego pojmowania sztuki.

Analogia Benedetto da Maiano, Palazzo Strozzi

19.10.2018

35zł – nocleg

6:44 – pociąg do Krakowa 9.11

18:10 – powrót z Krakowa 10.11

Kaplica Zygmuntowska jako wzorzec grobowych kaplic kopułowych

Bartolomeo Berrecci, 1519-1533

Kopułowe kaplice przeznaczone wówczas dla władzy. Atrybucja poszczególnych dekoracji rzeźbiarskich. Cały szereg figuralnych rzeźb oraz bogatej dekoracji. Oryginalność lub też jej brak w poszczególnych elementach dekoracji. Wzorcem kaplicy mogła być kaplica, stara zakrystia Filippo Brunelleschiego przy kościele San Lorenzo, Kaplica Pazzich przy kościele Santa Croce.

Inspiracja budowlami centralnymi.

Zastosowano schemat łuku triumfalnego, czysta tektonika, jasne podziały ścian i wnętrza, jednocześnie bardzo bogata dekoracja, niemalże horror vacui, dynamizm, przejaw znajomości antycznej architektury oraz wysokiej klasy artystycznej. Pewne, acz nie do końca jasne odniesienia do planów Leonarda Da Vinci. Okrąg i Kwadrat jakie doskonałe figury geometryczne symbolizujące harmonie we wszechświecie. Homo Okrąkło-Kwadratowy, ludzka figura wpisana w okrąg i kwadrat. Bryły Platońskie – dwudzieścian? Według Platona symbol wody, mnóstwo stworzeń w dekoracji odnosi się do żywiołu wody. Przekrój kopuły półeliptyczny.

26.10.18

Kraków, katedra na Wawelu. Kaplica bpa Piotra Tomickiego (1524-1530) - prosta pod względem bryły, dekoracji.

Kaplica bpa Samuela Maciejowskiego – przylega od północnej strony, powstała ok. 1550 roku, wertykalna w swoich proporcjach, kopuła założona na lekkiej półelipsie. Różni się od reszty proporcjami, różni się latarnia (funkcja doświetlenia). Kaplica łączona z Janem Marią Padovano.

Kaplica w kolegiacie w Pułtusku – kopułowa z tamburem. Przebudowywana w XVII wieku, z nagrobkiem biskupa Andrzeja Noskowskiego, przypisywany Padovanowi, wtórny, ponieważ zasłania pierwotne nisze, parasolowe konchy, Jan Baptysta Wenecjanin miał swój wkład - budowa … . Bogato zachowana dekoracja malarska.

Kraków, kaplica bpa Andrzeja Zebrzydowskiego by Jan Michałowicz z Urzędowa – architekt i rzeźbiarz polskiego pochodzenia. Ulokowana od Północy, przebudowana w XVIII wieku, obecnie pozbawiona kopuły, detal w piaskowcu, renowacja nie do końca zgodna z pierwotnym stanem.

Kaplica bpa Filipa Padniewskiego na Wawelu – autorstwa Jana Michałowicza z urzędowa, pozbawiona tamburu, zamiast rząd nisz zamkniętych pełnym łukiem, czasza kopuły pierwotnie z piaskowcową dekoracją kasetonową. Pierwotny ołtarz na wprost nagrobka, nie zachował się. Na ścianie zewnętrznej znak z sygnaturą Jana M.

Łowicz, kaplica bpa Jakuba Uchańskiego by Jan Michał z Urzędowa – dekoracja czaszy oryginalna, kaplica beztamburowa.

Kaplica św. Anny w Pińczowie by Santi Gucci, ok 1600 – sanktuarium w kopułowym układzie, pozbawiona artykulacji, jedynie pseudopilastry, bez tamburu.

Kalwaria Zebrzydowska – liczne kaplice, Paul Baudarth.

Plany kościołów centralnych Sebastiana Serlia – inspiracje Baudarth czerpał najprawdopodobniej z owego traktatu.

Niepołomice, kaplica Branickich, krąg Santiego Gucci, fundacji Jana Branickiego - dla rodziców, wyjątkowo dekoracyjne wnętrze, w tym monument nagrobkowy. Gucci mógł być projektantem nagrobka, lecz na pewno nie wykonawcą. Wczesne zastosowanie nagrobka z postacią klęczącą. Szereg detali wskazuje na Gucciego jako projektanta – charakterystyczne dla niego kartusze. Motywy podobne do nagrobka Stefana Batorego. Motyw wolut ujmujących całość kompozycji. Kompozycja czaszy pozbawiona jakiejkolwiek dekoracji, posiadała jednak dekorację malarską.

Bejsce, kaplica Firlejów by Tomasz Nikiel, 1593-1600, po 1600 – przypomina kaplicę Branickich, zaakcentowane naroża poprzez pilastry, oszczędna dekoracja, na narożach figury Dawida i Judyty. Nawiązanie do kaplicy Zygmuntowskiej gdzie takie dekoracje się znalazły. Wewnątrz zaskakuje kolorystyką, bogactwo dekoracji, niespecjalnie czytelne podziały, wręcz zatarte. Ponadto dominacja dekoracji dolnej części czaszy kopuły która styka się ze ścianami tarczowymi. Dominacja sepulkralnej funkcji. Ołtarz – hybrydyczne formy, roślinne przechodzą w zwierzęce, geometryczne w roślinne.

Kraków, kościół Dominikanów, kaplica Myszkowskich, 1602-1614 – przypisywana Gucciemu, chociaż zmarł kiedy zaczęła powstawać. Nie są zaaranżowane na osi wschód-zachód. Znajduje się przy nawie południowej. Marmurowe okładziny, w czaszy kopuły poza główkami aniołków pojawiają się przedstawienia postaci Myszkowskich. Specyficzne, ponieważ czasza kopuły symbolizuje niebo, przeznaczone raczej dla świętych.

Staszów, kaplica Tęczyńskich – tamburowa, boniowanie na ścianach korpusu oraz w partiach tamburu, podobne rozplanowanie wnętrza z trójpodziałem, Zastosowane pilastry które dzielą całość. Liliowy marmur z kielecczyzny.

Pilica, kaplica Padniewskich, 1601, Kasper Fodyga – bez tamburu, proste formy, pozbawiona artykulacji poza arkadowymi niszami ujętymi boniowaniem

Chęciny, kościół parafialny, Kaplica Fodygów, 1614 – żebrowe podziały czaszy, gmerk w kartuszowym obramieniu,

Kościół Dominikanów, kapica Firlejów - kopuła pozorna, bez pendentywów,

Lwów, kaplica Kampianów, przed 1600 – kaplica bez kopułowa, trójpodziałem nawiązuje do kaplicy Zygmuntowskiej.

Lwów, kaplica Boimów, 1609-1615 – bogata dekoracja, elementy wyposażenia, dekoracja samej czaszy. Zaakcentowanie tematu pasji.

Radlin, Kaplica Opalińskich, przed 1601 – wielkopolska, kołowy wariant

Kaplica Gostomskich w Środzie – również kołowy wariant. Plan ośmioboczny, pozbawione tamburu, bogate ukształtowanie czaszy kopuły.

26.11.2018

Ratusz - dwunawowa hala, odwołanie do Palladium. Ratusz od średniowiecza zaczyna stanowić ważne funkcje. Drugi element to wieża związana z inspiracjami od architektury kościelnej. Symbol władzy, niezależności, prezentacja treści propagandowe: heraldyka. Krenelaż jako symboliczne żeby ukazywane wrogom. Zauważalne analogie do sztuki sakralnej. Kaplice ratuszowe – sakralizacja czynności sadowych. Pewna konkurencja miedzy budowlami ratuszowymi a sakralnymi – sky line. Typ budowli ratuszowej obowiazuje az do 19 wieku. Modyfikują się jedynie formy stylowe. Ważne miejsce polityczne i kulturowe, współtworzy tożsamość miejscową. Główne ulice zbiegają się do placu którym jest rynek.

Programy ikonograficzne w Ratuszach - inspiracje mitologią, historią antyczną. Cytaty.

Ratusz w Poznaniu - loggia, dobudowane trzecia kondygnacja. Nadbudowane ściany, rodzaj obramienia dla kolumnowej logii. Zbudowane wieżyczki w narożach. W fasadzie została wieżyczka na osi w której umieszczono zegar oraz baranki. Fasada zdaje się być szersza niż w rzeczywistości. Malarskie przedstawienia w arkadach zamkniętych pełnym łukiem. Pierwotnie w attyce znajdowały się tam wyobrażenia królów polskich. Poniżej zegara monogram króla Stanisława Augusta. Monumentalne schody pochodzące z traktatu Serlia. Motyw przewodni fasady dotyczył królów, natomiast w przyłuczach arkad na pierwszej kondygnacji znajdowały się przedstawienia cnót. Męstwo, roztropność, umiarkowanie, sprawiedliwość, dopełnione cierpliwością. „Clea Patri” – chwała ojczyźnie. Przedstawienia Witruwiusza etc. Szereg kartuszy.

Dekoracja wielkiej Sali – najważniejsze pomieszczenie sklepione kolebkowo, na dwóch filarach, pogada dekoracja sztukatorska, malarska i scrafittowa. Typ dekoracji wewnętrznej scrafittowej. Wenus, Mars, Jupiter, Sol, pegaz, gryf, wyobrażenia różnych egzotycznych zwierząt.

Ratusz w Tarnowie: Janusz Franstein budowlańcem? Analogie do sukiennic krakowskich. Dekoracja attyki pierwotnie była polichromowana. Maszkarony analogią do antyku. Po połowie XVI wieku coraz liczniejsze ratuszowe budowle zyskują nowe szaty.

Ratusz w Sandomierzu – budowla przebudowana poprzez dobudowę części północnej. W wyniku tego powstał wydłużony prostokąt. Ponadto wieża z czasów średniowiecznych. Całość zwieńczona wysoką attyką. Brak elementów artykulacji pionowej. Ograniczone do otworów okiennych i drzwiowych. Gzyms wsparty na konsolkach.

Ratusz w Chełmnie – zasadniczo przebudowana gotycka budowla. Architekt nieznany, nad hełmem wieży pracowali artyści związani z Toruniem lub Gdańskiem. Budowa na tle Polskich ratuszy ma szczególny charakter. Pierwotnie dwukondygnacyjny. W XIX wieku często adaptowano poddasza wybijając otwory okienne w attyce. Attyka ma wysokość razem z grzebieniem dwóch kondygnacji. Przenikanie się form. Jako architekt obstawiany artysta z Małopolski.

Ratusz w Przemyślu –

Ratusz w Krakowie – rozebrany w 1820. Została jedynie wieża.

Sukiennice w Krakowie -

07.12.18

Ćwiczenia w przyszłym tygodniu – obie grupy na raz. Malarstwo portretowe i historyczne – bitwa pod Orszą – 20 nr roczników sztuki śląskiej.

17 stycznia – kolokwium. Przeźrocza, slajdy pokazywane, dzieła – rozpoznanie ilustracji, najważniejsze informacje dotyczące obiektów. Co, dla kogo, kto wykonał, styl, geneza, dlaczego obiekt jest ważny.

Poprawka – po 27 stycznia.

Egzamin – indywidualne spotkania.

Architektura miast. Budowle mieszkalne, kamienice mieszczańskie. W średniowieczu były jedno lub dwutraktowe poprzedzone nadprożem?, znajdowała się piwniczka, wchodziło się do kamienicy schodami do głównego portalu. Przedproże – a’la taras.

Kraków, kamienica Bonerów, przebudowana ok. 1560 – murowana. Po średniowieczu kamienice stały się trzytaktowe, 1 trakt – sień, przy niej warsztat, sień z magazynem, 2 trakt – klatka schodowa i hol biegnący przez wszystkie kondygnacje, 3 trakt – znajdujący się za wcześniej wymienionymi. Owa kamienica jeszcze średniowieczna, attyka wieńcząca całość. Być może Santi Gucii.

Tarnów, Rynek – podcieniowe domy z 3ćw. XVI w – całe ciągi.

Jarosław, Kamienica Orsettich, k. XVI w, rozbudowana 1646 z inicjatywy kupca Wilhelma Orsettiego.

Kazimierz Dolny – kamienice Przybyłów: Krzysztofa i Św. Mikołaja. Poświęcony w późniejszym czasie. Trójtraktowy układ kamienicy. Credo wyznaniowo polityczne. Forma prowincjonalna, oddziaływanie niderlandzkich wzorników w ornamencie okuciowym czy obramieniu attyki, w obramieniach okiennych. Formy specyficznie umiejscowione. Program ikonograficzny mocno rozbudowany. Wzkacuje na humanistyczne zainteresowania właścicieli. Motywy chrystologiczne, Chrystus. Motywy heraldyczne, wieńce. Wszystkiemu towarzyszą łacińskie inskrypcje.

Kamienica Celejowska – przed 1635, figury Marii i Chrystusa, Św. Jana i Bartłomieja. Echa Gucciego.

Gdańsk, kamienica przy ul. Długiej

Lwów, Kamienica Czarna, 1585-1588 – pierwotnie byłaby dwukondygnacyjna, została podwyższona o dwie kolejne. Pokryta boniowaniem, charakterystyczny dla północnych Włoch. Artykulacja za pomocą gzymsów podokiennych i pilastrów. Całość zwieńczona attyką z krzywieniem z wolutami i obeliskami. Dekoracja rzeźbiarska pochodzi z późniejszego okresu, m.in. madonna apokaliptyczna – przedstawienia barokowe. Portal – formy o niderlandzkim charakterze, w twórczy sposób ukazano formy o proweniencji niderlandzkiej i włoskiej. Wielość środków, wielość inspiracji. Pozycja mieszczaństwa w tym czasie nie była aż tak wysoko ?

ARCHITEKTUA SAKRALNA

Między italianizmem a rodzimą tradycją. Katedra w Płocku oraz mazowieckie kościoły Jana Baptysty Wenecjanina. Ważny jest nie tylko humanizm. Humanizm nie jest przeciwny tradycji chrześcijańskiej acz zwraca się ku innym obszarom. Intensywny ruch budowlany dotyczy głównie rezydencji. Architektura Sakralna tamtego okresu to głownie Mazowsze. Nie powstają jedynie katolickie kościoły, ponieważ wówczas w Rzeczpospolitej funkcjonowały różne odłamy. Budowano cerkwie, synagogi, kościoły protestanckie. Obraz archi sakralnej tamtych czasów jest bardzo złożony.

Łączono cechy gotyckie z formami renesansowymi. Tworzone przez architektów pochodzących z Italii. Kościoły o formach renesansowych.

Katedra w Płocku – 1532-1535, początkowy okres renesansu. Jan Cini, Bernardino de Gianotis, Filip z Fiesole. Przebudowa 1556-1563 przez Jana Baptystę z Wenecji. Przypomina budowlę romańską. Owi włosi wznieśli katedrę od podstaw. Stwarza wrażenie kościoła romańskiego. Bazylika z transeptem, bezwieżowa, trójkonchowa, z absydą przylegającą do prezbiterium. Całość wieńczyła ośmioboczna kopuła na pendentywach. Alternacja podpór, filarów do których przylegają półkolumny które się pojawiają naprzemiennie z kolumnami, system wiązany. Sklepione sklepieniami krzyżowymi z kapitularzem i skarbcem. Trójkonchowe zakończenia. Proweniencja tych form to grupa rzymskich kościołów bazylikowych z XV wieku. Np. Bazylika Narodzdenia, k. S. Agostino, K. Santa Maria del Popolo, Baccio Pontelli, Kat. W Turynie. Motyw jaskółczego ogona – insp. Z północnych Włoch.

Kościół par. pw. św. Mateusza w Pabianicach, Ambroży Włoch, 1583-1588. Miał być zbudowany na wzór kat. Płockiej. Nie jest to trójkonchowe założenie, acz ma transept zakończony absydalnie od wchodu.

Kościół par. św. Jakuba w Dąbrowie Zielonej, 1554 – historyzująca postawa.

Pułtusk, kościół św. Marii Magdaleny, ok. 1530, 1538, przebudowa 1623/1737-1739. Tj. najstarszy na Mazowszu, rodzaj rotundy ze zwrócona absydą, odwołanie do romańskiej architektury. Intrygujący plan i bryła, przejaw historyzmu.

Katedra w Wilnie, przebudowana od 1536 przez Bernardino Zanobiego de Gianotis, a po jego śmierci w 1541 – przez Jana Cini.

Pułtusk, kolegiata, 1547-1551 – przebudowana z budowli gotyckiej XV wiecznej. Przedłużono prezbiterium od wschodu o dwa przęsła, wprowadzono przyścienne filary na których trzyma się sklepienie. Ucieczka przestrzeni w głąb. Pas arkadowych wnęk. Geometryczna dekoracja sklepienia. Bogata dekoracja. W okrągłych medalionach wyobrażenia głów. Parasolowa koncha która zamyka prezbiterium od wschodu, rozgwieżdżone niebo.
Warszawa, k. św. Jerzego, 1548 – sklepienie szeroka kolebka, została wsparta na wewnętrznych filarach.

Płock, k. św. Bartłomieja ok. 1540 – był średniowieczny, trójnawowy, przebudowany na kościół jednonawowy. Kolebka nakrywała całą szeroką nawę. Filaro-szkarpy zakończone arkadami. System artykulacji pojawiał się w wielu innych budowlach Jana Wenecjanina.

^ ważna postać. Biskup Płocki Andrzej Zanistocki?, fundator kaplicy. Jan Baptysta Wenecjanin autor. Zyskał prawa miejskie, zrealizował wiele budowli. Miał związki ze Śląskiem, Raciborzem. Maił przebudować katedrę w Płocku. Przebudował prezbiterium. Wschodnia absyda została zburzona. Zbudowano obszerne prezbiterium zakończone absydą. Wnętrze zostało sklepione kolebką w której znajdowała się kasetonowa dekoracja z rozetami. Parasolowa, wachlarzowa koncha. Podobny rodzaj sklepienia znajduje się w kaplicy w Pułtusku. Arkady spoczywają na masywnych filarach przyściennych. Dobudowano wierze na planie kwadratu, w wyższych partiach ośmioboczne. Kapituła była niezadowolona z braku miejsca, dlatego zdecydowano się na przebudowę, ponadto przeszkadzał brak wież.

Kościół w Brochowie, św. Rocha – 1551-1561. Kościół fundacji Jana Grotowskiego? Trójnawowy, to go różni od innych realizacji Wenecjanina. Otoczony murem, trójwieżowa realizacja kościoła. Fasada z portalem, warsztat murarski, posługiwali się głównie cegłą. Portal przypomina romańskie

portale. Geometryczne formy rombów – echo średniowiecznej architektury. Rodzaj tunelowej kolebki wspartej na arkadach. Analogie – budowle w Wenecji.

z fundacji Jana Brochowskiego. Trójnawowa, tym się różni od wcześniejszych realizacji Wenecjanina. Przypomina Dwór Kapituły Krakowskiej w Pabianicach. Przy budowie działali kamieniarze. ???

14.12.2018

Brok, kościół Św. Andrzeja – motyw koguciego grzebienia. Zamknięty półkolistymi polami.

Głogowiec – masywne arkady,

Szczyty – motyw jaskółczego ogona.

Dobromil, kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego. Ok. 1566. Przypomina mazowieckie kościoły. Plan upodobniony do krzyża. In modum crucis.

Cechy

- kolebka na przyściennych filarach

- pseudokasetonowe sklepienia

- absyda z wachlarzową konchą

- pas z dekoracyjnymi konchami między gzymsem a sklepieniem

- szyty, wątek jakiśtam/wendyjski?

- warsztaty wyłącznie murarskie

- motyw jaskółczego ogona

Zamość, kolegiata, Bernardo Morando, 1587-po 1600. – miała wpłynąć na rozwój architektury na typ lubelski. Po stronie południowej kaplica grobowa Jana Zamojskiego. Sklepienia kolebkowe z lunetami. Krzyżowe w nawach bocznych i kaplicach, pokryte sztukatorską dekoracją. Autorstwa Moranda sklepienie prezbiterium. W prezbiterium brak Lunet. Szereg funkcji – kościół kolegiacki, rodzaj pałacowego kościoła dla Jana Zamoyskiego. Propaganda kontrreformacyjna. Głowna fara Zamościa. Pomnik chwały roku fundatora. Częściowo przekształcony. Wzorce w architekturze włoskiej, weneckiej, acz dopasowana do polskich oczekiwań. Bogata kamieniarska dekoracja, masywne belkowania nad pilastrami. Kamień z lokalnych kamieniołomów.

Lublin, kościół bernardynów, 1602-1607, Jakub Balin (?). Lublin jako jeden z ważniejszych ośrodków administracyjnych. Artykulacja za pomocą pilastrów. Dźwigają belkowanie. Rozety na podniebiach arkad.

Kazimierz Dolny – wpływy Gdańskie w szczycie.

Markuszów, kościół św. Ducha. Piotr Durie z Lublina.

Lwów, kościół Bernatdynów, Paweł Dominicini zwany Rzymianinem.

Turobin, kościół św. Dominika – szczyt elementem dominujący w kompozycji fasady. Typ in modum crucis. Pomiędzy nawą a prezbiterium znajdują się dwie kaplice na planie kwadratu. Sugerują istnienie transeptu.

Kościół w Czemiernikach – bogata sztukatorska dekoracja.

Gołąb, kościół parafialny, 1628-1636.

21.12.2018, zajęcia do 12:00

Pendrive do nauki -> foldery z artystami – brak dokładnych informacji, należy dojść samemu do pewnych rzeczy. Ewentualnie będzie kilka innych przykładów. Sporo malarstwa miniaturowego. Kolokwium, wypowiedzieć się na temat dzieł, podstawowe zagadnienia atrybucyjne, stylistyczne, genezy form, inspiracje. Reszta folderów dotrze na skrzynkę + prezentacje do wykładów.

Architektura Sakralna II

Kościół w Gołębiu – cechy stylu kościołów w typie lubelskim, jednocześnie indywidualny obiekt.

Kościoły w typie Lubelskim – jednonawowe, bezwieżowe, pomiędzy nawą a prezbiterium kaplice na planie kwadratu, prezbiterium zamknięte półkoliście, strome dachy, elewacje tynkowane, artykułowane za pomocą gzymsów. Szkarpy stylizowane na pilastry. Sklepienia najczęściej kolebkowe z lunetami ze sztukatorską dekoracją o formach geometrycznych tworzących rodzaj sieci. Okna zwykle wysokie, wąskie, zamknięte półkoliście. Zamknięte sztukatorską ramą.

Geneza sztukatorskich sklepień – we Włoszech głownie ramy do realizacji malarskich, insp. Katakumbami Św. Sebastiana, Rzym; Basilica soterranea di Porta. Tam sztukatorskie przedstawienia figuralne, ornamentalne. Podobny schemat w mozaikach rzymskich z IV wieku. Tego typu dekoracje zostają naśladowane w sztuce Rzymskiej końca pierwszej dekady wieku XVI. Np. Villa Farnesina, Rzym, Loggia di Galatea, dekoracja sklepienia Baltassara jakiegośtam. Północno włoskie dzieła malarskie – w nich przedstawione ozdobne sklepienia. Podobne formy w małopolskich kościołach,

W Angli, za vczasów Henryja XVIII. Tworzone różne układy koliste, czworokątne, ośmiokątne. Północno europejskie bardziej abstrakcyjny charakter. Podobnie w sklepieniach Niderlandzkich, okłuciowe formy, owale, czworokąty, z pasów.

W środkowej Europie dekoracje pojawiają się w Czekach, na śląsku.

Inspiracje w kościołach lubelskich również kościołami mazowieckimi, inspiracja przebudową Wawelu po pożarze. Wpływ sztukaterii krakowskich. Wyróżnia się różne typy dekoracji. Motyw listew o klasycznym profilu, klimation joński, są również z płaskimi listwami, ostro profilowanymi, również.

Wielkopolska Architektura typu Kaliskiego

Zbliżony charakter, powstawał jednak w sposób niezależny. Formy renesansowe pojawiły się późno. Długo obecne formy gotyckie.
Formy późnogotyckie, z drugiej strony dzieła o formach wczesnobarokowych – kościół w Kaliszu św. Wojciecha i Stanisława. Odziaływanie traktatu Serlia. Odwołania do Il Gesu.

Kościół Św. Stanisława w Kaliszu – przebudowa za Albina Fontany.
Kościół Św. Mikołaja – w obu podobny typ dekoracji. Listwy bogato zdobione, rozety, północno włoska geneza.

Kościół w opalenicy – wpływ niderlandzkich wzorników – geometryczne rozwiązanie z płaskich listew, nity kowalskie, rauty, kataszony. Inny typ o proweniencji Niderlandzkiej.

Kościoły typu kaliskiego, podobnie jak lubelskie są najczęściej jednonawowe (jeśli nowopowstałe). Najczęściej jednowieżowe z wieżą na osi, prezbiteria zamknięte trójbocznie, oszkarpowane na wzór średniowieczny. Geometryczne, pod względem warsztatowym mniej staranne niż na Lubelszczyźnie.

Budowle centralne od XVII wieku.

Kościół pobernardów w Złoczewie - Na planie tertrakonchowym. Cztery ramiona poligonalnie zamknięte. Sklepienie krzyżowe z lunetami na zamknięciu. Światłocieniowo opracowana artykulacja. Mocno profilowane gzymsy nad pilastrami.

Kościół w Żółkwi – funkcja mauzoleum. Dzieło włoskich artystów, Paweł Rzymianin z którym współpracowali włosi. Kościół w porządku doryckim, sugerujący siłę, męstwo. Przedstawienia heraldyczne oraz o charakterze militarnym. Centralna forma jako kościół z funkcją mauzoleum. Ewentualne relacje Pawła Rzymianina z Morando kimśtam. Kolegiata w Zamościu – również styl dorycki. Do porównania kościół w Escorlialu.

Kościół pobernardyński – mauzoleum Opalińskich w Sierakowie. Krzysztof Bonadura starszy. Realizacja dla Piotra Opalińskiego. Ważne postaci dla barokowej kultury Rzeczypospolitej. Bogata dekoracja.

Ostatnia realizacja tego typa – zupełnie wyjątkowa, kościół farny w Grodzisku Wielkopolskim. Kościół trójbocznie zamknięty, z aneksów od wschodu. Nawiązanie do rozwiązania in moduus crucis. Wyjątkowo złożony. Od nawy kaplice otwierają się szerokimi arkadami. Ważny element – monumentalna kopuła nad Prezbiterium. Światłocieniowe opracowanie pilastrów, (tutaj hermowe). Światłocień również poprzesz głębokie boniowanie w partiach kaplic od południa i północy. Efekt manierystyczny nastawiony na zaskoczenie. Szeroka nawa, przesycona światłem do której prowadzi wąskie wnętrze. Dynamiczna architektura. Zwraca się uwagę na inspiracje architekturą wschodnią, być może Cerkiew Wołoska z Lwowa (zwielokrotnienie kopuł). Proporcje ewidentnie włoskie.

Obraz architektury bardzo jednorodny do 1500, po roku 1600 gwałtowny rozwój architektury, stąd ogromne zróżnicowanie stylistyczne, topologiczne.

Zamość jako realizacja renesansowej idei miasta idealnego

Czym jest miasto idealne? Koncepcja idealnego miasta rodzi się w zetknięciu kultury mieszczańskiej i dworskiej w Italii. Mają tworzyć spójny, jednolity organizm. Miasto o regularnej zabudowie wokół placu o funkcjach publicznych. Miasto najlepiej gwiaździste, kosmiczna harmonia. Miasto Idealne odwoływało się do Witruwiusza i jego traktatu na ten temat. We włoskiej teorii, powstało wiele traktatów, np.. Filarete i jego Sforzinda - miasto o promienistym układzie, proste formy geometryczne składane ze sobą. Koncepcja filozoficzna, która wyprowadza proporcje z człowieka. Człowiek jako harmonia kosmosu.

Traktat Pietro Cantaneo 1554 – u niego układ szachownicowy.

Realizacje – Pienza. Stworzenie układu utylitarnego, prostokątne place.

Vigevano, by Bramante.

Urbanistyczne projekty placów.

Sabbioneta 1580-1590.

La Valetta.

Głogów Małopolski 1570 – założone przez Krzysztofa Głowę.

Zamość – miasto wyjątkowe. Jan Zamojski – polski Medyceusz, człowiek uniwersalny, wykształcony. Kanclerz, hetman, przywódca obozu średniej szlachty.

Plan – zamysł z 1578. Umowa z Bernardo Morando. 1579 projekt wspólny obu mężczyzn. Wcześniej zaczęto budować pałac. Do 1600 roku ukończono Pałac, Ratusz, mury kolegiaty. Idea Zamojskiego - świątynia cerkiewna, kościół w obrządku ormiańskim, synagoga. Przyzwolenie na różnorodność wyznaniową. Dzięki temu miasto miało możliwość się bogacić.

Koncepcja Zamościa – nieduże, nowoczesne, również pod względem fortyfikacji, Ośrodek handlu i rzemiosła. Quasi Państwo. Całość dziedziczona przez potomków. Centrum oświatowe, kulturalne. Dwie podstawowe części – zachodnia z rezydencją + druga o układzie pięciobocznym z szachownicowym układzie ulic. Rynek główny plac, z ratuszem w północnej pierzei, ma to zaznaczać, że nie jest to najważniejszy obiekt w mieście, tylko pałac.

Zamość – Rynek

03.01.19

Zamość – przestrzeń „ceremornialna” dla uroczystości która miała ukazywać wysokość rodu Zamojskich. Quasi-państwo. Każdy kolejny ordynat był wprowadzany na swoje stanowisko w uroczysty sposób.

Dominująca budowla w Zamościu – Ratusz. Umieszczony w pierzei, nie w centrum. Cecha charakterystyczna dla miast prywatnych. Artykulacja ratusza za pomocą pilastrów i gzymsów. Podcieniowa pierwsza kondygnacja. Istotna dominanta

Rynek Solny – podcienia, z arch. Północnych miast.

Pałac Zamojskich – pierwotnie ufortyfikowany. Koncepcja Palazzo in Forteca.

Akademia – na północ od kolegiaty. Przy obszernym placu. Ważna instytucja zamojska. Przekształcona na początku XIX wieku. Zachowała się jedynie czteroskrzydłowa bryła.

Kolegiata – jedna z dominant miasta. Funkcja fary ale także dworskiego kościoła zamojskich. Rola nekropolii zamojskich. Tam kaplica z pochowanym Zamojskim.

Kościół Franciszkanów – obecnie budowla XVII wieczna.

Kościół greckokatolicki pw. Św. Mikołaja 1618-1631 – by Jaroszewicz. Budowla centralna przykryta kopułą z latarnią. Zamość jako miasto wielowyznaniowe.

Synagoga zamojska – artykulacja ścian z pilastrami w doryckim porządku, arkady, okna zamknięte pełnym łukiem. Zaczerpnięte z kolegiaty zamojskiej. Dekoracja sklepień jakaś tam super niezwykła. Dekoracyjne obramienie w której przechowywano torę(?). Ujęta parą kolumn zwieńczonych gzymsem. Sklepienia typowe dla kościołów Lubelszczyzny.

Kamienice – najstarsze powstały u schyłku XVI wieku, w większości mocno przebudowane. Podcieniowa architektura, w kamienicach zachowała się kamieniarska dekoracja z lokalnych piaskowców. Insp. Niderlandzkimi wzornikami. Sienie kamienic – sklepienne dekoracje w typie lubelskim. Wzorce – z traktatu Serlia.
Kamienica dla ormiańskich kupców. Dekoracje gdzie twórcy nie stosują podziałów architektonicznych. (madonna pokonująca smoka w którejś z nich jako dekoracja kamieniarska).
Kamienica Zamojskich – bogata dekoracja

Arsenał – budowla obronna. Budowla wsparta na rzędzie prostokątnych filarów na planie podłużnego prostokąta. Boniowanie sugeruje obronność. Wpływy północnowłoskiej architektury.

Bramy – trzy XD

Bastionowe fortyfikacje – czyniły miasto wyjątkowo nowoczesnym, bezpiecznym. By Bernardo Morando. Kończył Jaroszewicz.

RZEŹBA RENESANSOWA NAROBNA W POLSCE – inspiracje, typologia, symbolika, funkcje społeczne

Obszerne zjawisko w renesansowej Polsce. Związane z naśladowaniem tego co działo się na dworze królewskim.

Płyta nagrobna bpa Jana Gruszyńskiego by Jan Florentczyk 1516, katedra w Gnieźnie – płyta pozbawiona treści religijnych poza krzyżem. Nawiązuje głównie do rodu – tarcza herbowa, pełnionych funkcji.

Nagrobek z figurą stojącą, Piotra Salomona, 1515, Kośćiół Mariacki w Krakowie – kontynuacja tradycji średniowiecznej. Postać ujęta frontalnie. Dzieło norymberskiego warsztatu Vischerów. Późnogotyka forma, ornamentyka wczesnorenesansowa. Lirernictwo późnogotyckie, hieratyczna poza.

Płyty nagrobne Seweryna i Zfoii Bonerów 1548, warsztat Hansa Vischera – podobna forma, tradycyjna. Domniemane motywacje – mieszczański dwór alzacji, świeo uszlachcony.

Nagrobek Mikołaja Tomickiego – ornamentyka renesansowa, atrybucja podpowiada warsztat berecciego.

Nagrobek Piotra Kmity, warsztatu Padovana, ok 1555, Katedra na Wawelu. Stojąca postać. Figura pełnoplastyczna, w lekkim kontrapoście. Nawiązuje do wzorców weneckich.

Nagrobek Jana Burzeńskiego i Katarzyny z Dziatkowic 1554. Kościół parafialny w Zadzimiu. „Taneczne” pozy postacie. Rozwiane draperie szat.

NAGROBEK Z FIGURĄ LEŻĄĆĄ – postać na sarkofagu/na płycie

Umieszczenie postaci zmarłego na płycie lub sarkofagu.

Np. Andrzeja Krzyskiego, by Padobano, 1537, kat. Gnieźnieńska. Na sarkofagu

Na płycie, pulpitowy, np. Jana Olbrachta by Jorg Huber i Franciszek Florentcztk. 1502-1505. Kat. Wawelska.

TYP DONATELLOWSKI – postać ukazana w sztywny sposób.

Np. Nagrobek Krzysztofa Szydłowieckiego 1533-1540, Bernardo de Gianotis, Jan Cini, kolegiata w Opatowie. – twarz zmarłego o bardzo realistycznych cechach. Użyto maski pośmiertnej. „Lament Opatowski”.

TYP SANSOVINOWSKI – dłoń oparta na dłoni z charakterystycznym poruszeniem nóg. Być może geneza ze sztuki starożytnej (gall umierający), (śpiąca ariadna). Mogły wpłynąć na ukształtowanie się tego typu. Nagrobki Sansovina zainspirowały Berecciego. Poza ta pojawia się również w nagrobkach dziecięcych.

Np. Zygmunt I Stary – pierwszy tego typu nagrobek króla w pozie sansovinowskiej. Co ciekawe poza sansovinowska zyskała popularność głownie w Polsce. Sen jako brat śmierci. Oglądanie Boga oczyma duszy.

Bpa. Piotra Tomickiego, fundacji Bony.

04.01.2019

NAGROBKI PIĘTROWE – monument popularny w Polsce. Sposób ukształtowania monumentu – obramienie architektoniczne, realizowane w różny sposób. Umieszczano w bogatym obramieniu. W nagrobkach poza sansovinowska, post-sansovinowska. Mogą być ukazane przedstawienia batalistyczne.

Santi Gucci, Barbary i Andrzeja Firlejów

Tomasza i Jakuba Sobockich, 1543-1548 – kościół parafialny w Sobocie.

Andrzeja i Barbary Górsków

Stanisława Kobylnickiego i jego dwóch żon, kościół parafialny w Kobylnikach – draperie szat kobiet,

Janusza i Jana Kościeleckich, 1559, parafia w Kościelu – w układzie pulpitowym. Wiązany z warsztatem Padovana.

Nagrobek hetmana Jana Tarnowskiego (zm. 1561) i jego syna Jana Krzysztofa.

PRZEDSTAWIENIE BRATERSKIEGO UŚCISKU geneza być może Sarkofag Etruski z Vulci.

Nagrobek ostatnich książąt Mazowieckich.

POSTACIE SIEDZĄCE – pojawiają się rzadko, geneza postać Mojżesza z nagrobka Juliusza II.

Nagrobek Wawrzyńca Spytka Jordana i jego rodziny, k. św. Katarzyny w Krakowie, poza post sansovinowska + postacie siedzące, klęczące.

FIGURY KLĘCZĄCE – upowszecznia się ok 1600 roku. Wcześniej postacie klęczące występują jako fundatorzy, tradycja jeszcze ze średniowiecza. Pojawiają się w epitafiach

NAGROBKI KOBIECE – w średniowieczu kobiety nie doczekiwały się nagrobków. W renesansie ilość kobiecych nagrobków wzrasta. Należą do różnych typów.

NAGROBKI MIESZCZAŃSKIE

PORTA AUREA RZECZYPOSPOLITEJ

Gdańsk – ważne miasto rzeczypospolitej. Od XIII wieku do czasów Kazimierza Jagiellończyka poza granicami Polski. Należał również do związku miast pruskich oraz państwa krzyżackiego. Ze względu na swoje nadmorskie położenie Gdańsk posiadał liczne kontakty z innymi ważnymi ośrodkami kulturowymi i handlowymi. 80% handlu zagranicznego rzeczypospolitej.

11.01.2019

Gdańsk posiadał własne siły zbrojne. Napływ imigrantów z północnej i zachodniej Europy.

Ratusz Głównego Miasta – główna budowla, średniowieczna XIV-wieczna, bogata dekoracja Sali Czerwonej. Hełm Wieży – zwieńczony figurą Zygmunta Augusta.

Gdańsk, ratusz staromiejski – pod koniec wieku XVI. Pierwotnie średniowieczny. Twórcy niderlandzcy.
Portal – pochodzi z domu mieszczańskiego przy ulicy Długiej 28. Umieszczony wtórnie. Złożenie elementów. Wcześniejsza część, partia zwieńczenia – przykład czystego italianizmu. Portal wykonany najpewniej w Krakowie, artysta związany z warsztatem Berrecciego. Elementy wczesnorenesansowe. Girlandy, herb Sigismunda, pilastry. Dekoracja na wysokich cokołach. Fryz z girlandami.

Sierociniec Św. Elżbiety – italianizm. Pośrednictwo Saksonii. Dekoracja wolutowa szczytu.