Różnorodność podatków oraz znaczne zróżnicowanie form wymiaru i poboru podatków powodują konieczność ich klasyfikacji.

Klasyfikacje przeprowadza się według różnych kryteriów. W klasycznej nauce finansów publicznych posługiwano się podziałem podatków na osobiste (osobowe) i rzeczowe.

Podatek osobisty charakteryzuje się tym, iż na pierwszym planie znajduje się osoba płatnika. Klasycznym przykładem tego podatku jest podatek dochodowy, a w dużej mierze również podatek majątkowy.

Podatek rzeczowy cechuje to, że uwaga ustawodawcy koncentruje się na przedmiocie opodatkowania (rzeczy). Klasycznym przykładem podatku rzeczowego jest podatek rolny, podatek od towarów i usług oraz inne podatki przychodowe.

Do najczęściej stosowanych w nauce o podatkach należą następujące klasyfikacje:

=> według kryterium przedmiotu opodatkowania - na podatki przychodowe, dochodowe, majątkowe i od wydatków,

=> według kryterium stosunku przedmiotu opodatkowania do źródła podatku - na podatki bezpośrednie i pośrednie,

=> według kryterium podziału dochodów podatkowych pomiędzy państwo a samorząd - na podatki państwowe i samorządowe.

Podatek przychodowy należy do najstarszych konstrukcji podatkowych. Jego zadaniem jest opodatkowanie przychodu, czyli realnej wartości, która stanowi samodzielne Źródło korzyści. Przychód podatkowy jest dochodem brutto tzn. bez potrącenia kosztów jego uzyskania.

W podatku przychodowym znajdują zastosowanie stawki stałe. Przychód podatkowy może pochodzić ze sprzedaży towarów i usług, z czynszów, z kapitału, z nieruchomości. Dlatego tez najczęściej stosuje się równocześnie kilka konstrukcji opodatkowania przychodu.

Podatek dochodowy ma charakter osobisty. W jego zakresie brany jest pod uwagę całokształt okoliczności związanych z osobą, podatnika. Przedmiotem podatku jest dochód jako nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania. Podatki dochodowe są niejednorodną grupą podatków obejmującą ludność (podatek dochodowy od osób fizycznych) i organizmy gospodarcze (podatek dochodowy od osób prawnych). Znajduje to odbicie w zróżnicowanych rozwiązaniach i konstrukcjach podatkowych.

Podatek majątkowy ma na celu opodatkowanie posiadanego majątku albo jego przyrostu spowodowanego nadzwyczajnymi okolicznościami. Może też obciążać zbycie majątku. Podatek od posiadania majątku może mieć charakter nominalny lub realny, zależnie od tego, czy dla zapłacenia podatku trzeba naruszyć substancję majątkową, czy też taka potrzeba nie zachodzi. Podatki majątkowe spełniają, pewną uzupełniającą rolę w stosunku do podatku dochodowego. Wśród tych obciążeń znajdują się podatki pobierane od posiadania nieruchomości oraz podatek od spadków i darowizn.

Mianem podatków konsumpcyjnych określa się obciążenia finansowe zawarte w cenach artykułów i dóbr materialnych podlegających powszechnej konsumpcji. Ich charakter można określić jako podatki obrotowe, których ciężar ponosi konsument. Szczególnymi są specjalne podatki konsumpcyjne jak: akcyza, podatek od gier i opłaty monopolowe.

Kryterium podziału podatków na bezpośrednie i pośrednie jest przerzucalność podatków. Przerzucanie podatków polega na tym, że opodatkowany tylko formalnie jest podatnikiem, gdyż w rzeczywistości ma możliwość legalnego przesunięcia ciężaru podatkowego na inne osoby.

Podatkami bezpośrednimi są:

=> podatki przychodowe,

=> podatki dochodowe

=> podatki majątkowe;

Podatkami pośrednimi są:

=> podatki od obrotu majątkiem

=> podatki od wydatków.

Podstawą klasyfikacji podatków na państwowe, samorządowe i wspólne jest fakt zasilania podatkami budżetu państwa i budżetów gmin. W polskim systemie podatkowym państwowymi podatkami są: podatek od towarów i usług, akcyzowy, od gier, od wzrostu wynagrodzeń, dywidenda.

Zasadniczy podział podatków jest następujący:

1. podatki bezpośrednie:

=> podatek dochodowy od osób fizycznych

=> podatek dochodowy od osób prawnych

=> podatek od spadków i darowizn

=> podatek od czynności cywilnoprawnych

=> podatek rolny

=> podatek leśny

=> podatek od nieruchomości,

=> podatek od środków transportowych,

=> podatek od posiadania psów,

2. podatki pośrednie:

=> podatek od towarów i usług

=> podatek akcyzowy

=> podatek od gier

Podatki pojawiły się już w starożytności. Mogą zostać interpretowane jako specyficzna forma daniny. Daniny nakładane na gospodarstwa domowe przez władze.

Mogą przybierać 3 formy:

a) daniny w naturze

b) daniny w postaci świadczeń osobistych (np. obowiązkowa służba wojskowa)

c) daniny mogą być pobierane w pieniądzu (niekiedy zalicza się do nich też opłaty) Nakładając podatki władza zapewnia sobie udział w podziale produktu i dochodu narodowego. Dochody te są niezbędne władzy dla ponoszenia wydatków związanych z zadaniami jakie realizuje władza. Są one najważniejszym źródłem dochodów.

FISKALNE – wyraża się w przysparzaniu dochodów władzy publicznej, które są niezbędne dla realizacji celów. Skrajny model gospodarki rynkowej neoliberalizm – zadania władzy publicznej dotyczą szeroko rozumianej sfery publicznej, podatki mogą być niższe gdyż niższe są zadania. W gospodarce socjaldemokratycznej obejmują również sferę usług społecznych, zadania są bardziej rozbudowane i stąd podatki muszą być wyższe, podstawowe funkcje fiskalne – zwolennicy neoliberałów podatki pełnią wyłącznie funkcję fiskalną, postulują aby podatki miały charakter neutralny tzn. nie mogą zakłócać mechanizmu rynkowego. Postulat ten jest b. trudno wprowadzić w życie. Podatek stanowi uszczuplenie dochodu podatnika lub osób trzecich, w przypadku gospodarstw domowych i jednostek gospod. spadek skłonności do oszczędzania, wysoki poziom może również wpływać na poziom i strukturę konsumpcji lub przedsiębiorcy spadek popytu na towary i usługi.

Najbliższy podatkowi neutralnemu może być podatek od wartości dodanej jeżeli są spełnione następujące warunki:

I gdy podatki są powszechne tzn. nie przewiduje żadnych zwolnień przedmiotowych i podmiotowych,

II jeżeli w tym podatku wszystkie towary i usługi są opodatkowane jedynie 2 stawkami: stawką zerową – wyłącznie eksport towarów i usług, stawkę podstawową wszystkie pozostałe czynności związane z obrotem towarami i usługami,

Z reguły podatki świadomie są wykorzystywane przez władze dla celów pozafiskalnych, do oddziaływania na zjawiska społeczne i gospodarcze. Są ważnym elementem polityki prorodzinnej np. stwarzania korzystnych warunków dla prokreacji,

POZAFISKALNE ( alokacyjne ) wykorzystanie dla korekty rynkowego rozłożenia czynników produkcji, pracy kapitału i ziemi oraz skorygowania rynkowej struktury PKB. W Polsce w latach 90-tych podatki często były wykorzystywane w celach alokacyjnych. (preferencje, zwolnienia przedmiotowe i podmiotowe). Również podatki od towarów i usług wykorzystywane są w Polsce w celach alokacyjnych, np. towary o podstawowym znaczeniu są zwolnione z podatku albo sa opodatkowane niższą stawką, funkcja alokacyjna pozostaje w sprzeczności z funkcją fiskalną. Dodatkowo podatki mogą pełnić funkcję stabilizacyjną – niwelują niekorzystny wpływ wahań cyklicznych (wzrost gospod. boom, stagnacja, recesja), celem działań państwa jest ograniczenie amplitudy wahań, w czasie boomu należy prowadzić działania restrykcyjne, w czasie recesji wspomagać ożywienie. Zarówno wyższe podatki jak i niższe wydatki publiczne wpływają stymulująco. Saldo przychody i wydatki powinny być dostosowane do fazy cyklu koniunkturalnego. W gospodarce rynkowej działają tzw. automatyczne stablizatory samoczynnie ograniczające wahania cykliczne w gospod. (np. progresywne podatki od osób fizycznych, mniej od osób prawnych). Kolejna funkcja redystrybucyjna mechanizmu rynkowego przyczynia się do pogłębienia różnic w poziomie dochodów poszczególnych osób fizycznych, stąd zadaniem podatków jest zmniejszenie występujących różnic.

Ingerencja państwa w podział podatków usprawiedliwiona jest względami ekonomicznymi, uzasadnienia dla progresywnego podatku należy szukać w teorii malejącej użyteczności krańcowej dochodu (użyteczność dochodu maleje wraz z jego wzrostem), zdolność do pracy jest uzależniona osobniczo – polityczne, gdyby dochody koncentrowała jedynie niewielka grupa społeczna, pozostała część mogłaby zagrozić rewolucją ).

Podatki są to świadczenia pieniężne gospodarstw domowych i jednostek gospodarczych na rzecz władzy publicznej o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, nieodpłatnym i ogólnym.

Podatki nakładane są nakładane w celu uzyskania dochodów dla pokrycia wydatków związanych z realizowaniem zadań publicznych i społecznych. Władzą nakładającą podatki jest państwo, samorząd terytorialny. Aby dane świadczenie mogło zostać nazwane podatkiem musi posiadać wszystkie cechy wynikające z definicji. Nieważna jest nazwa danego świadczenia. Niektórzy uważają, że składka ubezpieczenia społecznego jest podatkiem celowym. Podatki mogą być rozpatrywane w wąskim ujęciu, tylko jako świadczenia pieniężne nazywane podatkami. Pieniężny charakter podatków odróżnia je od innych danin. Przymusowy charakter świadczeń wynika z istoty władzy publicznej, można uchwalić podatki i wyegzekwować je przy użyciu przymusu. W krajach o utrwalonej demokracji szczególny nacisk zwraca się na podatki (jeżeli do wszystkich to mogą być niższe oraz oszuści podatkowi przynieśliby ruinę dla osób płacących). Podatki są jednostronnie ustalane przez władzę (państwo lub samorząd). Zapłata podatków przez podatników oznacza zmianę właściciela środków pieniężnych. Podatek jest świadczeniem bezzwrotnym, jeżeli został pobrany prawidłowo nie podlega zwrotowi. Jest to świadczenie nieodpłatne, z tytułu zapłacenia podatku nie przysługują żadne roszczenia. Świadczenie o charakterze ogólnym, nakładane na określone kategorie podatników, nie ogranicza się do konkretnego przypadku lub konkretnej osoby. Postulat ogólności mówi, iż wszyscy powinni płacić podatek na tych samych zasadach, w tej samej wysokości.

Z uwagi na przedmiot opodatkowania podatki dzielimy na 4 grupy:

1) podatki majątkowe (podatki od posiadanego majątku) przedmiotem opodatkowania jest cały posiadany majątek lub jego poszczególne składniki, są stosunkowo proste i łatwe do zastosowania a istniejące księgi podatkowe utrudniają uchylanie się od płacenia, są to najstarsze podatki na świecie, obecnie mają charakter drugorzędny, w Polsce są one stosunkowo liczne i w całości zasilają budżety gmin. Najważniejszym podatkiem jest podatek od nieruchomości (przedmiot opodatkowania budynki, budowle, grunty przeznaczone na cele nierolnicze i nieleśne). Inne podatki to: podatki od środków transportu (ostatnio ograniczony, wyłączono samochody osobowe, podniesiono akcyzę na paliwa silnikowe, motocykle, opodatkowane są nim: autobusy, przyczepy, naczepy, samochody ciężarowe), podatki od posiadania psów (propozycja zastąpienia go podatkiem sanitarnym), podatek rolniczy (równowartość 2,5 kwintala żyta z ł ha przeliczeniowego) i podatek leśny (określona wartość przyrostu drewna w ciągu roku). Od kilku lat składane są wnioski, aby podatek od nieruchomości, rolny, leśny zastąpić podatkiem katastralnym (ma on jednak wady nie uwzględnia on wartości nieruchomości i stawki podatku od nieruchomości są jednolite na terenie danej gminy). Podstawą opodatkowania w podatku katastralnym ma być wartość rynkowa poszczególnych nieruchomości, obowiązywać będą stawki %. Przeszkodą we wprowadzeniu jest to, iż należałoby sporządzić pełen rejestr nieruchomości, określić wartość rynkową, są środowiska nie zainteresowane tym podatkiem. Konsekwencje wprowadzenia tago podatku istnieją głównie w zakresie zagospodarowania przestrzennego gminy, społeczne. Podatki od zmian praw majątkowych -- od spadków i darowizn, do budżetów gmin, podatek progresywny, podatek od przyrostu wartości majątkowej - przyrost majątku nie związany ze zmianą właściciela, np. przeszacowanie majątku trwałego, wzrost (jednorazowy) kursów walut, obecnie nie występuje w RP.

2) podatki przychodowe -- przedmiotem opodatkowania jest przychód brutto uzyskany z działalności gospodarczej, do 1985 r. występował w Polsce. Typowy jest podatek gruntowy, podstawą opodatkowania jest przychód szacunkowy z gospodarstwa rolnego. Podatek od osób prawnych przewiduje opodatkowanie 2 kategorii przychodu: przychody z dywidendy i udziałów w zyskach osób prawnych - 20%, przychody uzyskiwane w Polsce -prawa autorskie, licencje, patenty i in. również 20%. WADA - nie uwzględniają zdolności podatkowej podatników, zdolność nie zależy od przychodów ale od dochodów podatników, dlatego podatki przychodowe zostały w większości zastąpione p. dochodowymi.

3) podatki dochodowe - są najbardziej precyzyjnym narzędziem podatkowym, na podstawie dochodu, rocznych deklaracji, stwarzają możliwości obniżenia podatku poprzez zatajenie dochodu, w podatkach tych fiskus musi przyjąć zasadę, że każdy podatnik może być potencjalnym oszustem, obowiązuje system badania zeznań, państwa w latach 1993-98 kształtował się na poziomie 25-28%, w tym mają udział budżety gmin (w 1999 r w -wysokości 27,6%) oraz budżety powiatowe i wojewódzkie, w latach 1992-93 stawki - 20, 30, 40%; 1994-96 - 21, 33, 45%, 1997 - 20, 32, 44%, 1998-2000 - 19, 30, 40%. Stawki podatku dochodowego od osób fizycznych w innych państwach ATS najwyższe 50%, najniższe 10%; DEM 3 stawki 19 - 53%; NLG 3 stawki 38,25 - 60%, SĘK 2 stawki 3 - 35%, GBP 2 stawki - 25 - 40%, FRF 13 stawek 5 - 56,8%, ESP 17 stawek - 25 - 56%LUF 25 stawek 10 - 56%, FIM 10 stawek 3 - 7% . Dużo wyższa skala rozpiętości niż w Polsce. Podatek dochodowy od osób prawnych - w latach 1994 - 98, udział w budżecie 11%, 1992- 16,2; stawki 1992-96 - 40%, 1999 - 34%, 2000 - 32%, inne kraje ATS - 34%, BEF - 41%, FRF - dochód zatrzymany w spółce 39%, wypłacony 42%, DEM - zatrzymany 50%, wypłacony 36% , SĘK - 40%, IEP - 40%, ESP, NLG, GBP - 35%. Stawka Polska należy do najniższych w Europie, w Europie stosoopodatkowanie proporcjonalnie, USA - progresywnie,

4) podatki Od WydatkÓW (konsumpcji) • • podatnikami są osoby fizyczne i

jednostki nie posiadające osobowości prawnej dokonujące obrotu towarami i usługami,

faktyczny ciężar ponoszą gospodarstwa domowe, do 04.07.193 występowały w Polsce 2

typowe podatki obrotowe:

=> pierwszy - obejmował gospodarkę uspołecznioną,

=> drugi obejmował sektor prywatny.

W ramach gospodarki uspołecznionej opodatkowani byli tylko producenci produktów

finalnych przeznaczonych na rynek, w sektorze prywatnym - opodatkowana była każda faza.

PODATKI BEZPOŚREDNIE I POŚREDNIE

Podatki bezpośrednie -- sięgają bezpośrednio do dochodów podatnika, ciężar

podatkowy ponosi sam podatnik. Podatkami tymi są:

=> podatki dochodowe,

~> podatki przychodowe (bezpośredniość nie zawsze jest oczywista),

-> podatki majątkowe mają dwoistą naturę - mogą być podatkami bezpośrednimi i

pośrednimi, podatki majątkowe są podatkami bezpośrednimi -jeżeli płaci go osoba fizyczna

nie prowadząca działalności gospodarczej. Jeżeli podatek majątkowy płaci podmiot

gospodarujący lub osoba fizyczna prowadząca działalność to jest to podatek pośredni.

Podatki pośrednie - podatnik jest tylko płatnikiem, ciężar podatkowy ponoszą inne osoby (od wydatków konsumpcyjnych, cła, składka ubezpieczeń społecznych) Podatkami prze rzuca lny m i są podatki pośrednie, natomiast podatkami nieprzerzucalnymi są podatki bezpośrednie, charakteryzuje je przerzucalność w przód i wstecz. W przód, gdy podatnik na którego został nałożony przerzuca go w całości lub w części na swoich odbiorców, cały ciężar ponoszą gospodarstwa domowe, czyli odbiorcy finalni, w RP dominuj ą podatki przerzucalne. W określonych przypadkach podatki mogą być przerzucane wstecz (na dostawców i pracowników), podatnik obniża cenę nabywania towarów i płace robotników. W gospodarce rynkowej przerzucalność uzależniona jest od warunków występujących na danym rynku, doskonała konkurencja - podział między nabywców i sprzedawców, gdy popyt jest sztywny a podaż doskonale elastyczna - cały ciężar ponoszą nabywcy, gdy podaż sztywna a popyt elastyczny -- cały ciężar ponoszą nabywcy. Przerzucalność podatków zależy od elastyczności samego podatnika, jeżeli podatnik cechuje się przewagą kosztów zmiennych, natomiast jego dostawca ma nadwyżkę stałych podatnikowi łatwo jest przerzucić podatek pośredni na tych dostawców.

Klasyczne zasady opodatkowania A. Smitha

RÓWNOŚĆ obciążenia podatkami, powszechne opodatkowanie,

proporcjonalne opodatkowanie dochodów uzyskiwanych przez obywateli pod opieką państwa, żadne stany. Grupy społeczne nie powinny być zwolnione z podatków, obecnie postulat ten jest powszechnie akceptowany, osoby o bardzo niskich dochodach - poniżej minimum socjalnego, kwestionuje się celowość opodatkowania podatkiem dochodowym transferów socjalnych (emerytury, renty, zasiłki dla bezrobotnych), opodatkowanie transferów socjalnych budzi mieszane uczucia, renty i emerytury powinny być opodatkowane, dyskusyjne jest opodatkowanie zasiłków.

PEWNOŚĆ - podatnicy odpowiednio z góry powinni wiedzieć jakie podatki, w jakiej wysokości, w jakich terminach będzie płacić. Podatnicy powinni wiedzieć jakie konsekwencje spowoduje określona ich działalność, zasada ta jest wyrazem dążenia do ochrony interesów podatników przed dowolnością działania władzy administracyjnej.

DOGODNOŚĆ - podatki płacone w najbardziej dogodnym dla podatnika czasie, w najbardziej dla niego dogodnej formie, np. rolnictwo - po okresie zbiorów, w RP masowo łamana np. w podatkach akcyzowych (wyroby spirytusowe, tytoniowe, piwa, wina itp.) -obowiązek podatkowy w momencie wywozu w/w wyrobów, podatek od towarów i usług -obowiązek podatkowy w momencie wystawienia faktury [do 7 dni od wydania towaru], przy końcu roku do 20 następnego m-ca płaci się 2 zaliczki: zaliczkę za m-c przedostatni i m-c ostatni,

TANIOŚĆ - koszt poboru powinien być jak najniższy dla podatnika, postulat taniości nie jest spełniony np. w przypadku podatku od posiadania od psów

Opodatkowanie podatkiem akcyzowym w polskim

systemie podatkowym

Wprowadzony 05.07.1993r. łącznie z podatkiem VAT podatek akcyzowy, należy do podatków pośrednich. Zastąpienie podatków obrotowych podatków akcyzowym i podatków od towarów i usług wynikało ze względów fiskalnych, w podatku obrotowym rozpowszechnione były oszustwa podatkowe. Podatek akcyzowy i VAT są powszechnie stosowane na prawie całym świecie, podatek akcyzowy jest selektywnym podatkiem konsumpcyjnym - opodatkowana jest nim niewielka grupa towarów nazywanych wyrobami akcyzowymi. Towary są opodatkowane najpierw akcyzą a później podatkiem YAT, podatek akcyzowy zwiększa tym samym podstawę opodatkowania VAT-em. Dzięki podatkowi akcyzowemu podatki od towarów i usług charakteryzują się prostą konstrukcją -- nie wymaga to zastosowania stawek podwyższonych.

OPRACOWAŁ:

Saymon