Świat człowieka – świat kultury – Ewa Nowicka

TYPOWE CECHY SPOŁECZEŃSTWA PIERWOTNEGO

-Mała liczebność, rozproszenie, izolacja

-Społeczeństwa pierwotne charakteryzuje mała liczebność. Z tego też względu są one określane jako zbiorowości innego rzędu niż społeczeństwa europejskie. Zbiorowości te żyją w małych skupiskach; ograniczona jest w nich liczba codziennych kontaktów, a także świadomość wspólnoty. Są więc niewielkie z pynktu widzenia zarówno zjawisk pozaświadomościowych, jak i poczucia tożsamości.

Podstawowym kulturowym efektem małej liczebności grup i ich rozproszenia jest także słaba więź społeczna w szerszch zbiorowościach, a więc i słaba wymiana idei i doświadczeń kulturowych.

-Prostota technik i systemu gospodarczego

-Społeczeństwo plemienne dysponuje na tyle prostymi środkami technicznymi, że każdy jego członek może poznać i stosować wszelkie znane mu umiejętności. Z powodu braku specjalizacji zawodowej każda jednostka musi znać i umieć stosować techniki produkcji narzędzi i sprzętów codziennego i sakralnego użytku, umieć zdobywać określone środki do życia dla siebie i najbliższych a także znać zasady podziału dóbr w całej zbiorowości.

-Systemy dystrybucji dóbr materialnych, a zwłaszcza pożywienia, cechuje w społeczeństwie pierwotnym wysoki stopień egalitaryzmu. Złożony system wzajemnych zobowiązań sprawia, że jednostka nie zdobywa dóbr jedynie dla siebie i swojego potomstwa, lecz dla całej zbiorowości lub choćby pokaźnej jej części.

-Bezklasowy charakter struktury społecznej

-Z małą liczebnością i prostą gospodarką wiąże się wiele cech strukturalnych społeczeństwa pierwotnego, a przede wszystkim jego bezklasowy charakter. Egalitaryzm w dziedzinie władzy i prestiżu wynika z tego, że w gruncie rzeczy wszystkie role – poza zwiazanymi z cechami biologicznymi, takimi jak płeć i wiek – są dla każdego dostępne.

W małych, rozproszonych zbiorowościach potrzeba tworzenia organizacji na wyższym niż lokalny szczeblu w ogóle nie występuje.

-Typ więzi i kontroli społecznej

-Konsekwencją małej liczebności zbiorowości plemiennych jest określony typ więzi społecznej. Zgodnie z terminologią Durkheima będziemy tu mówić o solidarności mechanicznej, w kategoriach pojęciowych Toenniesa o społeczeństwie typu Gemeinschaft (wspólnota).

Liczba kręgów i grup społecznych, do których należy jednostka, jest mała, tak więc członkowie zbiorowości pierwotnej mają mniej powodów do konfliktu ról, motywacji i lojalności niż członkowie innych typów zbiorowości.

-Kontrola społeczna w zbiorowości małej, opartej na więzi bezpośredniej i osobistej jest uzależniona w znacznej mierze od opinii publicznej, przejawia się w plotce, niezadowoleniu, dezaprobacie, a w skrajnych przypadkach w ostracyzmie lub nawet banicji. Ostracyzm i banicja są karami straszliwymi, gdyż jednostka jest w pełni uzależniona – choćby w swojej egzystencji biologicznej – od grupy.

-Brak pisma

-Brak pisma i ustny charakter przekazu treści w czasie i przestrzeni jest jedną z najczęściej podkreślanych cech podstawowych społeczeństwa pierwotnego. Trzeba przy tym pamiętać, że nie chodzi tu o zjawisko analfabetyzmu, czyli występowania w zbiorowości pewnych grup )czasem bardzo dużych) lub jednostek nie posługujących się pismem, ale o zjawiso apiśmienności.

-Jednym z ważnych efektów apiśmienności jest tradycjonalizm społeczeństwa plemiennego. Ustne przekazywanie treści, zwłaszcza z pokolenia na pokolenie, nie zapewnia trwałości i wierności transmisji treści kulturowych, tak jak pismo.

Autorytet tradycji jest w tych społeczeństwach nieporównanie ważniejszy niż w innych, a pewne skostnienie obyczajów i kurczowe trzymanie się ustalonych wzorów działania i myślenia jest funkcjonalne, gdyż zapewnia ciągłość kulturową, chroniąc zbiorowość od utraty dorobku pokoleń.

-Stabilność

-Społeczeństwu pierwotnemu przypisuje się stabilność, statyczność, a nawet skostnienie i niezmienność. Opinie wahają się od przekonania, że zmiana jest obecna we wszystkich społeczeństwach, do przekonania, że społeczeństwo pierwotne jest zupełnie niezmienne. Nie mamy dziś wątpliwości, że tempo zmian jest w różnych zbiorowościach i w różnych sytuacjach odmienne i że nie ma społeczeństw absolutnie statycznych, w których nie występowałaby jakakolwiek zmiana kulturowa. Z powodu ograniczeń przyrodniczych, ekologicznych i gospodarczych zmiana taka zachodzi czasem bardzo powoli, ale lepiej jest zakładać jej istnienie – co otwiera ważne perspektywy badawcze – niż ją z góry wykluczać.

-Trzeba jednakże wyrżnić dwa rodzaje zmian, które wiążą się z dwoma typami społeczeństw. Levi-Strauss nazywa je zmianami kumulatywnymi i stacjonarnymi. Zmiana kumulatywna charakteryzuje społeczeństwa dynamiczne, które Levi-Strauss określa również jako gorące. Jest to zmiana, która prowadzi do przekroczenia pewnego sposobu gospodarowania, sposobu życia w sensie ewolucji ogólnej – polega na przejściu na nowy etap.

-Zmiany stacjonarne dokonują się w granicach pewnego ogólnego typu systemu socjokulturowego. W ciągu dziesiątków tysięcy lat społeczeństwa Eskimosów dokonały niewątpliwie poważnych przeobrażeń systemu gospodarczego, a także innych dziedzin kultury, ale nie wyszły poza pewien typ, etap rozwoju, rodzaj zbiorowości.