5.1. Organizacja stanowisk pracy zgodnie z zasadami ergonomii

5.1.2. Pojęcie ergonomii

Celem ergonomii jest optymalne kształtowanie całego systemu aktywności człowieka. Składają się na niego takie elementy, jak:

• możliwości człowieka dotyczące wykonania danej pracy,

• organizacja i środki używane w pracy (działaniu) oraz 

• produkt, który jest wynikiem tej pracy (działalności).

Zadaniem ergonomii, jako nauki, jest adaptowanie wiedzy ze wszystkich potrzebnych dziedzin nauki o człowieku oraz techniki, a następnie opracowanie modelu współzależności układu: człowiek - środki pracy i środowisko.

5.1.3. Kształtowanie stanowisk pracy zgodnie z zasadami ergonomii

Zasady ergonomii należy stosować na wszystkich stanowiskach różniących się warunkami pracy .

Podstawową zasadą ergonomicznego projektowania stanowisk pracy jest dostosowanie:

• środków,

• struktury przestrzennej ,

• środowiska,

• organizacji pracy

do człowieka.
Bardzo ważną rolę odgrywa prawidłowo ukształtowana struktura przestrzenna stanowiska pracy, która powinna być dostosowana do wymiarów ciała przynajmniej 95% populacji przyszłych użytkowników
W celu zapewnienia prawidłowych warunków pracy konieczne jest również dostosowanie struktury stanowiska i jego elementów do:

• cech wzroku,

• pozycji roboczej operatora,

• ruchów i sił rozwijanych przez pracownika w przestrzeni pracy.

5.1.4. Organizacja stanowiska pracy siedzącej

Niezależnie od czynności wykonywanych w czasie pracy, zasięg przestrzeni pracy jest stały i zależy jedynie od parametrów antropometrycznych pracownika.
W odniesieniu do wysokości stawu łokciowego, przestrzeń pracy jest jednakowa dla pracy wykonywanej zarówno w pozycji stojącej, jak i siedzącej - spójrz na ilustrację obok.

Organizacja stanowiska pracy, na którym wykonywane są czynności w pozycji siedzącej, została opracowana w oparciu o stanowisko komputerowe. Poszczególne parametry tego typu stanowiska pracy powinny być jak najbardziej zbliżone do stanowiska komputerowego.

5.1.5. Projektowanie ergonomicznego komputerowego stanowiska pracy

Typowe stanowisko komputerowe składa się z: monitora, klawiatury, myszy, stołu lub biurka, krzesła, czasem dodatkowo podnóżka, uchwytu na dokumenty itp.
Wszystkie elementy powinny mieć możliwość regulowania położenia, wysokości i kątów

pochylenia, aby umożliwić dopasowanie do indywidualnych potrzeb pracownika.

Z punktu widzenia ergonomii o osiągnięciu komfortu pracy decydują:

• odpowiednie parametry stołu, tj, wysokość, szerokość i głębokość, jak również zaokrąglenie przedniej krawędzi i stabilność stołu - spójrz na ilustrację [1],

• odpowiednie ustawienie miejsca siedzącego - spójrz na ilustrację [2].

5.1.6. Rozmieszczenie komputerowych stanowisk pracy

Ergonomiczna organizacja komputerowych stanowisk pracy dotyczy:

• odpowiedniej przestrzeni dla pracownika w pomieszczeniu pracy,

• prawidłowego rozmieszczenia stanowisk w pomieszczeniu względem źródeł światła,

• prawidłowego mikroklimatu oraz poziomu hałasu,

• prawidłowej organizacji pracy (przerwy),

• oprogramowania właściwego ze względu na zadania i umiejętności operatora.

W pomieszczeniach pracy należy zapewnić przede wszystkim oświetlenie dzienne i elektryczne, odpowiednią temperaturę, wymianę powietrza oraz zabezpieczenie przed wilgocią, niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem, drganiami oraz innymi czynnikami szkodliwymi dla zdrowia i uciążliwościami.
W szczególności powinny być spełnione wymagania dotyczące objętości i wysokości pomieszczenia oraz powierzchni wolnej podłogi.

5.1.7. Dolegliwości w pracy na stanowisku komputerowym

Kształtowanie komputerowego stanowiska pracy zgodnie z zasadami ergonomii zmniejsza lub całkowicie eliminuje uciążliwości.

Do obciążeń najczęściej występujących na komputerowym stanowisku pracy zalicza się:

• obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego,

• obciążenie wzroku,

• stres psychospołeczny.

Obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego wynika z:

• obciążenia mięśni utrzymujących ciało w pozycji siedzącej,

• obciążenia mięśni obręczy barkowej, niezbędnych do utrzymania kończyny górnej w pozycji umożliwiającej obsługę klawiatur,

• obciążenia mięśni karku, utrzymujących głowę w pozycji umożliwiającej obserwację dokumentu, klawiatury lub ekranu,

• obciążenia mięśni kończyn górnych, bezpośrednio odpowiedzialnych za wielogodzinne pisanie na klawiaturze.

W celu zmniejszenia tych uciążliwości wprowadzono minimalne wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii, które zostały określone w Rozporządzeniu MPiPS z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe.

5.1.8. Podsumowanie

W tej lekcji poznałeś najważniejsze zasady ergonomii, które dotyczą projektowania i dostosowania stanowisk pracy do możliwości psychofizycznych człowieka.

Wiesz już, że celem ergonomii jest optymalne kształtowanie całego systemu aktywności człowieka, na który składają się:

• możliwości człowieka dotyczące wykonania danej pracy,

• organizacja i środki używane w pracy,

• produkt, który jest wynikiem tej pracy.

Podstawową zasadą ergonomicznego projektowania stanowisk pracy jest dostosowanie środków technicznych, struktury przestrzennej, środowiska i organizacji pracy do możliwości człowieka. Wiesz już także, że zapewnienie ergonomicznych zasad w kształtowaniu stanowiska oraz organizacji pracy na stanowisku komputerowym zmniejsza lub całkowicie eliminuje uciążliwości, do których zalicza się:

• obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego,

• obciążenie wzroku i 

• stres psychospołeczny.

5.2. Pozycja przy pracy - praca wykonywana w pozycji siedzącej i stojącej

5.2.1. Czy wiesz, że...

Osoby wykonujące pracę fizyczną o efektywnym wydatku energetycznym wynoszącym:

• dla mężczyzn - powyżej 1500 kcal/8 godzin lub 3 kcal/min,

• dla kobiet - powyżej 1000 kcal/8 godzin lub 2 kcal/min

w czasie badań profilaktycznych powinny przejść badanie EKG oraz, w zależności od wskazań, badanie spirometryczne płuc i próbę wysiłkową.

Badanie wykonuje się co 5 lat, a u pracowników powyżej 45. roku życia - co 3 lata.

Siedząca pozycja podczas wykonywania pracy jest bardziej ergonomiczna od pozycji stojącej lub leżącej.

Pracownicy młodociani oraz kobiety nie mogą wykonywać ciężkich prac fizycznych.

5.2.2. Praca wykonywana w pozycji siedzącej i stojącej

Pozycja jest najważniejszym elementem wpływającym na obciążenia podczas pracy.

Wśród prac wykonywanych w pozycji siedzącej można wyróżnić:

• prace biurowe,

• montaż małych elementów,

• prace przy maszynie (np. przy obrabiarce).

W pozycji stojącej można wykonywać:

• prace montażowe elementów o znacznej masie,

• prace naprawcze,

• prace przy maszynie z użyciem znacznych sił,

• ciągnięcie,

• pchanie,

• podnoszenie oraz

• przenoszenie.

5.2.2. Praca wykonywana w pozycji siedzącej i stojącej cd.

Każda pozycja wykonywanej pracy ma swoje zalety i wady.

Zaletami pozycji siedzącej są:

• niewielki wydatek energetyczny ,

• dostarczenie trwałego podparcia dla całego ciała,

• możliwość wykonywania czynności precyzyjnych.

Wśród wad tej pozycji można wymienić:

• niedogodne pozycje ciała,

• duże obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego pleców i nóg,

• duże wartości wywieranej siły.

Zalety pozycji stojącej to:

• możliwość poruszania się podczas wykonywanej pracy.

Do jej wad można zaliczyć:

• obciążenie mięśni nóg i grzbietu,

• możliwość skrzywienia kręgosłupa,

• trudności w oddychaniu.

5.2.3. Metody oceny ciężkości pracy fizycznej i pomiaru wydatku energetycznego

Ciężkość pracy fizycznej jest jedną z podstawowych cech charakteryzujących daną pracę. Ciężkość pracy zależy od wielu czynników, przede wszystkim od:

• rodzaju aktywności ruchowej (dominujący wysiłek statyczny lub dynamiczny),

• pozycji ciała, w jakiej wykonywana jest praca (wysiłek statyczny),

• masy podnoszonych lub przenoszonych ładunków,

• tempa wykonywania czynności (prace powtarzalne).

Parametrem stosowanym do oceny ciężkości pracy fizycznej jest efektywny wydatek energetyczny. Stosuje się go, gdy na stanowisku pracy występuje element podnoszenia, przenoszenia ładunków, obsługiwane są ciężkie narzędzia lub wykonuje się czynności robocze angażujące całe ciało bądź jego partie.

Metody oceny efektywnego wydatku energetycznego dokonuje się na podstawie tabeli Lehmanna.

5.2.3. Metody oceny ciężkości pracy fizycznej i pomiaru wydatku energetycznego cd.

Wydatek energetyczny można określić na podstawie:

• parametrów fizjologicznych człowieka, zmieniających się podczas wykonywania pracy, takich jak: zużycie tlenu, wentylacja minutowa płuc, częstość skurczów serca,

• szacowania wysiłku fizycznego ,

• wykorzystania gotowych wartości wydatku energetycznego dla poszczególnych czynności roboczych.

Warunkiem prawidłowej oceny efektywnego wydatku energetycznego podczas całej zmiany roboczej, niezależnie od stosowanej metody, jest prawidłowe przygotowanie tak zwanego chronometrażu.

5.2.4. Cel przeprowadzania oceny ciężkości pracy fizycznej

Ocenę ciężkości pracy fizycznej na podstawie wydatku energetycznego przeprowadza się głównie w celu oceny ryzyka zawodowego oraz realizacji zaleceń dotyczących:

• prac wzbronionych pracownikom młodocianym i kobietom - spójrz na ilustrację, aby dowiedzieć się, jakich prac nie wolno im zlecać,

• zapewniania posiłków i napojów profilaktycznych pracownikom wykonującym ciężką pracę fizyczną

Ocenę ciężkości pracy fizycznej powinno się również przeprowadzać w celu planowania przerw wypoczynkowych oraz ustalania liczby pracowników potrzebnych do wykonania określonego zadania.

5.2.5. Metody oceny obciążenia statycznego na stanowiskach pracy

Ocena obciążenia statycznego polega na podzieleniu pracy na poszczególne czynności i przyporządkowaniu im położenia trzech głównych części ciała (plecy, ramiona, nogi) oraz siły zewnętrznej.

5.2.5. Metody oceny obciążenia statycznego na stanowiskach pracy cd.1

Kombinacje położeń z uwzględnieniem obciążenia zewnętrznego są zgrupowane w czterech kategoriach oceny stanowiska pracy oraz wynikających z nich działań odnośnie poprawy warunków pracy na tym stanowisku:

• kategoria 1 - obciążenie małe,

• kategoria 2 - obciążenie średnie,

• kategoria 3 - obciążenie duże,

• kategoria 4 - obciążenie bardzo duże.

Na podstawie czterocyfrowego kodu można odczytać kategorię obciążenia w czterostopniowej skali.

5.2.5. Metody oceny obciążenia statycznego na stanowiskach pracy cd.1

Kombinacje położeń z uwzględnieniem obciążenia zewnętrznego są zgrupowane w czterech kategoriach oceny stanowiska pracy oraz wynikających z nich działań odnośnie poprawy warunków pracy na tym stanowisku:

• kategoria 1 - obciążenie małe,

• kategoria 2 - obciążenie średnie,

• kategoria 3 - obciążenie duże,

• kategoria 4 - obciążenie bardzo duże.

Na podstawie czterocyfrowego kodu można odczytać kategorię obciążenia w czterostopniowej skali.

5.2.6. Ocena ryzyka na stanowiskach pracy powtarzalnej - monotypowej

Aby zmniejszać obciążenia na stanowiskach pracy powtarzalnej, należy zorganizować je w następujący sposób:

• unikać obciążenia statycznego i dużej powtarzalności ruchów,

• optymalna częstość powtórzeń powinna być uzależniona od tego, jakie części ciała zaangażowane są w wykonywanie czynności,

• optymalna częstość powtórzeń powinna uwzględniać wartość siły zewnętrznej i pozycję ciała,

• czynności powinny być różnorodne.

5.2.7. Podsumowanie

W tej lekcji poznałeś wady i zalety pozycji stojącej i siedzącej.

Wśród zalet pozycji stojącej można wyróżnić:

• przemienność ruchów,

a wśród wad:

• obciążenia mięśni nóg i stawów,

• możliwość skrzywienia kręgosłupa.

Zaletami pozycji siedzącej są:

• niewielki wydatek energetyczny,

• dostarczenia trwałego podparcia dla całego ciała,

• możliwość wykonywania czynności precyzyjnych,

a wadami:

• niedogodne pozycje ciała oraz

• duże obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego pleców i nóg.

Aby ocenić ryzyko zawodowe związane z wykonywaniem pracy w pozycji siedzącej lub stojącej, należy ocenić ciężkość pracy fizycznej oraz obciążenie statyczne. W przypadku oceny obciążenia pracą powtarzalną należy dokonać analizy ilości powtórzeń czynności w ciągu zmiany roboczej.

5.3. Ręczne prace transportowe

5.3.2. Regulacje prawne dotyczące transportowania ręcznego

Podstawowym aktem prawnym odnoszącym się do ograniczania dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego jest Dyrektywa Unii Europejskiej z 1990 roku, określająca minimalne wymagania dotyczące ochrony zdrowia i bezpieczeństwa podczas ręcznego przemieszczania ciężarów w przypadku wystąpienia zagrożenia, zwłaszcza urazów kręgosłupa .

Na podstawie tej dyrektywy opracowane zostało rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych .

Ponadto założenia zawarte w Dyrektywie Rady (90/269/EWG) wspierane są poprzez normy europejskie. Normą odnoszącą się do oceny obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego na stanowiskach podnoszenia i przenoszenia jest norma EN 1005.

5.3.3. Czynniki biomechaniczne determinujące obciążenie na stanowisku pracy

Powstawanie dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego jest ściśle związane z czynnikami biomechanicznymi, takimi jak:

1. pozycja ciała,

2. siła zewnętrzna (typ, kierunek działania i wartość siły) oraz 

3. czynnik czasowy.

Czynnik czasowy może być rozpatrywany jako:

• czas utrzymywania określonej pozycji ciała i wywierania określonej siły zewnętrznej,

• częstotliwość powtórzeń określonych czynności (praca powtarzalna),

• maksymalny czas utrzymywania stałego obciążenia lub też maksymalny czas wykonywania pracy powtarzalnej.

Te trzy podstawowe czynniki biomechaniczne determinują obciążenie i zmęczenie spowodowane wykonywaniem określonych czynności i zawsze rozpatrywane są łącznie.

5.3.4. Pozycja ciała podczas pracy

Pozycja ciała przyjmowana podczas pracy zdeterminowana jest poprzez zależności pomiędzy konstrukcją przestrzenną stanowiska pracy, rozmieszczeniem wyposażenia na stanowisku pracy, koniecznością wykonywania określonych czynności a wymiarami antropometrycznymi pracownika.

Stanowisko pracy i wykonywane czynności nie powinny narzucać na pracownika konieczności utrzymywania niewygodnych pozycji, jak np. skręt czy pochylenie ciała.

Pozycje takie powodują występowanie dużych wartości sił ściskających i tnących oraz momentów sił w kręgosłupie, co jest bezpośrednią przyczyną powstawania urazów i dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego.

5.3.5. Możliwości siłowe pracownika

Pozycja przy pracy, jeśli jest niewłaściwa oraz utrzymywana przez dłuższy czas, może powodować znaczne obciążenie i zmęczenie układu mięśniowego.
Zjawisko to jest odpowiednio pogłębiane, gdy występuje konieczność wywierania siły na elementy stanowiska pracy, jakimi są środki pracy:

• narzędzia pracy oraz 

• elementy sterownicze.

Ma to szczególne znaczenie podczas ręcznego transportu ładunków.

Przy możliwościach siłowych duże znaczenie mają czynniki subiektywne:

• wiek,

• płeć czy 

• masa mięśniowa.

Na przykład siła wywierana przez kobiety stanowi około 75% siły mężczyzn, co wynika głównie z różnic w masie mięśniowej obu płci.
Możliwości siłowe są różne także w zależności od rodzaju wywieranej siły (pchanie, ciągnięcie, podnoszenie).

5.3.6. Ocena obciążenia podczas podnoszenia i przenoszenia ładunków

Do opracowania zależności matematycznej, wyrażającej dopuszczalną wartość podnoszonej masy w funkcji parametrów opisujących pozycję ciała oraz rytm pracy, użyto trzech różnych kryteriów:

• biomechanicznego (tolerowana wartość siły nacisku na krążek L5/S1 wynosi 3000–4000 N przy sporadycznym podnoszeniu),

• fizjologicznego (maksymalna wydolność przy pracy dynamicznej nie przekracza 9,5 kcal/min),

• psychofizycznego (masa akceptowalna dla 75% pracujących kobiet i 95% pracujących mężczyzn).

Ocena obciążenia polega na obliczeniu zalecanej wartości masy granicznej podczas podnoszenia, na podstawie pomiaru lub oszacowania poszczególnych parametrów stanowiska pracy, oraz na obliczeniu współczynników równania.

Aby dowiedzieć się, w jaki sposób wyznaczyć ocenę obciążenia metodą NIOSH, spójrz na ilustrację obok i najedź na nią myszką. Dokładny opis zastosowania metody NIOSH zawarty jest w normie EN 1005-2.

5.3.6. Ocena obciążenia podczas podnoszenia i przenoszenia ładunków cd.

Rozważ następujący przykład:

Czynność na stanowisku pracy polega na przenoszeniu ładunku o masie 12 kg. Założenia do oceny obciążenia są następujące:

• położenie i wymiary ładunku możesz zobaczyć na ilustracji obok,

• czynność wykowywana jest przez nie dłużej niż 1 godzinę w czasie zmiany z częstością 2 razy/min.,

• na stanowisku pracy wykonywane są także inne czynności fizyczne,

• jakość chwytu jest dobra - ładunek można pewnie chwycić i łatwo przenieść.

Zapoznaj się ze współczynnikami obliczonymi oraz wyznaczonymi na podstawie tabel.

5.3.7. Proste metody podnoszenia i przenoszenia ładunków

Proste metody podnoszenia i przenoszenia można podzielić na dwie zasadnicze grupy:

• ogólne zasady dotyczące prawidłowych sposobów podnoszenia i przenoszenia ładunków oraz 

• specyficzne zasady, zależne od rozmiarów, kształtu, masy i warunków otoczenia.

Zarówno zasady ogólne, jak i specyficzne służą przede wszystkim poprawie bezpieczeństwa i ochronie zdrowia podczas podnoszenia i przenoszenia ładunków, poprzez uwzględnienie w sposób szczególny położenia poszczególnych części ciała.

5.3.8. Podsumowanie

To już koniec lekcji poświęconej ręcznym pracom transportowym.

Dowiedziałeś się w niej, że dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego są ściśle związane z czynnikami biomechanicznymi, do których zalicza się:

• pozycję ciała,

• siłę zewnętrzną,

• czynnik czasowy.

Stanowisko pracy i wykonywane czynności nie powinny narzucać na pracownika konieczności utrzymywania niewygodnych pozycji.
Pozycja przy pracy, jeśli jest niewłaściwa oraz utrzymywana przez dłuższy okres czasu, może powodować znaczne obciążenie i zmęczenie układu mięśniowego.

W lekcji poznałeś także metodę oceny obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego podczas podnoszenia i przenoszenia ładunków. Polega ona na obliczeniu zalecanej wartości masy granicznej podczas podnoszenia oraz współczynników równania.

Ponadto wiesz już, że proste metody
podnoszenia i przenoszenia można podzielić na dwie grupy:

• ogólne zasady,

• specyficzne zasady.

Ze względu na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników zasady podnoszenia i przenoszenia powinny być stosowane nie tylko w pracy zawodowej, ale także w życiu codziennym.

5.4. Oświetlenie

W oświetleniu stanowisk pracy wyróżnia się 3 podstawowe rodzaje oświetlenia:

• oświetlenie ogólne - równomierne oświetlenie, realizowane najczęściej za pomocą opraw zamontowanych na suficie lub wbudowanych,

• oświetlenie miejscowe - dodatkowe oświetlenie przedmiotu pracy wzrokowej, w celu zwiększenia natężenia oświetlenia, uwidocznienia szczegółów itp., załączane niezależnie od oświetlenia ogólnego,

• oświetlenie złożone - oświetlenie składające się z oświetlenia ogólnego i oświetlenia miejscowego.

Wybór odpowiedniego rodzaju oświetlenia powinien być uzależniony od wymaganego poziomu natężenia oświetlenia.

Eksploatacyjne natężenie oświetlenia (wyrażone w luksach [lx]) to najniższa wartość średniego natężenia oświetlenia na określonej powierzchni, która zalecana jest do utrzymania podczas użytkowania oświetlenia . Wartości natężenia oświetlenia przyjmowane są wg następującej skali: 20 - 30 - 50 - 75 - 100 - 150 - 200 - 300 - 500 - 750 - 1 000 - 1 500 - 2 000 - 3 000 - 5 000 [lx] .

Eksploatacyjne natężenie oświetlenia potrzebne do wykonywania określonej pracy wzrokowej dobiera się w zależności od:

• stopnia trudności pracy wzrokowej (ilustracja),

• współczynnika odbicia przedmiotu pracy,

• kontrastu szczegółu przedmiotu z tłem.

Zaleca się, aby stosunek wartości średnich natężenia oświetlenia w pomieszczeniach sąsiadujących ze sobą, przez które odbywa się komunikacja wewnętrzna, nie był większy niż 5 do 1.

Wymagania szczegółowe dla różnego rodzaju wnętrz, zadań lub czynności podane są w odpowiednich tabelach normy PN-EN 12464-1:2004.

Obszar wykonywania pracy wzrokowej powinien być oświetlony możliwie najrównomierniej.
Równomierność oświetlenia (d) na danej płaszczyźnie jest to stosunek najmniejszej zmierzonej wartości natężenia oświetlenia (E_min) do średniego natężenia oświetlenia występującego na tej płaszczyźnie (E_śr).

W Polskiej Normie PN-EN 12464-1:2004 określone są dwie wartości równomierności oświetlenia:

• co najmniej 0,7 dla pola zadania wzrokowego (tzn. miejsca wykonywania pracy wzrokowej) oraz 

• co najmniej 0,5 dla jego bezpośredniego otoczenia (tj. obszaru o szerokości co najmniej 0,5 m) (ilustracja). Również dla korytarzy przyjmuje się wartość 0,5 (wyznaczaną na podłodze).

Oprócz równomiernego oświetlenia w danym wnętrzu należy również zapewnić właściwy rozkład luminacji, czyli jaskrawości.

Olśnieniem nazywa się pewien przebieg (stan) procesu widzenia, przy którym występuje odczucie niewygody lub zmniejszenie zdolności rozpoznawania przedmiotów.
Olśnienie jest spowodowane niewłaściwym rozkładem i/lub zakresem luminancji albo nadmiernych stosunków luminancji w przestrzeni lub w czasie.
Z punktu widzenia warunków powstawania, rozróżnia się 3 rodzaje olśnień:

1. Olśnienie bezpośrednie - spowodowane jest przez jaskrawy przedmiot występujący w tym samym lub prawie tym samym kierunku, co przedmiot obserwowany.

2. Olśnienie pośrednie - spowodowane jest przez jaskrawy przedmiot występujący w innym kierunku niż przedmiot obserwowany.

3. Olśnienie odbiciowe - spowodowane jest przez kierunkowe odbicia jaskrawych przedmiotów.

Olśnienie odbiciowe jest najczęściej występującym rodzajem olśnienia na stanowiskach pracy. Z ilustracji dowiesz się, jak mu zapobiegać.

5.4.6. Oddawanie barw

Wygląd określonego przedmiotu może ulegać zmianom w zależności od tego, jakim źródłem światła jest oświetlany.
Aby zapewnić informację o właściwościach oddawania barw przez dane źródło światła, wprowadzono wskaźnik oddawania barw - R_a. 
Jego maksymalna wartość wynosi 100 .
Im wyższe są wymagania dotyczące właściwego postrzegania barw przy wykonywaniu danego rodzaju pracy, tym wskaźnik oddawania barw powinien mieć wartość bliższą 100 .

W zależności od wykonywanych czynności zaleca się stosowanie źródeł światła o wskaźniku oddawania barw:

• bardzo dużym - dla stanowisk pracy, na których rozróżnianie barw ma zasadnicze znaczenie ,

• dużym - w biurach, przemyśle tekstylnym, precyzyjnym, w salach szkolnych i wykładowych;

• średnim oraz ewentualnie małym - w innych pracach   oraz wszędzie tam, gdzie rozróżnianie barw nie ma zasadniczego lub istotnego znaczenia.

Minimalne wartości wskaźnika oddawania barw w różnych wnętrzach oraz dla różnych zadań i czynności podano w normie PN-EN 12464-1:2004.

5.4.7. Temperatura barwowa źródeł światła

Barwa światła źródeł elektrycznych określana jest za pomocą temperatury barwowej (Tc) i podaje się ją w Kelwinach (K). Źródła, które emitują białą barwę światła, można podzielić, w zależności od ich temperatury barwowej, na 3 grupy: ciepłą, pośrednią i zimną (ilustracja).
Wybór barwy światła zależny jest przede wszystkim od:

• poziomu natężenia oświetlenia w pomieszczeniu,

• barw pomieszczenia i mebli,

• lokalnego klimatu .

Wraz ze wzrostem wartości średniej natężenia oświetlenia powinna wzrastać temperatura barwowa stosowanych źródeł światła.

Zalecane jest także, aby w jednym pomieszczeniu temperatura barwowa źródeł światła stosowanych w oprawach oświetlenia ogólnego (np. zamontowanych na suficie) była jednakowa.

5.4.8. Oprawy oświetleniowe

Źródła światła w pomieszczeniach wytwarzają największą luminację. Trzeba je przesłaniać, umieszczając w specjalnych oprawach oświetleniowych. Ograniczają one jaskrawość źródeł światła, a tym samym chronią oczy pracownika przed olśnieniem.

W oprawach oświetleniowych stosuje się następujące elementy:

• klosz (mleczny, pryzmatyczny),

• odbłyśnik,

• raster(różny kształt oraz rodzaj powierzchni).

Przy oświetleniu stanowisk pracy nie można stosować opraw oświetleniowych bez żadnych elementów ograniczających olśnienie.

5.4.9. Oświetlenie stanowisk z komputerami

Praca przy komputerze wiąże się z co najmniej dwoma różniącymi się od siebie zadaniami wzrokowymi:

1. Czytaniem drukowanego tekstu na dokumencie i znaków na klawiaturze.

2. Czytaniem znaków na monitorze (znaki mogą być jasne na ciemnym tle lub ciemne na jasnym tle).

Z tej sytuacji wynika konieczność stosowania takiego oświetlenia, które zapewniłoby dobre warunki widzenia dla obu wymienionych zadań wzrokowych. Wysoki poziom natężenia oświetlenia jest niezbędny na płaszczyźnie klawiatury, dokumentu i stołu. Na płaszczyźnie ekranu jest on niekorzystny ze względu na obniżenie kontrastu luminancji znaków do tła na ekranie.

Zgodnie z polską normą PN-EN 12464-1:2004 wymagane eksploatacyjne natężenie oświetlenia dla stanowisk pracy z komputerem wynosi 500 lx. Z ilustracji dowiesz się, jak zapewnić tę wartość w pomieszczeniu biurowym typu open-space.

5.4.10. Podsumowanie

Stanowiska pracy muszą być oświetlone w sposób, który zapewni pracownikom wygodę widzenia.

Aby wystąpiła wygoda widzenia, muszą zostać spełnione następujące wymagania dotyczące oświetlenia miejsc pracy:

• właściwy poziom eksploatacyjnego natężenia oświetlenia,

• równomierność oświetlenia,

• ograniczenie olśnienia bezpośredniego, odbiciowego oraz przykrego,

• właściwe barwy światła i poprawny wskaźnik oddawania barw zastosowanych źródeł światła,

• zastosowanie odpowiednich opraw oświetleniowych,

• ograniczenia migotania strumienia świetlnego oraz wyeliminowanie efektu stroboskopowego.