STAN POLSKIEJ OŚWIATY W LATACH 1918-1939
Po odzyskaniu niepodległości w Polsce funkcjonują 3 uniwersytety:
Jagielloński w Krakowie
im. Jana Kazimierza we Lwowie
Uniwersytet Warszawski
Emigracja wielu wybitnych profesorów spowodowała deficyt w polskiej edukacji, a do tego dochodził problem iż większość pracowni i laboratoriów była zniszczona co było jedną z przyczyn które uniemożliwiały podniesienie polskiej nauki na nogi.
Państwo polskie miało ubytki w podstawowych dziedzinach (takich jak gospodarka czy przemysł) a z takimi brakami było trudno unormować i rozwinąć oświatę i naukę. Trzeba było podjąć zatem wyzwanie odbudowania i unowocześnienia przemysłu i gospodarki, ujednolicić system praw, instytucji i administracji, aby w końcu stworzyć podstawy rozwojowe nauki.
TWORZENIE NOWYCH PLACÓWEK.
Z czasem powstawały nowe placówki oświaty. Powstały i działały między innymi:
Uniwersytet im. Stefana Batorego w Wilnie
Prywatny Katolicki Uniwersytet Lubelski w Lublinie (1918)
Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie (1919)
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie (1918)
Wyższa Szkoła Handlowa w Warszawie (1920)
Wyższa Szkoła Handlu Zagranicznego we Lwowie (1922)
Państwowy Instytut Dentystyczny w Warszawie (1920)
Rozbudowa Politechniki Warszawskiej
Chciano rozbudować, unormować placówki wyższych uczelni na placówki dydaktyczne i naukowe zarazem.
Na uczelniach wyodrębniły się ośrodki badań podstawowych i stosowanych również poza uczelniami. A były to m. in. :
Państwowy Zakład Higieny
Państwowy Instytut Geologiczny
Wojskowy Instytut Geograficzny
Państwowy Instytut Farmaceutyczny
Państwowy Instytut Meteorologiczny
Główny Urząd Statystyczny
Morskie Laboratorium Rybackie na Helu
Pod koniec lat 30 pracowały już 32 uczelnie wyższe zatrudniające ponad 3100 nauczycieli akademickich i kształcące ponad 49 tysięcy studentów.
* Ciekawostką jest że Polska była na drugim miejscu w Europie pod względem liczby kształcenia kobiet na uniwersytetach (po ZSRR)
W 1919 roku Polska Akademia Umiejętności (przekształcona z Akademii Umiejętności) w Krakowie stała się jedną z głównych instytucji naukowych w kraju, która inspirowała, koordynowała, scalała i wspierała badania a także reprezentowała Polskę na arenie międzynarodowej.
W 1920 roku powstały dwie ogólnopolskie Instytucje Naukowe:
Akademia Nauk Technicznych
Akademia Nauk Lekarskich
Silnie rozwinięte i prężnie działające były też Towarzystwa Naukowe ogólne i specjalistyczne, m. in. :
Towarzystwo Naukowe Warszawskie (od 1907 r.) → Badania i udział w światowym życiu naukowym
Towarzystwo Naukowe we Lwowie (od 1901 r.)
Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Lublinie (od 1818 roku, reaktywowane w 1927 roku; od 1957 roku jako Lubelskie Towarzystwo Naukowe)
Wiele towarzystw zlikwidowano po 1945 roku, jedne zdołały się odrodzić po 1956 roku, inne reaktywowano dopiero w latach 90. (w 1938 było ich łącznie 349)
Niektóre z towarzystw zakładały własne placówki badawcze, mające dość dużą autonomię, np.:
Instytut Biologiczny im. Marcelego Nenckiego (działa do dziś)
Instytut Antropologiczny
Obie placówki osiągnęły poziom europejski.
Działalność towarzystw wykraczała szeroko poza samą naukę; inspirowały przedsięwzięcia naukowe i badania, wspierały uczonych, publikowały ich wyniki, integrowały środowisko naukowe, upowszechniały w społeczeństwie wiedzę.
W 1920 roku wydano pierwszą polską Ustawę o szkołach akademickich. Ujednolicała ona ustrój szkolnictwa wyższego, dawała uczelniom autonomię. Gwarantowała wolność nauki i nauczania. Z czasem owa ustawa została zniesiona. A w 1933 roku wydano nową, która ograniczała autonomię uczelni. Nie uchroniła ona jednak marnotrawstwa przez państwo wielu inicjatyw badawczych i wynalazków, a także nieudolności w wykorzystaniu dorobku nauki.
W 1931 roku Polska Akademia Umiejętności, Akademia Nauk Technicznych oraz Towarzystwa Naukowe : Warszawskie i Lwowskie powołały wspólny organ reprezentujący polskie środowisko naukowe wobec władz – KOMITET POROZUMIEWAWCZY.
Walczył on o zaspokojenie potrzeb nauki, występował jako opozycja broniąca autonomii uczelni.
W 1936 roku organizacje skupione w Komitecie Porozumiewawczym wraz z współpracującymi z nim instytucjami naukowymi powołały Radę Nauk Ścisłych i Stosowanych, która potrafiła sformułować 15-letni program rozwoju nauki, skoordynowany z planem gospodarczym i odpowiadający ówczesnym potrzebom kraju i samej nauki. Pełniła rolę zbiorowego eksperta, opracowując analizy rożnych problemów ogólnych i wydając opinie w sprawach nauki i techniki.
Pod koniec lat 30 fundusze na naukę zaczęły dość poważnie rosnąć, a działania środowiska powoli przynosiły owoce.
Badania naukowe skupiły się zatem w trzech nurtach:
Uczelnie akademickie
Instytuty państwowe pozauczelniane
Stowarzyszenia naukowe i ich placówki.
W niektórych dyscyplinach takich jak: matematyka, logika, filozofia, badania historyczne i archeologia, językoznawstwo i antropologia – POLSCY uczeni znaleźli się w światowej czołówce światowej.
W naukach technicznych wyrazem rozwoju był światowy poziom konstrukcji lotniczych, budownictwa mostowego, niektórych technologii chemicznych czy zastosowań tele- i radiotechniki.