44. Zło fizyczne, moralne, logiczne

Zło <grec. kakon, łac. malum> to jedno z podstawowych pojęć etyczno - filozoficznych i religijnych. W języku potocznym używane jest do opisania tego, co niewłaściwe i niepożądane z punktu widzenia określonej hierarchii wartości, pewnych potrzeb lub opracowanego wcześniej planu. Zło może zaistnieć przez ubytek formy lub też przez brak w obrębie dobrego działania. Brak dobrego działania, w wypadku działania woli, jest grzechem. Brak właściwej formy, która jest siłą woli, przy przejęciu jakiejś transcendencji, ma charakter kary.

W kontekście ontologicznym zło można ująć na dwa sposoby: pozytywny i negatywny. Pierwszy polega na definiowaniu zła jako samodzielnego bytu powstałego przed początkiem dobra, czyli życia. Wraz z dobrem tworzy ono całość istnienia. Sposób negatywny zaś to pojmowanie zła jako braku dobra. Według tej koncepcji zło to rezultat niewłaściwego wykorzystywania wolności, jaką Bóg obdarzył człowieka. Jest ono efektem ludzkiego grzechu i buntu przeciwko Stwórcy.

Problem zła w teologii to problem pogodzenia obecności zła i cierpienia z istnieniem wszechwiedzącego i nieskończenie miłującego Boga. Tym zajmuje się gałąź teologii – teodycea (dosłownie oznacza "usprawiedliwienie Boga") .Słowa tego po raz pierwszy w 1710 roku użył niemiecki filozof Leibniz, w której stwierdził, że żyjemy na najlepszym z możliwych światów. Nie może on być lepszy, gdyż wówczas byłby tożsamy z doskonałością Boga. Wniosek z tego jest tylko jeden: zło jest różnicą między Bogiem i światem, należy zatem do istoty świata. Stąd też „zło widoczne w szczegółach jest niezbędne dla doskonałości całości”.

Leibniz dokonał też w „Teodycei” klasycznego już podziału zła na zło metafizyczne, fizyczne i moralne. Zło metafizyczne to katastrofy przyrodnicze, zło fizyczne – kalectwo i choroby genetyczne. Natomiast zło moralne to zło uczynione przez ludzi ludziom: w tym przypadku możemy wskazać jego sprawcę.

Upraszczając: zło metafizyczne to niedoskonałość widoczna w samej strukturze bytu, na która nie mamy wpływu.

Wyróżnia się też zło fizyczne, działające na podobnej zasadzie co metafizyczne. Są to czyli rzeczy i zjawiska, którym brakuje jakiejś ważnej cechy. Istnienie tego typu zła jest niezależne od woli człowieka, stanowi nieodłączny element świata. Są to np. klęski żywiołowe lub uszkodzenia w działaniu urządzeń technicznych, czy też wady genetyczne u ludzi lub zwierząt. Jego przejawem są ból i cierpienie. Według filozofii chrześcijańskiej, dzięki niemu cierpiący jest uświadamiany o niebezpieczeństwie jakie grozi jego życiu, a zatem, przez ból stworzenia są zachowane od większego zła, posiadają możność obrony przed większym dla nich złem np. przed śmiercią. Ponadto cierpienie fizyczne dla człowieka jest nie tylko sygnałem niebezpieczeństwa, ale jest okazją do wykształcenia w sobie wielkich cnót.

Innym typem zła jest zło moralne. Dotyczy w ścisłym sensie tylko człowieka, jego woli i psychiki. Jest ono rezultatem przeciwstawiania się nakazom i zasadom religijnym oraz etyczno-społecznym. Wykroczenie poza przepisy najczęściej powoduje szkody moralne lub fizyczne. Struktura zła moralnego rozpatrywana jest w trzech wymiarach. Po pierwsze, to człowiek jest podmiotem moralności i źródłem swego postępowania. Po drugie, bardzo istotny jest układ rzeczy, który ujmujemy poznawczo. Po trzecie, zachodzi relacja człowieka i rzeczy do pierwszego układu idei, czyli prawa Bożego.

Wolna wola człowieka jest gwarantem unikania braków w życiu moralnym, czyli unikania zła moralnego. Jest nieustannym wyborem konkretnych i prawdziwych dóbr. W dziedzinie synderezy (pramoralnego poznania) i pożądania prawego pojawia się płaszczyzna sądu naturalnego, który wynika z wewnętrznego prawa moralnego (czyli sumienia). On mówi jednostce, że dobro jest pożądane i należy go pożądać, zaś zło wzbudza odrazę i należy go unikać. Jeśli natomiast na tej płaszczyźnie następuje skrzywienie, czy nieprawidłowe funkcjonowanie woli, mamy do czynienia z nieuleczalną chorobą moralną

Dodając do tych rozważań pojęcie zła logicznego, można mieć na myśli stwierdzenie, iż prawdziwość jest wartością logiczną. Sądy prawdziwe są dobrem logicznym, stąd wynika, że sądy fałszywe są złem logicznym. Sądy z kolei , o których tego nie wiemy, są bezwartościowe logicznie. Człowiek jest „słaby i ograniczony poznawczo”, przez co wyraża swoją omylność i nieudolność. Jednak logika zła pozwala domniemywać, że zło można przezwyciężyć jego dualistycznym przeciwieństwem – dobrem, tzn. dobra rzecz, jeśli tylko może, eliminuje zło.