Kurs przygotowawczy dla kandydatów na wychowawców placówek wypoczynku dla dzieci i młodzieży

Spis treści:

Organizacja wypoczynku dzieci i młodzieży: - str 2
- koordynacyjna rola władz oświatowych
- formy wypoczynku
- organizatorzy wypoczynku
- podstawy prawne i obowiązujące przepisy

Organizacja zajęć w placówce wypoczynku: - str 8
- struktura placówki
- rada wychowawców
- grupa jako zespół wychowawczy
- organizacja życia, rozkład dnia
- regulamin uczestnika

Planowanie pracy wychowawczo-opiekuńczej: - str 21
- opracowanie planu wychowawczego grupy
- metody i formy realizacji planów wychowawczych
- dokumentacja wychowawcy

Obowiązki wychowawcy grupy - str 44

Wychowanie fizyczne i sport w placówce wypoczynku: - str 48
- cele i zadania wychowania fizycznego
- masowa nauka pływania
- gry i zabawy ruchowe
- zajęcia z gier zespołowych
- lekkoatletyka
- olimpiady sportowe itp.

Turystyka i krajoznawstwo: str 69
- cele i zadania turystyki i krajoznawstwa w pracy wychowawczej placówek wypoczynku
- organizacja wycieczek
- organizacja biwaków
- gry terenowe itp.

Zajęcia kulturalno-oświatowe: str 83
Cele i zadania zajęć kulturalno-oświatowych:
- organizacja zajęć kulturalno-oświatowych
- elementy kulturalne zajęć w programie dnia
- gry i zabawy świetlicowe
- konkursy, wystawy, dyskusje
- śpiew, muzyka, zabawy ze śpiewem
- organizacja uroczystości, imprez, wieczornic, ognisk
- prowadzenie kroniki

Zajęcia praktyczno-techniczne: str 84
Cele i zadania zajęć praktyczno-technicznych:
- formy i rodzaje zajęć praktyczno-technicznych
- elementy kulturalne zajęć w programie dnia
- prace dekoracyjne i zdobnicze
- indywidualne zainteresowania uczestników
- rozwój zainteresowań uczestników

Prace społecznie użyteczne: str 95
Cele i zadania prac społecznie użytecznych:
- wychowawcze znaczenie prac społecznie użytecznych
- elementy kulturalne zajęć w programie dnia
- prace w zakresie samoobsługi
- prace na rzecz placówki
- prace na rzecz środowiska

Bezpieczeństwo życia i zdrowia uczestników placówek wypoczynku: str 95
- przepisy dotyczące bezpieczeństwa
- przepisy dotyczące zdrowia i higieny w placówce wypoczynku

LITERATURA:

1. TADEUSZ ZAGAJEWSKI " PORADNIK DLA ORGANIZATORÓW WYPOCZYNKU DZIECI I MŁODZIEŻY"

WYD. ATH ŁÓDŹ 1997r.

2. JERZY GRUSZKA " WYCIECZKI, BIWAKI, OBOZY, KOLONIE" WYD.NAUCZYCIELSKIE JELENIA GÓRA

3. STANISŁAW SZYMAŃSKI "WYCIECZKI SZKOLNE DO ZABYTKÓW KULTURY" WSiP WARSZAWA 1990 r.

4. ANDRZEJ SCHIFFERS "VADEMECUM ORGANIZATORA I WIZYTATORA WYPOCZYNKU DZIECI I MŁODZIEŻY"

WYD. WOM CZĘSTOCHOWA 1998 r.

5. TADEUSZ ZAGAJEWSKI „BEZPIECZNY WYPOCZYNEK DZIECI I MŁODZIEŻY” WYD. ATH ŁÓDŹ 1999 r.

6. ARKADIUSZ KURANOWSKI “PRZEWODNIK KIEROWNIKA PLACÓWKI WYPOCZYNKU DLA DZIECI I MŁODZIEŻY SZKOLNEJ WYD. GŁÓWNA KWATERA HARCERZY ZHR + GŁÓWNA KWATERA HARCEREK ZHR W-WA 1998 r.

Organizacja wypoczynku dzieci i młodzieży:

• koordynacyjna rola władz oświatowych

W każdym z 16 województw w kuratoriach oświaty pracują wizytatorzy, którzy koordynują organizacje wypoczynku letniego i zimowego dzieci i młodzieży. Ich pracę wytyczają aktualne przepisy dotyczące organizacji wypoczynku:

Placówka wypoczynku może podjąć działalność po przedstawieniu przez organizatora wypoczynku kuratorowi oświaty właściwemu ze względu na lokalizację placówki:

1) karty kwalifikacyjnej obiektu (nie dotyczy obozów wędrownych oraz form wypoczynku organizowanych poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej),

2) danych dotyczących kwalifikacji pracowników pedagogicznych i kierownika placówki wypoczynku, a także informacji o kwalifikacjach pracowników medycznych przewidzianych do zatrudnienia,

3) informacji na temat formy wypoczynku, liczby turnusów, czasu ich trwania oraz liczby uczestników,

4) programu pracy z dziećmi i młodzieżą,

5) w przypadku obozów wędrownych - przebiegu trasy.

Organizator wypoczynku poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej składa dokumenty, o których mowa w ust. 1 pkt 2-5, kuratorowi oświaty właściwemu ze względu na miejsce siedziby lub zamieszkania organizatora.

Organizator wypoczynku składa dokumenty, o których mowa w ust. 1, nie później niż na 14 dni przed terminem rozpoczęcia działalności placówki wypoczynku.

Kurator oświaty, o którym mowa w ust. 1 i 2, wydaje organizatorowi wypoczynku spełniającemu wymagania określone w ust. 1 zaświadczenie o zgłoszeniu placówki wypoczynku.

Kurator oświaty, o którym mowa w ust. 1, przesyła kuratorowi oświaty właściwemu ze względu na miejsce siedziby lub zamieszkania organizatora wypoczynku informację o zgłoszonych placówkach w terminie 14 dni od dnia zgłoszenia.

Organy prowadzące szkoły lub dyrektorzy szkół upoważnieni przez te organy mogą udostępniać na potrzeby placówek wypoczynku obiekty szkolne oraz urządzenia i tereny.

Zasady i warunki użytkowania obiektów szkolnych oraz urządzeń i terenów ustalane są w formie umowy pomiędzy ich dysponentem a organizatorem wypoczynku.

Placówką wypoczynku kieruje nauczyciel, czynny instruktor harcerski od stopnia podharcmistrza włącznie lub inna osoba, posiadająca co najmniej trzyletni staż pracy opiekuńczo-wychowawczej lub dydaktyczno-wychowawczej, spełniająca warunki określone w § 12 ust. 2. Przepis § 12 ust. 3 stosuje się odpowiednio.

Nauczyciel, czynny instruktor harcerski lub inna osoba, muszą posiadać zaświadczenie o ukończeniu kursu dla kierowników placówek wypoczynku obejmującego program stanowiący załącznik nr 3 do rozporządzenia.

Obowiązek posiadania zaświadczenia nie dotyczy osób zajmujących stanowiska kierownicze w publicznych szkołach i placówkach.

W placówkach wypoczynku wychowawcami mogą być:

1) nauczyciele,

2) studenci szkół wyższych kierunków i specjalności, których program obejmuje przygotowanie pedagogiczne, po odbyciu odpowiedniego przeszkolenia,

3) słuchacze kolegiów nauczycielskich i nauczycielskich kolegiów językowych, po odbyciu odpowiedniego przeszkolenia,

4) osoby posiadające zaświadczenia o ukończeniu kursu dla wychowawców kolonijnych, obejmującego program określony w załączniku nr 4 do rozporządzenia,

5) instruktorzy harcerscy od stopnia przewodnika włącznie,

6) przodownicy turystyki kwalifikowanej oraz instruktorzy Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego,

7) trenerzy i instruktorzy sportowi.

Osoby wyżej wymienione podejmujące pracę wychowawcy w placówkach wypoczynku, powinny spełniać następujące warunki:

1) mieć ukończone 18 lat życia,

2) posiadać co najmniej średnie wykształcenie, z zastrzeżeniem ust. 3,

3) posiadać odpowiednie warunki zdrowotne, potwierdzone zaświadczeniem lekarskim,

4) posiadać predyspozycje do pracy wychowawczej z dziećmi i młodzieżą.

Warunek określony w pkt 2 nie dotyczy instruktorów harcerskich pełniących funkcję wychowawcy w placówkach wypoczynku prowadzonych przez organizacje harcerskie.

W razie stwierdzenia prowadzenia placówki wypoczynku niezgodnie z obowiązującymi przepisami, a w szczególności stwierdzenia warunków zagrażających zdrowiu lub bezpieczeństwu uczestników placówki, organ sprawujący nadzór nad placówką może zawiesić funkcjonowanie placówki lub - w przypadku otrzymania wniosku odpowiedniego organu - zlikwidować placówkę. W tym przypadku organizator wypoczynku jest obowiązany przenieść uczestników do innego obiektu, spełniającego warunki wymagane odrębnymi przepisami, lub zapewnić uczestnikom niezwłoczny powrót do miejsca zamieszkania.

Organ sprawujący nadzór nad placówką wypoczynku zawiadamia o zawieszeniu funkcjonowania lub likwidacji placówki kuratora oświaty właściwego ze względu na miejsce siedziby lub zamieszkania organizatora wypoczynku.

Wizytatorzy oprócz kontroli składanych przez organizatorów dokumentów w czasie wakacji czy ferii zimowych wizytują - kontrolują placówki wypoczynku a także są odpowiedzialni za organizacje wypoczynku dla rodzin najuboższych.

• formy wypoczynku

Wypoczynek może być organizowany w formach wypoczynku wyjazdowego (np. kolonie, obozy, zimowiska) i formach wypoczynku w miejscu zamieszkania (np. półkolonie, wczasy w mieście), zwanych dalej „placówkami wypoczynku”.

• organizatorzy wypoczynku

Organizator wypoczynku zobowiązany jest zapewnić uczestnikom wypoczynku bezpieczne i higieniczne warunki w czasie ich pobytu w placówce.

Organizatorzy wypoczynku dla dzieci i młodzieży szkolnej są obowiązani do zapewnienia bezpiecznych warunków wypoczynku i właściwej opieki wychowawczej. Organizatorzy wypoczynku są również obowiązani zatrudniać odpowiednio przygotowaną kadrę pedagogiczną.

Organizatorzy wypoczynku zobowiązani są do zapewnienia programu pobytu uczestnikom formy wypoczynku także właściwej opieki medycznej.

Organizatorami wypoczynku mogą być szkoły i placówki, osoby prawne i fizyczne, a także jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.

Pierwszeństwo w korzystaniu z różnych form wypoczynku, finansowanych z budżetu państwa, mają dzieci:

1) będące sierotami, wychowankowie domów dziecka oraz innych placówek opiekuńczo-wychowawczych, a także rodzin zastępczych,

2) z rodzin wielodzietnych, żyjących w trudnych warunkach materialnych,

3) z zaburzeniami somatycznymi potwierdzonymi zaświadczeniem lekarskim i zamieszkujące w środowisku ekologicznie zagrożonym.

Obiekt przeznaczony na placówkę wypoczynku musi spełniać wymogi dotyczące bezpieczeństwa i higieny określone odrębnymi przepisami, a w przypadku organizacji wypoczynku dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej obiekt musi być ponadto dostosowany do potrzeb wynikających z rodzaju i stopnia niepełnosprawności uczestników wypoczynku.

Żywienie uczestników wypoczynku powinno odbywać się zgodnie z zasadami higieny oraz racjonalnego żywienia określonymi w odrębnych przepisach.

Zasady organizowania opieki medycznej nad uczestnikami wypoczynku określają odrębne przepisy.

Uczestnicy przyjmowani są do placówek wypoczynku, organizowanych w formie wyjazdowej, na podstawie karty kwalifikacyjnej.

• podstawy prawne i obowiązujące przepisy

ZBIÓR AKTÓW PRAWNYCH DOTYCZĄCYCH ORGANIZACJI WYPOCZYNKU DZIECI I MŁODZIEŻY SZKOLNEJ

1. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. Tekst jednolity:

(Dz. U. z 1996 r. Nr 67 poz. 329 z późn. zmianami).

2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 stycznia 1997 r.

w sprawie warunków, jakie muszą spełniać organizatorzy wypoczynku dla dzieci i młodzieży szkolnej, a także zasad jego organizowania i nadzorowania. (Dz. U. z 1997 r. Nr 12, poz. 67 z późn. zmianami).

3. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. (Dz. U. z 2003 r. Nr 6, poz. 69).

4. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 maja 1997 r. w sprawie określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne.(Dz. U. Z 1997 r. Nr 57, poz. 358) .

5. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 29 grudnia 1995 r.zmieniające rozporządzenie w sprawie zakresu, organizacji oraz form opieki zdrowotnej nad uczniami.(Dz. U. z 1996 r. Nr 4, poz. 31) .

6. Ustawa z dnia 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia (Dz. U. Z 2003 r.Nr 45, poz. 391) .

7. Zarządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 lipca 1992 r. w sprawie

warunków zapewniania prawa wykonywania praktyk religijnych dzieciom

i młodzieży przebywającym w zakładach wychowawczych i opiekuńczych

oraz na obozach i koloniach. (Mon. Pol. z 1992 r. Nr 25, poz. 181).

8. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki. (Dz.U. z 2001 r.Nr 135 poz.1516)

9. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (Dz.U.z 1997 r. Nr 133 poz.884)

10. Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. z 1997 r. Nr 98 poz. 602)

11. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 listopada 2001 r. w sprawie uprawiania alpinizmu (Dz.U. z 2001 r. Nr 145 poz.1624)

12. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 września 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad i warunków działalności w dziedzinie rekreacji ruchowej (Dz.U. z 2001 r. Nr 101 poz.1095)

13. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2001 r. w sprawie przewodników turystycznych i pilotów wycieczek (Dz.U. z 2001 r. Nr 72 poz.752)

14. Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy o ochronie przeciwpożarowej.(Dz. U. z 1997 r. Nr 111, poz. 725)

15. Obwieszczenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 22 lipca 2002 r.w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o ochronie przeciwpożarowej.(Dz. U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1229)

16. Ustawa o Państwowej Inspekcji Sanitarnej z dnia 14 marca 1985 r. (Tekst jednolity Dz.U. z 1998 r. Nr 90, poz. 575 z późn. zm.)

17. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. (Dz.U. z 2002 r. Nr 75, poz. 690 z późn. zm.)

18. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach (Dz.U. z 2001 r. Nr 126, poz. 1384)

19. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia (Tekst jednolity Dz.U. z 2001 r. Nr 63, poz. 634 z późn. zm.)

20. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 r. w sprawie wymagań dotyczących jakości wody do spożycia przez ludzi (Dz.U. z 2002 r. Nr 203, poz. 1718)

21. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 grudnia 2002 r. w sprawie badań lekarskich do celów sanitarno-epidemiologicznych (Dz.U. z 2002 r. Nr. 234, poz. 1975)

22. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wymagań higieniczno-sanitarnych zakładów i wymagań dotyczących higieny w procesie produkcji i w obrocie artykułami oraz materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z tymi artykułami. (Dz.U. z 2002 r. Nr234, poz. 1979)

23. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu i metod wewnętrznej kontroli jakości zdrowotnej żywności i przestrzegania zasad higieny w procesie produkcji w zakładach produkujących lub wprowadzających żywność do obrotu (Dz.U. z 2003 r. Nr 6, poz. 77)

24. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wymagań sanitarnych dotyczących środków transportu żywności, substancji pomagających w przetwarzaniu, dozwolonych substancji dodatkowych i innych składników żywności (Dz.U. z 2003 r. Nr 21, poz. 179)

25. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 grudnia 2002 r. w sprawie kwalifikacji w zakresie przestrzegania zasad higieny w procesie produkcji lub w obrocie żywnością (Dz.U. z 2003 r. Nr 27, poz. 233)

26. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie pobierania i przechowywania próbek żywności przez zakłady żywienia zbiorowego (Dz.U. z 2003 r. Nr 27, poz. 238)

Organizacja zajęć w placówce wypoczynku:

• struktura placówki

Placówką wypoczynku kieruje zgodnie z obowiązującymi przepisami jednoosobowo kierownik, który do pomocy ma personel pedagogiczny, administracyjno – biurowy i obsługowy. Kierownik placówki wypoczynku zapewnia uczestnikom i personelowi właściwa opiekę i bezpieczeństwo, przestrzega prawidłowych zasad współżycia, tworząc międzyludzkie więzi, ograniczając w sposób zasadniczy możliwość występowania konfliktów.

Postawa, życzliwość, lojalność wobec personelu, troska o podopiecznych, obiekt, sprzęt i urządzenia – to podstawa sukcesu w pracy w placówce wypoczynku dzieci i młodzieży.

Dlatego obowiązki kierownika placówki wypoczynku należy powierzać osobom mającym doświadczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą, rozumiejących ich problemy, osobom o nieskazitelnej opinii moralnej.

Do obowiązków kierownika placówki wypoczynku należy w szczególności:

1) kierowanie placówką wypoczynku zgodnie z obowiązującymi przepisami,

2) opracowywanie planu pracy oraz rozkładu dnia placówki wypoczynku i kontrola ich realizacji,

3) ustalenie i przydzielenie szczegółowego zakresu czynności poszczególnym pracownikom,

4) kontrola wykonywania obowiązków przez pracowników,

5) zapewnienie uczestnikom placówki wypoczynku właściwej opieki i warunków bezpieczeństwa od momentu przejęcia ich od rodziców (prawnych opiekunów) do czasu ponownego przekazania rodzicom (prawnym opiekunom),

6) zapewnienie odpowiednich warunków zdrowotnych w placówce wypoczynku zgodnie z obowiązującymi przepisami w zakresie stanu sanitarnego pomieszczeń i otoczenia,

7) na wniosek rodziców (prawnych opiekunów) informowanie o zachowaniu dzieci i młodzieży oraz ich stanie zdrowia,

8) nadzór nad przestrzeganiem zasad racjonalnego żywienia.

Kierownik lub przynajmniej jeden z wychowawców placówki wypoczynku organizowanej poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej powinien znać język obcy w stopniu umożliwiającym porozumienie się w kraju docelowym.

ZAKRES OBOWIĄZKÓW, ODPOWIEDZIALNOŚCI I UPRAWNIEŃ KIEROWNIKA KOLONII / ZIMOWISKA

Do obowiązków kierownika należy:

1. czuwanie nad zdrowiem, życiem i bezpieczeństwem uczestników kolonii,

2. zapoznanie wychowawców i innych pracowników placówki z obowiązującymi zarządzeniami, instrukcjami i wytycznymi władz oświatowych, bezpieczeństwa i higieny pracy;

3. ustalenie - wspólnie z radą pedagogiczną - instrukcji wewnętrznych, które w warunkach danej placówki są niezbędne do utrzymania wymaganego stanu bezpieczeństwa i higieny.

4. kierowanie prawidłowym pod względem organizacyjnym i wychowawczym biegiem życia na kolonii, a w szczególności: układanie planów zajęć, ustalanie zakresu pracy i obowiązków wychowawców i pozostałego personelu oraz kontrola ich pracy, ustalanie wytycznych, dotyczących imprez okolicznościowych, prac świetlicowych, wycieczek, form nawiązania i utrzymania kontaktu z ludnością, wgląd w kulturę życia codziennego, wytyczne i kontrola w zakresie stosowania środków wychowawczych;

5. nadzorowanie działalności personelu placówki w czasie zajęć w zakresie stosowania zasad higieny i bezpieczeństwa w placówce;

6. ustalanie i zatwierdzanie terminarzy i harmonogramów prac, dyżurów, zastępstw, imprez, przewodniczenie na odprawach personelu kolonijnego, współpraca z lekarzem, nadzór i kontrola ogólnej pracy w zakresie higieny;

7. kontrola stanu obiektu - w tym całego terenu placówki;

8. wydawanie dyspozycji w sprawach gospodarczych, dysponowanie środkami pieniężnymi określonymi w budżecie. Odpowiedzialność za całokształt gospodarki finansowej, inwentarz i wyposażenie.

9. składanie wszelkich sprawozdań jednostce organizującej kolonię. Udzielanie informacji i wyjaśnień organom przeprowadzającym kontrolę;

10. podjęcie niezbędnych kroków w razie nieszczęśliwego wypadku, a przede wszystkim niezwłoczne zapewnienie poszkodowanemu pomocy i opieki, powiadomienie o wypadku rodziny poszkodowanego lub opiekuna, organizatora placówki i kuratora oświaty właściwego dla siedziby placówki.

1. analizowanie ( na posiedzeniu rady pedagogicznej placówki i przy współudziale komisji) wypadków uczestników lub pracowników, w celu ustalenia przyczyn i stosowania skutecznych sposobów zapobiegania podobnym wypadkom w przyszłości.

Należy pamiętać o tym że:

` Na koloniach obowiązuje zasada jednoosobowego kierownictwa i odpowiedzialności za podjęte decyzje. Wskazane jest jednak, aby trudne decyzje wychowawcze omawiane były na forum rady pedagogicznej.

Zakres odpowiedzialności oraz podstawowe uprawnienia kierownika kolonii/zimowiska

1. Kierownik kolonii/zimowiska podlega służbowo organizatorowi

tj. ...............................................................................................który także sprawuje nadzór nad całością funkcjonowania placówki (w oparciu o art. 22 KP).

1. Kierownik współpracuje z organizatorem w należytym przygotowaniu placówki do jej uruchomienia.

2. Przyjmuje i zdaje protokołem zdawczo-odbiorczym ośrodek wraz z wyposażeniem, ( odpowiada materialnie za powierzone mienie).

II. Kierownik kolonii/zimowiska jest bezpośrednim przełożonym wszystkich osób zatrudnionych w ośrodku.

1. W porozumieniu z organizatorem, Kierownik zgodnie z Art. 52 §1 KP ma prawo rozwiązać umowę o pracę z pracownikiem, który nie wywiązuje się ze swoich obowiązków

2. Ustala w oparciu o Art. 94 KP p. 1, 2, 2b, 4; zakres obowiązków i odpowiedzialności pracowników gospodarczych, nadzoruje i kontroluje pracę całego personelu zatrudnionego w ośrodku.

3. Zapoznaje personel z jego obowiązkami, ustala zakres odpowiedzialności poszczególnych osób za sprzęt i jego należyte wykorzystanie.

4. Prowadzi odprawy z personelem według uznania i potrzeby

5. Załatwia sprawy meldunkowe osób dorosłych i dzieci przebywających w ośrodku

6. Sprawdza karty kwalifikacyjne dzieci i pracownicze książeczki zdrowia podległego personelu w odniesieniu do stanu zdrowia (wskazań i przeciwwskazań lekarza).

7. Sporządza indywidualne opinie z pracy wychowawców zatrudnionych na kolonii/zimowisku.

III. Odpowiada za prawidłową organizację życia na kolonii/zimowisku zgodnie z wytycznymi organizatora

1. Odpowiada za poziom pracy dydaktyczno-wychowawczej i kulturalno-rozrywkowej.

2. Opracowuje ramowy plan pracy i czuwa nad jego realizacją.

IV. Odpowiada za bezpieczeństwo dzieci od momentu zbiórki wyjazdowej do przejęcia dzieci przez rodziców po zakończeniu turnusu.

1. Czuwa nad zdrowiem, życiem i bezpieczeństwem uczestników kolonii/zimowiska, a także odpowiada za zaznajomienie dzieci i podległego personelu z zasadami i przepisami bhp, prowadząc w tym zakresie nadzór i kontrolę.

2. Przestrzega i stosuje się do ogólnie obowiązujących przepisów w zakresie bezpieczeństwa przeciwpożarowego.

3. Niezwłocznie powiadamia organizatora kolonii/zimowiska o zaistnieniu okoliczności zagrażających zdrowiu lub życiu dzieci i personelu.

V. Kierownik kolonii/zimowiska odpowiada za:

1. Prawidłowe żywienie dzieci.

2. Prawidłowe i racjonalne wykorzystanie sprzętu, urządzeń i pomieszczeń.

3. Prawidłowe prowadzenie dokumentacji i rozliczeń finansowych wg. obowiązujących wzorów i przepisów.

4. Prawidłowe i terminowe regulowanie wszelkich zobowiązań finansowych i materialnych oraz dokonanie rozliczeń finansowych na rzecz Organizatora kolonii/zimowiska w podanym przez niego terminie.

5. Prawidłowe wykorzystanie środków finansowych przydzielonych na prowadzenie kolonii/zimowiska.

VI. Kierownik kolonii/zimowiska zobowiązany jest do przestrzegania zasady oszczędnego gospodarowania materiałami i środkami finansowymi przeznaczonymi do prowadzenia kolonii/zimowiska.

VII. Opracowuje i składa Organizatorowi sprawozdanie opisowe z przebiegu turnusu oraz sprawozdanie statystyczno-finansowe.

VIII. Protokolarnie przekazuje Organizatorowi obiekt kolonijny/zimowiskowy.

1. Ponosi pełną odpowiedzialność materialną za braki powstałe w czasie trwania kolonii/zimowiska.

IX. Kierownik kolonii/zimowiska prowadzi książkę finansową przychodów i rozchodów gotówki, w oparciu o otrzymaną dokumentację.

X. Książka finansowa wraz z dokumentami musi być przedłożona Organizatorowi kolonii/zimowiska nie później niż 7 dni od daty zakończenia turnusu. Do rozliczenia musi być załączone oświadczenie intendenta i kierownika, że kolonia/zimowisko nie posiada żadnych zobowiązań finansowych

XI. Stan żywności zakupionej podczas turnusu winien być uzgodniony z kartoteką ilościowo-wartościową prowadzoną przez magazyniera względnie intendenta.

XII. Kierownik kolonii/zimowiska po zakończonej akcji letniej lub zimowej przekazuje w formie pisemnej Organizatorowi swoje propozycje odnośnie prac remontowych i ewentualnego wyposażenia w niezbędne materiały, które przyczynią się do polepszenia warunków pobytu dzieci w danym obiekcie kolonijnym w roku następnym.

__________________dnia ____________

Przyjąłem do wiadomości i ścisłego przestrzegania

__________________________ ___________________

podpis osoby przyjmującej podpis kierownika

OBOWIĄZKI LEKARZA NA KOLONIACH I OBOZACH

Do obowiązków lekarza placówki wczasów dla dzieci i młodzieży należy w szczególności:

1. Zapoznanie się ze stanem zdrowia uczestników placówki wczasów na podstawie kart zdrowia,

2. Sprawdzenie dokumentacji dotyczącej kwalifikacji zdrowotnej personelu. Skierowanie na badanie osób nie posiadających aktualnej książeczki zdrowia,

3. Dokonanie wstępnego przeglądu personelu, dzieci i młodzieży w celu odizolowania przypadków chorobowych,

4. Sprawdzanie stanu sanitarnego obiektu, otoczenia i wszystkich urządzeń higieniczno sanitarnych , zaopatrzenia w wodę , bloku żywieniowego, zaplecza gospodarczego i innych.,

5. Ustalenie planu pracy dla siebie i pielęgniarki (higienistki)

6. Udzielanie pomocy lekarskiej uczestnikom i personelowi, ordynowanie leków, zabiegów, diety, decydowanie o potrzebie skierowania do szpitala lub umieszczenia chorego w izolatce,

7. Spowodowanie zapewnienia chorym w izolatce właściwej opieki,

8. Informowanie kierownika placówki o stanie zdrowia chorych w izolatce i szpitalu, aby ten mógł z kolei przekazać rzetelną informację rodzicom,

9. Zatwierdzenie ramowego regulaminu dnia i porządku zajęć na koloniach/obozach, czuwanie nad higienicznym trybem życia uczestników,

10. Nawiązanie ścisłej współpracy z kierownikiem i personelem wychowawczym i udział w naradach pedagogicznych,

11. Kierowanie i nadzorowanie pracy pielęgniarki (higienistki).

12. Współdziałanie z kierownikiem placówki w wykonaniu zarządzeń poinspekcyjnych wydanych przez organy służby zdrowia, czy sanitarne,

13. Nawiązanie kontaktów z wydziałem zdrowia i opieki społecznej oraz miejscowymi zakładami służby zdrowia (apteka, szpital, przychodnia obwodowa, stacja sanitarno-epidemiologiczna)

14. Uzyskanie w wydziale zdrowia i opieki społecznej adresów aptek, w których można zaopatrzyć się w surowice (np. surowica przeciw jadowi żmii, wściekliźnie),

15. Prowadzenie dokumentacji opieki lekarsko-higienicznej nad uczestnikami placówki wczasów zgodnie z wymogami.

16. Wpisanie do kart kwalifikacyjnych orzeczenia o stanie zdrowia dzieci w czasie pobytu dziecka w placówce kolonijnej,

17. O ile na placówce wczasów nie jest zatrudniona higienistka, do obowiązków lekarza należy ponadto:

- nadzór nad higieną osobistą uczestników,

- bieżący nadzór sanitarny obiektu,

- bieżący nadzór nad żywieniem, układaniem jadłospisu.

OBOWIĄZKI PIELĘGNIARKI (HIGIENISTKI) NA KOLONIACH I OBOZACH

A. Przed rozpoczęciem turnusu do obowiązku higienistki (pielęgniarki) należy:

1. wzięcie udziału w zebraniu przedwyjazdowym rodziców, zanotowanie ewentualnych uwag odnośnie stanu zdrowia niektórych uczestników,

2. przygotowanie podręcznej apteczki podróżnej, i na czas trwania turnusu

3. otoczenie opieką dzieci (młodzieży) w czasie podróży,

B. Bezpośrednio po przybyciu na placówkę do obowiązku higienistki należy:

1. niezwłocznie po przyjeździe do ośrodka dokonanie przeglądu higienicznego dzieci (młodzieży),

2. urządzenie izolatki, gabinetu lekarskiego, ewentualne uzupełnienie apteczki,

3. udział we wstępnym przeglądzie lekarskim uczestników i personelu placówki,

4. sprawdzenie stanu sanitarnego obiektu, otoczenia, urządzeń higienicznych, zaopatrzenia w wodę i bloku żywieniowego,

C. W czasie trwania turnusu do obowiązków higienistki należy:

1. codzienne sprawdzanie czystości pomieszczeń i otoczenia, a w szczególności: kuchni, magazynów żywnościowych, sypialni oraz urządzeń sanitarno higienicznych - ubikacji, łazienek, śmietników,

2. codzienne sprawdzanie higieny osobistej (szczególnie uczestników zaniedbanych pod względem higienicznym) oraz okresowe przeglądy czystości wszystkich dzieci,

3. nadzór - przy współudziale wychowawców - nad myciem dzieci, zwłaszcza codziennym myciem zębów i nóg, myciem rąk przed każdym posiłkiem oraz kąpielą,

4. dopilnowanie higieny osobistej dziewcząt w okresie miesiączki i spowodowanie zorganizowania dla nich kącika higieny osobistej,

5. przeprowadzenie odwszawiania w razie stwierdzenia wszawicy,

6. nadzór higieniczny nad realizacją regulaminu dnia dla uczestników

7. zwrócenie uwagi na dzieci moczące się w nocy,

8. branie udziału w wycieczkach dzieci (młodzieży),

9. obserwowanie dzieci w czasie gier ruchowych, ćwiczeń fizycznych itp.,

10. asystowanie przy plażowaniu i kąpieli dzieci (młodzieży),

11. branie udziału w układaniu jadłospisu,

12. śledzenie higieny żywienia (zalecone diety), zmywanie i czystość naczyń, codzienna kontrola gotowanej wody do picia ew. innych napojów przechowywanych w specjalnych naczyniach, (kontrola przechowywania przez kuchnię próbek żywności),

13. otoczenie opieką chorych w izolatce,

- wykonywanie zleceń lekarskich,

- dbanie o łóżko i naczynia chorego,

- wykonywanie czynności pielęgniarskich,

- pomoc w myciu chorych, karmieniu i kontrolowaniu diet,

- niedopuszczanie do izolatki dzieci zdrowych (niekontrolowanie odwiedziny chorych itp.)

14. konwojowanie chorych dzieci (młodzieży) do lekarza, szpitala

15. odwiedzanie chorych w szpitalu, informowanie się o stanie ich zdrowia i przekazywanie tych wiadomości kierownikowi placówki i lekarzowi,

16. nadzór nad czystością personelu zatrudnionego w kuchni (fartuchy ochronne, chustki na głowę, czystość paznokci i rąk itp.),

17. składanie codziennego raportu lekarzowi placówki i kierownikowi o stanie zdrowia uczestników oraz o wszystkich uchybieniach i higienie otoczenia,

18. branie udziału w opracowaniu wytycznych do regulaminu dnia i rozkładu zajęć,

19. przypominanie dzieciom i młodzieży o higienie osobistej,

20. prowadzenie z personelem i uczestnikami pogadanek mobilizujących do utrzymania odpowiedniego poziomu higieny, zorganizowanie współzawodnictwa poszczególnych grup w utrzymaniu czystości,

21. prowadzenie dokumentacji zdrowotnej placówki zgodnie z wytycznymi.

D. Po zakończeniu turnusu do obowiązków higienistki, pielęgniarki należy:

1. przekazanie po zakończeniu turnusu kierownikowi lub organizatorowi placówki wczasów wszelkiej dokumentacji w zakresie zdrowia i higieny uczestników placówki wczasów

2. otoczenie opieką dzieci (młodzieży) w podróży powrotnej

3. udzielenie opiece domowej informacji o stanie zdrowia dzieci (młodzieży)

Pan/Pani ............................................................................................

zam. ...................................................................................................

nr dowodu osobistego .........................................................................

................................

Podpis

• rada wychowawców

• grupa jako zespół wychowawczy

Liczba uczestników wypoczynku pozostających pod opieką jednego wychowawcy nie może przekraczać 20 osób, z zastrzeżeniem jeżeli przepisy w sprawie ogólnych warunków bezpieczeństwa i higieny nie stanowią inaczej.

W przypadku dzieci do 10 roku życia liczba uczestników pozostających pod opieką jednego wychowawcy nie może przekraczać 15 osób.

Liczba uczestników wypoczynku pozostających pod opieką jednego wychowawcy ulega zmniejszeniu, jeżeli uczestnikami są dzieci i młodzież niepełnosprawna wymagająca stałej opieki lub pomocy. Zmniejszenie liczby uczestników następuje w zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności.

Programowanie pracy grupy

Wypoczynek oprócz zapewnienia uczestnikom racjonalnego wypoczynku ma również swoje zadania i wartości wychowawcze. Stwarza duże możliwości oddziaływania wychowawczego. Możliwości te jednak nie są w pełni wykorzystywane. Do niektórych placówek wkrada się nuda, obserwuje się rozluźnienie opieki wychowawczej i programu zajęć, dezorganizacje życia i różnego rodzaju wybryki ze strony uczestników. Przyczyną tego jest najczęściej zła organizacja pobytu, brak aktywnego uczestnictwa w zajęciach samych wychowanków.

Celem uniknięcia podobnych niedociągnięć należy w trakcie opracowywania planu pracy grupy uwzględnić następujące zadania:

1. WZMOCNIENIE ZDROWIA

1. Prowadzenie w możliwie największym zakresie zajęć ruchowych i sportowych.

2. Stosowanie rodzaju i tempa zajęć w zależności od wieku, płci, rozwoju fizycznego i stanu zdrowia dziecka.

3. Możliwie najczęstsze przebywanie dzieci na świeżym powietrzu, stopniowe hartowanie ciała, kąpiele słoneczne i wodne. W czasie pobytu nad woda – nie dopuszczać do bezmyślnego, trwającego nieraz całymi godzinami plażowania.

4. Zapewnienie dzieciom dostatecznej ilości czasu na sen i odpoczynek.

5. Stworzenie warunków pełnej regeneracji systemu nerwowego dzieci przez:

• pozostawienie pewnej ilości czasu na zajścia własne indywidualne, bądź w małych zespołach

• ograniczenie do minimum głośnych sygnałów dźwiękowych

• wyeliminowanie z życia placówki krzyków, hałasów, stale grającego radia itp.

• przestrzeganie całkowitej ciszy w placówce podczas snu uczestników.

2. WYRABIANIE NAWYKÓW HIGIENY OSOBISTEJ

1. Dopilnowanie codziennego, starannego mycia się uczestników rano i wieczorem.

2. Przestrzeganie mycia rak przed posiłkami.

3. Dopilnowanie, aby dzieci używały nocnej bielizny.

4. Systematyczne przeglądy bielizny dzieci, dopilnowanie jej zmiany.

5. Organizowanie co tydzień „generalnych porządków” – dokładne sprzątanie sal, trzepanie koców, pranie brudnych rzeczy osobistych.

6. Organizowanie konkursów czystości.

3. KSZTAŁTOWANIE ZASAD KULTURALNEGO WSPÓŁŻYCIA

1. Zorganizowanie w pierwszych dniach pobytu zajęć umożliwiających bliższe poznanie się dzieci.

2. Wytworzenie w grupie dobrej atmosfery wychowawczej. Nazwanie grupy, piosenka grupy, hasło, okrzyk itp.

3. Świadczenie wzajemnych dobrych usług w grupie i między grupami – pomoc najmłodszym, przygotowanie drobnych upominków czy niespodzianek itp.

4. Pamiętanie i obchodzenie w grupie imienin i urodzin.

5. Przestrzeganie i utrwalanie u dzieci form grzecznościowych tak w stosunku do dorosłych, jak i rówieśników – dobry przykład ze strony personelu, taktowne i kulturalne odnoszenie się do siebie i do dzieci.

6. Utrzymywanie kontaktów ze środowiskiem – organizowanie wspólnych przedsięwzięć, zapraszanie na uroczystości organizowane przez placówkę.

4. POBUDZANIE POCZUCIA PIEKNA, WRAŻLIWOSCI ESTETYCZNEJ

1. Wskazywanie podczas wycieczek na to wszystko, co przemawia do uczuć i wyobraźni dziecka, zwracać uwagę na piękno przyrody, historie, zabytki itp.

2. Dla pogłębienia przeżyć ze stałego obcowania z przyrodą wykorzystanie odpowiedniej piosenki, gawędy, wiersza itp. Przy zwiedzaniu zabytków – czuwanie nad właściwym zachowaniem się uczestników.

3. Dobierać program uroczystości i ogniska pod kątem nie tylko treści, ale i piękna języka (wykluczać „skecze” o wulgarnej i bezwartościowej formie).

4. Uwypuklenie roli dobrej piosenki, muzyki, filmu. Dbanie o estetykę przy urządzaniu, zdobieniu pomieszczeń, unikanie nadmiaru dekoracji o wątpliwej wartości artystycznej.

5. Zwracanie uwagi na schludność w wyglądzie zewnętrznym uczestników kolonii i obozu.

5. SAMOOBSŁUGA I PRACE SPOŁECZNIE UŻYTECZNE.

1. Prace fizyczne i inne z zakresu samoobsługi:

• codzienne sprzątanie sypialni, podawanie do stołu, sprzątanie jadalni po posiłkach,

• doraźna pomoc w kuchni, pomoc najmłodszym uczestnikom koloni przy słaniu łóżek, ubieraniu itp.

• prace związane z urządzaniem wnętrz i otoczenia,

• pełnienie dyżurów

2. Prace społecznie użyteczne dla środowiska:

• porządkowanie otoczenia kolonii, obozu,, zieleńców, parków, placów zabaw itp.

• pielęgnowanie i ochrona lasu itp.

• organizacja życia, rozkład dnia

Każdego roku organizuje się wakacyjny wypoczynek dla tysięcy dzieci i młodzieży. Wypoczynek ten ma charakter zorganizowany, gdyż dzieci i młodzież przebywają na koloniach i obozach pod opieką wykwalifikowanego personelu pedagogicznego. Z tej racji można placówkom wypoczynku stawiać określone wymagania, aby pobyt w nich służył nie tylko regeneracji sił i poprawie kondycji uczestników, ale równocześnie intensyfikacji oddziaływań wychowawczych.

Czas trwania turnusu umożliwia wychowawcy poznanie swoich podopiecznych, a stałe, odbywające się w różnorodnych warunkach i sytuacjach oddziaływanie może przynieść poważne efekty wychowawcze.

Z doświadczeń najlepszych kolonii wynika, że najbardziej wartościowym wychowawczo, a zarazem najbardziej atrakcyjnym dla samych dzieci i młodzieży jest wypoczynek czynny. A więc taka różnorodność, bogactwo i wszechstronność programu i pracy placówek, aby każdy z jej uczestników mógł zaspokoić swoje potrzeby psychiczne i społeczne, zdobyć nowe wiadomości i umiejętności, wykazać się różnymi uzdolnieniami i zainteresowaniami, nabyć większej zaradności życiowej, uczyć się współdziałać z innymi.

Najważniejszym zadaniem placówki wypoczynku jest stworzenie dzieciom i młodzieży warunków do regeneracji sił po trudach całorocznej nauki, aby mogli w lepszej kondycji fizycznej, psychicznej i zdrowotnej rozpocząć nowy rok szkolny.

Odpoczynek wakacyjny, mający charakter czynny, będzie wówczas rzeczywiście efektywny:

- jeżeli dziecko nawet na okres jednego turnusu zmieni środowisko, w którym przebywało przez cały rok;

- będzie miało zapewnione właściwe kalorycznie i witaminowo pożywienie;

- będzie uczestniczyć aktywnie w systematycznie organizowanych zajęciach wychowania fizycznego, sportowych i turystycznych;

- zmieni dotychczasowy tryb życia i porządek dnia na bardziej swobodny, nie skrępowany i zróżnicowany programowo;

- stykać się będzie z sytuacjami nie wywołującymi szkodliwych napięć nerwowych, natomiast dostarczającymi przeżyć emocjonalnych sprzyjających odprężeniu psychicznemu i wzrostowi poczucia wiary w swoje siły i możliwości;

- otoczone będzie opieką wychowawców pełnych serdeczności, życzliwości i zrozumienia dla jego potrzeb i zainteresowań.

Pobyt w placówce wypoczynku powinien więc sprzyjać rozwojowi umysłowemu dzieci i młodzieży, doskonaleniu przez nich umiejętności samodzielnej pracy, dostarczać im nowego zasobu wiedzy, rozbudzać różnorodne zainteresowania i zamiłowania.

Okazją do tego będą wszystkie zajęcia programowe organizowane przez wychowawców lub wynikające z inicjatywy samych uczestników.

A więc różnego typu konkursy, turnieje, quizy, zawody, w czasie których wychowankowie wykazywać się będą mogli posiadaną wiedzą i umiejętnościami, a system dobrowolnego współzawodnictwa zachęci ich do samodzielnego zdobywania nowych wiadomości i umiejętności.

Zajęcia takie dają możliwość wyrównywania poziomów umysłowych i kulturowych między dziećmi, zachęcają je do rozwijania aktywności, nie obciążonej szkolnymi obawami o stopień w dziedzinie ich rzeczywistych zainteresowań.

Placówka wypoczynku powinna być środowiskiem sprzyjającym wszechstronnemu działaniu jej uczestników, gdyż w jednym czasie i miejscu łączy ona ze sobą te wszystkie sytuacje, z którymi dziecko w ciągu roku szkolnego styka się oddzielnie: w domu, w szkole, na podwórku.

Dobra organizacja placówki wypoczynku stwarza doskonałą okazję do przyjęcia i stosowania identycznych zasad wychowawczych i metod oddziaływania wobec wszystkich uczestników. Może to przynieść poważne efekty wychowawcze, trudne do osiągnięcia w ciągu roku szkolnego, kiedy to uczeń podlega różnorodnym wpływom, a wpływy te nie zawsze uzupełniają się, lecz często krzyżują się i niwelują wzajemnie.

Uczestnik placówki z polecenia wychowawcy lub z własnej chęci może podejmować różnorodne zadania - sam i wspólnie ze swoją grupą - związane z:

- zapewnieniem sobie odpowiednich warunków egzystencji (urządzanie pomieszczeń sypialnych, utrzymywanie w nich porządku, pomoc w wydawaniu posiłków, zakupach itd.),

- zdobywaniem w sposób praktyczny nowych wiadomości i umiejętności (w czasie obowiązkowych zajęć programowych, wspólnych dla wszystkich uczestników),

- organizowaniem wolnego czasu - odpoczynku i rozrywki (a więc zajęć, w których uczestnictwo jest dobrowolne, zgodne z indywidualnymi zainteresowaniami).

W placówce wypoczynku istnieją warunki do stworzenia wielu sytuacji, w których uczestnicy mogą pełnić różnorodne role społeczne.

Kontynuując to, co w ciągu roku robi szkoła i normalna rodzina, również życie w placówce wypoczynku powinno sprzyjać przygotowaniu jej uczestników do pełnienia tych ról społecznych, które podejmą jako dorośli ludzie. Ułatwia to charakter życia placówki obejmujący wiele dziedzin takich jak: zajęcia programowe, prace na rzecz środowiska, uczestnictwo w życiu zespołu itp.

Należy więc pomyśleć nad takim zorganizowaniem pracy placówki, aby jak najwięcej jej uczestników w czasie jednego turnusu wystąpiło w różnych rolach. Mogą oni pełnić role np.:

- członków rady kolonijnej rozstrzygających o programie zajęć,

- kierowników stałych i zmiennych zespołów zainteresowań,

- organizatorów poszczególnych zajęć,

- słuchaczy pogadanek, innym razem - uczestników przygotowujących się indywidualnie do udziału w konkursie,

- twórców programów artystycznych,

- młodych obywateli podejmujących się pracy społecznie użytecznej dla miejscowego środowiska,

- opiekunów młodszych kolegów lub organizatorów zajęć dla dzieci mieszkających w miejscowości, w której jest placówka.

Organizacja życia placówki, panująca w niej atmosfera, styl współdziałania między jednostką a zespołem powinny sprzyjać przygotowywaniu uczestników do życia społecznego.

Odpowiedzialność za całość życia placówki wypoczynku ponosi jej kierownictwo i zespół wychowawców. Ale część tej odpowiedzialności - z wyłączeniem kwestii zdrowia i bezpieczeństwa dzieci oraz spraw finansowych - mogą przejąć sami uczestnicy.

Należy więc możliwie szybko powołać dziecięcą radę placówki bądź młodzieżową radę obozu. Można ją wybrać w bezpośrednim głosowaniu lub też stworzyć przez delegowanie do niej wybranych uprzednio kierowników poszczególnych grup. Rada ta powinna otrzymać określone uprawnienia wiążące się z oceną przestrzegania regulaminu, inicjowaniem i organizowaniem zajęć programowych, wyznaczaniem dyżurów i służb porządkowych, ustalaniem wyników współzawodnictwa między grupami itp.

Jednym z pierwszych zadań tej rady winno być ułożenie przy szerokim udziale ogółu uczestników regulaminu placówki a więc rejestru praw i obowiązków każdego uczestnika oraz zasad zachowania się w różnych sytuacjach (posiłki, kąpiel, opuszczanie terenu placówki itp.).

Szczególnie ważne jest zaplanowanie systemu pozytywnych bodźców sprzyjających właściwemu zachowywaniu się i postępowaniu wychowanków. Należy przestrzegać zasady, aby więcej było nagród i wyróżnień mniej zaś kar i nagan.

Konieczne jest, aby każdy uczestnik wiedział, jakie ma prawa, których nikt nie może naruszać, i jakie obowiązki, których powinien przestrzegać. W tym ostatnim przypadku szczególnie istotne wydaje się uświadomienie dzieciom i młodzieży racjonalności różnych nakazów i zakazów.

Życie w placówce wypoczynku powinno dostarczać jej uczestnikom wartościowych przeżyć emocjonalnych, sprzyjających kształtowaniu uczciwego stosunku do ważnych spraw natury moralnej i społecznej.

Sprawdzianem wartości kolonii lub obozu jest trwałość dobrych wspomnień, z jakimi wyjeżdżają jej uczestnicy. Im więcej takich pozytywnych wspomnień, a więc im więcej wartościowych przeżyć dostarczył dzieciom pobyt w placówce wypoczynku, tym silniejszych można spodziewać się efektów wychowawczych związanych z utrwalaniem w postawach dzieci i młodzieży emocjonalnego stosunku do w/w spraw.

Okazji do dostarczenia takich przeżyć jest wiele, np. ceremoniał rozpoczynania i kończenia dnia piosenką, wciąganiem i opuszczaniem flagi na maszt, uroczyste przekazywanie dziennego dyżuru, sposób nagradzania zwycięzców różnych zawodów, a także - wieczorne ognisko, dyskusja o przyjaźni kolonijnej, spotkanie z ciekawym człowiekiem, wykonanie pożytecznej pracy dla miejscowego środowiska.

Wychowawca w swojej pracy z grupą powinien możliwie najczęściej odwoływać się do jej opinii i decyzji, wskazywać na te momenty, kiedy grupa dzięki współpracy uzyskała dobre wyniki, i na te sytuacje w których brak współpracy zaważył na rezultatach. Ważne przy tym jest, aby wszystkie zajęcia były właściwie zorganizowane, zaplanowane, punktualnie rozpoczynane, zespołowo oceniane i podsumowywane.

Oddziałując na grupę wychowanków trzeba pamiętać o potrzebach i przeżyciach jej poszczególnych członków.

Wychowawca wpływając na zespół stara się za jego pośrednictwem oddziaływać na każde z dzieci tworzących grupę. Powinien więc brać pod uwagę potrzeby, przeżycia, samopoczucie każdego z wychowanków oraz uwzględniać indywidualne różnice psychiczne i charakterologiczne między nimi. Szczególnie uważnie winien obserwować, a jeśli trzeba, wychowawczo ingerować w kwestie prawidłowości stosunków między podopiecznymi, starając się aby nie zdarzały się przypadki wykorzystywania słabszych, wyśmiewania mniej zaradnych, znęcania się nad dziećmi, które z przyczyn uwarunkowanych środowiskowo wykazują pewne zahamowania lub trudności w dostosowaniu się do zespołu.

UWAGA!!!!!! "Drugie życie kolonijne".

W placówce wypoczynku powinny panować harmonijne stosunki między wychowawcami a wychowankami, oparte na zrozumiałym dla młodzieży podziale pracy i odpowiedzialności oraz właściwym odnoszeniu się do siebie.

Wychowawca powinien z jednakową życzliwością, troską i zainteresowaniem odnosić się do wszystkich swoich podopiecznych, być obiektywnym w rozstrzyganiu sytuacji konfliktowych i przy ocenie postępowania wychowanków a także sprawiedliwie przydzielać do wykonania pracę.

Jednym z istotnych warunków gwarantujących właściwą atmosferę w placówce wypoczynku jest osobisty przykład wychowawców, właściwe postępowanie całej kadry pedagogicznej oraz jej udział we wszystkich pracach i zajęciach podejmowanych przez dzieci. Szczególnie ważny jest ciepły, życzliwy, serdeczny stosunek wychowawców do dzieci, które oddalone od domu rodzicielskiego odczuwają potrzebę nieformalnego traktowania. Patrz - małe dzieci.

Dobra placówka wypoczynku stara się uwzględnić różnorodne potrzeby i zainteresowania uczestników, poznając je i wykorzystując przy tworzeniu programu oraz rozbudzając nowe.

Punktem wyjścia do tworzenia programu zajęć powinny być autentyczne potrzeby uczestników placówki, projekty, które zgłoszą, gdy zapytamy ich, czym chcieliby się zajmować. Natomiast obowiązkiem wychowawców jest stworzenie takiego programu pracy, który byłby zgodny zarówno z celami wychowania, jak i potrzebami wychowanków.

Pobyt w placówce wypoczynku ma służyć wypoczynkowi dzieci, zdobyciu przez nie większej samodzielności i zaradności życiowej, wzmocnieniu zdrowia i tężyzny fizycznej. Dzieci oczekują, że przeżyją ciekawe przygody, znajdą nowych przyjaciół, nauczą się rzeczy pożytecznych, będą czuły się bezpieczne w zespole, wykażą się umiejętnościami, które znajdą uznanie w oczach innych.

Dzieci pragną, aby je traktować poważnie, liczyć się z ich zainteresowaniami i opiniami, umożliwiać im aktywność w różnych dziedzinach. Nie chcą bezczynnie odpoczywać, wcale nie lubią być zabawiane, lecz wolą same być inicjatorami i organizatorami gier i zabaw. Chcą odgrywać różne role, pełnić różne funkcje, wykonywać samodzielnie nawet te zadania, które wydają się mało atrakcyjne.

Poznaniu zainteresowań uczestników służyć może plebiscyt na temat: jakiego rodzaju zajęcia najbardziej wam odpowiadają, na jaki temat chcielibyście porozmawiać, co zwiedzić w najbliższej okolicy, kogo zaprosić na spotkanie itp.

Im program kolonii będzie bliższy potrzebom i zainteresowaniom młodzieży, tym większych można spodziewać się efektów wychowawczych, właściwszej atmosfery, lepszego zdyscyplinowania i poczucia współodpowiedzialności za wykonanie zadań.

ROZKŁAD DNIA

7.15 pobudka kadry

7.30 pobudka całej kolonii (obozu)

7.35 - 7.50 gimnastyka poranna (ew. w formie zabawy ruchowej)

7.50 - 8.20 mycie, sprzątanie

8.20 - 8.30 apel poranny (w placówkach prowadzonych na wzór harcerski)

8.30 - 9.00 śniadanie

9.00 - 12.00 zajęcia programowe

12.00 - 13.30 kąpiel i plażowanie

13.30 - 14.30 obiad

14.30 - 16.00 czas do dyspozycji grup (wypoczynek po obiedzie)

16.00 - 18.30 zajęcia programowe

18.30 - 19.15 kolacja

19.15 - 20.00 toaleta wieczorna

20.00 - 21.30 zajęcia programowe wieczorne (ognisko, kominek)

21.30 - 21.45 apel wieczorny (fakultatywnie)

21.45 - 22.00 przygotowanie do ciszy nocnej

22.00 - 7.30 cisza nocna

- regulamin uczestnika

Przykładowe regulaminy uczestników obozów i innych imprez turystycznych.

Regulamin uczestnika obozu „Almaturu”.

Uczestnicy zobowiązani są do przestrzegania "Regulaminu obozu" z którym zapoznają się na początku imprezy. W szczególności "Regulamin obozu" zobowiązuje uczestników do:
- podporządkowania się poleceniom kadry obozu,
- nie spożywania alkoholu, nie palenia papierosów, nie używania narkotyków,
- przestrzegania przepisów i regulaminów obowiązujących w obiekcie zakwaterowania oraz miejscach realizacji programu (m.in. przepisy p. poż., poruszania się po drogach publicznych, BHP, ciszy nocnej i korzystania z kąpieliska),
- nie oddalania się z terenu zakwaterowania lub miejsca zajęć,
- korzystania ze sprzętu pływającego i kąpieliska tylko za zgodą i pod nadzorem instruktora-wychowawcy,
- użytkowania przekazanego do ich dyspozycji sprzętu rekreacyjno-sportowego zgodnie z jego przeznaczeniem,
- utrzymywania porządku na terenie obozu,
- brania aktywnego udziału w zajęciach,
- zachowywania się zgodnie z ogólnie przyjętymi obyczajami i zasadami obowiązującymi na obozie, a także zwyczajami panującymi w danym kraju.
W stosunku do uczestników nie przestrzegających zasad objętych regulaminem Almatur zastrzega sobie prawo do zastosowania odpowiednich do przewinienia środków dyscyplinujących takich jak: upomnienie, powiadomienie rodziców czy powiadomienie szkoły. Poważne naruszenie zasad, a szczególności: spożywanie alkoholu, używanie narkotyków lub sprowadzanie zagrożenia dla bezpieczeństwu własnego lub innych uczestników grozi wydaleniem z obozu bez zwrotu kosztów. W takim przypadku kosztami strat, transportu oraz opieki w czasie podróży zostaną obciążeni rodzice.

Regulamin imprez turystycznych dla dzieci i młodzieży
organizowanych przez BPiT "Globtour" w Szczecinie

1. Uczestnicy imprez zakwaterowani są w placówkach wypoczynku dzieci i młodzieży.

2. Uczestnicy mają obowiązek:

• brać udział w realizacji programu imprezy; zwolnione są jedynie osoby z odpowiednim zaleceniem lekarskim,

• przestrzegać ramowego rozkładu dnia,

• bezwzględnego podporządkowania się poleceniom wychowawców,

• zachowania higieny osobistej, schludnego wyglądu i czystości w obiekcie oraz poszanowania mienia,

• przestrzegać zasad poruszania się po drogach,

• przestrzegać przepisów przeciwpożarowych i innych obowiązujących w placówce wypoczynku.

3. Samowolne oddalenie się od opiekunów, niesubordynacja, niezdyscyplinowanie, niewykonywanie poleceń wychowawców, nieprzestrzeganie regulaminu karane będzie natychmiastowym odesłaniem uczestnika do domu na koszt rodziców lub prawnych opiekunów. W takich wypadkach rodzice (prawni opiekunowie) zobowiązani są w przeciągu 24 godzin, od momentu powiadomienia zgłosić się po relegowanego z imprezy uczestnika.

4. Kategorycznie zabrania się uczestnikom imprezy posiadania, przechowywania i używania wszelkiego rodzaju środków odurzających, wyrobów tytoniowych oraz alkoholowych, w tym piwa.

5. Osoby nie przestrzegające pkt. 3 regulaminu będą bez ostrzeżeń natychmiast relegowane z imprezy.

6. Regulamin stanowi integralną część umowy/zgłoszenia udziału w imprezie.

Z treścią powyższego regulaminu zapoznaliśmy się, przyjmujemy do wiadomości i akceptujemy jego treść.

Podpis rodzica ........................

Podpis uczestnika ....................

Planowanie pracy wychowawczo - opiekuńczej:

• opracowanie planu wychowawczego grupy

Nie ma chyba we współczesnym świecie — obok starań o zaspokojenie podstawowych potrzeb ludzi ubogich, schorowanych, niepełnosprawnych, samotnych lub nie mogących pomóc sobie samym — zadań ważniejszych, niż formacja moralna dzieci i młodzieży. Dzięki niej można oczekiwać korzystnych przeobrażeń w ich rozwoju moralnym, a zwłaszcza w udoskonalaniu kontaktów międzyludzkich opartych na miłości i wzajemnym poszanowaniu godności osobistej. Istnieje obecnie — podobnie zresztą jak dawniej — pilne zapotrzebowanie na zachowania i postawy moralne, bez których świat nie jest w stanie istnieć normalnie. One to bowiem mogą przyczynić się do znacznego ograniczenia wzajemnych utyskiwań i konfliktów, głośnych u nas oznak malwersacji i korupcji oraz szukania u innych taniego poklasku, w tym nierzadko cudzym kosztem.

Stąd też dla przezwyciężenia szerzącego się zła nie bez znaczenia może okazać się wychowanie moralne, którego głównym celem jest ukształtowanie człowieka o niezachwianym kręgosłupie moralnym, a więc hołdującym odważnie wartościom i normom utożsamianym z moralnością.

1. Charakterystyka wychowania moralnego i jego uwarunkowania

Pogłębiona refleksja nad wychowaniem moralnym wymaga odpowiedzi na trzy co najmniej pytania:

1) czym jest w istocie wychowanie moralne?

2) co przemawia za jego zintensyfikowaniem w pracy wychowawczej z dziećmi i młodzieżą?

3) jak należałoby je realizować?

1. Rozumienie wychowania moralnego

Odpowiedź na pytanie, czym jest wychowanie moralne, nie jest ani prosta, ani łatwa. Znane są w tej sprawie różne stanowiska.

Nazwy zamienne wychowania moralnego

Nawet sama nazwa wychowania moralnego może budzić i budzi niejednokrotnie wątpliwości. Wszelkie wychowanie bowiem — szczególnie w wąskim znaczeniu — kojarzy się, nie bez racji, ze świadomym i celowym oddziaływaniem także na zachowania i postawy zgodne z obowiązującymi normami i wartościami moralnymi. W takim rozumieniu wychowania jest ono poniekąd tożsame z wychowaniem moralnym. Dlatego niektórzy wolą mówić — zamiast o wychowaniu moralnym — raczej o wychowaniu do wartości, kształceniu charakteru, wychowaniu do moralności lub wychowaniu etycznym. Pragną w ten sposób uwydatnić osobliwość wąsko rozumianego wychowania w odróżnieniu od wychowania szeroko pojętego. Osobliwość taką można oczywiście przypisać również nazwie wychowania moralnego. Jak dotąd bywa ona używana zarówno w teorii, jak i w praktyce pedagogicznej. Na pewno na trwale—jak się zdaje —weszła do słownictwa pedagogiki i psychologii.

Niemniej jednak — oprócz nazwy wychowania moralnego — używa się często także wspomnianej wyżej nazwy wychowania do wartości lub wychowania etycznego (por. T. Gadacz, 1993; M. Baumann, 1987). Z nazw tych korzysta się niejednokrotnie zamiennie, pomimo różnego ich zabarwienia znaczeniowego. I tak wychowanie do wartości kojarzy się głównie z zapoznawaniem wychowanków z określonymi wartościami i troską o urzeczywistnianie ich w życiu codziennym; wychowanie etyczne z przekazywaniem wiedzy z zakresu etyki i budzeniem refleksji nad postępowaniem moralnym; wychowanie moralne zaś ze wzmożonym wywieraniem wpływu na zachowania i postawy zgodnie z uznawaną powszechnie moralnością (U. Baumann, 1987, s. 47). Na ogół jednak — wbrew różnym akcentom, jakie zawarte są implicite w poszczególnych nazwach takie-go wychowania — nadaje się im niemal takie same znaczenie. Jest to możliwe i wręcz wskazane choćby z tego powodu, iż wychowanie oddziałujące na postępowanie moralne dzieci i młodzieży jest zazwyczaj zjawiskiem nader złożonym, wymagającym wielokierunkowego podejścia wychowawczego. Żadne więc z przytoczonych tu pojęć, odnoszących się do tego rodzaju wychowania, nie oddaje w gruncie rzeczy jego pełnego sensu.

Nazwa wychowania moralnego pozostaje też w bliskiej łączności zarówno z nazwą wychowania religijnego, jak i laickiego (świeckiego) oraz z nazwą wychowania prorodzinnego czy wychowania do życia w rodzinie (wychowania seksualnego), a także z nazwą wychowania patriotycznego lub wychowania ideowego, jak i poniekąd z nazwą wychowania fizycznego (zdrowotnego). Pojęcie wychowania moralnego wydaje się więc nierozerwalnym ogniwem łączącym wszystkie pozostałe nazwy wychowania dopiero co wymienione. W tym sensie stanowi ono niejako nadrzędne pojęcie wychowania, przypominające o obowiązku oddziaływań na sferę moralną dzieci i młodzieży w każdej prawie dziedzinie działalności wychowawczej.

1. Charakterystyka wychowania moralnego i jego uwarunkowania

Pogłębiona refleksja nad wychowaniem moralnym wymaga odpowiedzi na trzy co najmniej pytania:

1) czym jest w istocie wychowanie moralne?

2) co przemawia za jego zintensyfikowaniem w pracy

wychowawczej z dziećmi i młodzieżą?

3) jak należałoby je realizować?

1. Rozumienie wychowania moralnego

Odpowiedź na pytanie, czym jest wychowanie moralne, nie jest ani prosta, ani łatwa. Znane są w tej sprawie różne stanowiska.

Nazwy zamienne wychowania moralnego

Nawet sama nazwa wychowania moralnego może budzić i budzi niejednokrotnie wątpliwości. Wszelkie wychowanie bowiem — szczególnie w wąskim znaczeniu — kojarzy się, nie bez racji, ze świadomym i celowym oddziaływaniem także na zachowania i postawy zgodne z obowiązującymi normami i wartościami moralnymi. W takim rozumieniu wychowania jest ono poniekąd tożsame z wychowaniem moralnym. Dlatego niektórzy wolą mówić — zamiast o wychowaniu moralnym — raczej o wychowaniu do wartości, kształceniu charakteru, wychowaniu do moralności lub wychowaniu etycznym. Pragną w ten sposób uwydatnić osobliwość wąsko rozumianego wychowania w odróżnieniu od wychowania szeroko pojętego. Osobliwość taką można oczywiście przypisać również nazwie wychowania moralnego. Jak dotąd bywa ona używana zarówno w teorii, jak i w praktyce pedagogicznej. Na pewno na trwale—jak się zdaje —weszła do słownictwa pedagogiki i psychologii.

Nazwa wychowania moralnego pozostaje też w bliskiej łączności zarówno z nazwą wychowania religijnego, jak i laickiego (świeckiego) oraz z nazwą wychowania prorodzinnego czy wychowania do życia w rodzinie (wychowania seksualnego), a także z nazwą wychowania patriotycznego lub wychowania ideowego, jak i poniekąd z nazwą wychowania fizycznego (zdrowotnego). Pojęcie wychowania moralnego wydaje się więc nierozerwalnym ogniwem łączącym wszystkie pozostałe nazwy wychowania dopiero co wymienione. W tym sensie stanowi ono niejako nadrzędne pojęcie wychowania, przypominające o obowiązku oddziaływań na sferę moralną dzieci i młodzieży w każdej prawie dziedzinie działalności wychowawczej.

Główny cel wychowania moralnego

Na ogół przez wychowanie moralne rozumie się wychowanie, którego głównym celem jest rozwój moralny chłopców i dziewcząt lub — inaczej mówiąc — przyswajanie wiedzy o problemach moralnych i umiejętności odróżniania tego, co moralnie dobre i godziwe, od tego, co złe, niegodziwe czy wręcz nikczemne z moralnego punktu widzenia. Chodzi zatem o rozwój moralny zarówno w sferze poznawczej, tj. w uświadomieniu sobie tego, co dobre lub złe, jak i sferze emocjonalnej, tzn. w rozwijaniu wrażliwości moralnej i w sferze behawioralnej, czyli w konkretnym postępowaniu moralnym. Szczególną wagę w wychowaniu tym przywiązuje się do dokonywania trafnej oceny własnych i cudzych zachowań i postaw w kategorii dobra i zła.

W wychowaniu moralnym zabiega się o zapoznanie dzieci i młodzieży z sądami i ocenami moralnego postępowania ludzi oraz normami określającymi ludzkie powinności, czyli sądami, ocenami i normami moralnymi, jak i wartościami moralnymi. Przy czym wartości te są zarazem istotnym odniesieniem do wyrażania swych sądów i ocen moralnych, a także akceptowania określonych norm moralnych (por. I Mariański, 1989, s. 137-175). Ponadto wychowując moralnie, staramy się występować w obronie uznawanej powszechnie moralności, czyli ogółu obowiązujących norm i wartości moralnych, w tym zwłaszcza wartości uniwersalnych i ponadczasowych, a także pewnych wzorców i ideałów moralnych. Nade wszystko zaś umożliwiamy wychowankom uwewnętrznienie określonych sądów i ocen, norm i wartości, tj. przyjęcie ich za własne i kierowanie się nimi w swym codziennym postępowaniu. Oznacza to, iż pozwalamy nie tylko na rozpoznawanie i analizę zachowań 1 postaw moralnych, lecz także na w miarę dobrowolny wybór norm czy wartości i podejmowanie samodzielnych decyzji co do rzeczywistego, a nie jedynie deklaratywnego ich wprowadzania w życie. Oczy-wiście miarą naszego sukcesu będzie przynajmniej częściowa zgodność zachowań i postaw moralnych dzieci i młodzieży z akceptowaną powszechnie moralnością, czyli —jak wspomniano — z ogółem uznawanych społecznie sądów i ocen oraz norm i wartości moralnych ¹.

W każdym razie wychowanie moralne, którego głównym celem jest rozwój moralny, odgrywa znaczącą rolę w życiu dzieci i młodzieży (por. S. Kunowski, 1976). Wprawdzie celu takiego nie jest pozbawiona także wszelka inna działalność wychowawcza, nie wyłączając wychowania umysłowego i fizycznego. ,,Nieporozumieniem byłoby bowiem —jak pisze Janusz Homplewicz (1996, s. 66) — mówić o wychowaniu, które mogło by nie być etyczne". Niemniej wy-chowanie moralne warto i trzeba poddać głębszej refleksji właśnie z tego powodu, iż zabieganie o zachowania i postawy moralne jest cechą konstytutywną wszelkiego wychowania, tj. bez względu na inne podstawowe jego cele — poza rozwojem moralnym —jakie pragnie się urzeczywistniać.

Trudno zaprzeczyć jednak, iż oprócz norm i wartości podzielanych na ogół przez większość ludzi istnieją takie, które nie cieszą się powszechną akceptacją. Różnice w podejściu do nich zależą nierzadko od poglądów filozoficznych, naukowych, społecznych, a w niemałej mierze również od wyznawanej religii. Normy i wartości takie mogą dotyczyć tego rodzaju spraw, jak aktywność seksualna, aborcja, eutanazja, stosunek do zwierząt, odbywanie służby wojskowej, powstrzymywanie się od potraw mięsnych, robienie zakupów w niedzielę itp. W powyższych sprawach nie ma na ogół prawdopodobnie nigdy nie będzie całkowitej jednomyślności. Przeto warto przynajmniej bliżej poznać opinie wychowanków w powyższych sprawach, aby móc skutecznie wpływać na zachowania i postawy zgodnie z przyjętą powszechnie moralnością. Dopomóc w tym może także wychowanie moralne w znaczeniu neutralnym. Błędem jednak z wychowawczego punktu widzenia byłoby poprzestanie na nim samym, tj. bez odwołania się do wy-chowania moralnego w wersji normatywnej (oceniającej). Dzieci i młodzież mają bowiem prawo wiedzieć, jakie są oczekiwania społeczne pożądane moralnie, a jakie sprzeniewierzają się podstawowym normom i wartościom moralnym.

3. Tradycyjne metody wychowania moralnego

Skuteczność wychowania moralnego zależy od różnych jego uwarunkowań. Jednymi z nich są uwarunkowania pedagogiczne, na które składają się w szczególności określone metody oddziaływań wychowawczych, nastawione na rozwój moralny dzieci i młodzieży. W pedagogice znane są różne klasyfikacje metod wychowania moralnego (por. M. Krawczyk, 1965; H. Muszyński, 1965). Tutaj dzieli się je na metody tradycyjne i nowsze. Pierwsze obejmują w szczególności: dawanie przykładu postępowania moralnego, wdrażanie do zachowań moralnych, zapoznawanie z wiedzą moralną oraz kierowanie procesem samowychowania dzieci i młodzieży.

Dawanie przykładu postępowania moralnego

Pierwszorzędną metodę wychowania moralnego stanowi dawanie przykładu postępowania moralnego szczególnie przez rodziców, wychowawców i nauczy-cieli, a także przez inne osoby zasługujące rzeczywiście lub potencjalnie na miano wzorów osobowych. Metoda ta znana jest w literaturze pedagogicznej i psychologicznej pod nazwą modelowania, uczenia się przez naśladownictwo lub uczenia się zastępczego. Niektórzy używają nazw tych zamiennie, inni odpowiednio je różnicują. Najczęściej nazywa się ją uczeniem się przez naśladownictwo lub uczeniem się przez modelowanie. W przypadku posługiwania się nazwą uczenia się przez naśladownictwo akcent kładzie się na dosłowne niemal naśladowanie modela. W sytuacji zaś koncentrowania się na upodabnianiu się w stopniu wyraźnie odbiegającym od zachowań modela, lecz mieszczącym się w tej samej klasie lub kategorii imitowanego postępowania, mówimy o uczeniu się przez modelowanie. W tego rodzaju uczeniu się mamy do czynienia ze zgeneralizowanymi efektami modelowania, czego przykładem może być dzielenie się z kimś słodyczami lub pomaganie w odrabianiu lekcji w wyniku zaobserwowania okazanego skrzywdzonemu dziecku współczucia (por. A. Arska-Karyłowska, 1982, s. 11 i n.).

W procesie wychowania moralnego szczególna rola przypada właśnie zgeneralizowanym efektom modelowania. Dzięki uogólnianiu bowiem postrzeganych przez dzieci i młodzież poprawnych moralnie zachowań i postaw dorosłych wykazują one coraz większą gotowość do postępowania moralnego bez względu na odmienną sytuację od tej, w której spotkały się z przykładem wspomnianych zachowań i postaw. Są też skłonne do różnych sposobów reagowania, np. na krzywdę ludzką od tych, jakie zaobserwowali u modela.

W odwoływaniu się do metody modelowania warto pamiętać, że model tym większy wywiera wpływ na obserwatora:

— w im wyższym stopniu obserwator postrzega jego kompetencje i prestiż, jakim cieszy się w swym otoczeniu;

— im szerszy jest zakres władzy modela i większe ma możliwości zapewnienia obserwatorowi oparcia w sensie duchowym i materialnym;

— w im większym stopniu ocenia go obserwator jako podobny do siebie, np. pod względem określonych umiejętności, zainteresowań i uzdolnień;

— im bardziej opiekuńczy i przyjacielski jest stosunek modela do obserwatora;

— im więcej entuzjazmu przejawia model dla swych zachowań i postaw (por. M. Bronfenbrenner, 1988, s. 179-188).

Ponadto skuteczność swą zawdzięcza metoda modelowania związanej z nią niedyrektywności i naturalności oddziaływań. Z jej pomocą ,,możemy łagodnie i jakby niepostrzeżenie wprowadzać wychowanka w świat społecznych norm i wartości" (K. Konarzewski, 1987, s. 121).

Wspomniane wcześniej wzory osobowe można czerpać z różnych źródeł, np. z dziel literackich, w tym zwłaszcza autobiografii i biografii ludzi wielkiego umysłu i serca (por. D. Whitemore, 1986, s. 62 i n.), a także filmów dokumentalnych i obyczajowych, sztuk teatralnych oraz programów telewizyjnych i radiowych. Nie bez znaczenia jest powoływanie się na życie i działalność takich postaci m.in., jak Mahatma Gandhi, Albert Schweitzer, Janusz Korczak, o. Maksymilian Kolbe i Matka Teresa. Piękne wzory postępowania moralnego mogą dostarczyć tacy bohaterowie z literatury pięknej, jak Siłaczka, Judym i Jean Valjean. Ważną rzeczą jest, aby ukazywać ich aktualność i doniosłość także w wieku XXI i przynajmniej pod pewnym względem starać się postępować podobnie jak oni..

Chodzi też o to, aby wzór osobowy poddawany pod rozwagę chłopcom i dziewczętom odnosił się do osoby, która może stanowić przedmiot identyfikowania się z nią i być uznawana za godną naśladowania. Może dotyczyć osoby z dalekiej przesztości (jak np. Spartakus) lub współczesności (Jan XXIII); odnosić się do osoby rzeczywistej (Matka Teresa) lub fikcyjnej (Judym); pozostawać w bliskości z osobą uosabiającą wartości sakralne (św. Franciszek) lub świeckie (Janusz Korczak).

Wdrażanie do zachowań moralnych

Nie mniej ważną pedagogicznie metodą wychowania moralnego jest wdrażanie dzieci i młodzieży do zachowań moralnych, zwana również metodą zadaniową. Polega ona na zalecaniu i umożliwianiu wychowankom wyświadczania innym przyjacielskiej i dobroczynnej przysługi zgodnie z podjętą przez nich wcześniej decyzją. Niekiedy powierza się im konkretne zadania do wykonania bez czekania na ich decyzję w tej sprawie. Zadania te służą na ogół dobru pojedynczych osób lub określonej grupie osób czy jakiejś społeczności ludzkiej. Inaczej mówiąc, związane są z niesieniem innym indywidualnej pomocy lub z wyświadczaniem usług w szerszym wymiarze społecznym.

Wdrażanie do zachowań moralnych w wymiarze indywidualnym może przejawiać się w opiece nad młodszym rodzeństwem, wspomaganiu innych w chorobie, udzielaniu pomocy koleżeńskiej w nauce, odwiedzaniu osób starych, schorowanych i samotnych, utrzymywaniu porządku i czystości w mieszkaniu, wyręczaniu rodziców robieniu drobnych zakupów, pomaganiu im w przygotowywaniu posiłków itp.

Natomiast wykonywanie zadań dobroczynnych w wymiarze społecznym może odbywać się w formie podejmowania szeroko rozumianych ,,świadczeń socjalnych", obejmujących różnego rodzaju działania na rzecz swojej wioski, miasta, gminy. województwa lub kraju. Działania takie mogą dotyczyć zbiórek pieniężnych, mających na celu np. poprawę sytuacji osób bezdomnych, nieuleczalnie chorych, bezrobotnych, cierpiących głód i niedostatek. Mogą być związane również ze szczerą troską o czystość w miejscu zamieszkania lub o przekazywanie na cele dobroczynne odzieży czy niektórych surowców wtórnych. Działaniom takim służyć może czynne uczestnictwo dziewcząt i chłopców w różnych stowarzyszeniach lub organizacjach społeczno-wychowawczych, jak Polski Czerwony Krzyż, Związek Harcerstwa Polskiego i Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej.

Niemałą przysługę w wymiarze społecznym mogą oni wyświadczać dzięki swemu udziałowi w tzw. ruchu ekologicznym (nazywanym też ruchem zielonych), działającym ,,na rzecz ochrony środowiska i racjonalnego korzystania z zasobów naturalnych, aby zapewnić odpowiednią jakość życia (zdrowe powietrze, żywność, czysta woda) i prawidłowy jego rozwój na Ziemi" (Nowa encyklopedia..., 1995, s. 211).

Należy jednak żałować, że wykonywanie zadań dobroczynnych przez dzieci i młodzież nie zawsze spełnia nasze oczekiwania. Ale nie jest również tak by-najmniej—wbrew przewidywaniom niektórych — iż dziewczęta i chłopcy wzbraniają się uporczywie przed wyświadczaniem innym swej indywidualnej przysługi i niechętnie podejmują się ,,świadczeń socjalnych". Na ogół skorzy są oni do usłużności na rzecz innych, gdy tylko mają ku temu okazję i są przekonani o jej głębszej celowości. Świadczy o tym m.in, ich duża aktywność w różnych akcjach dobroczynnych, jak np. w akcji Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy Owsiaka lub w organizowaniu pieniężnych świadczeń na rzecz domów dziecka, domów pogodnej starości, hospicjów itp.

Metoda wdrażania do zachowań moralnych okazuje się skuteczna szczególnie wtedy, gdy powierzane wychowankom zadania wykonywane są przez nich dobrowolnie i gdy przekonani są oni o pilnej ich potrzebie. Nie bez znaczenia wychowawczego jest podejmowanie zadań dobroczynnych w warunkach współ-działania i współpracy. Chodzi zwłaszcza o wspólne ich wykonywanie z udziałem rodziców, wychowawców i nauczycieli. Sprzyja ono w szczególny sposób ,,rozwojowi pozytywnych postaw interpersonalnych" (E. Aronson, 1995), w tym również postaw moralnych. Nade wszystko zaś wykonywanie tego typu zadań uczy poczucia odpowiedzialności moralnej za posługiwanie na rzecz dobra wspólnego. Uczy też szczególnej usłużności wobec ludzi pokrzywdzonych i sponiewieranych przez los.

Dostarczanie wiedzy moralnej

W wychowaniu moralnym ma do spełnienia doniosłą rolę także zapoznawanie dzieci i młodzieży z określoną wiedzą z zakresu moralności. Odbywa się to najczęściej w dwojaki sposób: po pierwsze, poprzez bezpośrednie oddziaływanie na świadomość moralną wychowanków; po drugie, na drodze rozmów i dyskusji z nimi.

Bezpośrednie oddziaływanie na świadomość moralną chłopców i dziewcząt przybiera często postać znanej w pedagogice metody perswazji. Oddziaływanie to polega głównie na zapoznawaniu ich z normami i wartościami moralnymi oraz różnymi innymi problemami natury moralnej, z którymi spotykają lub mogą się spotkać w swym życiu. Odbywa się to przeważnie w formie pogadanki lub wykładu, czyli w odwołaniu bezpośredniego przekazu słownego. Ważną rzeczą jest, aby przekaz ten był wspierany wiarygodnością zachowań i postaw moralnych osób, które go artykułują. Mało skuteczny jest on wtedy, gdy przepojony bywa górnolotnością, pustą deklaratywnością i tzw. tanim dydaktyzmem, nastawionym nie tyle na wyjaśnianie i uzasadnianie przekazywanych norm i wartości moralnych, ile na pouczanie w ścisłym znaczeniu tego słowa.

Zapomina się tu niejednokrotnie, iż nie patetyczne apele do sumienia wychowanków, ale żywy przykład prostolinijnego postępowania moralnego, a także szczere z nimi rozmowy i dyskusje na tematy moralne, mogą okazać się naprawdę niezawodne. Niemniej jednak pogadanki czy wykłady dotyczące problemów moralnych, oddają także pewne usługi, zwłaszcza gdy stosuje się je z umiarem i wyczuciem taktu oraz w sposób pozwalający uniknąć znużenia i rozczarowania słuchaczy.

Bezsprzecznie zapoznawanie dzieci i młodzieży z wiedzą moralną w trakcie prowadzonych z nimi rozmów i dyskusji jest pedagogicznie bardziej pożądane niż w formie bezpośredniego jej przekazu. W wyniku rozmów i dyskusji wychowankowie wspólnie poszukują w miarę racjonalnych uzasadnień sugerowanych im norm i wartości moralnych przez rodziców, wychowawców czy nauczycieli. Zawsze też mogą liczyć na wydatną ich pomoc w rozwiązywaniu omawianych i dyskutowanych problemów. W prowadzonych rozmowach i dyskusjach osoba dorosła, pomimo iż sama je aranżuje i nimi kieruje, stara się być równoprawnym ich uczestnikiem. Nade wszystko zaś uważnie i cierpliwie wysłuchuje swych rozmówców czy dyskutantów. W tym celu stara się w szczególny sposób:

— przestrzegać zasady partnerstwa, tj. wyrzec się autokratycznego sposobu traktowania swego rozmówcy (dyskutanta);

— koncentrować się na partnerze rozmowy lub dyskusji, czyli wyzbyć się przejawów egocentryzmu;

— wewnętrznie akceptować rozmówcę (dyskutanta) i wyrażać poszanowanie dla jego integralności jako jednostki autonomicznej, a więc świadomie rezygnować z całkowitego lub częściowego odrzucania go i negatywnego oceniania;

— zagwarantować rozmówcy (dyskutantowi) pierwszeństwo wypowiadania się i szukać w usłyszanych wypowiedziach podstawowego punktu oparcia dla ujawnienia swego stanowiska;

— umożliwiać mu samodzielne i samorzutne oraz niczym nie skrępowane wypowiadanie się;

• uważać wypowiedzi rozmówcy (dyskutanta) za podstawowy element oddziaływania terapeutycznego, tzn. odreagowania u niego napięć psychicznych;

— mieć świadomość, że odpowiada na główną potrzebę człowieka, polegającą na zwierzaniu się innym ze swych spraw osobistych (W. Weber, 1991, s. 188).

Ponadto każdy z rodziców, wychowawców i nauczycieli, pragnąc uważnie i cierpliwie wysłuchać swych rozmówców (dyskutantów) na tematy moralne, stara się, aby nie być jedynie:

— słuchaczem z pozoru, który tylko udaje, że pilnie śledzi tok ich wypowiedzi, a w istocie rzeczy słyszy właściwie tylko to, co chciałby usłyszeć;

— słuchaczem powierzchownym, traktującym zasłyszane wypowiedzi jakby z przymrużeniem oka, którymi nie jest bliżej zainteresowany;

— słuchaczem biernym, nastawionym wyłącznie na odbiór informacji bez usiłowania ustosunkowania się do usłyszanych wypowiedzi swych rozmówców (dyskutantów);

— słuchaczem, który jest defacto całkowitym jego zaprzeczeniem, a więc niechętnie dopuszcza innych do głosu, jest niepoprawnym gadułą i chce mieć zawsze rację (por. C. Baulby, 1974, s. 168-171). Oczywiście nie oznacza to, że rodzic, wychowawca i nauczyciel nie mogą przekonywać dzieci i młodzieży co do słuszności własnego stanowiska. Czynią tak jednak zawsze w sposób nader taktownych i w miarę dyskretny. Tylko taki sposób podejścia zapewnia skuteczność omawianej tu metody wychowania moralnego.

Kierowanie procesem samowychowania

Inna jeszcze metoda wychowania moralnego polega na inspirowaniu i zachęcaniu dzieci i młodzieży do samowychowywania pod względem moralnym, czyli do kierowania przez nich własnym rozwojem moralnym. Stosowanie jej wynika w niemałej mierze ze złożonego charakteru wychowania w ogóle, a wychowania moralnego w szczególności. To w nim właśnie wyjątkowo silnie nachodzą na siebie wpływy hetero- i autoedukacji, tj. splatają się tu ze sobą zewnętrzne uwarunkowania rozwoju moralnego jednostki z jej uporczywą i nieustanną niemal pracą nad sobą, Toteż rzadko bywa tak, iż zachowania i postawy moralne wychowanka są jedynie produktem heteroedukacji lub wyłącznie tylko autoedukacji. Najczęściej bywają wynikiem zarówno oddziaływań z zewnątrz, jak i uwarunkowań wewnętrznych, w tym zwłaszcza kierowania własnym rozwojem moralnym.

Odwoływanie się do metody kierowania procesem samowychowania dzieci i młodzieży jest też poniekąd sprawdzianem skuteczności omówionych poprzednio metod wychowania moralnego. Skuteczne jej zastosowanie jest bezsprzecznie zwieńczeniem całokształtu oddziaływań wychowawczych, mających na celu rozwój moralny dziewcząt i chłopców. Ten bowiem leży przede wszystkim w gestii samych wychowanków; zależy w niemałym stopniu od ich osobistych decyzji w kwestii samodoskonalenia i od wzmożonej pracy nad kształtowaniem swego charakteru, czyli samowychowania. Bez świadomego przyzwolenia i osobistego zaangażowania się w kierowanie własnym rozwojem moralnym byłby on zgoła niemożliwy. Wszelaka moralność bowiem wymaga nie tylko świadomego, lecz także dobrowolnego i w miarę bezinteresownego opowiedzenia się za dobrem wspólnym i konsekwentnego jego realizowania.

Istotnymi przejawami wychowania moralnego, z pomocą metody kierowania własnym procesem samowychowania, mogą być — oprócz inspirowania i zachęcania wychowanków do pracy nad sobą — także:

— podsuwanie im odpowiednich wzorów osobowych do naśladowania, a w szczególności znajdywania w nich wewnętrznego impulsu do własnych zachowań i postaw moralnych;

— kształtowanie w nich poczucia odpowiedzialności moralnej za swe postępowanie na co dzień, zwłaszcza zaś wobec osób pokrzywdzonych i sponiewieranych, znajdujących się w sytuacji bez wyjścia;

— udostępnianie dzieciom i młodzieży literatury pięknej i innych dzieł sztuki, budzących głębszą refleksję nad własnym życiem moralnym i konsekwencjami, jakie może ono pociągać za sobą dla innych ludzi;

— zapoznanie wychowanków z różnymi technikami samodoskonalenia się, jak np. technika autosugestii, wizualizacji, asertywności lub podejścia aforystycznego (por. S. Mika, 1992).

Warto również wiedzieć, iż stosowanie metody kierowania procesem samo-wychowania chłopców i dziewcząt w sposób nierozważny i nader formalny może okazać się szkodliwy dla normalnego ich rozwoju moralnego. Może np. wywołać u osoby samowychowującej się wrażenie jakoby osiągnęła ona ,,szczyty" swej doskonałości czy świętości. Przekonanie takie jest nie tylko wyrazem elementarnego braku skromności, lecz także własnej wyniosłości czy zarozumiałości. Niekiedy zaś błędne stosowanie metody kierowania własnym rozwojem moralnym przez wychowanków może spowodować u nich wyraźny niedosyt poczucia osobistej wartości, a co za tym idzie przejawianie nierzadko fałszywej skromności, będącej oznaką popadania w chełpliwą zarozumiałość, jak w przypadku prze-konania o rzekomo pełnej swej doskonałości (świętości).

Inne tradycyjne metody wychowania moralnego

Do tradycyjnych metod wychowania moralnego zalicza się także m.in. metodę wzmacniania pozytywnego i metodę organizowania środowiska wychowawczego.

Metoda wzmacniania pozytywnego polega na wyrażaniu pod adresem dzieci i młodzieży pochwal lub dawania im innych dowodów uznania w odpowiedzi na ich konkretne zachowania i postawy moralne. Wymaga ona od rodzica, wychowawcy lub nauczyciela wzmacniania tylko tych zachowań i postaw przejawianych dotychczas sporadycznie oraz natychmiast po ich ujawnieniu lub w trakcie zaistnienia. Z chwilą natomiast coraz częstszego ich występowania zaleca się stopniowo ograniczać ich wzmacnianie, a w przypadku wzmacniania przez nagradzanie materialne należy łączyć je z wyrażaniem pochwal i stopniowo całko-wicie rezygnować z nagradzania materialnego (J. E. Walker, M. Shea, 1980).

Na ogół znane są trzy różne sposoby wzmacniania pozytywnego, mianowicie za pomocą bezpośredniej gratyfikacji, zawierania kontraktu i sukcesywnej gratyfikacji (M. Łobocki, 1990, s. 143-152). Wszystkie one stanowią w wychowaniu moralnym zaledwie pewien etap wstępny. Stosowane ponad potrzebę mogą okazać się ,,udaną" lekcją zachowań i postaw na rzecz innych pobudek, wysoce egoistycznych.

Metoda zaś organizowania środowiska wychowawczego np. w szkole wymaga od nauczycieli, aby wszystkie zajęcia, a więc nie tylko lekcje, odbywały się we właściwym czasie oraz były ,,zawsze należycie przygotowane, zorganizowane i przeprowadzone". Tylko w takiej szkole —jak słusznie zakłada się w poprawnym stosowaniu tej metody — ,,można kształtować w uczniach takie cechy charakteru, jak poszanowanie pracy, obowiązkowość, sumienność, punktualność, dokładność, zdyscyplinowanie, wytrwałość w pracy i w nauce" (M. Krawczyk, 1965, s. 197).

Najmniej skuteczną z tradycyjnych metod wychowania moralnego wydaje się wymieniana przez wielu pedagogów metoda przymusu, nazywana także metodą karania lub wzmacniania negatywnego. Polega ona m.in. na szybkim reagowaniu na niestosowne postępowanie wychowanków, słownym ich napomnieniu, po-trącaniu danej im do dyspozycji określonej liczby punktów, a nawet niekiedy na chwilowej izolacji (por. M. Łobocki, 1990, s. 152-160). Na ogół jednak skuteczność tej metody w wychowaniu moralnym jest raczej wątpliwa. Dlatego nie zasługuje — jak sądzę — na szersze omówienie.

Reasumując: spośród nowoczesnych metod wychowania moralnego na szczególną uwagę zasługuje metoda rozwijania samorządności lub nazywana inaczej metodą społecznej interakcji i wzajemności albo metodą samorządową. Najmniej użyteczną okazuje się metoda ,,klaryfikowania wartości". Ale zastosowana z daleko idącym umiarem i wespół z metodą ,,rozumowania moralnego" może z pewnością również oddać pewną przysługę zwłaszcza należycie przygotowanym pedagogicznie nauczycielom i wychowawcom w ich pracy nie tyle jednak z dziećmi, ile z młodzieżą. Stosowanie bowiem zarówno metody ,,klaryfikowania wartości", jak i metody ,,rozumowania moralnego", jest przeciwwskazane zwłaszcza wobec dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Zaleca się stosować je dopiero poczynając od 11-12 roku życia dziewcząt i chłopców. Przy czym wymaga się też spełnienia niektórych przynajmniej psychospołecznych uwarunkowań ich efektywności, podobnie zresztą jak w przypadku tradycyjnych metod wychowania moralnego.

5. Psychospołeczne uwarunkowania wychowania moralnego

Do psychospołecznych czynników, warunkujących skuteczność wychowania moralnego, należą m.in.: podmiotowe traktowanie dzieci i młodzieży, tworzenie wśród nich atmosfery bez lęku, umiejętność porozumiewania się z nimi oraz samoistnym i autonomicznym w swym istnieniu, a nawet pewnego rodzaju ,,odbiciem doskonałości osobowego Boga, stanowiąc zarazem wyraz Jego miłości", co nie oznacza oczywiście, że ,,jest wyłącznie bytem duchowym" (S. Kowalczyk, 1990a, s. 404). Stanowi — jak podkreśla się w personalizmie — istotę rozumną, wolną i odpowiedzialną, wrażliwą na dobro, prawdę i piękno, zdolną do samo-świadomości (autorefleksji), samorealizacji i twórczości, a także niejednokrotnie transcendencji.

Rozumienie dzieci i młodzieży w sensie personalistycznym — oprócz tego, że jest istotnym przejawem podmiotowego ich traktowania — skłania zarazem dorosłych w coraz większym stopniu do:

— dostrzegania w każdym wychowanku (uczniu) pełnego człowieka, a nie jego przysłowiowej miniatury;

— świadomego unikania uprzedmiotawiania go, czyli redukowania do przed-miotu własnych oddziaływań;

— umożliwiania mu wyrażania własnych myśli i uczuć, ponoszenia odpowiedzialności i dokonywania wyborów zgodnie z dobrem wspólnym;

— uświadomienia wychowanka (ucznia), że jako osoba ma również do spełnienia różnego rodzaju zobowiązania i powinności wobec siebie i innych;

— doceniania rozwoju moralnego i duchowego dzieci i młodzieży (por. W. Szewczyk, 1993, s. 112 i n.).

Ukazane tutaj przejawy podmiotowego traktowania dzieci i młodzieży dalekie są od wyczerpującego omówienia. Pełniejsze ich ukazanie wymagałoby z pewnością głębszego zastanowienia się nad rozumieniem pojęcia podmiotowości zarówno w aspekcie filozoficznym, psychologicznym, jak i teologicznym. Wykracza to jednak poza granice obecnych rozważań (por. K. Korzeniowski i inni, 1983; T. Lewowicki, 1993; Podmiotowość..., 1989).

Stwarzanie atmosfery bez lęku

Powodzenie wychowania moralnego w niemałym stopniu zależy od atmos-ery, jaka panuje w rodzinie, szkole lub innej instytucji opieki i wychowania. Mam na myśli w szczególności atmosferę pozbawioną ostrych napięć psychicznych, w tym zwłaszcza lęku. Powstaje ona najczęściej z winy osób dorosłych. Zależy w większej części od ich zachowań i postaw wobec dzieci i młodzieży.

Jest ona w dużej mierze bezpośrednim skutkiem omówionego wcześniej podmiotowego ich traktowania, a także demokratycznego stylu wychowawczego. Styl taki — oprócz okazywania wychowankom życzliwości i wyrozumiałości — polega na zachęcaniu ich do wzmożonej aktywności i samodzielności, jak również do podejmowania przez nich różnych inicjatyw czy pomysłów łącznie z prośbą o radę we własnej sprawie. Dorosły, posługując się takim stylem spełnia wobec nich przede wszystkim rolę facylitatora (animatora, doradcy) i odpowiada na pilne ich potrzeby psychospołeczne. Szczególnie wzbrania się przed wyzwalaniem u nich motywów lęku, które tylko pozornie sprzyjają przejawianiu przez nich zachowań j postaw moralnych. O tym, jak bardzo demokratyczny styl kierowania wychowawczego wpływa na powstanie korzystnej pedagogicznie atmosfery przekonują badania K. Lewina i jego współpracowników (1964). Mianowicie w wyniku tych badań stwierdzono, że dzieci, wobec których zastosowano autokratyczny styl kierowania wychowawczego (a więc przeciwny do stylu demokratycznego) wykazało aż 30 razy więcej wrogości i 8 razy więcej agresji niż dzieci, które poddano demokratycznemu stylowi kierowania wychowawczego.

W trosce o atmosferę bez lęku nieodzowny wydaje się zwłaszcza wspomniany już życzliwy i przyjazny stosunek rodzica, wychowawcy czy nauczyciela do dzieci i młodzieży. Stosunek taki przejawia się w okazywaniu im swego zaufania oraz poszanowania dla ich godności i niezależności. Ale nie oznacza to bynajmniej, iż w wychowaniu moralnym nie jest możliwy również pewien przymus zewnętrzny; bywa on nawet konieczny np. w chwili zagrożeń czy niebezpieczeństw, na jakie narażone są niekiedy dziewczęta i chłopcy (por. De Vries, B. Zan, 1994, s. 46 i n.).

Warto jednak pamiętać, na co słusznie zwracał uwagę J. Piaget, iż nadmiar przymusu — zwłaszcza zadawanego bez ważnych powodów — nie sprzyja moralności prawdziwie autonomicznej. Stwarza jedynie pozory gotowości do rzeczywistych zachowań i postaw moralnych. Wówczas chłopcy i dziewczęta postępują zgodnie z obowiązującymi normami i wartościami moralnymi zazwyczaj tak długo, jak długo nie przestają być poddawani formalnej kontroli ze strony dorosłych. Skłonni są wtedy do konformizmu, czyli zbytniej uległości wobec stawianych im wymagań. Sytuacja taka sprzyja moralności, opartej na ślepym posłuszeństwie wobec dorosłych; daleka jest więc od moralności autonomicznej — przeciw-stawnej moralności heteronomicznej, o czym mowa jest szerzej w następnym rozdziale.

Posłuszeństwo jako takie jest na pewno rzeczą dobrą. Złe staje się w warunkach wymuszania go środkami represyjnymi. Wówczas dzieci i młodzież hołdują raczej moralności heteronomicznej, zamiast moralności opartej na obopólnym poszanowaniu i wzajemności czy na łączącej wychowanka i wychowawcę — wedle wyrażenia J. Piageta — ,,relacji autonomicznej", nazywanej inaczej ,,relacją współpracy", To właśnie atmosfera bez lęku sprzyja w szczególny sposób takiej relacji, czyli moralności autonomicznej.

Należy zgodzić się też, iż atmosfera taka nie jest możliwa w warunkach swobody absolutnej. Nie sprawdziły się bowiem przewidywania tak znakomitych filozofów, jak J. J. Rousseau, B. Russel i H. D. Thoreau, według których zapewnienie dzieciom (poczynając od najwcześniejszych lat życia) nieograniczonej swobody jest rzekomo wystarczającym warunkiem kształtowania człowieka w jego najwyższym ludzkim wymiarze — także pod względem moralnym. Okazuje się, iż w stwarzaniu atmosfery bez lęku nie sprzyja na pewno ani przerost swobody, ani całkowite wyeliminowanie przymusu. Atmosfera taka jest nade wszystko rezultatem odpowiednio ukierunkowanej swobody i zredukowania przymusu do niezbędnego minimum. Przypuszczenie to wydaje się potwierdzać liczne innowacje pedagogiczne, których pomysłodawcami są tacy wybitni pedagodzy jak np. C. Freinet, Th. Gordon, M. Montessori, R. Steiner i W. A. Suchomliński, a w Polsce J. Korczak i A. Kamiński.

Porozumiewanie się z dziećmi i młodzieżą

Niezbędnym warunkiem skutecznego wychowania w rodzinie, szkole czy w jakiejkolwiek placówce opiekuńczo-wychowawczej jest również umiejętne porozumienie się dorosłych z dziećmi i młodzieżą. Porozumiewanie takie wymaga prowadzenia z nimi rozmów przez rodziców, nauczycieli lub wychowawców w podobny sposób do tego, jak czynią to psychologowie, psychoterapeuci, pedagodzy szkolni. Jest to możliwe zwłaszcza w przypadku należycie przygotowanych pedagogicznie osób. Przeprowadzana w ten sposób rozmowa polega przede wszystkim na uważnym i cierpliwym, a zarazem na aktywnym słuchaniu swych rozmówców (Th. Gordon, 1997, s. 216).

Szczególnie osoby prowadzące z dziećmi i młodzieżą rozmowy o problemach natury moralnej starają się nie tylko ich uważnie wysłuchać i zrozumieć, ale dawać im także pierwszeństwo wypowiadania się. Dzięki temu odpowiada się na jedną z podstawowych potrzeb człowieka, polegającą na samorzutnym i nie-skrępowanym dzieleniu się własnymi myślami i uczuciami, w tym także na zwierzaniu się innym ze swych spraw osobistych. Nie oznacza to oczywiście ukrywania przed dziewczętami i chłopcami własnego stanowiska w omawianych z nimi sprawach i niepodejmowania prób prostowania błędnych ich przekonań moralnych. Zawsze jednak zaleca się postępować w sposób subtelny, delikatny i taktowny. Zarówno bowiem dzieci, jak i młodzież niełatwo dają się przekonać w warunkach np. narzucania im swego zdania czy nawet dyskretnego nimi manipulowania.

Dlatego też w porozumiewaniu się z nimi — zwłaszcza na tematy moralne — rzeczą niebagatelną jest wystrzeganie się różnych możliwych i nader często popełnianych błędów. Thomas Gordon (1995, s. 59-61) nazywa je blokadami komunikacji interpersonalnej. Zalicza do nich tego rodzaju przekazy słowne, jak;

• rozkazywanie, komenderowanie, nakazywanie,

— ostrzeganie i grożenie,

— moralizowanie, pouczanie, instruowanie,

— nagminne doradzanie i sugerowanie rozwiązań bez zapoznania się ze stanowiskiem swego rozmówcy,

— osądzanie, krytykowanie, obwinianie, ośmieszanie itp.

Ponadto skuteczne porozumiewanie się z dziećmi i młodzieżą — w sprawach zresztą nie tylko moralnych — zależy w niemałej mierze również od okazywania im zaufania, zachowania dyskrecji, dawania im do zrozumienia, że są one w sta-nie nierzadko same rozwiązać swoje problemy, nie szczędzenia im czasu i doceniania znaczenia zgłaszanych przez nich kwestii, nawet tych — wydawałoby się — błahych czy mato ważnych.

Samodoskonalenie rodziców, wychowawców i nauczycieli

W wychowaniu moralnym niezwykle cenna jest praca nad sobą osób za nie odpowiedzialnych. Wynika to chociażby z od dawna znanej i oczywistej prawdy, iż ,,słowa uczą, a przykłady pociągają". Nikt też nie jest dobrym czy doskonałym od urodzenia, tj. bez świadomego i celowego samodoskonalenia. Wszelka doskonałość bowiem w postępowaniu człowieka jest o tyle obecna w jego życiu, o ile nie przestaje być ona przedmiotem jego dążeń i niejednokrotnie uporczywych zmagań. Bywa tak również w przypadku rodziców, wychowawców i nauczycieli. Wprawdzie niektórzy z nich obdarzeni są szczególnymi predyspozycjami, a nawet pewnymi charyzmatycznymi właściwościami osobowości (niezwykle przydatnych w wychowaniu moralnym), to jednak również i oni mogą wiele zyskać dzięki pracy nad sobą, by jeszcze skuteczniej oddziaływać na dzieci i młodzież pod względem moralnym.

Mówiąc o samodoskonaleniu rodziców, wychowawców i nauczycieli, mam na myśli zwłaszcza kierowanie własnym rozwojem, samorealizację czy aktualizowanie swych możliwości, jak i samowychowanie lub pracę nad sobą. Pojęć tych używam zamiennie. Przy czym każde z nich odnosi się do wewnętrznego rozwoju tego, co tkwi potencjalnie w człowieku_, co pozostaje — według wyrażeni A. H. Maslowa — w ścisłym związku z ,,wewnętrznym rozwojem tego, co już znajduje się w organizmie lub — dokładniej mówiąc — tego, czym jest sam w sobie organizm" (za H. Johach, 1993, s. 182). W powyższym rozumieniu samo-doskonalenia słusznie zakłada się jego nieco ograniczony zasięg wpływania na własny rozwój. Ale ograniczenie to jest jednocześnie zaletą samodoskonalenia. Sprzyja bowiem zróżnicowanemu rozwojowi każdego z nas. Poza tym warto wiedzieć, iż — zgodnie z twierdzeniem Fredericka S. Perlsa — przeciętny człowiek naszych czasów [...} wykorzystuje w najlepszym wypadku jedynie pięć do piętnastu procent swego potencjału życiowego" (za P. Lauster, 1996, s. 277).

Potrzeba samodoskonalenia rodziców, wychowawców i nauczycieli — zwłaszcza w zabieganiu przez nich o rozwój moralny dzieci i młodzieży wynika nie tylko z łatwo zauważalnego niedosytu wspomnianego dopiero co potencjału życiowego. Potrzebę tę uzasadniają także ewidentne korzyści, jakie dzięki sarno doskonaleniu mogą być ich udziałem, Są nimi m.in.:

— możliwość przekształcenia myślenia negatywnego w pozytywne, a co za tym idzie pesymistycznego nastawienia wobec świata i ludzi na bardziej optymistyczne;

— większa łatwość nawiązywania bliskich kontaktów z dziećmi i młodzieżą, a tym samym zasługą coraz częstszej akceptacji i zrozumienia z ich strony, a nierzadko także na uczucia serdeczności i przyjaźni;

— możliwość przeciwstawienia się pewnym własnym deformacjom psychicznym, jak np. nerwowość, brak opanowania, małostkowość, zgorzknienie, niepewność itp. (por. K. Koźniewski, 1972);

— ustrzeżenie się przed zrutynizowanym postępowaniem pedagogicznym, groźnym i niebezpiecznym w każdej niemal pracy wychowawczej, w tym także w wychowaniu moralnym.

Dzięki samodoskonaleniu rodzice, wychowawcy i nauczyciele mogą także uczyć się niezbędnych — szczególnie w wychowaniu moralnym — postaw akceptacji, rozumienia empatycznego i autentyzmu; uważnego i aktywnego słuchania swych rozmówców; szczerego współprzeżywania z nimi ich radości i smutku; uznawania ich prawa do popełniania błędów; bezwzględnego unikania rewanżu za sprawianą przez nich przykrość itp.

Pomocą w samodoskonaleniu rodziców, wychowawców i nauczycieli mogą okazać się różne techniki relaksacyjne (por. S, Siek, 1990,1998) stosowane zwłaszcza z zamiarem wewnętrznego wyciszenia się, a także techniki autosugestii w formie afirmacji (por. W. Backus, M. Chapian, 1992; S. Ray, 1991; B. S. Usta-borowicz, 1991), techniki wizualizacyjne (por. D. Cooper, 1995; F. 3. Paul-Cava-llier, 1994; V. Peiffer, 1997; S, Siek, 1989; O, S. Siraonton, 1995) oraz tzw. podejście aforystyczne (por. S. Mika, 1992, s. 31-35), a także techniki medytacyjne (por. I Novak, 1996) i inne (por. E. N. Chapman, 1995; 3. Komorowska, 1995). ( Niektóre z nich pomagają w szczególności w rozładowaniu napięć psychicznych, inne w podnoszeniu poczucia własnej wartości, a jeszcze inne w pozbyciu się swych uprzedzeń wobec dzieci i młodzieży. Przede wszystkim zaś pozwalają choćby na chwilę oderwać się od codziennych zmartwień, a tym samym złagodzić przeżywany stan napięć i lęku.

Niezawodnym sprzymierzeńcem w procesie samodoskonalenia wychowawców i nauczycieli może okazać się również gromadzenie informacji zwrotnych czerpanych od dzieci i młodzieży na temat związany z podejmowaną wobec nich działalnością edukacyjną (por. J. Grell, 1995; M. Łobocki, 1994a, s. 126-143). Bliższe omówienie gromadzenia takich informacji, jak również opis innych sygnalizowanych wyżej technik pracy nad sobą, nie jest możliwe ze względu na ograniczoną objętość niniejszej publikacji.

Przedstawione w niniejszym podrozdziale psychospołeczne uwarunkowania wychowania moralnego dotyczą zaledwie kilku z nich. Pomijają takie jego aspekty, jak np. w miarę wysokie oczekiwania dorosłych wobec możliwości rozwojowych chłopców i dziewcząt, zwłaszcza w postępowaniu moralnym (por. R. Rosenthal, L. Jacobson,1968), racjonalne organizowanie różnych form ich aktywności, okazywanie im taktu pedagogicznego i podjęcie próby lepszego ich poznania oraz unowocześnienia kształcenia pedagogicznego rodziców, wychowawców i nauczycieli. Wszystkie te i inne uwarunkowania wychowania moralnego wywierają tym większy wpływ na dzieci i młodzież, im bardziej są ze sobą zintegrowane i stanowią stale niemal wsparcie dla stosowanych wobec nich metod oddziaływań wychowawczych w ogóle, a tych podporządkowanych rozwojowi moralnemu w szczególności.

6. Granice wychowania moralnego

Wychowanie moralne jest przedsięwzięciem niezwykle subtelnym i złożonym. Dotyczy bowiem nie tylko wywierania wpływu na zachowania i postawy moralne w ich stricte zewnętrznych przejawach, lecz także związanych z nimi motywów czy intencji, jakie im przyświecają. Sam czyn, posiadający zewnętrznie wszelkie znamiona czynu moralnie godziwego, może okazać się w istocie swej czynem niemoralnym, o ile przyświecające mu motywy (intencje) przewidują np. upokorzenie osoby korzystającej z jego przysługi lub pomijają celowo przy-chodzenie z pomocą osobie bardziej potrzebującej niż ta wspomagana i znajdująca się w podobnie łatwym zasięgu sprawcy tego czynu jak osoba przez niego wspierana. Może zaistnieć też taka sytuacja, w której określonym zachowaniom i postawom moralnym przyświecają wprawdzie szlachetne intencje, lecz sposób, w jaki zachowania i postawy te okazujemy innym, uwłacza ich godności osobistej. Najczęściej niewydolność wychowania moralnego związana jest nie tyle z przyświecającymi mu celami, lecz z tym jak bywa ono realizowane.

WYCHOWANIE pojmowane tradycyjnie zakładało oddziaływanie podmiotu wychowującego (nauczyciela, wychowawcy) na przedmiot wychowywany (dziecko). Wychowanie - było traktowane jak "urabianie" wychowanka. Towarzyszyło temu przeświadczenie, że władza, którą sprawuje nauczyciel powinna być oparta na strachu wychowanka przed grożącą mu karą. Oparte o ten sposób myślenia działanie określa się mianem wychowania autorytarnego. Nie doceniano natomiast, lub wręcz nie zauważano roli dialogu w wychowaniu. W miarę postępu wiedzy, zwłaszcza psychologicznej, model wychowania autorytarnego poddano ostrej krytyce. Okazało się bowiem, że wychowanie autorytarne pociąga za sobą wiele negatywnych skutków. Dało się zauważyć, że dzieci chowane w oparciu o regulację zachowań lękiem ponoszą wielki koszt takiego wychowania. Dorośli zaś nie przebierają w sposobach egzekwowania swoich praw i bardzo często naruszając godność i prawa dziecka dopuszczają się fizycznego i psychicznego maltretowania dzieci. Podstawowym ich hasłem jest:

Autorytet i władza inaczej mówiąc /silniejszy trzyma za twarz słabszego/. Przykro jest o tym mówić, ale po dziś dzień echo tej tradycji jest żywe. Lęk jako regulator zachowania dzieci przyczynia się wydatnie do rozwijania wśród dzieci i młodzieży zachowań agresywnych. Agresja dorosłych w stosunku do dzieci wywołuje agresję dzieci wobec dorosłych.

W opozycji do modelu autorytarnego zaczęto więc proponować wychowanie wolne od presji, zakazów, nakazów i kar, w którym naczelną zasadą miała być swoboda i partnerski dialog z dzieckiem. Jednakże praktyka pokazała, że ta liberalna koncepcja wychowania z wyłączeniem, lub radykalnym ograniczeniem władzy wychowawczej, także nie zdaje egzaminu. Mamy tu do czynienia z ciekawym zjawiskiem. Z jednej strony dostrzega się bowiem słabość współczesnego wychowania i zewsząd słychać narzekania na upadek autorytetu rodziców, nauczycieli i wychowawców, z drugiej jednak strony wciąż panuje wiara w słuszność założeń na których to tradycyjne autorytarne wychowanie się opiera. Tak więc, wbrew negatywnym doświadczeniom w większości pozostajemy nadal pod wpływem ideologii autorytarnego wychowania.

Tymczasem zarówno model autorytarny jak i ten wyrosły z opozycji do niego, zawierają analogiczny błąd polegający na jednostronnym ujmowaniu wychowania. W modelu tradycyjnym brakuje właściwego miejsca dla dialogu, a w modelach przeciwnych przeoczono rolę władzy wychowawczej.

Osobiście najbliższa jest mi koncepcja wychowania, łącząca obie płaszczyzny, która powstała w opozycji do "niszczenia dzieci". Pobudzając i ukierunkowując rozwój dziecka należy wyraźnie pamiętać o tych dwóch podstawowych kierunkach z których składa się wychowanie. Jednym z nich jest dialog, a drugim decydowanie, czyli sprawowanie władzy wychowawczej. Kierunki te muszą pozostawać we wzajemnej równowadze, oba są jednakowo niezbędne i ważne dla wychowania.

Zgodnie z tą koncepcją wychowania między wychowankiem a wychowawcą tworzą się pewne określone relacje partnerskie. Próba tworzenia relacji partnerskich nie wychodzi w systemie autorytarnym.

Chociaż władza kojarzy się nam z prawem i obowiązkiem egzekwowania poleceń oraz potrzebą zamknięcia wolnego wyboru - powinniśmy pamiętać, że istotą władzy wychowawczej jest podejmowanie decyzji a nie tylko straszenie karą czy naciskiem.

Sprawowanie władzy wychowawczej chroni dziecko przed skutkami jego niedoświadczenia życiowego oraz braku wiedzy i wyobraźni.

Wychowanie ma szansę wypełnić się jeżeli biegnie dwutorowo i opiera się na sprawowaniu władzy wychowawczej w atmosferze dialogu.

Analizując różne definicje wychowania dochodzimy do wniosku, że nie ma jednej bardzo precyzyjnej definicji wychowania. Próbę odpowiedzi na pytanie jak powinniśmy rozumieć pojęcie wychowania stanowią następujące określenia:

I- Wychowanie to inaczej pobudzanie i ukierunkowywanie rozwoju osoby ludzkiej. (Służenie przez decydowanie i dialog).

II- Wychowanie to prowadzenie dialogu z dzieckiem i podejmowanie takich decyzji aby pobudzić i ukierunkować rozwój dziecka.

Obie definicje można streścić w jednym potocznym zdaniu:

Jestem z dzieckiem, które rośnie i rozwija się, moim zadaniem jest stworzenie takich warunków aby to dziecko rozwinęło się w pełni i odkryło w sobie to co ma najlepszego.

W wychowaniu powinna obowiązywać zasada naczelna:

DZIECKO JEST PODMIOTEM SWEGO ROZWOJU.

Zapamiętajmy tę zasadę i stosujmy ją w naszych placówkach wypoczynku a unikniemy tym samym wielu problemów wychowawczych.

Wychowanie powinniśmy pojmować jako stwarzanie dziecku takich warunków w domu rodzinnym, szkole, środowisku rówieśniczym bądź placówce wypoczynku, by czuło się ono bezpieczne i w pełni doceniane.

Rodzice i opiekunowie powinni zaspakajać podstawowe potrzeby bytowe, a także psychiczne oraz wierzyć, że dziecko jest wartościową jednostką (utalentowane, dobre).

Nie uzyskamy wszechstronnego i pełnego rozwoju dziecka ani pozytywnego rozwiązywania nowych i trudnych zadań życiowych, dopóki nie zostanie zaspokojona jego potrzeba bezpieczeństwa ( przy czym docenianie wartości dziecka traktujemy jako jeden z warunków poczucia bezpieczeństwa).

Jeżeli będziemy dziecko karali za to, że w trakcie rozwiązywania nowych dla siebie sytuacji problemowych ma trudności lub popełnia błędy, wówczas lęk będzie czynnikiem hamującym rozwój. W tej sytuacji tylko życzliwy uśmiech, zachęta, pomoc ze strony nauczyciela, wychowawcy lub rodziców może złagodzić rozmiary niebezpieczeństwa, ograniczyć zakres działania sytuacji stresowej, zmobilizować dziecko do dalszych wysiłków, do rozwoju.

Mówiąc o zasadzie świadomego i aktywnego udziału dziecka w procesie wychowania mam na myśli nie tylko zwiększenie wysiłku samego dziecka, rodziców czy szkoły. Realizując w praktyce tę zasadę, stwarzamy sytuacje, w których każda jednostka dokonuje wyboru sposobu rozwiązania na własny rachunek. Nikt nie ma prawa zastępowania w tym zakresie dziecka, odbierania mu przyjemności samodzielnego wyboru takiego lub innego rozwiązania postawionego przed nim zadania, pokonania trudności, gdyż mogłoby to osłabić zaufanie dziecka do samego siebie, do własnych możliwości poznawczych. A to z kolei mogłoby ograniczyć jego zdolności do czerpania wewnętrznych przyjemności z doświadczenia, z własnych dążeń, sądów i uczuć, odróżnienia ich od tych, które zostały mu narzucone w sposób apodyktyczny przez innych ludzi.

Każde dziecko potrzebuje pomocy rodziców, nauczycieli, wychowawców, czyli szeroko pojętego środowiska wychowawczego. Jak wobec tego pogodzić konieczność utrzymania zaufania do własnych sił dziecka z koniecznością korzystania z pomocy dorosłych? Często dziecko staje wobec dylematu: wybrać własne "ja" czy podporządkować się "ja" innej osoby? Jeżeli będziemy organizowali proces wychowania w taki sposób, że postawimy dziecko wobec alternatywy: zachować własną odrębność czy podporządkować się bezwzględnie drugiej osobie, to prawie każde dziecko zrezygnuje z własnego "ja". Potrzeba bezpieczeństwa jest bowiem dla rozwoju siłą decydującą. A cóż jest wart człowiek, który w okresie dzieciństwa został zmuszony do ograniczenia własnej osobowości, dążeń, celów, doskonale o tym wiemy.

Z praktyki pedagogicznej wynika, że im cięższe są doświadczenia dziecka w rodzinie lub szkole, tym łatwiej może wytworzyć się u niego niechęć wobec rodziców, nauczycieli i kolegów oraz ukształtuje się postawa nieufności i zaciętości wobec wszystkich ludzi. Im bardziej dziecko jest izolowane, ograniczane, powstrzymywane od nabywania własnych, często pozytywnych doświadczeń, im częściej będzie zmuszane do rezygnowania z własnych dążeń i sposobów życia, tym łatwiej może rozwinąć się u niego zgeneralizowana niechęć wobec wszystkich ludzi.

Dziecko wychowywane w tych warunkach łatwiej jest zranić, sprawić mu przykrość, jest ono mniej zdolne do samoobrony. Nie przejawia w kontaktach z kolegami i ludźmi dorosłymi przedsiębiorczości, zadzierżystości, jaką wykazuje większość dzieci. Warunki te powodują, że dziecko ogarnia uczucie samotności i bezradności we wrogim świecie.

Zasadniczo nie istnieje potrzeba zmuszania dziecka, by rezygnowało ze swego "ja". Chodzi tu o społeczne kształtowanie optymalnej do potrzeb danego dziecka osobowości.

Tylko ten człowiek może być dobrym rodzicem, nauczycielem, wychowawcą, który w procesie kształcenia i wychowania respektuje odrębność dziecka i swoistość jego rozwoju.

Zauważa się, że gdy na kolejnym etapie kształcenia i wychowania zjawi się frustracja, niepowodzenie, brak akceptacji, ośmieszenie, dziecko podlega fiksacji i regresji. W takiej sytuacji traci ono wiarę we własne siły, a także uwierzy, że jest tępe i leniwe. Tym samym przestaje pracować nad sobą, co w konsekwencji powoduje rozmaite zaburzenia rozwojowe.

Nie chodzi mi o postulowanie wychowania w cieplarnianych warunkach, spełniania wszystkich zachcianek dziecka. Każde dziecko odczuwa potrzebę miłości, potrzebę bezpieczeństwa, potrzebę samodzielnej twórczej pracy. Naszym zadaniem jest zaspokojenie tych potrzeb z równoczesnym stawianiem dzieciom bardzo wysokich wymagań.

Plan pracy wychowawczej stanowi integralną część programu pracy w placówce wypoczynku i potrzebny jest wszystkim członkom społeczności kolonijnej lub obozowej. Podmiotem oddziaływań wychowawczych są uczestnicy placówki. Kadra pedagogiczna spełnia natomiast podstawową rolę w organizacji takiego wypoczynku dzieciom i młodzieży, który równocześnie służy ich rozwojowi umysłowemu, zdobywaniu umiejętności samodzielnej pracy, przyswajaniu nowego zasobu wiedzy, rozbudzaniu różnorodnych zainteresowań i zamiłowań.

Pracę nad planem powinniśmy podzielić na poszczególne etapy:

I-szy etap określenie celów wychowawczych jakie chcemy osiągnąć w czasie trwania turnusu wypoczynkowego.

II-gi etap służyć powinien wstępnemu poznaniu uczestników kolonii lub obozu. Wychowawcy winni wiedzieć, w jakim wieku będą ich wychowankowie, do jakich szkół uczęszczają oraz z jakich pochodzą środowisk.

III-ci etap to określenie rodzajów zadań wychowawczych, jakie będą realizować uczestnicy placówki. Idzie tu o znalezienie zadań pobudzających dzieci do aktywności.

IV -ty etap to rozważenie sposobów realizacji w/w zadań oraz określenie czasu, w jakim powinny one zostać wykonane. W tym etapie można wyodrębnić komórki realizacyjne (np. zespół prowadzący zajęcia sportowe, kluby zajęć dowolnych, działalność artystyczną) i przydzielić ich kierownikom określone zadania.

Podstawowe cechy dobrego planu wychowawczego:

Plan pracy powinien być:

- k o n k r e t n y, to znaczy zawierać jednoznaczne, jasne i sprawdzone zadania podzielone na odpowiednie etapy wykonania, określać środki i sposoby realizacji tych zadań, terminy wykonania, osoby odpowiedzialne i współodpowiedzialne za wykonanie zadań oraz ewentualne uwagi dotyczące realizacji,

- r e a l n y, to znaczy tak sformułowany, by jego założenia były możliwe do urzeczywistnienia zależnie od możliwości placówki wypoczynku, poziomu intelektualnego uczestników, zakładając równocześnie oszczędność sił i środków,

- w y n i k i e m p r z e m y ś l e ń z e s p o ł u l u d z i zarówno uczestników, jak i kierownictwa (wychowawców, instruktorów),

- e l a s t y c z n y , to znaczy tak opracowany, by w trakcie realizacji można było wprowadzić pewne zmiany wypływające z aktualnych potrzeb,

- p e r s p e k t y w i c z n y, to znaczy zawierać zadania długofalowe, z określeniem etapów ich realizacji,

- h a r m o n i j n y, to znaczy uwzględniać równomierne i systematyczne działanie w ciągu trwania wypoczynku z zastosowaniem różnych działów i form pracy.

PRZYKŁADOWE CELE PLANU PRACY WYCHOWAWCZEJ

Cele wychowawcze:

1). Wychowanie obywatelskie i patriotyczne.

2). Wychowanie do pracy i do zaangażowanej twórczej działalności

społecznej.

3).Wychowanie religijno - światopoglądowe oraz moralne i fizyczne.

Przykładowy program kolonii

Zadania	Formy i sposoby realizacji	Termin	Odpowiedzialny
1. Zapoznanie z obiektem kolonii	1. Przyjazd na kolonię	1 dzień kolonii
	2. Przydział sal - zapoznanie z pomieszczeniami w budynku		Kierownik kolonii, wychowawcy
	3. Zapoznanie z terenem wokół kolonii		Wychowawcy
	4. Zapoznanie z regulaminem kolonii		Wychowawcy
	5. Wdrażanie poprzez rozmowę do przestrzegania bezpieczeństwa na terenie placówki i poza nią		Wychowawcy
2. Zapewnienie wychowankom możliwości pełnej regeneracji sił fizycznych i psychicznych	1. Gimnastyka poranna z elementami biegu, skoku, celności, refleksu, itp.	Codziennie	Wychowawcy
	2. Spacery po okolicy, gry i zabawy plenerowe	Codzienne	Wychowawcy
	3. Rozgrywki i zawody: rozgrywki w piłkę koszykową, siatkową, nożną mecze tenisa stołowego	Wg ustalonego harmonogramu	Wychowawcy
	4. Olimpiada kolonijna - międzygrupowa	Przedostatni dzień	Kierownik, wychowawcy
	5. Turystyka:	Terminy uzależnione od warunków atmosferycznych	Wychowawcy
	zwiedzanie Doliny Olczyskiej wizyta na Gubałówce wjazd kolejką linową na Kasprowy Wierch i zejście szlakiem turystycznym wycieczka autokarowa do Doliny Kościeliskiej zwiedzanie tradycyjnego targu góralskiego wizyta w Karczmie Góralskiej zwiedzanie zabytków Zakopanego spacer pod Reglami zajęcia na odkrytym basenie na Antałówce
	6. Zachęcanie do czytania książek i prasy	Codziennie	Wychowawcy
	7. Prace praktyczno-techniczne: robienie wycinanek z papieru, wykonywanie różnego rodzaju ozdób do sal	3 dzień kolonii	Wychowawcy
	8. Konkursy:	Wyznaczone dni	Wychowawcy
	rysunkowy "Karykatura wychowawcy" na miss i mistera kolonii na najlepszą gazetkę kolonijną dotyczący wiedzy o zabytkach Zakopanego
	9. Wystawy:	Wg ustalonego harmonogramu	Kierownik
	prac plastycznych pt. "Karykatura wychowawcy" najlepszych gazetek kolonijnych
	10. Imprezy kulturalne:	Wg ustalonego harmonogramu	Kierownik, wychowawcy
	pasowanie na kolonistę mini playback show śluby kolonijne skecze, konkursy
	11. Dyskoteki (konkurs tańców towarzyskich, zabawa z kotylionami, piżamoteka)	Co drugi dzień	Wychowawcy, kierownik
	12. Wieczorki:		Wychowawcy, kierownik
	zapoznawczy	2 dzień kolonii
	pożegnalny	Przedostatni dzień kolonii
3. Zapewnienie opieki zdrowotnej	1. Konkurs czystości	Codziennie	Kierownik, wychowawcy
	2. Troska o higienę osobistą - przegląd czystości
	3. Troska o stan higieniczno-sanitarny kolonii
4. Wyrabianie aktywności społecznej wychowanków	1. Dbanie o czystość w pokojach	Codziennie	Wychowawcy
	2. Pasowanie na kolonistę	2 dzień kolonii	Wychowawcy
	3. Wybór samorządu grupy i kolonii	2 dzień kolonii	Wychowawcy, kierownik
	4. Przydział dyżurów	2 dzień kolonii	Wychowawcy
	5. Współudział wychowanków w opracowaniu regulaminu kolonijnego	2 dzień kolonii	Wychowawcy
	6. Kontakty z innymi kolonistami - wizyty, rewizyty, wspólne imprezy	Wyznaczone dni	Wychowawcy, kierownik
	7. Kontakty z rówieśnikami mieszkającymi w okolicy	Wyznaczone dni	Wychowawcy, kierownik
5. Organizacja działalności dydaktyczno-wychowawczej	1. Zwiedzanie okolicy zgodnie z załączoną ofertą	Wg ustalonego harmonogramu	Wychowawcy, przewodnik
	2. Zapoznanie z regionem, w którym przebywają koloniści
6. Działalność rady pedagogicznej	1. Ustalenie założeń organizacyjnych	Przed turnusem	Kierownik
	2. Omówienie z pracownikami pedagogicznymi metod i form pracy wychowawczej	Przed turnusem	Kierownik
	3. Kontrolowanie sposobu realizacji założeń programowych	Wyznaczone dni	Kierownik, wychowawcy
	4. Systematyczne spotkania z całym personelem	Codziennie	Kierownik
	5. Ocenianie pracy wychowawczej, realizacji planów i dokumentacji pedagogicznej	Wyznaczone dni	Kierownik
	1. Przygotowanie dzieci do wyjazdu z Ośrodka	Przedostatni dzień	Kierownik, wychowawcy

• metody i formy realizacji planów wychowawczych

Metody i formy realizacji planów wychowawczych:

1) Co to jest metoda wychowania?

Przez metodę wychowania należy rozumieć każdy wyodrębniony sposób postępowania wychowawcy polegający na wywieraniu określonego wpływu na aktywność wychowanka w danej sytuacji.

2) Jakie znasz metody wychowawcze?

- grupę metod wpływu osobistego wychowawcy.

- grupę metod wpływu sytuacyjnego.

- grupę metod organizowania środowiska wychowawczego.

3) Metody wpływu osobistego.

- Wysuwanie sugestii. inaczej proste sygnalizowanie stanowiska wychowawcy i podsuwanie, czego się od niego oczekuje.

- Perswazja. Polega ona na podsuwaniu wychowankom określonych rozwiązań przez posłużenie się odpowiednio, dobranym zespołem argumentów.

- Działanie przykładem osobistym. Wychowawca może wywierać silny wpływ na aktywność wychowanka w danej sytuacji wyłącznie przez dostarczenie mu pewnych wzorów zachowania lub reagowania.

- Wyrażanie aprobaty i dezaprobaty. Wychowawca może bardzo silnie oddziaływać swą osobą na dziecko, jeśli ujawnia aprobujący lub też dezaprobujący stosunek do jego zachowań.

- Wdrażanie do samowychowania. Wcześniej omówione metody mogą być zastosowane i wykorzystane dla wdrażania wychowanka do aktywności samowychowawczej.

4 - Metody wpływu sytuacyjnego.

- Nagradzanie wychowawcze. - wywołuje ono określone konsekwencje w następstwie zachowań wychowanka, przy czym on jest w pełni świadomy, że są one rezultatem działań wychowawcy.

- Karanie wychowawcze. W wychowaniu często zdarzają się sytuacje, które wywołują u wychowanka stan napięcia spowodowany udaremnieniem jakichś jego motywów lub niespełnieniem jego oczekiwań.

- Instruowanie. Nadając sytuacji wychowawczej odpowiedni kierunek działania nie tylko przez faktyczną zmianę poszczególnych elementów, lecz także przez ukazywanie ich wychowankom w odpowiednim układzie odniesienia oraz przez określenie, jakie zachowania są w niej niezbędne stosujemy metodę instruowania.

- Organizowanie doświadczeń wychowanka. Celowa i świadoma ingerencja wychowawcy w sytuacje, w których wychowanek przejawia określoną aktywność, może polegać na takim manipulowaniu poszczególnymi ich elementami, aby działania konstruktywne wychowanka przynosiły mu w konsekwencji następstwa pozytywne z punktu widzenia jego motywów, działania zaś destruktywne narażały go na następstwa sprzeczne z żywionymi motywami.

- Wywoływanie antycypacji następstw zachowań społeczno-moralnych.

Metoda ta jest bardzo zbliżona do omawianej poprzednio. Podobnie jak instruowanie, nie polega ona na zmienianiu samych sytuacji wychowanka, lecz sposobu ich widzenia, a mianowicie w świetle spodziewanych rezultatów własnej działalności.

- Przydzielanie funkcji i ról społecznych. Opierając się na tej metodzie powinniśmy pamiętać o wdrażaniu wychowanków do pożądanej aktywności, a jednocześnie przyswajaniu im odpowiednich przekonań, poprzez przydzielanie im takich funkcji lub ról społecznych, których pełnienie obejmuje tę aktywność lub też głoszenie tych przekonań.

- Ćwiczenie. Polega na celowym powtarzaniu przez wychowanka określonych czynności w z góry ustalonym porządku.

5- Metody organizowania środowiska społecznego wychowanków przez wychowawcę.

Wykorzystując mechanizmy składające się na dynamikę zespołu wychowawczego w celu wywoływania takich układów nagród i kar w danych sytuacjach, które prowadziłyby do pożądanej modyfikacji zachowania poszczególnych jednostek, wychowawca ma następujące możliwości działania:

a- Modyfikacja celów zespołu. - w celu podnoszenia atrakcyjności życia w zespole.

b- Kształtowanie norm postępowania obowiązujących w zespole. Wychowawca może przy tych samych celach wprowadzić nowe kryteria wartościowania jego członków.

c- Przekształcanie struktury wewnętrznej zespołu. Wychowawca powinien być zainteresowany tym, aby umacniać w zespole pozycję jednostek posiadających dodatni wpływ na ogół.

d- Nadawanie właściwego kierunku działania kontroli społecznej w zespole. wychowawca może efektywnie wpływać na poglądy i przekonania członków zespołu, na ich oceny oraz aktualne zachowanie nadając odpowiedni tok, treść i kierunek tym wszystkim reakcjom, które objęte są mianem kontroli społecznej, a przede wszystkim jej podstawowej formie - opinii zespołu.

Podstawową rolę w osiągnięciu wymienionych tu elementów życia zespołu ma demokratyczny styl kierowania zespołem.

Wychowawca powinien:

- dopuszczać wychowanków do udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących zespołu,

- podsuwać zespołowi własne propozycje na prawach członka,

- dążyć do tego, aby pewne działania oraz ich organizacja przebiegały z inicjatywy zespołu i jego członków,

- włączyć innych członków zespołu do sprawowania czynności kontrolnych,

- dążyć do tego, aby jednostki odpowiadały za swoje czyny przed zespołem, a nie tylko przed wychowawcą,

- dawać zespołowi do zrozumienia, że uważa się za jego członka i uczestniczyć w jego zajęciach na zasadzie zwykłego członkostwa,

- nawiązywać osobiste kontakty z członkami zespołu na różnych płaszczyznach,

- dążyć do rozłożenia odpowiedzialności za sprawy zespołu na cały zespół,

- włączać zespół do oceny własnych osiągnięć i błędów, jak również postępowania poszczególnych członków,

- starać się być zespołowi przydatnym i pomocnym w realizacji wspólnie ustalonych celów.

Pełną efektywność wychowania zapewni nam łączne i zintegrowane stosowanie całego systemu metod właściwie dobranych do poszczególnych sytuacji.

6- Formy pracy wychowawczej.

Pomocą w działalności pedagogicznej wychowawcy klasy lub grupy są różnego rodzaju techniki wychowawcze. Mogą nimi być formy pracy indywidualnej, zespołowej lub zbiorowej z uczniami. Oto najczęściej występujące techniki spotkań problemowych z uczniami:

a) Narada wychowawcza - można ją stosować w różnych grupach wiekowych.

b) Rozmowa wychowawcza. Pogadanka.-stosujemy ją będąc inicjatorem wyboru tematu lub gdy wychowankowie zwrócą się do nas o wyjaśnienie spraw, o których nic nie wiedzą lub wiedzą bardzo mało.

c) Dyskusja - Jeżeli chcemy w jakiejś sprawie porozumieć się z wychowankami albo oni muszą porozumieć się między sobą, najwygodniej jest zorganizować w grupie dyskusję.

d) "Burza mózgów".- jest to odmiana dyskusji zbiorowej polegająca na swobodnym wypowiadaniu propozycji rozwiązań jakiegoś problemu, z tym, że nie istnieją tu żadne rygory realności lub wykonalności zgłaszanych propozycji.

e) Panel - czasem podczas gorącej dyskusji w klasie zarysują się dwa lub trzy odmienne stanowiska. Omówienie ich na gorąco nie da takiego efektu jakiego byśmy się spodziewali. Możemy wytypować najbardziej zagorzałych oponentów, zachęcić aby przygotowali się do wyłożenia swoich racji za pewien czas.

f) Inscenizacja. - problem postawiony przed zespołem grupowym jest rozwiązywany za pomocą udramatyzowania go przez część lub wszystkich wychowanków.

g) Zastosowanie tekstu literackiego. -starsza młodzież sama może zaproponować wybór tekstu. Tekst literacki może pełnić dwojaką funkcję:

- być głównym tematem spotkania,

- stanowić element pomocniczy, ilustrujący lub wzbogacający temat główny spotkania.

h) Zastosowanie środków audiowizualnych. - podobnie jak tekst literacki, technika pomocnicza. Środki te musimy traktować jako towarzyszące innym technikom a nie zamiast.

i) Wykorzystanie wytworów pracy uczniów - technika choć stosowana niezbyt często, może być atrakcyjną formą aktywności wychowanków na zajęciach z wychowawcą.

Obowiązki wychowawcy grupy

Wychowawca to bezpośredni opiekun i organizator pobytu oddanych pod jego opiekę dzieci i młodzieży. To zastępujący rodziców w czasie trwania wypoczynku ich dzieci. Powierzone obowiązki wychowawca pełni od chwili przejęcia dziecka od rodziców, do chwili przekazania rodzicom lub prawnym opiekunom po zakończeniu turnusu.

Wszystkich uczestników wypoczynku obdarza jednakowa życzliwością i zrozumieniem ich problemów. Jest bezstronny w sytuacjach konfliktowych. Umiejętnie stosuje system kar i nagród, dba o właściwe realizowanie „regulaminu” pobytu uczestnika placówki wypoczynku.

Szczególna troska otacza dzieci „specjalnej troski”, niepełnosprawne, ze środowisk zagrożonych wychowawczo. Metody i formy pracy wychowawcy powinny służyć pobudzaniu zainteresowań, rozwijaniu inicjatyw i spełniać potrzeby dzieci. Musza również odpowiadać możliwościom psychofizycznym dzieci.

Niewłaściwa działalność opiekuńczo – wychowawcza, lekceważenie podjętych obowiązków, niefrasobliwość mogą powodować konsekwencje prawne – odpowiedzialność karną i cywilną oraz niewspółmierne skutki odpowiedzialności moralnej. Rodzice – opiekunowie uczestników wypoczynku oczekują od wychowawców właściwej opieki i oddziaływania wychowawczego. ą

Do obowiązków wychowawcy w placówce wypoczynku należy w szczególności:

1) zapoznanie się z kartami kwalifikacyjnymi uczestników wypoczynku,

2) prowadzenie dziennika zajęć, którego wzór stanowi załącznik nr 5 do rozporządzenia,

3) opracowywanie planów pracy wychowawczej grupy,

4) organizowanie zajęć zgodnie z rozkładem dnia,

5) sprawowanie opieki nad uczestnikami grupy w zakresie higieny, zdrowia, wyżywienia oraz innych czynności opiekuńczych,

6) zapewnienie bezpieczeństwa uczestnikom grupy,

7) prowadzenie innych zajęć zleconych przez kierownika placówki wypoczynku.

ZAKRES CZYNNOŚCI I OBOWIĄZKÓW WYCHOWAWCY

Zakres czynności:

1. Wychowawca sprawuje opiekę nad grupą dzieci - odpowiada za ich bezpieczeństwo, wygląd, higienę, zdrowie i wychowanie.

2. Jest bezpośrednim opiekunem i organizatorem czasu powierzonych mu dzieci, zastępuje im rodziców.

3. Wychowawca powinien poznać dzieci przed wyjazdem na placówkę kolonijną.

4. Współpracuje ściśle z lekarzem i higienistką, przeprowadza codzienne obserwacje stanu zdrowia i samopoczucia dzieci.

5. Organizuje i prowadzi zajęcia w swojej grupie.

6. Posiada podstawowe wiadomości z dziedziny prowadzenia zajęć W-F.

7. Wychowawca prowadzi dziennik zajęć swojej grupy.

Do obowiązków wychowawcy należy:

1. Znajomość i systematyczne przestrzeganie zasad i przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

2. Kontrola miejsc zajęć uczestników (terenu, budynku, pomieszczeń) oraz dróg do nich prowadzących, w szczególności sprawdzenie, czy ich aktualny stan odpowiada wymogom i przepisom z zakresu bezpieczeństwa i higieny.

3. Kontrola wyposażenia i stanu urządzeń technicznych, instalacji, sprzętu.

4. Kontrola zaopatrzenia uczestników w odpowiednią odzież i sprzęt zapewniający bezpieczeństwo, w czasie wycieczek, rajdów i kąpieli.

5. Usunięcie wszelkich dostrzeżonych braków i usterek, jeżeli usunięcie ich we własnym zakresie jest możliwe. Niezwłoczne zgłoszenie kierownictwu placówki wszelkich spostrzeżonych braków i błędów zagrażających zdrowiu i życiu dzieci.

6. Natychmiastowe przerwanie zajęć, gdy stan terenu, budynku, pomieszczenia, sprzętu, instalacji, materiału zagraża uczestnikom, pracownikom lub innym osobom.

7. Planowe i okolicznościowe, teoretyczne i praktyczne zapoznawanie uczestników z warunkami i wymogami bezpieczeństwa i higieny, pouczenie o istniejących i mogących zaistnieć niebezpieczeństwach.

8. Włączenie uczestników do działalności na rzecz poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny w placówce i środowisku.

9. Kontrola przestrzegania przez uczestników obowiązujących regulaminów zajęć, zachowania, oraz nadzór i czujność podczas podróży, zajęć, ćwiczeń, wycieczek, kąpieli i plażowania w celu wyeliminowania w porę przejawów działania nieostrożnego lub niezgodnego z wymogami bezpieczeństwa i higieny.

10. Natychmiastowe udzielenie lub zapewnienie uczestnikowi pierwszej pomocy i dalszej opieki w razie nieszczęśliwego wypadku, powiadomienie o wypadku kierownika placówki lub osoby zastępującej kierownika, przeciwdziałanie ujemnym skutkom wypadku i podjęcie innych niezbędnych środków.

..................................... dn. .......19....r.

Przyjąłem/przyjęłam do

wiadomości i stosowania

...............................

podpis

Tymczasem wychowawca to ten, kto rozumie całego człowieka: jego cielesność i emocjonalność, jego sposoby myślenia i wartościowania, jego duchowość i religijność, jego więzi i konflikty z Bogiem, z samym sobą i z innymi ludźmi. Wychowawcą może być każdy pod jednym jednak warunkiem: że patrzy na wychowanka w sposób całościowy i realistyczny a nie selektywny lub naiwny.

Odpowiedzialnym wychowawcą nie może być zatem ktoś, kto uwzględnia niektóre tylko sfery ludzkiego życia. A także ktoś, dla kogo pewne sfery rzeczywistości człowieka okazują się tematami "tabu", np. sfera moralna, religijna, duchowa czy społeczna. Można być wykładowcą przedmiotu o jakiejś sferze ludzkiej rzeczywistości, nie rozumiejąc pozostałych wymiarów tajemnicy człowieka. Ale z pewnością nie można być wtedy wychowawcą.

W praktyce oznacza to, że każdy, kto pragnie włączyć się w proces wychowania, powinien wychodzić poza swoją specjalizację zawodową, aby mieć szansę na zrozumienie oraz na respektowanie we własnym życiu całej tajemnicy człowieka: jego cielesności, psychiki, wrażliwości moralnej, sfery duchowej, religijnej i społecznej.

Być wychowawcą to jednak coś znacznie więcej niż posiadać teoretyczną wiedzę o poszczególnych sferach ludzkiego życia. Być wychowawcą, to odnieść najpierw sukces w wychowaniu samego siebie. Odpowiedzialny wychowawca to ten, kto nie tylko posiada bogatą wiedzę o człowieku lecz kto jednocześnie rozwinął w sobie bogate człowieczeństwo. Wychowawca to nie teoretyk wychowania lecz człowiek, który dojrzale ukształtował własne człowieczeństwo. Wychowanek bowiem rozwija się nie tyle na skutek przekazywanych mu informacji przez wychowawcę ile raczej na skutek kontaktu z nim samym, ze sposobem bycia i postępowania, jaki ucieleśnia wychowawca.

• znajomość psychologii rozwojowej,

• umiejętność stosowania kar i nagród,

• asertywność w wychowaniu,

• empatię w wychowaniu,

• wymiar emocjonalny w wychowaniu

• komunikację wychowawczą

Precyzyjne zbadanie faz rozwoju intelektualnego i możliwości percepcyjnych w wieku rozwojowym umożliwia nie tylko opracowanie dostosowanych do wieku wychowanków metod nauczania ale także właściwych sposobów wyjaśniania norm moralnych czy zasad dyscyplinarnych. W pierwszych klasach szkoły podstawowej przekazywanie wiedzy nie powinno opierać się na metodzie wykładu lecz na kontakcie ucznia z poznawaną rzeczywistością, na doświadczeniu i na aktywności własnej wychowanka. Częstym obecnie przykładem stosowania takiej właśnie metody, umożliwiającej bezpośrednią obserwację rzeczywistości, są tak zwane "zielone szkoły", w czasie których zajęcia lekcyjne dla dzieci przeprowadzane są na łonie przyrody.

W tej fazie rozwojowej równie konkretnie powinna być ukazywana wychowankom sfera moralna, począwszy od zasad dyscyplinarnych i porządkowych. Zadaniem wychowawcy jest pomaganie wychowankowi, by mógł osobiście się przekonać i doświadczyć w konkretnych sytuacjach, że określone normy moralne czy dyscyplinarne są potrzebne. Normy moralne chronią bowiem wychowanka przed wyrządzaniem sobie krzywdy a normy dyscyplinarne umożliwiają np. zorganizowanie życia rodzinnego, przeprowadzenie lekcji, pojechanie na wspólną wycieczkę, przeprowadzenie zabawy czy rozegranie meczu. Do 11-go roku życia wychowanek ma trudności ze zrozumieniem zasad czy norm ogólnych, potrafi jednak rozumieć konkretnie doświadczenia i wyciągać z nich konkretne wnioski.

Wychowanie nie polega jedynie na przekazaniu określonej porcji wiedzy czy zasad postępowania. Wychowanie osiąga swój cel dopiero wtedy, gdy prowadzi do kształtowania dojrzałych postaw. Chodzi przecież nie tylko o to, by wychowanek wiedział, co służy jego rozwojowi a co mu szkodzi lecz aby chciał z tej wiedzy skorzystać. Badania psychologiczne potwierdzają jednoznacznie, że najbardziej skuteczna w wychowaniu jest motywacja pozytywna. Oznacza to, że wychowanek najłatwiej i w sposób trwały decyduje się na określone zachowanie nie ze strachu, nie pod wpływem przymusu czy zagrożenia karą ale przede wszystkim dlatego, że wychowawca pomógł mu zrozumieć, iż postępowanie według określonych zasad, np. prawdomówności, pracowitości czy uczciwości, jest osobistym zyskiem oraz warunkiem osiągnięcia trwałej satysfakcji.

Ważnym elementem motywacji pozytywnej jest życzliwa postawa emocjonalna wobec wychowanka, dostrzeganie nawet drobnych jego sukcesów a także pozytywne oczekiwania. Nie jest oczywiście tak, że stosowanie motywacji pozytywnej przyniesie zawsze i natychmiast pożądane skutki. Sposób motywacji nie może być stereotypowy lecz powinien uwzględniać wiek i możliwości wychowanka. W ogromnej większości wypadków stosowanie motywacji pozytywnej okaże się jednak skuteczniejsze od stosowania przymusu, strachu, kar czy zakazów. Szczególne znaczenie motywacyjne ma przyjazne i szczere zaufanie, które rodzice i inni wychowawcy okazują wychowankowi. Dojrzale wyrażane zaufanie stanowi bowiem najlepszy wychowawczo sposób stawiania wymagań. Tymczasem rodzicom i innym wychowawcom najłatwiej jest posługiwać się motywacją negatywną, która polega na stosowaniu nacisku, na wykorzystywaniu własnej przewagi fizycznej czy psychicznej, na straszeniu, kontrolowaniu, na stosowaniu systemu nagród i kar. Na krótką metę tego typu naciski mogą w niektórych przypadkach przynieść "dobre" rezultaty. Na dłuższą metę odwoływanie się głównie do motywacji negatywnej doprowadzi jednak do porażki wychowawczej.

Opisując i promując postawy asertywne u wychowawców i u wychowanków, psychologia ułatwia budowanie właściwej więzi wychowawczej, gdyż uczy obie strony wzajemnej otwartości i autentyczności. Asertywność nie może być jednak stosowana bezkrytycznie a szczerość nie może być uważana za najwyższą wartość w relacji między wychowawcą a wychowankiem, jak to sugerują niektórzy psycholodzy. Oczywistą jest rzeczą, że w relacji wychowawczej nie powinno być miejsca na kłamstwo czy obłudę. Nie znaczy to jednak, że obie strony powinny mówić o wszystkim, co myślą, co przeżywają czy czego pragną. Odnosi się to zwłaszcza do wychowawców. Wyobraźmy sobie jakim szokiem dla dziecka byłoby "szczere" stwierdzenie taty, że pogniewał się on na mamę czy że już jej nie kocha. Albo "szczere" wyznanie nauczyciela wobec dzieci, że dzisiaj nie ma on ochoty ich uczyć. O zakresie szczerości i otwartości powinna decydować miłość i odpowiedzialność a nie sama techniczna sprawność w mówieniu na temat własnych myśli czy przeżyć.

Ponadto, promując asertywność, psychologia przecenia na ogół jej znaczenie w procesie wychowania. Dla przykładu wielu psychologów sugeruje, że wychowanie do abstynencji w wieku rozwojowym polega głównie na uczeniu dzieci i młodzieży, by asertywnie wyrażały własne emocje, zwłaszcza te bolesne czy niepokojące. Tymczasem jest to tylko część prawdy. Wychowanie nie polega jedynie na uczeniu wychowanków szczerego wyrażania własnych przeżyć lecz także na uczeniu dojrzałej postawy wobec przeżywanych emocji. Innymi słowy nie wystarczy pomagać wychowankowi, by nauczył się prawidłowo komunikować niepokojące go emocje. Nie mniej ważną rolą wychowawcy jest pomaganie wychowankowi w eliminowaniu przyczyn niepokojących go przeżyć oraz w cierpliwym znoszeniu bolesnych nastrojów, które są nieuniknione w życiu każdego człowieka, a szczególnie intensywnie odczuwane są właśnie w wieku rozwojowym.

Empatia to słowo, które zrobiło zawrotną karierę we współczesnej psychologii. Oznacza ono szczególnego rodzaju wsłuchiwanie się w to, co mówi drugi człowiek. Słuchać empatycznie to wczuwać się w świat myśli i przeżyć drugiego człowieka, pozostając przy tym sobą, czyli nie tracąc własnej tożsamości, świadomości własnych myśli i odczuć emocjonalnych. Słuchanie empatyczne oznacza jakby wejście do psychicznego mieszkania drugiej osoby, aby zobaczyć

i poczuć w jakim ono jest stanie oraz jak wygląda świat z tej perspektywy. Zaprzeczeniem empatii jest patrzenie na drugiego człowieka jedynie w kategoriach zewnętrznych,

a więc w oparciu o nasze przekonania, osądy czy podejrzenia. Drugą skrajnością jest takie wczuwanie się w subiektywny świat myśli i przeżyć drugiego człowieka, że zapominamy

o własnej tożsamości i utożsamiamy się z tym człowiekiem.

Psychologia słusznie podkreśla, że udzielanie odpowiedzialnej i skutecznej pomocy wychowawczej nie jest możliwe bez empatycznego wczuwania się w subiektywną sytuację wychowanka. Wychowawca, który ogranicza się jedynie do patrzenia na wychowanka poprzez pryzmat jego zewnętrznych zachowań, nie jest w stanie zbudować pogłębionej więzi wychowawczej ani okazać wychowankowi miłości. Z kolei wychowawca, który tak wczuwa się w świat myśli i przeżyć wychowanka, że aż utożsamia się z nim, nie będzie w stanie udzielić mu skutecznej pomocy wychowawczej. Wychowanek nie potrzebuje jedynie lustra, aby się przejrzeć lecz spotkania z silniejszym od siebie przyjacielem, aby nauczyć się czegoś z jego mądrości i dojrzałości, bo wtedy będzie mógł lepiej zrozumieć samego siebie oraz rozsądniej pokierować własnym życiem.

Wychowawcy powinni pozytywnie motywować wychowanków, by chcieli wsłuchiwać się w to, co przeżywają. Jest to ważne szczególnie wtedy, gdy ich przeżycia są niepokojące, bolesne czy wstydliwe. Pozytywna motywacja polega tu na uświadamianiu wychowankom tego, iż mogą panować jedynie nad tymi emocjami, z których zdają sobie sprawę. Nie możemy natomiast panować nad emocjami i roztropnie skorzystać z informacji, którą zawierają, jeśli nie jesteśmy świadomi własnych przeżyć. Jeśli ktoś przeżywa np. gniew czy zazdrość i nie zdaje sobie z tego sprawy, to będzie ulegał tym nastrojom w swoim zachowaniu i nigdy nie będzie w stanie eliminować ich przyczyn. Co więcej, będzie popadał w coraz większe konflikty z otoczeniem, gdyż będzie niesłusznie podejrzewał innych o emocje, które w rzeczywistości on sam przeżywa. Na tym właśnie polega proces projekcji psychicznej.

Innym ważnym zadaniem wychowawców w dziedzinie wychowania emocjonalnego jest przestrzeganie wychowanków przed próbą ucieczki od przeżywanych emocji. Grozi to dzieciom i młodzieży zwłaszcza w obliczu emocji bolesnych, typu: gniew, lęk, poczucie winy, depresja. Najczęstszym sposobem ucieczki przed własnymi emocjami jest sięganie po alkohol. Podobną funkcję pełnią narkotyki, tabletki psychotropowe a także nadaktywność, głośna muzyka, unikanie ciszy i samotności. Takie zachowania prowadzą do uzależnień i sprawiają, że któregoś dnia bolesne emocje "wybuchną", zwykle w postaci agresji zewnętrznej (np. zachowania przestępcze, okrucieństwo) lub w postaci agresji wewnętrznej (patologiczne poczucie winy, stany samobójcze). Wychowawcy powinni wyjaśniać wychowankom, że jedynym sposobem dojrzałego radzenia sobie z bolesnymi emocjami jest ich świadome i cierpliwe przeżywanie a jednocześnie odkrywanie i przezwyciężanie życiowych problemów, które są sygnalizowane poprzez bolesne nastroje. Natomiast próba ucieczki od emocji jest tak samo irracjonalna jak próba ucieczki od własnego cienia.

Wychowanie fizyczne i sport w placówce wypoczynku:

• cele i zadania wychowania fizycznego

W programie zajęć placówek wypoczynku dzieci i młodzieży preferować należy formy aktywnego wypoczynku niezbędne dla regenerowania sił po całorocznych zajęciach szkolnych. Sportowe wakacje powinny dla wszystkich uczestników stanowić dodatkowa możliwość podniesienia sprawności fizycznej. Zajęcia rekreacyjno – sportowe powinny być jedną z podstawowych form spędzania czasu na obozach i koloniach.

Indeks Sprawności Fizycznej (K.Zuchory) Indeks składa się z 6 prób oceniających poszczególne zdolności motoryczne. Suma punktów uzyskanych przez ćwiczącego we wszystkich próbach jest oceną jego sprawności. Powodzenia!
	Próba i sposób jej wykonania	minimalny	dostateczny	dobry	bardzo dobry	wysoki	wybitny
									1 pkt	2 pkt	3 pkt	4 pkt	5 pkt	6 pkt
			Szybkość Biegnij szybko w miejscu przez 10 sek. wysoko unosząc kolana i klaszcz pod uniesioną nogą. Policz liczbę klaśnięć.		12 klaśnięć	16 klaśnięć	20 klaśnięć								25 klaśnięć	30 klaśnięć
		15 klaśnięć		20 klaśnięć						25 klaśnięć		30 klaśnięć	35 klaśnięć	40 klaśnięć
						Skoczność Skocz w dal z miejsca, rezultat zmierz stopkami		5 stóp	6 stóp		7 stóp				8 stóp	9 stóp
				j.w	j.w.		j.w.					j.w.	j.w.	j.w.
	Siła ramion Uchwyć się drążka lub gałęzi tak aby swobodnie zawisnąć	zawiśnij na wyprostowanych rękach, wytrzymaj 3 sek.							zawiśnij na wyprostowanych rękach, wytrzymaj 10 sek.	zawiśnij na jednej ręce, wytrzymaj 3 sek.					zawiśnij na jednej ręce, wytrzymaj 10 sek.	zawiśnij, podciągnij się (głowa wyżej niż drążek), wytrzymaj 3 sek.
						zawiśnij na wyprostowanych rękach, wytrzymaj 10 sek.		zawiśnij na wyprostowanej ręce, wytrzymaj 10 sek.			zawiśnij na wyprostowanych rękach, podciągnij się (głowa wyżej niż drążek), wytrzymaj 3 sek.	zawiśnij na wyprostowanych rękach, podciągnij się (głowa wyżej niż drążek), wytrzymaj 10 sek.	zawiśnij, podciągnij się oburącz, jedną rękę wolno opuść, wytrzymaj 10 sek.	zawiśnij, podciągnij się oburącz, utrzymuj się kolejno na lewej i prawej ręce po 10 sek.
			Gibkość Stań na baczność. Wykonaj powolny skłon w przód nie zginając kolan	chwyć oburącz za kostki			palcami obu rąk dotknij palców stóp		palcami obu rąk dotknij podłoża						wszystkimi palcami (obu rąk) dotknij podłoża	dotknij dłońmi podłoża
	Wytrzymałość Jak długo możesz biec: a) w miejscu (ok. 120 kroków na minutę) b) na odległość, wynikiem będzie przebiegnięty dystans	1 min. 200 m.						3 min. 500 m.		6 min. 1000 m.		10 min. 150 m.	15 min. 2000 m.	20 min 250 m.
						2 min. 400 m.	5 min. 1000 m.				10 min. 2000 m.				15 min. 2500 m.	20 min. 3000 m.
			Siła mięśni brzucha Połóż się na plecach, unieś nogi nad podłoże i wykonuj nożyce poprzeczne	10 sek.				30 sek.	1 min.			1,5 min.	2 min.	3 min.
		30 sek.					1 min.			1,5 min.					2 min.	3 min.
					Kolor różowy - dziewczęta, kolor zielony - chłopcy Normy dla poszczególnych kategorii wiekowych - sprawdź swój wynik:
			OCENA	7 lat		8 lat	9-10 lat	11-12 lat	13-15 lat		16-18 lat	19-25 lat	26-35 lat
	Minimalna	6				6		6		6			6	6	6	6
Dostateczna			9			10			11	11	12	12				12
	Dobra			12		13	15			16			17	18	18
Bardzo dobra		15				17		19		20	22	23				24
	Wysoka		18			21			23	25			27	28	30
Wybitna				22		25	27			29	31	33				35
	Test Coopera O wydolności świadczy liczba przebiegniętych metrów w ciągu 12 minut biegu. Sprawdzian polecam przeprowadzić na stadionie przy ul. Chopina (1 okrążenie stadionu = 400 metrów). Normy dla chłopców
WIEK		Wys. ciała	Masa ciała			Słaba		Średnia	Wysoka	Znakomita
8				127,1			26				mniej niż 1651	1652-2036	2037-2441	powyżej 2441
9								131,3	29	1806					1807-2184	2185-2639
10		138,3	33									1822	1823-2243	2244-2682
11				143,3		36	1865								1866-2279	2280-2704
12								148,3	40		1968		1969-2405	2406-2788
13		154,4	44							2029					2030-2472	2473-2863
14				161		50						2114	2115-2562	2563-2926
15					167		56	2167	2168-2605						2606-2937	2938
16		171	61								2205		2206-3041	2565-3041
Normy dla dziewcząt
				WIEK	Wys. ciała				Masa ciała			Słaba				Średnia
		8	125,5			24			mniej niż 1480			1481-1759		1760-2055		ponad 2056
		9	130,0			28			1531				1532-1910		1911-2280
		10	136,8			32			1567				1568-1937		1938-2319
		11	142,4			35			1733				1734-2040		2041-2373
	12	154,1			40			1781				1782-2146		2147-2489		2490
13	158,8			44			1818				1819-2151		2152-2490		2491
14	160			49			1749				1750-2055		2056-2435		2436
15	163			53			1789				1790-2075		2076-2405		2406
16	163			54			1765				1766-2094		2095-2390		2391

W programach wszystkich placówek wypoczynku wakacyjnego dzieci i młodzieży należy zaplanować codziennie 3-5 godzin wychowania fizycznego, sportu i rekreacji w zależności od rodzaju placówki. Ten czas powinien być wypełniony urozmaiconymi, przeplatającymi się formami treningów, zawodów sportowych, gier i zabaw ruchowych dostosowanych do zainteresowań i możliwości dzieci i młodzieży. Zajęcia powinny być tak organizowane by wszystkie dzieci i młodzież (także najmniej sprawne i niechętnie ćwiczące) brały udział. Należy również wykorzystać organizatorskie umiejętności i własne inicjatywy dzieci i młodzieży w realizacji programu zajęć wychowania fizycznego.

Wszyscy wychowawcy powinni ściśle współpracować z instruktorem wychowania fizycznego w realizacji nakreślonego programu oraz brać czynny udział w organizacji zajęć wychowania fizycznego, rekreacji i sportu. Podczas realizacji w/w zajęć przestrzegać obowiązujących zasad bezpieczeństwa i higieny.

Wskazane jest rozpoczęcie i zakończenie kolonii, (obozu) od przeprowadzenia testu sprawności, aby każdy uczestnik zorganizowanego wypoczynku mógł zorientować się w swych postępach.

Na każdej kolonii (obozie) proponujemy przeprowadzenie olimpiady kolonijnej (obozowej), która powinna trwać przez cały okres turnusu kolonijnego (obozowego). W olimpiadzie uczestniczą wszyscy uczestnicy kolonii (obozu), zrzeszeni w drużynach odpowiadających grupom wychowawczym. Na kolonii (obozie) nie ma podziału na zawodników i kibiców. Każdy jest zawodnikiem na miarę swoich możliwości reprezentuje swoja drużynę sportową.

na program olimpiady dla dzieci starszych i młodzieży od 11 do 18 lat powinny, stosownie do lokalnych możliwości złożyć się:

• zawody lekkoatletyczne,

• bieg przełajowy,

• rozgrywki w grach sportowych: siatkówka, koszykówka, piłka nożna,

• rozgrywki w ringo, unihokeja, badmintona,

• inne dyscypliny i konkurencje dostosowane do możliwości i zainteresowań dzieci i młodzieży.

Program olimpiady dla dzieci młodszych od 7 do 10 lat powinien obejmować różne gry i zabawy ruchowe.

Na wszystkich placówkach zaleca się trening biegowy.

ZAKRES OBOWIĄZKÓW

INSTRUKTOR WYCHOWANIA FIZYCZNEGO

Na obozie / zimowisku w .......................................

od dnia ............ do dnia .................

1.Opracowanie planów i rozkładów zajęć w zakresie wychowania fizycznego oraz czuwanie nad ich prawidłową realizacją ;

2.Organizowanie instruktażu oraz udzielanie pomocy wychowawcom w przygotowaniu i przeprowadzeniu zajęć z wychowania fizycznego;

3.Prowadzenie zajęć z wychowania fizycznego, szczególnie nauki pływania oraz innych zajęć wymagających specjalistycznego przygotowania;

4.Organizowanie różnych zawodów, rozgrywek, imprez sportowych i krajoznawczo-turystycznych w placówce wypoczynku oraz czuwanie nad ich prawidłowym przebiegiem;

5.Zapewnienie bezpieczeństwa uczestnikom powierzonym jego opiece;

6.Współdziałanie w realizacji powierzonych zadań z wychowawcami, lekarzem (higienistką).

7.Organizowanie pracy młodzieżowych organizatorów sportu i turystyki oraz nadzór nad prowadzonymi zajęciami;

8.Uczestniczenie w pracach rady pedagogicznej;

9.Opieka nad sprzętem sportowym i turystycznym, obiektami oraz urządzeniami do prowadzenia zajęć;

10.Prowadzenie innych zajęć zleconych przez kierownika placówki wypoczynku.

Zadania wychowania fizycznego

1. Poprawa budowy anatomicznej, kształtowanie prawidłowej sylwetki ciała.

2. Poprawa funkcjonowania narządu ruchu, rozwój mięśni.

3. Poprawa kondycji, sprawności fizycznej ogólnej i specjalnej organizmu, zwiększenie ruchomości stawów.

4. Rozwój narządów i organów wewnętrznych, mięśnia sercowego, zwiększenie pojemności życiowej płuc.

5. Hartowanie i zwiększenie odporności organizmu.

6. Regeneracja sił po wysiłku umysłowym.

A/ działalność czynników biologicznych wiatr, deszcz, gorący piasek, rześki wiatr,

B/ wyrabianie cech wolicjonalnych; silna wola, upór w dążeniu do celu, odporność na stres

6. Kompensacja ujemnych skutków cywilizacyjnych takich jak:

A/ eliminowanie wysiłku fizycznego poprzez wyręczanie się maszyną

B/ ograniczanie zabaw na świeżym powietrzu

C/ zmniejszenie ruchu człowieka w życiu codziennym telewizja, gry komputerowe

7. Pomoc w naturalnym rozwoju dziecka

Cele wychowania fizycznego

1. Cel poznawczy - poznanie nowych technik wykonania zadań ruchowych, zasad sędziowania, przepisów gry, zasad organizacji zawodów sportowych.

2. Cel kształcący - kształtowanie cech motorycznych organizmu:

A/ szybkość ogólna i specjalna - częstotliwość wykonywania zdań w określonym czasie

B/ siła ogólna i specjalna - zdolność pokonywania oporu dzięki sile mięśni.

C/ wytrzymałość ogólna i specjalna - zdolność wykonywania pracy określonego charakteru w pewny czasie

D/ skoczność, moc intercecha

E/ zwinność - zdolność wykonywania dokładnego, skoordynowanego zadania w sposób najbardziej ekonomiczny

F/ gibkość - umiejętność wykonywania ruchów z dużą amplitudą

3. Cel wychowawczy - współdziałanie w grupie, pomaganie słabszym, zasada fair play, zasady kulturalnego kibicowania, zdyscyplinowanie, podporządkowanie się przepisom gry, osiąganie określonych celów poprzez współzawodnictwo, odpowiedzialność, wykazywanie inicjatywy.

Regulamin rozgrywek sportowych

1. Cel rozgrywek.

2. Organizator.

3. Termin i miejsce

4. Warunki uczestnictwa, zgłoszenia

5. Sposób przeprowadzenia zawodów, system rozgrywek

6. Punktacja

7. Nagrody

8. Sprawy różne

Systemy rozgrywek sportowych

1. System pucharowy.

2. System rozgrywek sportowych.

Komisje

1. Komisja organizacyjna zakres obowiązków:

A/ ustala regulaminy rozgrywek

B/ ustala terminy i miejsce zawodów

C/ zabezpiecza potrzebny sprzęt

D/ przygotowuje obiekty sportowe

E/ zabezpiecza opiekę medyczną

2. Komisja techniczno - sportowa zakres obowiązków:

A/ organizacja zespołu sędziowskiego

B/ ustalenie list startujących

C/ przygotowuje protokoły sędziowskie

D/ czuwa nad sprawnym przeprowadzeniem zawodów

E/ wydawanie komunikatów

3. Komisja propagandy

A/ wydaje plakaty informacyjne

B/ zakupuje nagrody

Zespołowe gry sportowe

1. Piłka nożna - chłopcy

2. Piłka koszykowa - chłopcy i dziewczęta

3. Piłka siatkowa - chłopcy i dziewczęta

Lekkoatletyka

1. Biegi krótkie i bieg przez płotki

2. Biegi średnie i długie

3. Skoki

4. Rzuty

5. Wieloboje

Gimnastyka poranna

A/ część wstępna - marsz trucht, rozruch organizmu

B/ część główna - gra, zabawa, ćwiczenia kształtujące, rozciągające, zwinnościowe

- ćwiczenia równoważne

- ćwiczenia w zwisie lub podporze

- ćwiczenia zwinnościowe, przewroty

- skoki

C/ część końcowa - ćwiczenia uspakajające

Organizacja gry, zabawy ruchowej

1. Ustawienie uczestników na pozycjach wyjściowych

- szereg

- rząd

- pary

- koło

- luźna gromada

2. Właściwe ustawienie się prowadzącego

- przegląd sytuacji, najwyżsi na końcu, najniżsi na początku

3. Szczegółowe objaśnienie

- pokaz, pokaz z komentarzem słownym

- nazwa i cel przeprowadzenia

- wyznaczenie terenu przeprowadzenia

- nazwy drużyn

- wyznaczenie sędziów

- podanie sposobu wyłonienia zwycięzcy

- omówienie przepisów

Przeprowadzenie zabawy

1. Rozpoczęcie zabawy na sygnał

2. Różnicowanie wysiłku

- zwiększenie lub zmniejszenie placu rozgrywania zabawy

- skrócenie lub wydłużenie czasu trwania zabawy

- zmiany w organizacji zabawy

- zwiększenie lub zmniejszenie liczby uczestników

3. Zakończenie zabawy na sygnał

Zadania zabawy

Zabawa, jedna z głównych form (obok pracy i nauki) działalności człowieka, której głównym motywem jest przeżywanie przyjemności związanej z jej wykonywaniem. Podejmowana bezinteresownie i dobrowolnie, spełnia różnorodne i istotne funkcje psychologiczne. Jest podstawową i typową działalnością wieku dziecięcego, kiedy ma duże znaczenie kształcące i wychowawcze, sprzyja rozwojowi fizycznemu i psychicznemu dziecka oraz zaspokaja jego potrzebę ruchu i działania. Osoby dorosłe podejmują zabawę głównie w celach rekreacyjnych. Odmianą zabawy jest gra prowadzona według ściśle określonych reguł.

Zabawy dziecięce najczęściej klasyfikuje się następująco:

1) zabawy twórcze (tematyczne, fikcyjne, iluzyjne), podczas których dzieci przyjmują pewne role, odtwarzając zachowania ludzi dorosłych, np. zabawy w sklep, w lekarza, w dom itp.,

2) zabawy konstrukcyjne, polegające na wytwarzaniu przedmiotów albo całych obiektów z różnych materiałów (np. z piasku, plasteliny) lub z gotowych elementów (np. z klocków),

3) zabawy ruchowe, gry ruchowe, wymagające wykonywania dużej liczby ruchów,

4) zabawy dydaktyczne (umysłowe), polegające na rozwiązywaniu określonych zadań umysłowych (np. gry stolikowe, rebusy, krzyżówki).

Odmianę zabaw dydaktycznych stanowią niektóre gry komputerowe.

W psychologii istnieją różne teorie, wyjaśniające genezę i funkcje zabawy, do najbardziej znanych należą:

1) teoria nadmiaru energii H. Spencera - dziecko podejmuje zabawę dla wyładowania energii,

2) teoria wytchnienia po działalności niezabawowej M. Lazarusa,

3) teoria ćwiczeń przygotowawczych K. Grossa - zabawa dzieci, tak jak młodych osobników u zwierząt, przygotowuje je do działalności w życiu dorosłym,

4) teoria katartyczna H. Carra, traktująca zabawę jako sublimację dążeń antyspołecznych,

5) teoria społeczna, wg której zabawa spełnia funkcje socjalizacyjne.

Zabawa wykorzystywana jest również w psychoterapii w celu obniżenia napięcia nerwowego i stanów lękowych.

1. Rozgrzewka organizmu przygotowanie do wysiłku

2. Wzmożenie koordynacji ruchowej

3. Propagowanie wypoczynku czynnego

4. Doskonalenie motoryki

• masowa nauka pływania

   Nie trzeba chyba nikogo przekonywać, że środowisko wodne jest całkowicie odmienne od tego w którym przebywamy na co dzień. Charakteryzuje się całkiem różnymi właściwościami niż powietrze. Przyjrzyjmy się tym różnicom.

1.Woda jest bardzo dobrym przewodnikiem ciepła (25 razy lepiej przewodzi ciepło niż powietrze). Dlatego bardzo szybko odczuwamy różnicę temperatur między środowiskiem wodnym a powietrzem podczas wejścia do wody. Podczas przebywania w wodzie o tej samej temperaturze co powietrza znacznie szybciej odczujemy nieprzyjemny chłód. Chyba, że woda będzie posiadała temperaturę ok. 35 stopni C (punkt zerowy).

2. Posiada większą gęstość (około 800 razy od powietrza), co przejawia się zwiększoną siłą oporu i tarcia. Siły tej nie odczuwamy podczas stania. Jest tym większa im większy jest przekrój poprzeczny ciała oraz prędkość ciała w wodzie. Dlatego podczas biegu w wodzie siła oporu jest znacznie większa niż podczas pływania w pozycji poziomej. Bez tej właściwości pływanie byłoby nie możliwe.

3. Siła wyporu. Równa jest ciężarowi wody wypartej przez pływaka. Tzn. ciężar ciała zanurzonego ulega pozornemu zmniejszeniu o tyle ile waży wyparta woda (prawo Archimedesa). Zależy od gęstości ciała, która głównie jest związana z tkanką mięśniową, tłuszczową, kośćcem oraz pojemnością życiową płuc. Im mniejsza gęstość tym lepsza pływalność. Dlatego dzieci i kobiety na ogół posiadają lepszą zdolność do utrzymywania się na wodzie ponieważ ich kościec i tkanka mięśniowa są znacznie lżejsze.

4. Ciśnienie hydrostatyczne zwiększa się wraz ze wzrostem głębokości. Czyli podczas stania większe ciśnienie będzie w najniższej części ciała. W związku z tą cechą podczas wdechu mięśnie wdechowe muszą wykonać większą pracę niż na lądzie. Wydech musi być nasilony na tyle aby powietrze mogło wyprzeć wodę znajdującą się przed ustami.

5. Falowanie wody. Najlepiej jest widoczne na otwartych akwenach wodnych. Powstaje głównie wskutek działania wiatru, w mniejszym stopniu może zostać wywołane pojazdami wodnymi lub osobami przebywającymi w wodzie. Na basenach krytych falowanie jest minimalne. Nauka pływania i pływanie w tym przypadku jest o wiele łatwiejsze.

Pierwsze kroki na basenie

   Jeśli wybierasz się pierwszy raz na basen to przeczytaj poniższe wskazówki, jeśli już korzystałeś z niego nic nie zaszkodzi jak sobie przypomnisz podstawowe zasady korzystania z pływalni.

1. Pamiętaj, o niezbędnych rzeczach. Są nimi: kąpielówki, czepek, ręcznik oraz klapki (często ignorowane i zapominane).
2. Nie idź na basen na czczo. Zjedz coś ale nie później niż 40 minut przed kąpielą.
3. Nigdy nie biegaj w szatni ani po niecce basenu ponieważ jest bardzo ślisko.
4. Nie krzycz, nie hałasuj.
5. Używaj sprzętu w szatni i na basenie zgodnie z jego przeznaczeniem.
6. Przed wejściem do wody opłucz się pod prysznicem, a po kąpieli umyj się.
7. Zawsze przed pływaniem zrób rozgrzewkę na lądzie.
8. Jeśli nie umiesz pływać idź na brodzik nawet jeśli jesteś dorosłą osobą.
9. Jeśli potrafisz to pamiętaj, że nie jesteś sam. Uważaj na innych, nie przeszkadzaj, nie pływaj w poprzek basenu, ani środkiem jeśli jest więcej osób w torze.
10. Pamiętaj, że skoki do wody są niebezpieczne, nie wariuj i nie wygłupiaj się. Bardzo łatwo można złamać kręgosłup (szczególnie na otwartych zbiornikach). Zawsze popatrz tam gdzie skaczesz, aby nie wskoczyć na kogoś.

Rozgrzewka

   Jest bardzo ważna i nie wolno o niej zapominać. Rozgrzewka może mieć różny charakter a także składać się z różnych zestawów ćwiczeń. Przedstawię poniżej kilka prostych ćwiczeń:

1. Stań w lekkim rozkroku. Wykonaj krążenia bioder. Po 6-8 razy w każdą stronę.

2. Krążenia ramion w przód i w tył. Po 10 razy w każdą stronę.

3. Wykonaj skłon do podłoża z pogłębianiem (Jeśli to możliwe wyprostuj nogi), Możesz także wykonać to ćwiczenie w rozkroku. Powtórz 6-8 razy.

4. Wyprostuj tułów i złącz proste ręce nad głową. Teraz wykonaj skłony boczne tułowia nie odrywając nóg od podłoża. Powtórz 4-6 razy na każdą stronę.

5. Opuść prawą rękę wzdłuż tułowia a lewą podnieś do góry tak aby dotykała

głowy. Wykonaj naprzemienne przemachy rąk z góry na dół i odwrotnie. Powtórz

10-12 razy.

6. Wykonaj szeroki rozkrok. Wyprostuj tułów i unieś ręce tak aby były ułożone

równolegle do podłoża. Prawą ręką dotknij lewej stopy i odwrotnie - za każdym

razem prostując tułów. Powtórz 10-12 razy.

7. Opad tułowia w przód. Wyciągnij jedną rękę w przód a drugą w tył. Wykonaj po

10-12 przemachów rąk z przodu w tył (dołem) i odwrotnie.

8. W tej samej pozycji wyciągnij ręce w bok. Energicznym ruchem opuść ręce tak

aby się skrzyżowały pod tułowiem a następnie unieś bokiem powyżej tułowia.

Powtórz 10-12 razy.

9. Złap jedną nogę za stopę uginając ją w tył. Pociągnij piętę w stronę pośladków

następnie odchyl trochę do tyłu. Wytrzymaj 3-5 sekund. Powtórz 3-4 razy na każdą

nogę.

10. Stań w szerokim rozkroku. Przenieś ciężar ciała na prawą nogę tak aby się

mocno ugięła a lewa wyprostowała - wytrzymaj w takiej pozycji 2-4 sekund.

Przenieś ciężar na drugą stronę. Powtórz 6-8 razy.

Wstępna adaptacja do wody

   Środowisko wodne charakteryzuje się innymi właściwościami niż to w którym przebywamy na co dzień. Dlatego u każdego człowieka może wywołać różnorodne reakcje. Adaptacja jest procesem, który ma przystosować organizm motorycznie, fizjologicznie oraz psychicznie tak aby uczący zaakceptował nowe środowisko, przyzwyczaił się do niego oraz poznał jego odmienny charakter. Poniższe wskazówki przydatne będą szczególnie dla osób czujących lęk przed wodą ale nie zaszkodzi jak inni nowicjusze przeczytają poniższy tekst. Ćwiczenia takie pomogą skutecznie w przejściu do następnego etapu nauki. Pamiętajcie, że osoby nie umiejące pływać powinny znajdować się pod stałą obserwacją innej osoby najlepiej ratownika lub instruktora nawet jeśli znajdują się na wypłyceniu!!!

1. Wolno wejdź do wypłyconej wody przez drabinkę. Nie zakładaj okularków chyba, że masz jakieś problemy z oczami.
2. Możesz się pochlapać lub poprosić oto inną osobę.
3. Teraz zanurz się, najlepiej wraz z głową. Wykonaj to ćwiczenie 4-6 razy.
4. Następnie przejdź kilka metrów i wróć z powrotem.
5. Wykonaj podobne ćwiczenie dodając lekkie podskoki.
6. Przejdź teraz w przysiadzie tak aby woda zakrywała barki.
7. Spróbuj zanurzyć głowę. Możesz wykonać to ćwiczenie przy brzegu. 4-6 razy.
8. Następnie wykonaj powyższe ćwiczenie mając otwarte oczy. Po wynurzeniu nie zacieraj oczu tylko spróbuj spokojnie ustać. 4-6 razy
9. Powtórz i wytrzymaj kilka sekund z zanurzoną głową. Pamiętaj o otwartych oczach.
10. Wykonaj wdech a następnie wydech w ten sposób aby na powierzchni wody powstał dołek.
11. Następnie weź głęboki wdech zanurz głowę i wykonaj nasilony wydech w wodzie tak aby było widać bąbelki powietrza wędrujące ku powierzchni wody.

• gry i zabawy ruchowe

Gry Ruchowe

Dzień i noc

Liczba uczestników:
2 równe zespoły po 10 - 20 osób.

Miejsce:
Dowolne z wyznaczonymi trzema liniami, jednej środka i dwiema bocznymi w odległości 15 - 30 kroków od środka.

Opis gry:
Zespoły ustawiają się wzdłuż linii środka tyłem do siebie. Jeden nazywa się "dzień", a drugi "noc". Na okrzyk sędziego: dzień - szereg "dzień" jak najszybciej robi zwrot do tyłu i goni uciekający drugi szereg, czyli "noc". Jeśli uciekający zostaną dotknięci przed linią boczną, uważani są za schwytanych. Jeśli sędzia krzyknie noc, wtedy "noc" goni i chwyta "dzień". Za każdego schwytanego chwytający otrzymuje punkt. Zwycięża zespół, który w ciągu pięciu gonitw uzyska większą liczbę punktów.

Zanieś i przynieś

Liczba uczestników:
2 - 3 równe zespoły po 6 - 8 osób.

Miejsce:
Każda wolna przestrzeń z zaznaczonymi liniami startu i półmetka w odległości 20 - 30 kroków.

Przybory:
2 - 3 dowolne przedmioty.

Opis gry:
Zespoły ustawiają się rzędem na linii startu. Na sygnał prowadzącego pierwsi z rzędów podnoszą z ziemi przedmiot i biegiem zanoszą na półmetek, gdzie pozostawiają go i wracają do swojego zespołu, dotykając ręki następnego uczestnika. Teraz on biegnie do tego przedmiotu, przynosi go na linię startu itd. Tak więc członkowie zespołu na zmianę zanoszą i przynoszą przedmiot.
Wygrywa zespół, który szybciej wykona zadanie i ukończy wyścig.

Modyfikacje:
Na półmetku uczestnicy przekładają przez siebie szarfę, po drodze mają szereg utrudnień (przeczołgiwanie pod przeszkodą, skok przez rów, kozła, bieg na czworakach, kozłowanie piłki). Na półmetku każdy pisze jedną literę tworząc wyraz i zdania.

Wyścig do piłki

Liczba uczestników:
2 równe zespoły po 4 - 7 osób.

Miejsce:
Dowolne z zaznaczonymi liniami startu i mety w odległości 30 - 40 kroków.

Przybory:
Piłeczki palantowe, kasztany, klocki, itp.

Opis gry:
Zespoły ustawione są w szeregu wzdłuż linii startu w ten sposób, że każdy uczestnik oddzielony jest od kolegi ze swojego zespołu uczestnikiem zespołu przeciwnego. Na mecie ułożone sš piłeczki w liczbie równej połowie uczestników. Na sygnał wszyscy biegną w kierunku mety. Każdy uczestnik stara się uchwycić jedną piłeczkę, za którą uzyskuje punkt dla swojego zespołu. Zwycięża zespół, który zdobędzie więcej punktów w trzech biegach.

Wyścig numerów

Liczba uczestników:
2 - 3 równe zespoły, nie więcej niż po 10 osób.

Miejsce:
Niewielka wolna przestrzeń z zaznaczoną linią mety w odległości 10 m od startu.

Opis gry:
Uczestnicy ustawiają się w rzędach, kolejno odliczają i zapamiętują swój numer. Na hasło np. "7" - siódemki wszystkich zespołów biegną po zewnętrznej stronie rzędów w kierunku wyznaczonej mety, zawracają i biegną po wewnętrznej stronie rzędów, obiegają ostatniego i wracają na opuszczone przez siebie miejsce. Zawodnik, który zrobi to szybciej, zdobywa punkt dla swojej drużyny. Stopniowo wywoływane są inne numery, oczywiście nie po kolei. Należy jednak pamiętać, by każdy numer wziął udział w grze. Suma punktów decyduje o zwycięstwie zespołu.

Pięć ciągników

Liczba uczestników:
Dowolna, podzielna na piątki.

Miejsce:
Każda wolna przestrzeń.

Przybory:
Linka lub skakanka oraz 5 klocków lub drobnych, łatwych do uchwycenia przedmiotów.

Opis gry:
Uczestnicy dobierają się piątkami. Każda piątka, stojąc do siebie przodem, chwyta w jednakowych odstępach mocno związaną w koło linę i napina ją. Na zewnątrz utworzonego w ten sposób okręgu znajdują się np. klocki. Na sygnał wszyscy odwracają się w stronę leżących za nimi przedmiotów, starając się uchwycić przedmiot i nie dać się przeciągnąć w przeciwną stronę.
Wygrywa ten z piątki, który pierwszy chwycił swój przedmiot. Zwycięzcy poszczególnych piątek walczą ze sobą, wyłaniając zwycięzcę.

Wyścig z piłką

Liczba uczestników:
2 - 5 zespołów o jednakowej, parzystej liczbie osób.

Miejsce:
Każda niewielka, wolna przestrzeń z zaznaczoną linią startu i odległą o 15 - 20 m. metą.

Przybory:
Jedna piłka na zespół.

Opis gry:
Zespoły ustawiają się na linii startu parami. Każda para obejmuje się w pasie i kładzie między głowy piłkę, mocno przyciskając ją aby nie wypadła. Na sygnał pary wybiegają ze startu w kierunku mety. Starają się jak najszybciej dobiec, nie gubiąc piłki. Z linii mety powrót następuje w ten sam sposób lub piłkę odrzuca się następnej parze. W przypadku zgubienia piłki należy po nią wrócić do miejsca, gdzie upadła, i zacząć bieg od tego miejsca.
Wygrywa zespół, którego pary szybciej ukończą wyścig.

Toczenie piłki laską

Liczba uczestników:
2 - 5 równych zespołów, nie więcej niż po 10 osób.

Miejsce:
Każda niewielka, równa przestrzeń z zaznaczoną linią startu i odległą o 15 - 20 m. linią półmetka.

Przybory:
2 - 5 piłek, laski lub kije.

Opis gry:
Zespoły ustawiają się w rzędach na linii startu. Przed każdym zespołem leży piłka i laska długości 110 cm. Na sygnał prowadzącego pierwszy zawodnik każdego zespołu rozpoczyna bieg, popychając piłkę laską do półmetka i z powrotem. Następnie przekazuje laskę i piłkę drugiemu zawodnikowi. Wyścig kończy się, gdy wszyscy zawodnicy wykonają zadanie. Wygrywa zespół, który pierwszy ukończy bieg.

Marsz na klockach

Liczba uczestników:
2 - 5 równych zespołów po 10 osób.

Miejsce:
Każda wolna przestrzeń z zaznaczoną linią startu i odległą o 5 - 6 m. linią półmetka.

Przybory:
Drewniane klocki o wymiarach 30x20x10 cm. (po 3 dla drużyny).

Opis gry:
Zespoły ustawiają się w rzędach na linii startu-mety. Na sygnał prowadzącego pierwszy zawodnik z każdego zespołu rozpoczyna marsz w ten sposób, że staje na dwóch klockach, a trzeci przesuwa do przodu, następnie staje jedną nogą na klocek, który znajduje się na przodzie. Wolny, trzeci klocek, znów stawia przed sobą. Tak dochodzi do półmetka, obiega go, zabiera klocki i wraca biegiem na metę. Po powrocie oddaje klocki następnemu zawodnikowi, który rozpoczyna marsz. Gra kończy się, gdy wszyscy zawodnicy przejdą trasę po klockach. Wygrywa zespół, który pierwszy wykona zadanie.

Wyścig krabów

Liczba uczestników:
2 - 5 zespołów po 10 - 12 osób.

Miejsce:
Każda niewielka, wolna przestrzeń z zaznaczoną linią startu i półmetka.

Opis gry:
Zespoły ustawiają się parami. Zawodnicy zwróceni są do siebie plecami i biorą się pod ręce. Na sygnał prowadzącego pary rozpoczynają bieg. Jeden zawodnik biegnie przodem, drugi tyłem. Przez cały czas biegu ręce muszą być splecione. Na półmetku następuje zmiana - zawodnik, który biegł tyłem, teraz biegnie przodem. Następna para rozpoczyna bieg, kiedy poprzednia minie linię startu-mety.

Modyfikacje:
Sposób poruszania się nie jest określony, można np. pokonywać dystans podskokami w przysiadzie (najszybszy sposób).

Rzuty do celu

Liczba uczestników:
2 - 5 zespołów po 10 - 12 osób.

Miejsce:
Polana lub łąka z wyznaczoną linią rzutu i celem.

Przybory:
palantówki, szyszki, kamyki, tarcza lub większy przedmiot imitujący cel (deska, stary kubeł, itp.).

Opis gry:
Zawodnicy ustawiają się zespołami w rzędach, twarzą do zawieszonego na drzewie czy żerdzi celu, w odległości 15 - 20 kroków od niego, i kolejno wykonują 3 - 5 rzutów, po czym idą na koniec rzędu.
Za celny rzut przyznaje się zawodnikowi 1 pkt. Zwycięża ten zawodnik lub zespół, który po 4 - 6 kolejkach osiągnie największą liczbę punktów.

Modyfikacje:
Utrudnieniem może być zwiększanie po każdej kolejce rzutów odległości do celu. Zamiast celu wiszącego na drzewie, można narysować na ziemi koła o średnicy 1 m.

Ringo

Liczba uczestników:
2 lub 4 osoby

Miejsce:
Dwa boiska o wymiarach 6x6, 8x8 lub 9x9 m. (boisko do siatkówki).

Przybory:
Kółko gumowe, średnica zewnętrzna 17 cm., waga 16 dkg; siatka lub sznurek zawieszony na wysokości 2,20 - 2,40 m., zależnie od stopnia zaawansowania graczy.

Opis gry:
W grze bierze udział dwóch zawodników; polega ona na rzucaniu przez siatkę gumowego krążka i łapaniu go wyłącznie dłonią. Przypomina to przebijanie piłki przez siatkę. Gra toczy się do 15 pkt., kto pierwszy je osiągnie - wygrywa seta. Nie trzeba - jak na przykład w siatkówce - przewagi 2 pkt. do wygrania seta. Co 5 pkt. następuje zmiana "serwującego", czyli rozpoczynającego grę. Po każdym secie - zmiana boisk. Partia składa się z trzech setów.
Punkt zdobywa zawodnik, który spowodował upadek kółka na boisku przeciwnika, a więc rzucił tak, że przeciwnik nie zdołał uchwycić krążka. Punkt zdobywa się również, gdy przeciwnik popełnia błąd. Do błędów zalicza się:

rzut poza linię boiska (aut),

dotknięcie kółka jakakolwiek częścią ciała poza chwytając dłonią (dopuszczalne jest dotknięcie przedramienia drugą krawędzią kółka trzymanego w tej samej ręce i dotknięcie trzymanym kółkiem boiska lub siatki),

dwukrotne kolejne dotknięcie siatki (sznurka) przy serwie, chociaż kółko przechodzi na boisko przeciwnika,

uderzenie kółkiem w siatkę oraz upadek na własne boisko,

przekładanie kółka do drugiej ręki,

rzut z oderwaniem obu stóp (z podskoku),

po schwytaniu kółka wykonanie przed następnym rzutem więcej niż jednego wykroku; po zatrzymaniu się dopuszczalny jest ruch jednej nogi.

Punkty liczone są za każdy błąd lub upadek kółka na boisko, niezależnie od tego, który z graczy serwował (podobnie jak w tenisie stołowym). Nie ogranicza się czasu na wykonanie rzutu.

Rowerowy tor przeszkód

Liczba uczestników:
Dowolna.

Miejsce:
Każda wolna przestrzeń.

Przybory:
Rower, stoper lub zegarek z sekundnikiem, deska, kubek, klocki, chorągiewka.

Opis gry:
Tor przeszkód składa się: ze slalomu, przejazdu przez deskę, wykonania "ósemki" i przejechania wyznaczonego odcinka z kubkiem wody w jednej ręce. Kolejność przeszkód jest dowolna. Każdy przejeżdża tor przeszkód starając się pokonać go w jak najkrótszym czasie. Za podparcie nogą, wylanie wody dolicza się np. 2 sekundy, za przewrócenie roweru 5 s.
Zwycięża ten, kto pokona tor w najkrótszym czasie, lub zespół, który będzie miał po zsumowaniu najlepszy czas.

Zabawy i ćwiczenia w terenie

Biegi leśne

Liczba uczestników:
do 30 osób.

Miejsce:
las, zagajnik.

Opis gry:
Odcinek w lesie długości 200 - 300 m. uczestnicy pokonują biegnąc na przełaj. Czas trwania biegu nie jest określony. W ćwiczeniu tym chodzi o przyzwyczajenie do szybkiego poruszania się w terenie zadrzewionym. Dzieci podczas biegu wyrabiają w sobie szybką orientację, refleks, uczą się omijania drzew, krzewów i innych przeszkód.
Prowadzący powinien przestrzec, by podczas biegu zachować właściwe odstępy, unikać odchylania gałęzi, które puszczone mogą boleśnie uderzyć biegnącego z tyłu kolegę.

Berek w lesie

Liczba uczestników:
do 30 osób.

Miejsce:
las, zagajnik, z zaznaczonym terenem o wymiarach około 30x30 m.

Czas:
5 - 7 min.

Opis gry:
Na wyznaczonym terenie zespół bawi się w berka. Przekroczenie oznaczonej granicy powoduje automatycznie przejęcie funkcji berka. Taki berek uczy szybkiej orientacji oraz wymijania przeszkód naturalnych.

Marszobieg na sygnał

Liczba uczestników:
do 10 par.

Miejsce:
las, zagajnik o bardzo gęstym poszyciu.

Przybory:
Gwizdek

Czas:
10 - 15 min.

Opis gry:
Prowadzący rozstawia pary na obwodzie koła o promieniu około 200 kroków, a sam wchodzi do środka tego koła. Miejsce to nie jest uczestnikom znane. Co 15 - 20 s. prowadzący daje sygnał gwizdkiem.
Zadanie ćwiczących: ustalając kierunek, skąd dochodzi sygnał, jak najszybciej odnaleźć ukrytego w lesie prowadzącego. Poszukiwanie odbywa się parami, które cały czas muszą trzymać się za ręce. Która para szybciej odnajdzie prowadzącego - wygra.

Modyfikacje:
Prowadzący zajęcia, aby utrudnić ćwiczenia, może zmieniać miejsce swego pobytu.

Marsz na przełaj

Liczba uczestników:
2 - 4 patrole po 5 - 6 osób.

Miejsce:
Teren urozmaicony.

Czas:
10 - 15 minut.

Opis gry:
Prowadzący wskazuje patrolom określone przedmioty przy drodze, np. charakterystyczny kamień lub dziwne drzewo. Następnie klucząc prowadzi całą grupę w nieznane im miejsce, skąd poleca udać się najkrótszą drogą do jednego z przedmiotów.
Wygrywa ten patrol, który pierwszy trafi do wyznaczonego obiektu.

Podsłuch na szosie

Liczba uczestników:
5 - 8 osób.

Miejsce:
Ruchliwa szosa.

Przybory:
Przybory do pisania.

Czas:
10 min.

Opis gry:
Uczestnicy z zawiązanymi oczami ustawiają się w odstępach 2 -3 m., w odległości kilku metrów od szosy i przez 10 min. na podstawie dźwięków, jakie do nich dochodzą, starają się wynotować maksymalną liczbę zidentyfikowanych słuchem marek pojazdów. Prowadzący stojąc na skraju szosy notuje pojazdy w celu późniejszego sprawdzenia i porównania rodzaju i liczby przejeżdżających pojazdów.
Wygrywa ten uczestnik, który poda więcej prawidłowych danych.

Patrz uważnie

Liczba uczestników:
5 - 8 osób.

Miejsce:
Szosa, droga.

Czas:
10 - 15 min.

Opis gry:
W czasie marszu prowadzący od czasu do czasu zadaje pytania: Jakiej marki był jadący z przeciwka czerwony samochód? Jak był ubrany wyprzedzający nas rowerzysta? Wymień co najmniej trzy gatunki drzew rosnących wzdłuż drogi. Jaki znak drogowy stał na pierwszym skrzyżowaniu>, itp.
Pytania zadaje się natychmiast po minięciu danego przedmiotu. Odpowiadający nie mogą się oglądać. Dopiero po udzieleniu odpowiedzi można zezwolić na porównanie obserwacji z rzeczywistości. Prowadzący za każdą prawidłową odpowiedź przyznaje 1 pkt.
Zwycięzcą zostaje ten z uczestników, który osiągnie największą liczbę punktów.

Modyfikacje:
Innym rodzajem tego ćwiczenia będzie tzw. obserwacja nie zapowiedziana. Prowadzący poleca sporządzić na kartkach opis części przebytej drogi, ulicy, ludzi, po przebyciu całej trasy.
Ocena następuje przy udziale wszystkich ćwiczących. Za każde spostrzeżenie zgodne ze stanem faktycznym przyznaje się 1 pkt. O pierwszeństwie decyduje suma punktów.

Podchodzenie wartowników

Liczba uczestników:
2 zespoły po 8 - 10 osób.

Miejsce:
Plac, boisko, polana leśna.

Przybory:
Drobne przedmioty osobistego użytku.

Czas:
15 - 20 min.

Opis gry:
Jeden zespół to wartownicy siedzący z zawiązanymi oczami w kręgu w odstępach 5 - 10 m. W środku kręgu wartowników leżą różne przedmioty, jak np. czapki, manierki, laski. Zadanie drugiego, podkradającego się, zespołu polega na przedostaniu się do środka koła i wyniesieniu leżących przedmiotów.
Wartownicy nasłuchują, czy "przeciwnicy" się przekładają. Jeśli usłyszą szmer, wskazują, skąd dochodzi dźwięk. Sędzia po sprawdzeniu, czy przekradający się jest tam, gdzie wskazał wartownik, eliminuje przekradającego się z dalszej gry. Zwycięża zespół wartowników, jeżeli odkryje ponad połowę członków przeciwnego zespołu i uniemożliwi im wyniesienie przedmiotów z koła.
Prowadzący powinien zwrócić uwagę podkradającym się, żeby przekradali się pojedynczo, a nie całą grupą, gdyż jednym nieostrożnym ruchem mogą zdradzić nie tylko siebie, ale i kolegów.

Kto szybciej przekaże depeszę

Liczba uczestników:
kilka kilkunastoosobowych zespołów tworzących załogi stacji sygnalizacyjnych.

Miejsce:
Teren urozmaicony, falisty.

Przybory:
Chorągiewki sygnalizacyjne, po 2 na stację.

Czas:
Czas 30 - 45 min.

Opis gry:
Każdy zespół tworzy 3 - 5 stacji sygnalizacyjnych, składających się co najmniej z dwóch osób. Stacje należy rozmieścić w takiej odległości, aby każda widziała tylko stacje bezpośrednio z nią sąsiadujące, np. stacja druga widzi tylko pierwszą, od której otrzymywać będzie meldunek, i trzecią, której będzie go przekazywać. Stacja trzecia widzi drugą i czwartą, itd.
Pierwsze stacje otrzymują od prowadzącego przez swoich łuczników depesze na piśmie. Szybko ją odczytują, jak najszybciej przekazują alfabetem Morse'a do następnej stacji. Ta z kolei odbiera depeszę, odczytuje i przekazuje dalej.
Wygrywa ten zespół, który najszybciej i bez zniekształceń przekaże depeszę do swojej stacji końcowej. Ostatnia stacja po odczytaniu depeszy przekazuje jej treść prowadzącemu przez łącznika. O zwycięstwie decyduje szybkość przekazu i odebranie całej depeszy bez zniekształceń. Można punktować np. 1 pkt. karny za nie odczytanie lub błędne przekazanie każdego słowa.

Modyfikacje:
Utrudnieniem w tej grze będzie zażądanie odpowiedzi na wysłaną depeszę. Wtedy prowadzący musi ułożyć depeszę tak, aby zmuszała do udzielenia odpowiedzi.

Przechwytywanie depeszy

Liczba uczestników:
dowolna, nie więcej niż 6 patroli.

Miejsce:
Teren pagórkowaty, zalesiony.

Przybory:
2 chorągiewki.

Czas:
30 - 40 min.

Opis gry:
W miejscu widocznym z oddalenia "nieprzyjacielska" stacja nadaje w krótkich odstępach czasu za pomocą chorągiewek i alfabetu Morse'a depeszę tej samej treści. Zadaniem wysyłanych kolejno w te stronę patroli jest wykrycie stacji i przechwycenie treści depeszy.
Stacja ma do ochrony 5 osób, które ukryte (w promieniu 30 - 50 kroków, w zależności od ukształtowania terenu) eliminują z gry wszystkich, których potrafią rozpoznać wymieniając ich imię. Wygrywa patrol, który pierwszy przechwyci i odczyta depeszę.

Marsz według mapy

Liczba uczestników:
6 - 10 osób.

Miejsce:
Teren urozmaicony.

Przybory:
Mapa.

Czas:
30 - 60 min.

Opis gry:
Dowódca patrolu oznacza na mapie kierunek marszu. Powinien on wybrać taki odcinek w terenie, który ma charakterystyczne punkty, łatwe do zidentyfikowania z oznaczonymi uprzednio na mapie. Mapę wręcza jednemu z członków patrolu i poleca prowadzić patrol na przełaj, zgodnie z wyznaczonym kierunkiem. Sam, mając drugą taką samą mapę, kontroluje marsz.
Po kilkunastu minutach następuje zmiana prowadzącego patrol. Po nabraniu wprawy można odbyć w taki sposób dłuższy, 3-kilometrowy marsz, który poprowadzą coraz to inni członkowie patrolu.
Ćwiczenie to jest wstępem do przeprowadzenia bardziej skomplikowanych gier z terenoznawstwa, ponieważ przygotowuje uczestników do poruszania się w terenia z mapą.

Tropienie naturalnych śladów

Liczba uczestników:
4 - 8 osób.

Miejsce:
Polna droga.

Czas:
15 - 20 min.

Opis gry:
Idąc po drodze patrol stara się wywnioskować ze śladów, kto je zostawił: pieszy, rowerzysta, pies, koń, krowa, itd. Wygrywa ta osoba, która odczyta największą liczbę śladów i rozpozna, do kogo należą.

Obserwacja i wykrywanie obiektów

Liczba uczestników:
3 - 6 patroli po 5 - 6 osób.

Miejsce:
Droga długości około 1 km. w terenie urozmaiconym.

Przybory:
Chorągiewki, szarfy, kreda.

Czas:
20 - 25 min.

Opis gry:
W odległości 2 - 50 m. od drogi (w zależności od ukształtowania terenu) prowadzący ukrywa kilka czerwonych chorągiewek, w innym miejscu parę szarf, rysuje na drzewie znaki itp.
Zadaniem patroli jest zauważenie (bez schodzenia z drogi) ukrytych przedmiotów i znaków, zapamiętanie, a potem wymienienie ich liczby. Patrole wyruszają co 2 - 3 min. Wygrywa patrol, który prawidłowo zapamięta więcej przedmiotów. W przypadku bezbłędnego wykrycia obiektów przez więcej patroli zwycięża ten, który szybciej przebył trasę. Sędzia pilnuje, by patrole nie schodziły z drogi.

Po śladach

Liczba uczestników:
2 patrole po 5 - 6 osób.

Miejsce:
Teren piaszczysty lub inny, na którym dobrze widoczne są ślady, np. droga po deszczu.

Czas:
30 min.

Opis gry:
W kilka minut po wyruszeniu pierwszego patrolu drugi udaje się jego śladem. Uciekający, aby zmylić tropiących, używają różnych forteli: rozdzielają się na grupy, odchodzą w bok, łączą się itp. Pozostawiają też listy. Dla utrudnienia zaszyfrowują je, stosując np. alfabet Morse'a. Tropiący muszą na podstawie zostawionych znaków odczytać, co ronili uciekający. Po zmianie ról wznawia się ćwiczenia.

Tropem wroga

Liczba uczestników:
2 patrole po 5 - 6 osób.

Miejsce:
Teren płaski, pagórkowaty, częściowo zalesiony.

Czas:
40 - 60 min.

Opis gry:
Przed rozpoczęciem ćwiczenia sędzia umawia się z dowódcą uciekającego patrolu, że będzie on pozostawiał ślady imitujące wykonanie różnych czynności (rozbijanie biwaku, walka, skaleczenie, itp.) Po pewnym czasie wyrusza patrol tropiący. Stara się on właściwie odczytać ślady, na ich podstawie odtworzyć przebieg wydarzeń. Nieodtworzenie na podstawie śladów tego, co się działo, zapisuje się na plus dla przeciwnika.
Po dojściu do wyznaczonego punktu patrole zamieniają się rolami. Powrót następuje inną trasą. Wygrywa patrol, który prawidłowo odczyta za śladów więcej czynności wykonywanych przez przeciwnika.

Za znakami patrolowymi

Liczba uczestników:
4 - 5 patroli po 5 - 6 osób.

Miejsce:
Teren płaski, pagórkowaty, zalesiony.

Czas:
Czas 40 - 60 min.

Opis gry:
Prowadzący wyrusza w teren znacząc drogę znakami patrolowymi. Znaki pozostawia na ziemi, rysuje kredą na drzewach, układa z kamieni, patyków, itp. Po drodze ukrywa listy. Co 15 min za prowadzącym wyruszają kolejno patrole. Ich zadaniem jest właściwe odczytanie, dojście za znakami do określonego miejsca.
Wygrywa ten patrol, który w wyznaczonym czasie przejdzie całą trasę, odnajdując wszystkie listy. Patrolom nie wolno niszczyć listów, ukrywać ich w innym miejscu itp. Za takie postępowanie patrol należy zdyskwalifikować.

Modyfikacje:
Utrudnieniem jest pozostawienie w listach polecenia wykonania jakiegoś zadania, np. szkicu drogi, pomiaru odległości.

Marsz według szkicu

Liczba uczestników:
2 patrole po 5 - 6 osób.

Miejsce:
Teren pagórkowaty, zalesiony, z dobrze widocznymi punktami terenowymi.

Przybory:
2 busole.

Czas:
1 - 1,5 godziny

Opis gry:
Oba patrole wychodzą z tego samego punktu w przeciwnych kierunkach. Ich zadanie: na podstawie otrzymanego szkicu dotrzeć przez punkt kontrolny do punktu startu, wyznaczając azymuty poszczególnych odcinków drogi.
Punkt kontrolny umieszczony jest mniej więcej w połowie trasy.
Zwycięża patrol, który w określonym na wstępie czasie przejdzie całą trasę, prawidłowo wyznaczy azymuty i ni ominie punktu kontrolnego.

- zajęcia z gier zespołowych

- lekkoatletyka

- olimpiada sportowa itp.

Turystyka i krajoznawstwo: 

• cele i zadania turystyki i krajoznawstwa w pracy wychowawczej placówek wypoczynku

Organizowanie krajoznawstwa i turystyki ma na celu w szczególności:

1. poznawanie kraju, jego środowiska przyrodniczego, tradycji, zabytków kultury i historii,

2. poznawanie kultury i języka innych państw,

3. poszerzanie wiedzy z różnych dziedzin życia społecznego,

gospodarczego i kulturalnego,

4. wspomaganie rodziny i szkoły w procesie wychowania,

5. upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży zasad ochrony środowiska

naturalnego oraz umiejętności korzystania z zasobów przyrody,

6. podnoszenie sprawności fizycznej,

7. poprawę stanu zdrowia dzieci i młodzieży pochodzących z terenów

zagrożonych ekologicznie,

8. upowszechnianie form aktywnego wypoczynku,

   9. przeciwdziałanie patologii społecznej,

10. poznawanie zasad bezpiecznego zachowania się w różnych

sytuacjach.

Organizowanie krajoznawstwa i turystyki odbywa się w następujących formach:

1. Wycieczki przedmiotowe - inicjowane i realizowane przez nauczycieli

w celu uzupełnienia obowiązującego programu nauczania, w ramach

danego przedmiotu lub przedmiotów pokrewnych,

2.Wycieczki krajoznawczo-turystyczne, w których udział nie wymaga od

uczestników przygotowania kondycyjnego i umiejętności

specjalistycznych - zwane dalej "wycieczkami",

3.  Imprezy krajoznawczo-turystyczne, takie jak: biwaki, konkursy,

turnieje,

4.Imprezy turystyki kwalifikowanej i obozy wędrowne, w których udział

wymaga od uczestników przygotowania kondycyjnego i umiejętności

specjalistycznych, w tym posługiwania się specjalistycznym

sprzętem,

5.Imprezy wyjazdowe - związane z realizacją programu nauczania, takie

jak: zielone szkoły, białe szkoły, szkoły ekologiczne - zwane dalej

"imprezami".

Wycieczka jest podstawową formą działalności turystycznej. Terminem tym określa się krótką przechadzkę, przejażdżkę lub dłuższy wypad jednej lub kilkunastu osób poza miejsce zamieszkania w celach poznawczych i wypoczynkowych. Ze względu na czas trwania rozróżnia się wycieczki jedno lub wielogodzinne, jedno i wielodniowe.

Wycieczki jedno lub kilkugodzinne oraz jedno lub kilkudniowe powinny mieć w założeniach trzy cele: poznawczy, wychowawczy i wypoczynkowy. Od umiejętności prowadzenia wycieczki przez jej kierownika, od aktualnego stopnia jej przygotowania zależy w jakim zakresie cele te zostaną osiągnięte.

Wycieczki szkolne posiadają określone cele i zorganizowaną formę. Celami wycieczek szkolnych są: realizacja zadań dydaktyczno - wychowawczych szkoły, programów nauczania, ich konkretnych tematów i haseł. Są one przede wszystkim formami pracy dydaktyczno wychowawczej szkoły, umożliwiającymi uczniom bezpośrednie poznanie środowiska lokalnego, własnego regionu, kraju ojczystego bądź innych krajów, ich właściwości geograficznych, historycznych, etnicznych, kulturowych lub gospodarczych. Wycieczki szkolne jako kompleksowe, wieloprzedmiotowe, zintegrowane przeciwdziałają przedmiotowemu rozdrobnieniu treści nauczania, pozwalają na efektowną i efektywną realizację procesu kształcenia poza ławką szkolną. Poprzez swoje cele zdrowotne zapobiegają hipokinezji ogarniającej coraz szersze kręgi młodego pokolenia.

W fazie przygotowywania do wycieczek następuje proces uświadamiania przez uczniów celów poznawczych tej formy organizacyjnej działalności dydaktyczno - wychowawczej i krajoznawczo - turystycznej, możliwości zweryfikowania wiedzy podręcznikowej, szansa osobistego zetknięcia się z tymi rzeczami, zjawiskami, procesami, wydarzeniami, które uczniowie znają tylko z opisów.

Wycieczki szkolne poprzez rozległe płaszczyzny działań z dziećmi i młodzieżą pozwalają docierać do młodych ludzi stwarzając warunki do kształtowania świadomych postaw. Postawy są stałymi składnikami osobowości. Odnoszą się do wartości, które wynikają ze stosunku do świata idei, osób, rzeczy, wytworów umysłu, serca i rąk.

Są one rezultatem stosunku do:

1) podstawowych idei humanistycznych (życia, pokoju, miłości, prawdy, sprawiedliwości, egalitaryzmu, wolności);

2) siebie (skromność, obiektywizm, samoocena, powściągliwość, umiar w sądach i postępowaniu, poczucie osobistej godności, odwaga, dzielność, rzetelność, pogoda ducha, optymizm);

3) innych osób (miłość, sympatia, powszechna życzliwość, uprzejmość, uczynność, tolerancja, poszanowanie godności, indywidualność, pomoc w potrzebie, zapobieganie nieszczęściom, cierpieniom, współczucie, opieka nad chorymi, inwalidami, osobami niepełnosprawnymi, nieletnimi, obrona pokrzywdzonych, poczucie odpowiedzialności za podopiecznych, wykonywanie zadań, dotrzymywanie zobowiązań, dochowywanie wierności);

4) własnego narodu, państwa, kraju (umiłowanie kultury własnego narodu, jego historii, języka, duma z przynależności do wspólnoty narodowej, umiłowanie piękna ojczystego krajobrazu, polskiej ziemi, gotowość pomnażania wspólnego dobra, jego obrony, umacniania suwerenności i jedności narodu w sprawach jego bytu, rozwoju i niepodległości, kult symboli narodowych, państwowych, pomników naszej patriotycznej dumy, różne postacie patriotyzmu, lojalności wobec państwa);

5) świata przyrody żywej (pomnażanie jej piękna, roli w życiu człowieka; dbałość o jej obronę, pielęgnację, rozwój);

6) świata rzeczy martwych (poznanie ich charakteru użytkowego, racjonalne i oszczędne użytkowanie, niedopuszczanie do ich marnotrawstwa);

7) pracy (zamiłowanie do niej, fachowość, rzetelność, wysoka jakość, działalność i odpowiedzialność pracowników).

Humanistyczne walory wycieczek szkolnych przejawiają się w wypełnianiu przez nie licznych funkcji, zwłaszcza: poznawczej, estetycznej, zdrowotnej, resocjalizacyjnej i hedonistycznej.

Udział dzieci i młodzieży w wycieczkach szkolnych umożliwia zdobycie doświadczenia poznawczego, przeżyć estetycznych pozwalających na minimalizację i likwidację znużenia, zmęczenia i przemęczenia spowodowanego nauką szkolną i monotonią codziennie powtarzających się problemów i zadań. W tym się przejawia zdrowotny walor wychowania przez wycieczki szkolne. Wyraża się on także w tym, że udział w wycieczkach szkolnych umożliwia ich uczestnikom poznanie osobliwości przyrody, relaksu i autentycznego odpoczynku fizycznego i psychicznego.

Podstawowym zadaniem wycieczek szkolnych jest zapewnienie ich uczestnikom aktywnego wypoczynku po nauce, hartowanie stanu zdrowia oraz wzmacnianie sprawności fizycznej i psychicznej.

Program wycieczki.

Zaletą dobrze przemyślanego programu jest rozłożenie zadań w formie rozkładu minutowego, z uwzględnieniem godzin zwiedzania zabytków i innych obiektów, godzin posiłków i odpoczynku, przejazdów środkami lokomocji itd. Korzystając z takiego terminarza unika się straty czasu, wprowadza się dyscyplinę zwiedzania i przeciwdziała ograniczeniu zamierzeń poznawczych.

Program każdej wycieczki szkolnej uzależniony być powinien od:

- celu wyjazdu krajoznawczo - turystycznego,

- czasu jej trwania,

- terenu wycieczki (marszruty),

- możliwości usługowych w zakresie kwaterowania i wyżywienia,

- możliwości finansowych szkoły i uczniów,

- wieku i płci uczestników,

- kwalifikacji turystycznej uczestników,

- pory roku (klimatu, długości dnia),

- warunków atmosferycznych,

- środków lokomocji,

- posiadanego sprzętu turystycznego.

Zbyt często organizuje się imprezy krajoznawczo - turystyczne bez szczegółowego ustalenia programu. W wielu przypadkach zaczyna się to od opóźnionego zgłoszenia się uczestników na zbiórkę, następnie czas przejazdu ulega zmianie, a imprezy kulturalne, rozrywkowe i rekreacyjne ulegają przesunięciu lub nie są w ogóle realizowane. Posiłki ciągną się wtedy w nieskończoność, a o noclegi mimo ich rezerwacji trzeba staczać

prawdziwe boje. Jeśli do tego dodać zgubienie uczestnika, drobny nieszczęśliwy

wypadek lub nagłą zmianę pogody - to po kilkuletnich doświadczeniach tego typu

następuje zniechęcenie do jakiegokolwiek planowania lub programowania wycieczki.

Doświadczenia wyniesione z organizowanych szkolnych imprez krajoznawczo - turystycznych wskazują, że udaną jest wycieczka, której program układa sama młodzież. Jest to bowiem jej wycieczka, młodzież planowała ją i będzie się starała o pełną realizację nakreślonych zamierzeń programowych. Rola kierownika wycieczki polega w tym przypadku na umiejętnym podsuwaniu tematyki oraz dbałości o nie przeładowanie programu nadmiarem treści. Ogłaszając zapisy na wycieczkę, podać należy datę planowanej imprezy i czas jej trwania. Rodzice (opiekunowie) uczestników wycieczki powinni być dokładnie poinformowani o godzinie zbiórki, wyjazdu, miejscu docelowym i etapach wycieczki. Dokładnie należy określić godzinę powrotu i bezwzględnie przestrzegać punktualności. W wypadku niepełnoletnich uczestników konieczna jest zgoda rodziców bądź opiekunów. Natomiast sami uczestnicy oczekują informacji na temat tego, gdzie będą nocowali, gdzie spożywali posiłki, oraz jaki będzie poziom tych usług. Młodych turystów i ich rodziców informacja ta będzie interesować ze względu na konieczność przygotowania prowiantu oraz ewentualnego przygotowania sprzętu biwakowego.

Wycieczki szkolne służą: wzbogacaniu wiadomości, umiejętności i nawyków, kształceniu społeczno - moralnemu, estetycznemu i zdrowotnemu. Oznacza to, że stanowią one swoiste formy aktywności intelektualnej, emocjonalnej, społecznej i zdrowotnej. W realizacji w/w zadań ważną rolę odgrywa dobra organizacja każdej wycieczki za którą odpowiada jej kierownik.

Kierownika wycieczki powinna cechować głęboka odpowiedzialność za realizację programu oraz troska o zdrowie i bezpieczeństwo młodzieży. Powinien on odznaczać się energią, taktem i kulturą osobistą. Kierownik wycieczki powinien pamiętać, że "odpowiedzialność za zdrowie i bezpieczeństwo oddanej mu pod opiekę młodzieży spoczywa na jego barkach. To zobowiązuje do rozważnego postępowania, do zachowania środków ostrożności i dyscypliny oraz przestrzegania przepisów obowiązujących turystów".

• organizacja wycieczek

Dokumentacja potrzebna przy organizowaniu wycieczek
/zgodnie z Zarządzeniem MEN z 29.09.1997r. w sprawie zasad organizowania przez szkoły krajoznawstwa i turystyki/

Podstawowe dokumenty wymagane podczas organizowania wycieczek szkolnych

1. Zgoda rodziców na udział dziecka w wycieczce.

2. Regulamin wycieczki podpisany przez wszystkich uczestników.

3. Karta wycieczki.

4. Lista uczestników.

5. Program wycieczki zawierający: cel wycieczki, trasy, zwiedzane obiekty,
   jednodniowej - wpisany do karty wycieczki,
   kilkudniowej - osobny program dołączony do karty wycieczki.

6. Kompletną dokumentację wycieczki należy przedłożyć do zatwierdzenia przez dyrektora szkoły, najpóźniej na trzy dni przed planowaną wycieczką.

Przykładowa Karta wycieczki w Beskid Śląski z Katowic.

Cel i założenia programowe wycieczki:

1. poszerzenie wiedzy zdobytej na lekcjach geografii, biologii i historii;

2. poznanie środowiska geograficznego, historii, zabytków, gospodarki w Beskidzie Śląskim;

3. poznanie w praktyce związków zachodzących między elementami środowiska geograficznego i na jego tle działalności człowieka;

4. kształtowanie samorządności, zasad współżycia w zespole i świadomej dyscypliny;

5. upowszechnianie aktywnego wypoczynku, kształtowanie kultury turystyki, wyrabianie sprawności fizycznej.

Trasa wycieczki: Katowice - Wisła Uzdrowisko - Wisła Czarne - Dolina Białej Wisełki - Barania Góra - Schronisko na Przysłopie - Pietraszonka - Istebna Zaolzie /nocleg/ - Kiczora - Stożek - Kobyla - Wisła Dziechcianka - Wisła Uzdrowisko - Katowice.

Termin wycieczki : 13 i 14 czerwiec 2000 r.

Liczba dni : 2

Klasa : VII

Liczba uczestników : 20

Kierownik wycieczki :

Liczba opiekunów : 2

Środek lokomocji : kolej, autobus.

Oświadczenie

Zobowiązuję się do przestrzegania przepisów, dotyczących zasad bezpieczeństwa na wycieczkach i imprezach dla dzieci i młodzieży.

Opiekunowie grup wycieczkowych : Kierownik wycieczki

Imię i nazwisko / podpis/ podpis

pieczęć szkoły dyrektor szkoły

Harmonogram wycieczki stanowi integralną część karty wycieczki.

data godzina	godz. /km/	Miejscowość	Program, adresy punktów noclegowych i żywieniowych
13.06.00 5.46	-	Katowice	przejazd koleją
7.55	-	Wisła Uzdrowisko	przejazd autobusem PKS
8.30 10.45	0.00 1.15	Wisła Czarne-Dolina Białej Wisełki rezerwat przyrody	wycieczka piesza zapoznanie uczestników wycieczki z budową geologiczną Beskidu Śl., działalnością erozji rzecznej, ćwiczenia z orientacji w terenie omówienie przyrody Beskidu Śl.jej zależności od klimatu oraz ochrony środowiska
13.15 14.30	2.30 3.15	Barania Góra-schronisko PTTK na Przysłopie	przerwa na obiad, wypoczynek
17.30 19.30	5.30	Istebna Zaolzie	nocleg w szkolnym schronisku młodzieżowym "Zaolzianka", omówienie działalności PTSM, przypomnienie regulaminu szkolnych schronisk młodzieżowych /SSM/, zapoznanie z kulturą ludową Zaolzia wieczornica, podsumowanie dnia
14.06.00 7.30 8.00	- 0.00	Istebna Zaolzie	śniadanie wycieczka piesza
9.00	1.00	Istebna tartak	W czasie wycieczki zapoznanie uczestników z hydrografią terenu /europejskim i głównym działem wód/, specyfiką klimatu Zaolzia
12.30 14.00	3.30	Stożek	omówienie panoramy Beskidu Śląskiego, działalności PTTK, historii turystyki, w tym schroniska PTTK na Stożku. obiad - wypoczynek
16.00	5.00	Wisła Dziechcinka	-
16.30	5.30	Wisła Uzdrowisko	W mieście, zapoznanie młodzieży z rozwojem Wisły jako ośrodka wypoczynku. Znaczenie rzeki Wisły dla kraju. Podsumowanie wycieczki.
17.15 19.26	-	Katowice	przejazd koleją, zakończenie i rozwiązanie wycieczki.
UWAGA :w górach zamiast kilometrów podaje się czas przejścia danego odcinka trasy.

Adnotacje władz nadrzędnych :

Zatwierdzam: /pieczęć i podpis dyrektora szkoły- placówki/

Podstawowe obowiązki kierownika wycieczki:

1. opracowanie program i harmonogram wycieczki lub imprezy,

2. opracowanie regulaminu i zapoznanie z nim wszystkich uczestników.

3. zapewnienie warunków do pełnej realizacji programu i regulaminu wycieczki oraz sprawowanie nadzoru w tym zakresie.

4. zapoznanie uczestników z zasadami bezpieczeństwa oraz zapewnienie warunków do ich przestrzegania.

5. określenie zadań dla opiekuna w zakresie realizacji programu, zapewnienia opieki i bezpieczeństwa uczestnikom wycieczki lub imprezy.

6. nadzór nad zaopatrzeniem uczestników w niezbędny, sprawny sprzęt i ekwipunek oraz apteczkę pierwszej pomocy.

7. organizacja transportu, wyżywienia i noclegów dla uczestników.

8. podział zadań wśród uczestników.

9. dysponowanie środkami finansowymi przeznaczonymi na organizacje wycieczki.

10. podsumowanie, ocena i rozliczenie finansowe wycieczki po jej zakończeniu.

Podstawowe obowiązki opiekuna wycieczki:

1. sprawowanie opieki nad powierzonymi mu uczestnikami wycieczki.

2. współdziałanie z kierownikiem w zakresie realizacji programu i harmonogramu wycieczki.

3. nadzór nad przestrzeganiem regulaminu przez uczestników, ze szczególnym uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa.

4. nadzór nad wykonywaniem przez uczestników przydzielonych zadań.

   5. wykonywanie innych zadań zleconych przez kierownika.

Regulamin uczestnika wycieczki szkolnej.

Turystyka wzmacnia Twój organizm, daje możliwość poznawania kraju, jego środowiska przyrodniczego, tradycji, zabytków kultury i historii. Przyroda i dorobek kultury są własnością całego narodu i Ty jesteś za nie odpowiedzialny.

1.Uczestnik wycieczki szkolnej obowiązany jest bezwzględnie

przestrzegać postanowień niniejszego regulaminu.

2.Uczestnik wycieczki szkolnej dba o solidarne realizowanie

przyjętego harmonogramu wycieczki.

3.Uczestnik wycieczki szkolnej porusza się po wytyczonym

programem szlaku i nie oddala się od grupy bez wiedzy i zgody

kierownika wycieczki.

4. Uczestnik wycieczki szkolnej przestrzega przyjętego tempa marszu.

5.Uczestnik wycieczki szkolnej wypełnia należycie przyjęte na siebie

obowiązki.

6.Uczestnik wycieczki szkolnej dba o punktualność, uczynność,

uprzejmość i pogodne zachowanie się na wycieczce.

7.Uczestnik wycieczki szkolnej pamiętając o tym, że turysta jest jego

przyjacielem chętnie służy mu radą i pomocą.

8.Uczestnik wycieczki szkolnej wykonuje natychmiast zarządzenia

kierownika zwłaszcza mające na celu bezpieczeństwo uczestników.

9.Uczestnik wycieczki szkolnej przeciwstawia się łamaniu dyscypliny

w grupie i regulaminu wycieczki.

10.Uczestnik wycieczki szkolnej przestrzega higieny osobistej i otoczenia

(np. w lesie, w schronisku, w parku, na ulicy).

11.Uczestnik wycieczki szkolnej wie, że alkohol i inne środki

uzależniające są wrogiem turystyki a w związku z tym ich używanie

jest surowo zabronione.

12.Uczestnik wycieczki szkolnej stosuje się do wskazówek, nakazów

i zakazów, jakie w danym miejscu obowiązują. Dotyczy to głównie

zwiedzania fabryk, kopalń i innych miejsc, gdzie grozi

niebezpieczeństwo wypadków.

13. Uczestnik wycieczki szkolnej szanuje przyrodę, zabytki i pracę ludzką.

14. Uczestnik wycieczki szkolnej pilnie obserwuje krajobraz i uważnie

słucha wyjaśnień przewodników, aby zdobyć jak najwięcej

wiadomości krajoznawczych.

15. Uczestnik wycieczki szkolnej pamiętając o haśle: Turysta wszędzie

gościem - przestrzega skrupulatnie regulaminu schronisk

wycieczkowych.

16. Uczestnik wycieczki szkolnej - niedomagania fizyczne, urazy, kontuzje

zgłasza natychmiast kierownikowi wycieczki.

17. Uczestnik wycieczki szkolnej zwiedzając świątynie zachowuje się tak,

aby nie urazić uczuć wyznawców danej religii.

18. Uczestnik wycieczki szkolnej wie, że dobry humor pomaga

turyście w każdej sytuacji i potrafi być pogodnym i koleżeńskim nawet

w trudnych chwilach, gdy doskwiera głód, pragnienie, nie dopisuje

pogoda.

Zasady organizacji wycieczek szkolnych

Podczas przygotowania jak i w czasie trwania wycieczek szkolnych, obowiązują następujące zasady ustalone przez władze oświatowe:

• Program, skład uczestników oraz kierownika i opiekunów wycieczek lub innych imprez krajoznawczo-turystycznych zatwierdza dyrektor szkoły. Dotyczy to zarówno wycieczek klasowych jak i imprez organizacji społecznych działających na terenie szkoły, w tym również szkolnego klubu /koła/ krajoznawczo-turystycznego PTTK.

• Na udział uczniów w wycieczce /z wyjątkiem przedmiotowych/ i w imprezie turystycznej, wymagana jest zgoda rodziców /opiekunów/.

• Każda wycieczka i impreza krajoznawczo-turystyczna, powinna być należycie przygotowana i omówiona ze wszystkimi uczestnikami. Przed wycieczką uczestnicy muszą poznać cel wycieczki, trasę, harmonogram zajęć i regulamin wycieczki oraz zasady bezpieczeństwa.

• Uczniowie biorący udział w wycieczce lub imprezie krajoznawczo-turystycznej, powinni mieć przydzielone konkretne zadania i wnosić swój wkład pracy na rzecz ogółu.

• Na wycieczce /imprezie/ w obrębie tej samej miejscowości, bez korzystania ze środków lokomocji, opiekę sprawuje co najmniej jedna osoba nad grupą do 30 uczniów; gdy jednak wycieczka korzysta ze środków lokomocji, lub udaje się poza miejscowość będącą siedzibą szkoły, opiekę sprawuję jedna osoba nad grupą do 15 uczniów.

• Na wycieczce turystyki kwalifikowanej, opiekę sprawuje jedna osoba nad grupą do 10 uczniów, jeśli przepisy szczegółowe nie stanowią inaczej.

• Długość dziennych odcinków trasy i tempo, należy dostosować do możliwości najsłabszego uczestnika wycieczki.

• Wszyscy uczestnicy szkolnej wycieczki i imprezy krajoznawczo-turystycznej powinni być objęci powszechnym ubezpieczeniem młodzieży szkolnej.

Kalkulacja wycieczki

Kalkulację należy przeprowadzić na podstawie następujących elementów kosztów:

1. noclegów;

2. wyżywienia z rozbiciem na śniadania, obiady, kolacje oraz świadczenia dodatkowe, jak np. paczki żywnościowe;

3. transportu w oparciu o obowiązujące taryfy przewozowe, a w przypadku autokaru-wyliczoną możliwie dokładnie liczbę kilometrów przebiegu lub liczbę godzin;

4. obsługi przewodnickiej;

5. wstępów (do muzeów, obiektów turystycznych) i przejazdów (kolejkami linowymi, statkami itp.);

6. imprez kulturalnych i sportowych;

7. ubezpieczeń;

8. pilotażu.
   Do poszczególnych pozycji biuro podróży dolicza marżę, czyli narzuty za swoją działalność usługową. Wysokość marży zależy od rodzaju świadczeń oraz wielkości stosowanych zniżek.
   Trzy pierwsze elementy kalkulacji usług podstawowych określają standard usług danej imprezy turystycznej. Standard ten może być ustalony bądź przez biuro podróży (przy wycieczkach wzorcowych o z góry ustalonym programie i koszcie), bądź też przez klienta zamawiającego wycieczkę. Dotyczy to zarówno wyboru kategorii zakładu noclegowego, wielkości i wyposażenia pokoi, dziennego limitu wyżywienia, wyboru środka lokomocji, jak i również ilości zwiedzanych obiektów, imprez kulturalnych itp. Wartość poszczególnych świadczeń oparta jest na aktualnie obowiązujących cenach jednostkowych z doliczeniem marż.
   Omówienia wymagają trzy sprawy: podział limitu żywieniowego, ustalenie kosztów przejazdu autokarem oraz wysokość stosowanych marż.
   W programach imprez turystycznych przyjmuje się trzy posiłki dziennie, a z dotychczasowej praktyki wynika, że podział limitu wyżywienia dziennego kształtuje się w następujących proporcjach: śniadanie(ś) ok.20%, obiad(o) ok.45%, kolacja(k) ok.35%. W cenie posiłku zawarte są również narzuty przewidziane w gastronomii (Procent za obsługę, za tzw. działalność rozrywkową oraz dodatki sezonowe).
   W przypadku przygotowania suchego prowiantu, zamiast przewidzianego programem posiłku, wartość paczki ustala się w ramach limitu przewidzianego na dany posiłek.
   Przy obliczaniu kosztów przejazdu autokarem stosuje się dwa rodzaje stawek: za przejechanie 1 kilometra lub za 1 godzinę pracy pojazdu.
   Do kosztów obliczonych na podstawie stawki za przejechanie 1 km lub według stawki godzinowej biuro podróży dolicza 20% marży.
   W niektórych przypadkach, np. dla wycieczek szkolnych, marża ta może być mniejsza (15 do 10%).
   Stawkę obliczaną na podstawie liczby przejechanych kilometrów stosuje się dla wycieczek turystycznych, a stawkę godzinową przy zwiedzaniu miasta, wyjazdach w najbliższe okolice, przewozach (transferach) turystów z dworca do hotelu itp. Przy stosowaniu obu stawek do kosztów wlicza się liczbę kilometrów lub godzin zużytych na dojazd autokaru z garażu na miejsce podstawienia i z powrotem.
   Bardzo istotne jest dokładne poinformowanie klienta, jakim typem autokaru dysponuje biuro podróży na określoną wycieczkę oraz jakie zapewnia wygody. Lepiej jest bowiem zrezygnować z obsługi imprezy niż wprowadzać klienta w błąd.

Rozliczenie imprezy

Rozliczenie stanowi ostatni etap organizacji imprez turystycznych i jest odbiciem finansowym realizacji jej przebiegu. Rozliczenie sporządza się na podstawie rachunków otrzymanych od usługodawców oraz rachunków wydatków dokonanych przez pilota. Rachunki te powinny być dokładnie sprawdzone pod względem merytorycznym (zgodność z potwierdzoną ilością i jakością zrealizowanych usług), jak i formalnym (prawidłowość sporządzenia). Rachunki opatrzone numerem imprezy przekazywane są do działu finansowego biura w celu dokonania zapłaty wystawcom (usługodawcom). Po otrzymaniu wszystkich rachunków sporządza się zestawienie kosztów imprezy i po doliczeniu obowiązujących marż i opłat wystawia się fakturę zleceniodawcy. Faktura powinna być sporządzona w trzech egzemplarzach, z których jeden otrzymuje klient listem poleconym, drugi-dział księgowości biura, a trzeci umieszczony jest w teczce imprezy. Wszystkie dokumenty finansowe, związane z kosztami imprezy, powinny być włączone do odpowiedniej teczki. Rozliczenie imprezy powinno być dokonane w jak najkrótszym terminie, w ciągu 10-14 dni.

• organizacja biwaków

B I W A K

Jednym z najprzyjemniejszych momentów każdej wędrówki jest biwak pod namiotami. Blask wieczornego ogniska pełzający po ścianach namiotu, grupa przyjaciół gwarząca lub śpiewająca i noc spędzona w lesie z dala od miejskiej wrzawy - to wrażenia, które zostają na długo w pamięci każdego. A posiłek, choćby to była najzwyklejsza zupa, przygotowany własnoręcznie właśnie na biwaku zawsze lepiej smakuje niż podany we wspaniałej restauracji. Dlatego jeśli posiadamy odpowiedni sprzęt powinniśmy starać się organizować wędrówki z noclegiem na biwaku, a nie w schroniskach czy hotelach. Wymaga to oczywiście więcej wysiłku, ale wrażenia jakie z niego wyniesiemy zrekompensują nam wszystkie trudy wielokroć.

M I E J S C E N A B I W A K

Planując kilkudniowy wypad do lasu lub wycieczkę kolarską czy kajakową nie zawsze zdajemy sobie sprawę z tego, jak ważną jest sprawa doboru odpowiedniego miejsca na biwak. Nieprzemyślane usytuowanie, nieodpowiednie jego urządzenie zamiast odpoczynku przyniesie nam wiele kłopotów. Dlatego na organizację biwaku powinniśmy przeznaczyć zawsze sporo czasu. Opłaci nam się to po stokroć, gdyż w dalszą drogę będziemy mogli wyruszyć wypoczęci i w dobrych humorach.

Dobre miejsce na biwak powinno być:

- suche, położone z dala od terenów podmokłych, możliwie na glebie nie gliniastej;

- zlokalizowane na terenie równym, w miarę możności na wzniesieniu;

- położone w pobliżu wody (picie, gotowanie, ew. kąpiel);

- osłonięte od wiatrów naturalną zasłoną, np. wysokopienny las, rozpadlina terenowa, zbocze wzgórza, skała itp.

- należy jednak pamiętać, że nie wolno biwakować na terenie rezerwatów ścisłych, szkółek leśnych i młodników (sadzonek leśnych), a także na gruntach uprawnych. Coraz częściej jednak, władze lokalne wprowadzają zakazy biwakowania (szczególnie dotyczy to obszarów leśnych) w określonych terenach. Zezwalają na biwakowanie wyłącznie w miejscach do tego celu wyznaczonych (pola biwakowe, kempingi).

T E C H N I K A B I W A K O W A N I A

Urządzając biwak warto wiedzieć, że:

- Namioty rozstawia się w miarę możliwości półkolem; wejściami od południa, wschodu lub północnego wschodu zwróconymi ku środkowi placu, na którym stoją.

- Namiotów nie należy rozstawiać pod drzewami. Zapobiega się w ten sposób (w razie deszczu) uderzeniom mokrych gałęzi, skapywaniu z nich na płachtę namiotową wody, a także zapewnia większe bezpieczeństwo w czasie burzy (piorun może uderzyć w wysokie drzewo). Prócz tego namiot usytuowany na wolnej przestrzeni szybciej schnie.

- Miejsce pod namiot trzeba zawsze dokładnie oczyścić z kamieni i ostrych gałązek (mogą podziurawić podłogę namiotu), a teren wyrównać, zasypując ziemią dołki i mniejsze zagłębienia.

- Kołki namiotowe (czasem metalowe "szpilki") wbija się w ziemię zawsze pod kątem 45`; gdy ziemia jest sypka wzmacnia się kołki kamieniami lub zespołem kołków.

- Przed deszczem (a także na noc, gdy spodziewamy się rosy) luzuje się linki napinające namiot, co zapobiega ich zrywaniu i ewentualnie podarciu płachty namiotowej.

- Namioty zawsze stawiamy solidnie, aby nie zerwał ich silny wiatr.

- Kuchnię biwakową lokalizować należy w pobliżu wody i to tak, żeby dym nie rozprzestrzeniał się po biwaku i żeby nie zaprószyć ognia w lesie.

- Kuchnia i ognisko powinny znajdować się co najmniej 100 m od ściany lasu oraz co najmniej 5 m od namiotu.

- Biwakując nad rzeką czerpiemy wodę do kuchni powyżej stanowiska kuchni (nad jeziorem co najmniej 100 m od miejsca kąpieli) zaś myjemy się i pierzemy poniżej.

- Na każdym biwaku powinien znajdować się dół na odpadki (może to być naturalne zagłębienie poza miejscem biwaku).

- Dołek (dołki) latryny budujemy zawsze co najmniej 100 m od namiotów i tak, aby zasłaniały go krzewy.

- Wszelkie dodatkowe urządzenia biwaku, a także różne elementy zdobnicze należy wykonywać w ten sposób, aby nie niszczyć przyrody.

- Miejsce po zwiniętym biwaku musi być uprzątnięte.

R O Z K Ł A D A N I E N A M I O T U

Postawienie namiotu sprawia sporo kłopotu początkującym turystom. Dlatego przed wyruszeniem na biwak trzeba spróbować gdzieś na łące czy nawet szkolnym boisku, rozłożyć namiot. Zapoznacie się przy okazji z jego wyposażeniem, wyeliminujecie błędy itp. Dla ułatwienia podaję kolejno czynności przy rozstawianiu typowego namiotu domkowego.

Po wyjęciu z pokrowca namiotu wraz z masztami i kołkami kolejno: rozkładamy i napinamy podłogę namiotu na miejscu przeznaczonym na ustawienie namiotu, podłogę przymocowujemy "szpilkami", dopasowujemy części masztów w zespoły i wstawiamy je w luźno położoną powłokę namiotu, wkładając górne końcówki w otwory dachu namiotu; naciągamy linkę masztu przedniego, zakładamy kołek i wbijamy go w ziemię; naciągamy linkę drugiego masztu (tylnego) i tak samo jak przy przednim mocujemy ją przez wbicie kołka w ziemie, naciągamy linki odciągacze, aby nie powstało "siodło" pomiędzy masztami w dachu namiotu; mocujemy linki przedniej i tylnej ścianki namiotu a następnie pozostałe odciągacze linki bocznej; poprawiamy całość olinowania, korygując lokalizację i kąty nachylenia wbitych kołków, tak aby cały namiot był równomiernie napięty, ale nie sztywny; jeśli posiadamy dodatkową osłonę namiotu, tzw. tropik, rozpinamy go nad namiotem.

Z A G O S P O D A R O W A N I E W N Ę T R Z A N A M I O T U

Mając rozstawiony namiot możemy przystąpić do urządzania jego wnętrza. Nasz biwakowy "dom" ma zabezpieczyć możliwie wygodne spanie, a także schronienie w przypadku złej pogody, dlatego bardzo jest ważne co i jak w nim ułożymy. Sprawa jest prosta, gdy mamy cały zestaw potrzebnego sprzętu i wyposażenia. Napełniamy powietrzem materace, na nich kładziemy śpiwór, pod głowę ewentualnie mały "jasiek" lub zwinięty dres czy sweter i w zasadzie spanie już gotowe. Jeśli mamy tylko śpiwór bieliźniany to na jego wierzch konieczne jest położenie koca (koców). Gorzej jeśli brakuje nam materaca. Trzeba wtedy sporządzić izolację od ziemi, pamiętając, że obowiązuje zasada: tyle pod spodem, ile jest na wierzchu. A więc nie powinniśmy nakrywać się np. dwoma kocami, a nie mieć izolacji od ziemi. Zamiast materaca można ułożyć warstwę słomy lub siana, względnie gałęzie świerku lub sosny (układając je jak dachówkę, ogonkami do dołu) zerwane wyłącznie z dolnych partii drzew, aby nie niszczyć ich całych. Na posłanie można użyć również suchego mchu lub wrzosu. Nie należy jednak wykorzystywać do izolacji gałązek drzew liściastych i paproci, gdyż liście pod wpływem ciepła i ciężaru puszczają soki i wilgotnieją. W rezultacie zamiast grzać chłodzą. Warstwę izolacyjną kładzie się pod podłogę namiotu, a jeśli mamy namiot bez podłogi musimy wtedy przykryć nasze leże kocem. Należy pamiętać, aby najgrubsza warstwa izolacyjna znajdowała się pod leżącym, od połowy ud do pasa, ze względu na możliwość przeziębienia nerek i dróg moczowych.

Plecak i pozostałe części ekwipunku można ułożyć w absydzie lub przedsionku namiotu, gdyż nie przeszkadzają wtedy we wchodzeniu do wewnątrz. Można też umieścić je przy wejściu u stóp posłania.

Do wieszania ubrania należy wykorzystać maszty, instalując na nich proste wieszaki. Mydło, szczotki, ręcznik i inne drobiazgi umieszczamy w kieszeniach namiotowych. Dużym udogodnieniem jest posiadanie wieszaka-kangura. Można na nim powiesić ubranie, a w jego kieszeniach schować drobne rzeczy.

Namiot należy oświetlić latarką. Ze świeczki można korzystać tylko w ostateczności, gdyż otwarty ogień stwarza niebezpieczeństwo pożaru.

P R Z E C H O W Y W A N I E S P R Z Ę T U

Urządzając biwak nie należy zapominać o rowerach, kajakach czy innym sprzęcie. Wszak już następnego dnia będziemy musieli z nich korzystać. Rower powinien być na noc zabezpieczony. Najlepiej przykryć go płachtą namiotową albo dużym kawałkiem folii. Uchroni go to przed zamoknięciem podczas deszczu oraz zbytnim nagrzaniem w czasie słonecznych dni. Ta uwaga dotyczy również kajaków i innego sprzętu wodnego. Zaraz po przypłynięciu kajak należy opróżnić z bagaży, wynieść na brzeg, oczyścić i położyć dnem do góry.

O G R Z E W A N I E N A M I O T U

Może się zdarzyć, że podczas wędrówki trafimy na okresy złej pogody i nie mając możliwości nocowania w schronisku musimy spędzić zimne noce pod namiotem. Część rajdów, wycieczek i innych imprez odbywa się jesienią, gdy temperatura w nocy jest często dość niska. Na takie "okazje" doskonale nadaje się polowy system ogrzewania, bardzo popularny wśród myśliwych w północnych częściach naszego globu.

W miejscu gdzie ma stanąć namiot wykopujemy w ziemi dół głębokości 30-35 cm i średnicy ok. 25 cm. Na jego dno wsypujemy dziesięciocentymetrową warstwę popiołu z ogniska, następnie sypiemy dwudziestocentymetrową warstwę dobrze wyżarzonych w ognisku węgli drzewnych (węgle muszą być gorące, rozżarzone, ale nie mogą dymić!), oraz ponownie warstwę popiołu z ogniska. Całość przykrywamy cienką warstwą ziemi. Poziom zawartości dołka powinien być niższy, niż poziom podłogi w namiocie. I dopiero teraz rozkładamy namiot. Jeśli namioty stoją od dłuższego czasu trzeba odchylić część podłogi i w tym miejscu zainstalować "ogrzewanie'. Ten zaimprowizowany "kaloryfer" wydziela tak duże ilości ciepła, że w szczelnie zapiętym namiocie można spać nawet bez śpiworów. Urządzenie "działa" przez całą noc, a rano można nawet użyć wyjęte z dołka węgle do rozpalenia ogniska.

G D Y N A M I O T P R Z E C I E K A

Najlepszym środkiem na zabezpieczenie namiotu przed przeciekaniem jest należyta impregnacja, zacerowanie lub zeszycie dziur przed wyjazdem na wędrówkę. Wszystkie starania, aby zapobiec cieknięciu już na szlaku, są tymczasowe i czasami mało skuteczne. W każdym razie na pewno nic nie pomogą zabiegi wykonywane podczas deszczu.

Najczęściej na miejsca, przez które cieknie woda nakapujemy parafinę z zapalonej świecy. Jeśli deszcz padał w nocy, a dzień jest pogodny, rozkładamy namiot i gdy wygrzeje się na słońcu miejsca przeciekające smarujemy zwykłą świecą. Jeżeli posiadamy namiot z nylonu lub innego włókna syntetyzowanego, można po prostu na miejsce przeciekające położyć gazetę albo inny kawał papieru. Przyklei się i pomoże - chociaż nie na długo! Przed przeciekaniem chroni także tropik. Nie należy też dotykać i pocierać dachu od wewnątrz podczas deszczu, a uniknie się niepotrzebnego kłopotu.

Z W I J A N I E N A M I O T U

Niektórym czynność ta może wydać się zupełnie prostą, i będą uważali, że nie warto jej omawiać. Zmienią jednak na pewno swoje zdanie, gdy podczas likwidacji biwaku namiot nie będzie chciał zmieścić się w pokrowcu i zostaną nie spakowane "śledzie" lub maszty.

Po wyniesieniu wszystkich rzeczy z namiotu należy zamieść podłogę, aby nie został w niej piach, którego ostre kamyki mogą ją podziurawić. Następnie wyjmujemy maszty z otworów i rozkładamy je, wyciągamy też śledzie i szpilki. Po oczyszczeniu z ziemi części metalowe pakujemy do specjalnych woreczków. Dopiero wtedy wyrównujemy namiot leżący na ziemi, składamy na długość pokrowca, rolujemy i wkładamy do pokrowca.

Zwijając namiot trzeba pamiętać, że:

- Jeśli nie było czasu na jego wysuszenie należy to zrobić przy najbliższej okazji, np. na dłuższym postoju w czasie marszu, albo na następnym biwaku przed jego rozstawieniem.

- Kołki i szpilki powinniśmy nosić w specjalnych woreczkach, a nie luzem, gdyż mogą zniszczyć namiot.

L I K W I D A C J A B I W A K U

Opuszczając miejsce biwaku powinniśmy zostawić go możliwie w takim samym stanie w jakim było przedtem. Wymagają tego obowiązujące każdego człowieka pewne normy kulturalnego zachowania, bezpieczeństwo, a także konieczność ochrony naturalnego środowiska.

Likwidując biwak należy:

- Materiał izolacyjny posłań (siano, słoma, mech, gałęzie itd.) odnieść na miejsce skąd został pobrany, a jeśli był zbierany w lesie - spalić na ognisku lub zakopać.

- Pozbierać wszystkie papiery, puszki po konserwach a nawet drobne gałązki czy resztki słomy - zanieść do dołu – śmietnika i razem zakopać.

- Zasypać dołki latrynowe i namiotowe.

- Zasypać lub przykryć darnią miejsce po ognisku kuchni, a także odnieść na miejsce kamienie jeśli wykorzystywaliśmy je przy kuchni.

- Przejrzeć dobrze teren czy nie zostało coś ze sprzętu lub ekwipunku.

- gry terenowe itp.

Gry terenowe.

Gry i zabawy zajmują poważne miejsce w prowadzeniu pracy krajoznawczo-turystycznej. Sprzyjają rozrywce i zabawie wyzwalają radość i zadowolenie, spełniają zadania kształcące w zakresie rozwoju charakteru dzieci, ich stanów emocjonalnych i postawy społecznej.

Aby gry i zabawy spełniły swoje zadanie muszą być dostosowane do wieku i możliwości rozwojowych uczniów, atrakcyjne oraz odpowiednio zorganizowane. Każdorazowo powinny być prowadzone pod nadzorem wychowawców.

Zabawy w działalności krajoznawczo - turystycznej mogą mieć charakter zajęć indywidualnych, jak np. zbieranie płodów runa leśnego, łowienie ryb, pływanie, jazda na nartach, jazda konna, na rowerze, kajaku, łodzi itp. oraz wymagające współdziałania, do których należą wszelkie gry zespołowe typu sportowego, harcerskiego itp.

Celem gier terenowych jest nauczanie turystów, zwłaszcza młodzieży, orientacji w terenie. Przeważnie są to marsze na orientację, prowadzone w różnych terenach oraz w różnych porach dnia.

Gry i zabawy stosuje się w czasie spacerów i wycieczek typu krajoznawczego i są one związane z poznaniem regionu. Można zaliczyć do nich:

- odgadywanie nazw zabytków kultury danego regionu,

- konkurs na najlepsze opowiadanie lub opis: co widziałem w czasie wycieczki,

- konkurs: kto najwięcej nazbiera wyrazów gwarowych, przysłów ludowych,

- Konkurs: kto wymieni najwięcej nazw ziół leczniczych, drzew, ptaków, kwiatów, grzybów, owadów itp. - spotkanych w danym terenie.

Szczególnie pozytywną rolę w rozwoju psycho-fizycznym dzieci i młodzieży odgrywają w czasie wakacji gry i ćwiczenia terenowe poprzez:

- dostępną nawet dla najmłodszych formę ruchu,

- kompleksową formę ruchu złożona z całych aktów ruchowych,

- interesującą dzieci i młodzież formę zadań ruchowych i intelektualnych przybierającą formę zabawy, gry lub walki o cechach współzawodnictwa sportowego,

- formę utylitarnych, przydatnych życiowo celów i zadań.

Ćwiczenia terenowe mogą przybierać charakter marszów, marszobiegów, biegów, skoków terenowych, rzutów, wspinań, zwisów, pełzań, dźwigań, podnoszenia ciężarów, ćwiczenia równowagi, oraz ćwiczeń na naturalnych torach przeszkód.

Ćwiczenia, zabawy i gry terenowe mogą służyć wyrabianiu zmysłu wzroku, słuchu oraz orientowania się w terenie. Łączyć można je z wyrabianiem zaradności, udzielaniem pierwszej pomocy, nawiązywaniem telełączności, ukrywaniem i poszukiwaniem przedmiotów, pomiarami i oceną odległości. W ćwiczeniach terenowych wykorzystywać można również zadania z zakresu terenoznawstwa. Istnieje więc dostatecznie dużo dowodów wskazujących na ścisły związek pracy krajoznawczo - turystycznej z grami, zabawami i ćwiczeniami terenowymi. Należy je koniecznie stosować w pracy krajoznawczej, wzbogacając skutecznie program działalności.

Dla doskonalenia umiejętności posługiwania się mapą i kompasem organizuje się turystyczne marsze terenowe po oznaczonej trasie. Marsz taki urozmaicony bywa często dodatkowymi czynnościami typu zadaniowego, doskonalącymi sprawność stosowania technik turystycznych, jak np. rozpalanie ogniska, rozkładanie namiotu, budowa kładki itp. lub doskonalenie orientacji w terenie w zakresie topografii, jak ocena odległości, odszukiwanie przedmiotów w terenie, określenie kierunków itp. Rozgrywane też bywają turystyczne zawody w marszu na orientację. Marsz taki ma charakter walki sportowej, polegającej na możliwie najszybszym znalezieniu za pomocą mapy i kompasu określonych punktów w terenie.

Stosować można następujące formy biegu na orientację:

- dobieganie do wyznaczonych miejsc dowolną drogą,

- nanoszenie miejsc na mapę podczas biegu po oznakowanej trasie terenowej,

- bieg według trasy oznaczonej na mapie,

- bieg według mapy lub szkicu,

- bieg według mapy lub szkicu, na których zaznaczono tylko poziomice,

- bieg według danych cyfrowych (azymutów) określających jego kierunek,

- odszukiwanie punktów w terenie w określonym czasie. Punkty podaje się na mapie wraz z określonym czasem przybywania do punktów kontrolnych.

Trasa biegów na orientację może być dowolnie dobrana w zależności od warunków terenowych. Najlepiej do tych celów nadaje się teren mocno pofalowany z urozmaiconym pokryciem.

Przed wyznaczeniem toru do biegu na orientacje należy dobrać mapę o możliwie wielkiej skali, wyznaczyć na niej trasę, skontrolować ją z trasą terenową. W trakcie marszu nanieść się powinno punkty kontrolne.

Zajęcia kulturalno-oświatowe:

/ zajęcia świetlicowe /

• warsztaty teatralne

• dyskoteki , wieczorki taneczne.

• Wieczór z piosenką .

• Konkurs plastyczny

• wieczory z legendami

• turnieje – gry w szachy , warcaby .

• gry stolikowe

• filmy video , ciekawe programy TV .

Zajęcia kształcące i rozwijające wyobraźnię przestrzenną kolonisty .

• nauka układania papieru – Origami .

• konkurs na kompozycję z kamieni i patyków ,

• wykonanie totemów grupy – kompozycja przestrzenna

Zajęcia kulturalno – oświatowe mające na celu rozwój sprawności :

• graficznej i manualnej

• konkurs kredą po asfalcie ,

• konkurs karykatura wychowawcy , kolegi lub koleżanki ,

• wykonanie emblematów grupy w dowolnej technice ( wydzieranka , grafika , szkic , akwarela itd. ) ,

• wykonanie kotylionów na bal przebierańca

• konkurs “ Cudak z plasteliny “

Rozwój myślenia twórczego

• wieczory krzyżówek i zagadek ,

• przygotowanie stroi na bal przebierańca ,

• układanie tekstów piosenek grupowych ,

• przygotowanie konkursów na dyskoteki,

Rozwój sprawności pamięciowej i słownej

• konkurs piosenki w kilku kategoriach ( solo , duety , zespoły )

• konkurs na krótkie humorystyczne opowiadanie .

• Zajęcia integrujące wychowanków .

• Bal Przebierańca ,

• ognisko powitalne i pożegnalne ,

• wybór Miss i Mistera ,

• dyskoteki .

Cele i zadania zajęć kulturalno-oświatowych

- organizacja zajęć kulturalno-oświatowych

- elementy kulturalne zajęć w programie dnia

- gry i zabawy świetlicowe

- konkursy, wystawy, dyskusje

- śpiew, muzyka, zabawy ze śpiewem

- organizacja uroczystości, imprez, wieczornic, ognisk

• prowadzenie kroniki

Zajęcia praktyczno-techniczne:

Technika jest dziedziną wychowania ogólnego, nazwa ta wiąże się z bogatą działalnością poznawczą i produkcyjną człowieka.

Podobna jest koncepcja nauczanego w szkole przedmiotu również o nazwie „technika”. Nazwa ta zmieniała się w przeciągu kilkunastu lat. Początkowo „prace ręczne”, „zajęcia praktyczno-techniczne”, „wychowanie techniczne”, „praca – technika”, do obecnej „technika”.

Zawsze był i jest to przedmiot z „duszą”, który za cel stawia wychowanie przez pracę, kształtowanie odpowiednich postaw wobec pracy oraz system umiejętności i wiadomości. Bowiem ważnym jest, aby wychować ludzi umiejących rozwiązywać problemy techniczne, m.in. obcować z techniką na co dzień, mieć wykwalifikowaną kadrę techniczną, dlatego muszą oni posiąść pewien zakres wiedzy i umiejętności już w szkole podstawowej i wzbogacać je na wyższych etapach edukacji.

            Umiejętności technologiczne związane z przekształcaniem materiału, poznanie narzędzi obróbczych powinny iść w parze z poznaniem podstawowych umiejętności organizacyjnych, które w programie nauczania stanowią osnowę każdej działalności wytwórczej.

Uczniowie powinni doceniać rangę umiejętności organizacyjnych nie tylko w czasie pracy w szkole, ale także w każdej innej formie działania, gdzie takie elementy, jak: planowanie pracy, gospodarność, podział pracy w zespołach zawsze znajdują odbicie.

Zajęcia techniczne w szkole, w większym stopniu niż inne przedmioty, mają na celu pomagać uczniom w podnoszeniu poziomu ich świadomości i odpowiedzialności względem środowiska, jak  również mają wskazywać na działania zmierzające do poprawienia jego stanu.

Wiele mówi się o wychowawczej roli pracy, o szacunku dla każdej rzetelnej pracy, ale któż rozumie czym jest praca fizyczna nie wykonując jej.

            Podstawowymi zagadnieniami organizacji pracy wytwórczej są: gospodarność, ład, porządek, planowanie pracy. Z zagadnieniem gospodarności uczeń styka się podczas lekcji techniki. Począwszy od oszczędności materiałów technologicznych – rozmieszczenia wzoru na materiale, poprzez oszczędne gospodarowanie narzędziami

 i sprzętem technicznym – posługiwanie się zgodnie z zasadami i wymogami technologicznymi.

           Kształtowanie u uczniów cech gospodarności można rozwijać w ramach każdego przedmiotu, jednakże technika

z racji swej specyfiki otwiera największe pole do działania w wyrabianiu tych cech.

Utrzymanie ładu na stanowisku pracy, to podstawowe zadanie, jakie stawiamy uczniom podczas wykonywania zadań technicznych. Polega ono na  rozmieszczeniu zgodnie z zasadami, narzędzi, przyrządów, przyborów.

Na lekcjach techniki już od najmłodszych klas uczniowie przed przystąpieniem do wykonania zadań, głównie technologicznych, montażowych, ustalają kolejność działań.

          Działalność techniczna sprowadza się do poszukiwania nowych metod wytwarzania, które wymagają umiejętności obsługi maszyn, urządzeń oraz posługiwania się narzędziami.

Czasy współczesne wymagają pogodzenia „młotka” z komputerem, bo i jedno i drugie jest ważne.

          Uczeń w wyniku kształcenia ogólnotechnicznego:

·         uczy się podejmowania działań, które doprowadza do poznania stanu osiągnięć w wybranej dziedzinie techniki oraz umiejętność dotarcia do: odpowiedniej lektury, zasobów na interesujący go temat w Internecie, organizacji, które zajmują się interesującą go problematyka, osób, które mają większe doświadczenie i chcą je przekazać młodym ludziom.

·         potrafi zaprojektować własny wyrób, oparty na technologii i udokumentować to językiem opisu technologicznego.

          Dzieci same tworzą, a w procesie pracy rozwijają i kształtują swoją indywidualność, twórcze i logiczne myślenie, rozwija się zaufanie we własne siły.

Dokładność, sumienność i wytrwałość w pracy oraz poczucie formy i smaku estetycznego, cel działania, podjęcie decyzji, to nośniki postaw i zachowań.

Dzieci mają dużo pomysłów, a właściwe ich wykorzystanie rozwija sprawność rąk, utrwala nowe wiadomości. Uczeń dostrzega wówczas swoje wartości, możliwości, kompetencje, które pozwalają odpowiedzieć na pytanie: kim jestem jako członek grupy rówieśniczej, a więc dają poczucie tożsamości.

Aktywna działalność ucznia często kształtuje nowe stosunki współdziałania, pomaga zacieśnianiu przyjaźni czyli wpływa na sferę emocjonalną ucznia. Kształtowanie poczucia zadowolenia, przyjaźni i radości z wykonywanej pracy.

Konkursy, wystawy, ekspozycje prac, ofiarowanie własnych wytworów bliskiej osobie – wówczas towarzyszy atmosfera życzliwości, ufności, akceptacji i przyjemności. Uczniowie uczą się wtedy przez przeżywanie, doświadczanie tego co sami dokonali, dostrzegają wartość nabytej wiedzy i umiejętności, jakość wykonanej pracy a wniesiony trud i wysiłek wówczas staje się mniejszy, mniej ważny.

            Nawiązanie do kultury ludowej, tradycji rodzinnych, dziedzictwa przodków sprawia, że uczeń ponownie zadaje sobie pytanie: kim jestem jako członek rodziny i społeczności lokalnej. Chroni, kultywuje i upowszechnia tradycje przez co staje się lepszy.

            Podejmowanie zadań prowadzonych do poprawy sytuacji ekologicznej, to istotne zadania kształcenia postaw proekologicznych. Tylko przez wpajanie nawyków ochrony środowiska, potrzebę recyklingu, już w wieku szkolnym, można w przyszłości liczyć na aktywność młodych ludzi w tym zakresie.

              Proces wychowania przez pracę jest długotrwały, daje wymierne efekty, problem w tym aby dać szansę młodym ludziom podejmowania działań wytwórczych a nie sprowadzać tylko do roli konsumenta. 

Cele i zadania zajęć praktyczno-technicznych:

- formy i rodzaje zajęć praktyczno-technicznych

• prace dekoracyjne i zdobnicze

WPROWADZENIE

Prezentujemy ciekawe techniki plastyczne do wykorzystania w pracy z dziećmi i młodzieżą na kółkach plastycznych, zajęciach przedmiotowych oraz podczas spotkań terapeutycznych.
Opisy powstały w oparciu o literaturę, umiejętności zdobyte podczas warsztatów metodycznych prowadzonych przez Monikę Bielat-Sobiczewską oraz nasze dotychczasowe doświadczenia, pomysły i eksperymenty.

W zależności od autora takie same techniki plastyczne pojawiają się pod różnymi nazwami. Wybrane przez nas nazewnictwo oparłyśmy w głównej mierze na publikacjach Małgorzaty Daszyńskiej i Janiny Lewickiej, a w niektórych przypadkach stosujemy nazwy własne.

KOLOGRAF

Kolograf jest techniką graficzną, do której wykonania potrzebna jest płyta przygotowana z tektury, kawałków kartonu i materiałów o wyraźnej fakturze (koronki, tektura falista, firanki). Wycinamy różne elementy kompozycji i naklejamy je klejem wikolem na kartonik. Staramy się, aby wszystkie elementy miały jednakową wysokość. Przygotowaną matrycę malujemy cienką warstwą lakieru bezbarwnego. Po wysuszeniu płyty nanosimy na jej powierzchnię za pomocą pędzla, wałka malarskiego z gąbki, tamponu lub specjalnego wałka gumowego farbę drukarską. Na pokrytą farbą płytę nakładamy kartkę papieru, dociskamy ją dłonią, masujemy we wszystkich kierunkach lub używamy czystego wałka. Gotowe odbitki suszymy (jeżeli jest to farba drukarska, musimy poczekać kilka dni, bowiem jest ona bardzo brudząca – pracując z młodszymi dziećmi, ten ostatni etap pracy powinien więc wykonać nauczyciel). W warunkach szkolnych z powodzeniem można wykonać odbitki dość gęstą farbą plakatową.

KALKOGRAF

Ta technika polega na odbijaniu przygotowanych kompozycji z kartonu, sznurków, tektury falistej i innych materiałów o ciekawej fakturze z wykorzystaniem kalki maszynowej. Na przygotowaną kompozycję (np. ułożone na gazecie zasuszone liście) nakładamy arkusz kalki maszynowej (stroną z farbą ku dołowi), arkusz gazety (aby zbytnio nie zabrudzić żelazka) i prasujemy średnio gorącym żelazkiem. Następnie ściągamy kalkę z gazetą, nakładamy na zafarbowane kalką liście czystą kartkę papieru i ponownie prasujemy żelazkiem. Na kartce odbiją nam się liście i tło z kalki. Jeżeli nie chcemy tła, zafarbowane liście przekładamy na czysty papier (stroną z farbą ku górze), nakrywamy drugą kartką i prasujemy. Im więcej kalki wprasujemy wcześniej w liście, tym ciemniejsza będzie odbitka. Istnieje wiele sposobów druku z kalką – możemy także na przygotowanej kompozycji położyć kalkę stroną kalkującą ku górze, nakryć ją papierem rysunkowym, przykryć gazetą (dla zabezpieczenia żelazka) i przeprasować. Można także położyć kalkę na kompozycji, tak jak w przypadku pierwszego sposobu, przeprasować ją i ściągnąć, a następnie przełożyć kalkę z odbitym na niej wzorem na kartkę papieru i przeprasować (przy tym sposobie zmniejszamy temperaturę żelazka) – wzór z kalki przeniesiony zostaje na papier. Temperaturę żelazka ustalamy metodą prób i błędów – raczej bliżej minimum. Niektóre odbitki można częściowo podmalować farbą akrylową lub plakatówką. Uwaga: Najlepsze naszym zdaniem kalkografy wychodzą ze zwykłej kalki krajowej. Powinno się prasować na miękkim podłożu – najlepiej na zabezpieczonej przed zabrudzeniem desce do prasowania lub kocu.

STEMPLOWANIE

Stemple możemy wykonać z różnych dostępnych materiałów – z ziemniaka, marchewki, kapusty, klocków drewnianych, zmiętego papieru, gąbki, gumki do mazania, kartonu, linoleum, plasteliny, sznurka itp. Zwinięty w dowolny sposób sznurek przyklejamy do drewnianego klocka, a wzór z wałeczków plasteliny do klocka lub małych przykrywek do słoiczków, nakrętek itp. Stemplowanie gąbką: gromadzimy gąbki o różnej wielkości i strukturze. Gąbkę można przycinać do różnych kształtów i wielkości. Nanosimy pędzlem na gąbkę rozcieńczoną farbę plakatową i odciskamy ją na papierze. W zależności od siły nacisku otrzymujemy wyraźniejszy bądź słabszy wzór. Dodatkowe efekty uzyskamy, pocierając papier gąbką w różnych kierunkach (szybkie muśnięcia). Możemy stemplować wieloma kolorami.

STEMPLOWANIE Z SZABLONAMI

Wycinamy z brystolu szablon (np. zwierzęcia) w ten sposób, aby pozostawić w całości dziurę po wyciętej postaci. Przygotowujemy tampon ze zwiniętej gazy i tusz kreślarski na spodeczku (można go lekko rozcieńczyć wodą). Na kartce papieru układamy karton po wyciętym szablonie (z dziurą), lekko zamaczamy tampon w tuszu i odbijamy go w wolnym miejscu. W zależności od siły nacisku i ilości nabranego tuszu otrzymamy słabszy bądź mocniejszy wzór z gazy. Tamponem uderzamy z góry pionowo lub pocieramy papier w różnych kierunkach (wtedy jednak tracimy fakturę gazy). Po ściągnięciu szablonu otrzymamy odbitkę zwierzęcia. Tym samym sposobem możemy dodrukować kolejne elementy kompozycji. Wycięte szablony można podzielić na części i kolejno drukować odkryte fragmenty. Ważne jest, aby przed przystąpieniem do stemplowania wykonać kilka prób na skrawku papieru. Na początek należy wybrać proste wzory. Pracę można wzbogacić, stosując technikę nakrapiania. Miejsca odkryte nakrapiamy farbą, strząsając ją z pędzla lub ze szczoteczki do zębów.

MONOTYPIA GRAFICZNA NA KARTONIE

Tekturę pokrywamy farbą plakatową średniej gęstości i pozostawiamy na chwilę do lekkiego przeschnięcia (tektura powinna być wilgotna, ale nie mokra). Na tak przygotowaną płytkę nakładamy kartkę papieru i patyczkiem, ołówkiem lub długopisem wykonujemy na niej rysunek. Im mocniej naciskamy, tym ciemniejsza będzie linia naszego rysunku na odwrocie kartki. Wypełnienie konturów rysunku wykonujemy poprzez dociskanie papieru w wybranych miejscach palcami lub patyczkiem. Dobrze jest wcześniej przygotować szkic rysunku i po nałożeniu go na karton z farbą rysować po gotowych liniach (musimy wtedy pracować dość szybko). Następnie odbitkę ściągamy z kartonu i odkładamy do suszenia. Odbitka da nam lustrzane odbicie naszego rysunku. Monotypię graficzną wykonuje się najczęściej na płytach szklanych, które pokrywa się farbą drukarską i w wyżej opisany sposób wykonuje się odbitki. Dokładny opis tego można znaleźć w książce Małgorzaty Daszyńskiej Techniki graficzne powielane i odbijane. W warunkach szkolnych monotypia na kartonie daje zadowalające efekty, przy tym nie jest techniką zbyt brudzącą.

WYDRAPYWANKA NA PODKŁADZIE ŚWIECÓWEK

Wydrapywankę możemy wykonać na dwa sposoby. W pierwszym przypadku zamalowujemy kartkę z bloku technicznego kredkami świecowymi w różnych kolorach (malujemy pasy lub kolorowe plamy), pokrywamy cały rysunek ciemnym kolorem pasteli olejowej i używając zaostrzonego patyczka lub dłutka, wydrapujemy wzór. Ważne jest, aby warstwa kredek świecowych pokrywała dokładnie całą kartkę. Drugi sposób to zamalowanie kartki kredkami świecowymi i pokrycie jej farbą plakatową z domieszką kilku kropli płynu do naczyń. Zamiast farby można rozcieńczyć tusz kreślarski (dobrze jest zamalować kartkę dwukrotnie). Wzór wydrapujemy dopiero wtedy, gdy tusz lub farba wyschnie całkowicie.

WYDRAPYWANKA NA KARTONIE

Jasny, gruby karton zamalowujemy kilkoma warstwami ciemnego tuszu kreślarskiego. Następnie używając cyrkla lub innego ostrego narzędzia, wydrapujemy na kartonie wzór, usuwając tusz, aż do momentu pojawienia się podkładu. Dzieciom młodszym można wcześniej przygotować szkic na tuszu jasną kredką ołówkową.

WYDRAPYWANKA NA PLASTELINIE

Na kartkę z bloku technicznego nakładamy kawałki plasteliny (najlepiej w jednym kolorze, raczej ciemnym) i rozprowadzamy je palcami w różnych kierunkach – aż do uzyskania jednolitej powierzchni. Po zapełnieniu całej kartki wydrapujemy w plastelinie za pomocą zapałek, gwoździ lub przyciętych patyczków dowolne wzory. Całość można utrwalić lakierem bezbarwnym. PROPOZYCJA: PISANKA WIELKANOCNA Wycinamy z brystolu kształt jajka, zapełniamy go plasteliną i w opisany wyżej sposób wydrapujemy wzorki. Pisankę naklejamy na kolorowy karton lub papier.

WYDRAPYWANKA W FARBIE KLEJOWEJ

Przygotowujemy farbę klejową w jeden z podanych niżej sposobów: mieszamy farbę z wodą, klejem biurowym i odrobiną płynu do naczyń lub gliceryny; gotujemy klajster z mąki i wody (ok. 1/2 kg mąki pszennej zalewamy małymi porcjami zimnej wody i dokładnie mieszamy, następnie roztwór przecieramy przez gęste sito kuchenne i wlewamy do gotującej się wody, ciągle mieszając, lub odwrotnie – do roztworu wlewamy gorącą wodę i mieszamy aż do uzyskania szklistej masy), dodajemy farbę (najlepiej do malowania ścian, w proszku) lub tusz kreślarski; rozpuszczamy w wodzie dekstrynę i dodajemy farbę w proszku (dekstrynę można kupić w sklepach z farbami do malowania ścian); wersja dla tych, którzy nie mają czasu: mieszamy mąkę z wodą i farbą (stosować raczej do wydrapywanki). Farba klejowa powinna mieć gęstość śmietany. Jeżeli farba zbyt gęstnieje, możemy ją rozcieńczyć wodą. Obszerniejszy opis sposobu przyrządzania i przechowywania klejówek można znaleźć w książce Janiny Lewickiej 100 technik plastycznych. WYKONANIE: Na kartkę z bloku technicznego nanosimy płaskim pędzlem średniej grubości warstwę farby klejowej. Następnie rączką od pędzla lub patyczkiem wydrapujemy w farbie dowolny rysunek. Zbierającą się na narzędziu farbę wycieramy dość często w kawałek gazety. Przed przystąpieniem do pracy dobrze jest przymocować kartkę do podłoża taśmą klejącą i ściągnąć ją dopiero po całkowitym wysuszeniu.

ODBITKI Z FARBY KLEJOWEJ

Klejówkę nanosimy pędzlem na gładką tekturę, wydrapujemy wyraźny rysunek o w miarę szerokich liniach i niezbyt skomplikowanych kształtach. Nakładamy ostrożnie kartkę papieru, tak aby nie rozmazać wzorów, i lekko dociskamy ją ręką. Odbitkę ściągamy i suszymy. Papier po wyschnięciu często marszczy się i zwija, dlatego najlepiej jest wykonać obrazki wielkości pocztówki, zaś w miarę potrzeby po wysuszeniu przeprasować je na odwrocie żelazkiem.

ODBITKI WIKOLOWE

Na kawałku gładkiego kartonu (kredowego) malujemy, nanosząc pędzlem grubą warstwę wikolu, prosty obrazek i pozostawiamy go do całkowitego wyschnięcia. Następnie rozrzedzoną farbą plakatową zamalowujemy karton z rysunkiem, przykrywamy go kartką papieru i masując dłońmi, odbijamy. Można również całość pomalować farbą, a na linie z wikolem nałożyć dodatkowo pędzlem lub wacikiem nieco mocniejszej farby. Po wykonaniu odbitki uzyskamy mocny rysunek na lekkim tle. Z tak przygotowanej płyty wikolowej możemy drukować wielokrotnie, a po jej ostrożnym przemyciu zmieniać kolory odbitek.

OBRAZEK Z KLEKSA (DEKALKOMANIA)

Prace wykonane w tej technice są najczęściej dziełem przypadku. Na kartkę z bloku rysunkowego lub technicznego wylewamy niewielką ilość tuszu lub atramentu. Składamy kartkę na pół lub nakrywamy ją drugą i delikatnie gładzimy palcami (zabezpieczmy miejsce pracy starymi gazetami, gdyż tusz „lubi” wyciekać spomiędzy kartek), po czym kartki rozkładamy. Plama z tuszu powinna się rozprzestrzeniać, tworząc dwa symetryczne wzory. Po wyschnięciu można wzbogacić pracę, domalowując lub doklejając dowolne elementy. W ten sam sposób można wykonać barwne, fantazyjne plamy, wykorzystując zamiast tuszu farby klejowe, olejne lub rozcieńczone plakatówki.

FROTAŻ

Frotaż to technika polegająca na odbijaniu przedmiotów o wyraźnej fakturze na powierzchni papieru. Wykorzystujemy przedmioty naturalne (deski, kamienie, liście, pióra) oraz przedmioty codziennego użytku (monety, sitka, kryształy, tarełka do jarzyn, haftowane tkaniny, puzzle, gruboziarnisty papier ścierny itp.). Można przygotować specjalne płyty kartonowe z naklejonymi paskami, plecionkami, kołami lub postaciami. Wybrane przedmioty nakrywamy kartką papieru i pocieramy ją grafitem lub kredką woskową. Wcześniej można przygotować szkic rysunku i uzupełnić go dowolnymi fakturami na zasadzie kolorowanki, podkładając pod kartkę różne przedmioty. W sklepach dla plastyków można zakupić grafity, którymi łatwiej pocierać papier niż zwykłym ołówkiem.

BARWIENIE PAPIERU:
MARMUREK Z FARB OLEJNYCH

Miskę z tworzywa sztucznego, kuwetę fotograficzną albo dużą brytfannę wykładamy w środku workiem na śmieci lub folią aluminiową i napełniamy wodą (część farby, która opadnie na dno, zmywa się niezbyt przyjemnie, dlatego lepiej zabezpieczyć się przed pobrudzeniem). Następnie terpentyną rozcieńczamy w miseczkach kilka kolorów artystycznej farby olejnej. Bezpośrednio z miseczki lub przy pomocy pędzla spuszczamy na powierzchnię wody krople farby. Na wodzie powstaną kolorowe plamy, które możemy lekko zamieszać końcówką pędzla. Jeżeli farba w całości opada na dno, należy ją jeszcze rozcieńczyć. Kolejny etap to delikatne położenie papieru na wodzie i ściągnięcie odbitki do wysuszenia. Farba z wody przyczepi się do kartki, dzięki czemu uzyskamy piękne, „rozpływające” się wzory. Papier można wykorzystać do różnego rodzaju prac – polecamy wycinankę „pisanki”.

BARWIENIE PAPIERU:
MARMUREK Z TUSZU

Do kilku pojemniczków po jogurcie nalewamy tusz w różnych kolorach. Składamy papierowe serwetki lub gładką bibułę (najlepiej kilka warstw naraz, ponieważ łatwiej je później rozłożyć) w dowolny sposób – kwadrat, trójkąt, harmonijkę, można także złożoną w kwadrat serwetkę zgiąć jeszcze na pół, tak aby powstał trójkąt. Na dole trójkąta od strony otwartej wycinamy falbankę. Złożoną w wybrany sposób serwetkę moczymy w tuszach (każdy róg i bok w innym kolorze). Serwetki pozostawiamy do wyschnięcia, po czym je rozkładamy (można rozkładać je na mokro, ale jest to zdecydowanie trudniejsze).

- indywidualne zainteresowania uczestników

- rozwój zainteresowań uczestników

Prace społecznie użyteczne:

Cele i zadania prac społecznie użytecznych:

- wychowawcze znaczenie prac społecznie użytecznych

- prace w zakresie samoobsługi

- prace na rzecz placówki

- prace na rzecz środowiska

Bezpieczeństwo życia i zdrowia uczestników placówek wypoczynku: 

• przepisy dotyczące bezpieczeństwa

Przy organizacji wycieczek, aby spełnić warunek całkowitego bezpieczeństwa i należycie sprawowanej opieki liczebność grupy jest uwarunkowana:

• wiekiem uczestników,

• czasem trwania,

• ukształtowaniem terenu i środowiskiem (góry, morze, las, jeziora, miasto, droga itp.,

• środkiem transportu (autokar, pociąg, rower, autobus komunikacji miejskiej, sprzęt turystyczny pływający),

• rodzajem prowadzonych zajęć i zadaniami do spełnienia przez grupę i uczestni­ków

w terenie (zwiedzanie, spływ, obóz wędrowny, festyn, olimpiada, wyjście do teatru...),

• warunkami pogodowymi.

Należy zapoznać uczestników z zagrożeniami i niebezpieczeństwami na dro­dze, w czasie podróży i postoju, w nowym dla dzieci środowisku (droga wiejska, droga kręta w górach, droga bez pobocza, ulica w dużym mieście z dużą liczbą pojazdów, ze światłami i hałasem). Należy także przekazać dzieciom instrukcje zachowania się w razie zagrożenia.

Podstawowe zachowania, które ratują życie to:

• uskok na pobocze, do rowu w razie niebezpieczeństwa,

• bezwzględne zatrzymanie się na skraju jezdni (drogi) przed wejściem na nią,

• uwaga i skupienie, słuchanie i patrzenie co dzieje się na drodze (nie myślenie o innych sprawach),

• osobiste sprawdzanie i kontrolowanie sytuacji na drodze, czy nie ma zagrożenia
  (nigdy nie naśladować bezmyślnie zachowań innych osób, nawet dorosłych czę­sto przechodzących na czerwonych światłach!),

• noszenie elementów odblaskowych.

Wycieczki piesze

• Pieszy jest obowiązany korzystać z chodnika lub drogi (ścieżki) dla pieszych, a w razie ich braku - z pobocza.

• Po chodniku chodzimy zawsze prawą stroną.

• Pieszy idący po poboczu lub jezdni jest obowiązany iść lewą stroną drogi.

• Piesi idący jezdnią są obowiązani iść lewą stroną jeden za drugim -„gęsiego".

• Pieszy idący po lewej stronie jezdni musi ustąpić miejsca pojazdom nadjeżdżają­cym z kierunku przeciwnego.

• Grupy dziecięce do lat 10 nie mogą przekraczać liczby 12 osób na jednego opiekuna.

• Dla grupy do 15 podopiecznych powinien być zapewniony co najmniej jeden opiekun (chyba, że przepisy szczególne stanowią inaczej).

• Każde zwiększenie liczby dzieci wymaga dodatkowych opiekunów.

• Obozy wędrowne wymagają jednego opiekuna dla grupy do 10 podopiecznych.

• Na początku i końcu grupy idą opiekunowie, którzy obserwując stan zmęczenia u dzieci, regulują tempo marszu.

• Jeśli jest jeden opiekun, to idzie on na końcu grupy, a na początku idzie najsłab­szy uczestnik wycieczki.

• Mimo opieki osób dorosłych, każde dziecko sprawdza i kontroluje sytuacje na drodze, czy nie ma zagrożenia.

• Bezwzględnie zatrzymujemy się na skraju jezdni przed wejściem na nią lub przej­ściem na drugą stronę.

• Zabrania się wychodzenia na jezdnię spoza pojazdu (zaparkowanych samocho­dów) lub innej przeszkody ograniczającej widoczność drogi.

• Przy wysiadaniu z autobusu czekamy z przejściem na drugą stronę do jego odjazdu.

• Poruszając się po drodze poza obszarem zabudowanym jesteśmy zobowiązani nosić elementy odblaskowe w sposób widoczny dla innych uczestników ruchu (Art. 43).

• Nie wolno prowadzić dzieci drogą w kolumnach.

• Nie wolno prowadzić dzieci drogą nocą.

• Nie ponaglać dzieci przy przechodzeniu przez jezdnię. Dzieci poddają się rozka­zom i poleceniom: „idź szybko", „patrz przed siebie", „dołączcie do grupy", za­rzucając kontrolowanie ruchu na drodze. Mówić do dzieci pewnie, spokojnie, stwarzając poczucie bezpieczeństwa i zaufania.

W przypadku wydarzeń przykrych, nieprzyjemnych dla dziecka w czasie wyciecz­ki, należy odnieść się do niego serdecznie, okazując dużą troskę i ciepło. Nie zapo­minać jednocześnie o pełnieniu opieki nad pozostałymi dziećmi w grupie.

Rozdział 2

Ruch pieszych

Art. 11. 1. Pieszy jest obowiązany korzystać z chodnika lub drogi (ścieżki) dla pieszych, a w razie ich braku - z pobocza. Jeżeli nie ma pobocza lub czasowo nie można z niego korzystać, pieszy może korzystać z jezdni, pod warunkiem zajmowania miejsca jak najbliżej jej krawędzi i ustępowania pierwszeństwa nadjeżdżającemu pojazdowi.

2. Pieszy idący po poboczu lub jezdni jest obowiązany iść lewą stroną drogi.

3. Piesi idący jezdnią są obowiązani iść jeden za drugim. Na drodze o małym ruchu, w warunkach dobrej widoczności, dwóch pieszych może iść obok siebie.

4. Korzystanie przez pieszego z drogi (ścieżki) dla rowerów jest dozwolone tylko w razie braku chodnika lub pobocza albo niemożności korzystania z nich. Pieszy, z wyjątkiem osoby niepełnosprawnej, korzystając z tej drogi jest obowiązany ustąpić pierwszeństwa rowerowi.

5. Przepisów ust. 1-4 nie stosuje się w strefie zamieszkania. W strefie tej pieszy korzysta z całej szerokości drogi i ma pierwszeństwo przed pojazdem.

Art. 12. 1. Kolumna pieszych, z wyjątkiem pieszych w wieku do 10 lat, może się poruszać tylko prawą stroną jezdni.

2. Do kolumny pieszych w wieku do 10 lat stosuje się odpowiednio przepisy art. 11 ust. 1 i 2.

3. Liczba pieszych idących jezdnią w kolumnie obok siebie nie może przekraczać 4, a w kolumnie wojskowej - 6, pod warunkiem że kolumna nie zajmuje więcej niż połowy szerokości jezdni.

4. Piesi w wieku do lat 10 mogą iść w kolumnie tylko dwójkami pod nadzorem co najmniej jednej osoby pełnoletniej.

5. Długość kolumny pieszych nie może przekraczać 50 m. Odległość między kolumnami nie może być mniejsza niż 100 m.

6. Jeżeli przemarsz kolumny pieszych odbywa się w warunkach niedostatecznej widoczności:

1) pierwszy i ostatni z idących z lewej strony są obowiązani nieść latarki:

a) pierwszy - ze światłem białym, skierowanym do przodu,

b) ostatni - ze światłem czerwonym, skierowanym do tyłu,

2) w kolumnie o długości przekraczającej 20 m idący po lewej stronie z przodu i z tyłu są obowiązani używać elementów odblaskowych odpowiadających właściwym warunkom technicznym, a ponadto idący po lewej stronie są obowiązani nieść dodatkowe latarki ze światłem białym, rozmieszczone w taki sposób, aby odległość między nimi nie przekraczała 10 m,

3) światło latarek powinno być widoczne z odległości co najmniej 150 m.

7. Zabrania się:

1) ruchu po jezdni kolumny pieszych w czasie mgły; zakaz ten nie dotyczy kolumny wojskowej lub policyjnej,

2) ruchu po jezdni kolumny pieszych w wieku do 10 lat w warunkach niedostatecznej widoczności,

3) prowadzenia po jezdni kolumny pieszych przez osobę w wieku poniżej 18 lat.

Art. 13. 1. Pieszy, przechodząc przez jezdnię lub torowisko, jest obowiązany zachować szczególną ostrożność oraz, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3, korzystać z przejścia dla pieszych. Pieszy znajdujący się na tym przejściu ma pierwszeństwo przed pojazdem.

2. Przechodzenie przez jezdnię poza przejściem dla pieszych jest dozwolone, gdy odległość od przejścia przekracza 100 m. Jeżeli jednak skrzyżowanie znajduje się w odległości mniejszej niż 100 m od wyznaczonego przejścia, przechodzenie jest dozwolone również na tym skrzyżowaniu.

3. Przechodzenie przez jezdnię poza przejściem dla pieszych, o którym mowa w ust. 2, jest dozwolone tylko pod warunkiem, że nie spowoduje zagrożenia bezpieczeństwa ruchu lub utrudnienia ruchu pojazdów. Pieszy jest obowiązany ustąpić pierwszeństwa pojazdom i do przeciwległej krawędzi jezdni iść drogą najkrótszą, prostopadle do osi jezdni.

4. Jeżeli na drodze znajduje się przejście nadziemne lub podziemne dla pieszych, pieszy jest obowiązany korzystać z niego, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3.

5. Na obszarze zabudowanym, na drodze dwujezdniowej lub po której kursują tramwaje po torowisku wyodrębnionym z jezdni, pieszy przechodząc przez jezdnię lub torowisko jest obowiązany korzystać tylko z przejścia dla pieszych.

6. Przechodzenie przez torowisko wyodrębnione z jezdni jest dozwolone tylko w miejscu do tego przeznaczonym.

7. Jeżeli wysepka dla pasażerów na przystanku komunikacji publicznej łączy się z przejściem dla pieszych, przechodzenie do i z przystanku jest dozwolone tylko po tym przejściu.

8. Jeżeli przejście dla pieszych wyznaczone jest na drodze dwujezdniowej, przejście na każdej jezdni uważa się za przejście odrębne. Przepis ten stosuje się odpowiednio do przejścia dla pieszych w miejscu, w którym ruch pojazdów jest rozdzielony wysepką lub za pomocą innych urządzeń na jezdni.

Art. 14. Zabrania się:

1) wchodzenia na jezdnię:

a) bezpośrednio przed jadący pojazd, w tym również na przejściu dla pieszych,

b) spoza pojazdu lub innej przeszkody ograniczającej widoczność drogi,

2) przechodzenia przez jezdnię w miejscu o ograniczonej widoczności drogi,

3) zwalniania kroku lub zatrzymywania się bez uzasadnionej potrzeby podczas przechodzenia przez jezdnię lub torowisko,

4) przebiegania przez jezdnię,

5) chodzenia po torowisku,

6) wchodzenia na torowisko, gdy zapory lub półzapory są opuszczone lub opuszczanie ich rozpoczęto,

7) przechodzenia przez jezdnię w miejscu, w którym urządzenie zabezpieczające lub przeszkoda oddzielają drogę (ścieżkę) dla pieszych albo chodnik od jezdni, bez względu na to, po której stronie jezdni one się znajdują.

Art. 15. Przepisów art. 11-14 nie stosuje się w razie zamknięcia ruchu pojazdów na drodze.

Zanim wyruszysz w góry

    Wędrówka górskimi szlakami tak w lecie jak i w zimie, to jeden z najlepszych sposobów spędzenia wolnego czasu, ale tym wędrówkom mogą towarzyszyć zagrożenia czy wypadki. Aby unikać tych zagrożeń każdą wyprawę w góry należy starannie przygotować.
Dostępne przewodniki i mapy turystyczne dostarczą nam wielu informacji, pomogą podjąć decyzję w jaki rejon gór się udać, dadzą orientację jakich trudności terenowych oczekiwać i ile nam to zajmie czasu.
Podstawowe informacje jakie powinniśmy zebrać to:

przebieg szlaku turystycznego, którym będziemy się kierować - czy stokiem leśnym, grzbietami czy halami itp.

sieć schronisk turystycznych

czas marszu od planowanego punktu wyjścia do punktu docelowego

lokalizacja obiektów, które mogą stanowić awaryjne schronienie na szlaku w przypadku załamania się pogody - szałasy, schrony, koleby, leśniczówki itp.

drogi odwrotu jeżeli podejmiemy decyzję o skróceniu naszej wędrówki (deszcz, mgła, burza)
wysokości nad poziomem morza (n.p.m.) na jaką będziemy musieli podejść i wędrować oraz różnice wzniesień na podejściach i zejściach w czasie wędrówki.

Planując wędrówkę górską wskazanym jest zabranie telefonu komórkowego - z dobrze naładowaną baterią zasilającą - przynajmniej jednego na grupę i wprowadzenie do pamięci telefonów alarmowych GOPR.

W placówkach GOPR można uzyskać dodatkowe informacje o aktualnych panujących warunkach w górach i na szlakach.

ZOSTAW W MIEJSCU POBYTU WIADOMOŚĆ O TRASIE WYCIECZKI I PRZEWIDYWANEJ GODZINIE POWROTU. JEŻELI ZMIENISZ PLANY ZAWIADOM O TYM GOPR-TOPR. POGOTOWIE GÓRSKIE NIE ZATRUDNIA DETEKTOWÓW I JASNOWIDZÓW.

Podstawą ekwipunku turysty górskiego jest odpowiednie i wygodne obuwie oraz plecak, w którym niezależnie od pory roku i pogody winny znajdować się m.in.:
• czapka i rękawiczki, zapasowe skarpety i koszula
• ubranie przeciwdeszczowe, wiatrochronne
• płachta
• podręczna apteczka, latarka, zapałki

WYCHODŹ W GÓRY NA WĘDRÓWKA RANKIEM. POGODA PSUJE SIĘ ZWYKLE WCZESNYM POPOŁUDNIEM.

Wędrując górskim szlakiem turystycznym podziwiamy przyrodę, widoki, panoramę gór, ale też musimy cały czas orientować się w terenie i znać aktualne nasze miejsce pobytu, a więc:
znać kierunki stron świata, w którym biegnie szlak turystyczny na całym odcinku
pamiętać jakimi formacjami terenowymi prowadzi się szlak - grzbiet, po stoku, polana, hala, partie leśne itp.
znać aktualny czas marszu od momentu wyjścia co pozwoli podjąć decyzję - zawrócić czy też kontynuować wędrówkę gdyż bliżej jest do punktu końcowego wędrówki.

    W przypadku zagubienia szlaku turystycznego przy dobrej pogodnie należy: ustalić kierunek skąd przyszliśmy, ustalić kierunek w którym winien prowadzić szlak, ustalić na jakiej formacji górskiej się znajdujemy i którędy w tym rejonie winien przebiegać szlak turystyczny. Należy wtedy ustalić w jakim kierunku należy się udać celem odnalezienie zagubionego szlaku. W tym celu winny udać się 2-3 osoby a reszta grupy oczekuje na miejscu. Niedopuszczalne jest rozejście się całej grupy w celu poszukiwania szlaku. Natomiast przy zgubieniu szlaku przy złych warunkach atmosferycznych - mgła, deszcz - należy: ustalić kierunek z którego przyszliśmy, ustalić na jakiej formacji górskiej się znajdujemy, ustalić w którym miejscu i w jakim czasie mieliśmy ostatni znak turystyczny na szlaku. Najkorzystniej jest zawrócić do miejsca, w którym ostatni raz widzieliśmy znak na szlaku, zachować spokój i opanowanie.
    Należy pamiętać, że w okresie zimowym pokrywa śniegu może całkowicie zmienić obraz terenu, a śnieg uniemożliwia odszukanie znaków turystycznych gdyż gałęzie drzew obciążone śniegiem mogą zwisając zasłaniać te znaki, również nawiany śnieg może powodować, że na szlaku będą znajdować się pod śniegiem.
Również „szadź” występująca w porze jesiennej i zimowej może czynić znaki turystyczne niewidocznymi.

Drogi odwrotu z planowanej trasy wycieczki, zwłaszcza w Tatrach mogą być wybrane jedynie znakowanymi szlakami turystycznymi, gdyż inaczej staną się pułapką, a nie drogą do schroniska, drogą do domu.

POSZUKIWANIE SAMOTNEGO TURYSTY W GÓRACH, TRUDNIEJSZE JEST OD ZNALEZIENIA CZTEROLISTNEJ KONICZYNY. ZASTANÓW SIĘ - NIE WIESZ CO OZNACZA BEZRADNE OCZEKIWANIE NA POMOC.

Dłuższą trasę podejmuj zawsze w grupie, w której będzie przynajmniej jeden znający trasę.

Przed wyruszeniem w trasę zostaw wiadomość w miejscu zamieszkania o wyborze trasy i przybliżonym czasie powrotu.

Sprzętu narciarskiego używaj stosownie do charakteru terenu i stanu śniegu. W zależności od nich można używać nart biegowych lub śladowych, turystycznych lub do ski-alpinizmu.

Przed wyruszeniem w trasę zapoznaj się z informacjami o stanie zagrożenia lawinowego, stanie pokrywy śnieżnej. Zapoznaj się również z najnowszym komunikatem meteorologicznym i śledź stan pogody na trasie. W przypadku pogorszenia się pogody wróć z trasy.

Nie podejmuj wycieczki po wielkich opadach śniegu, przy nagłym ociepleniu i w mgle.

Na trasie wystrzegaj się stromych stoków i nie wchodź do niebezpiecznych żlebów, którymi mogą zejść lawiny śnieżne.

W przypadku zabłądzenia, staraj się dostać najkrótszą drogą do doliny, ale nie żlebem, tylko grzbietem lub grzędą.

W razie wypadku wołaj o pomoc jakimkolwiek sygnałem akustycznym lub świetlnym - sześć razy na minutę z jednominutową przerwą. Wypadek zgłoś w najbliższym punkcie ratowników górskich.

Z kim możemy iść w góry, kto może być naszym prze­wodnikiem, a kto opiekunem?

Organizacja wycieczki w góry lub obozu sportowego w górach wymaga spe­cjalnego potraktowania. Polega ono na:

• dokładnym opracowaniu planów przemarszu w oparciu o aktualne mapy i informacje,

• bezwzględnym poruszaniu się tylko i wyłącznie wyznaczonymi szlakami,

• każde wyjście musi być uzgodnione z placówką GOPR lub TOPR; obowiązkowo pozostaw informację o godzinie wyjścia i powrotu, ilości osób w grupie i trasie przemarszu; taką samą informację pozostaw w swojej bazie,

• musi być opracowany i przećwiczony plan ratowania życia i zdrowia i bezpiecz­nych zachowań na szlaku; ustalony system łączności z GOPR lub TOPR, z leka­rzem i swoją bazą,

• nie wolno dopuścić do tego, aby uczestnicy zbaczali z trasy lub oddalali się od grupy;

• grupę musi prowadzić przewodnik posiadający ważną licencję i legitymować się I lub II klasą przewodnika górskiego,

• trasa, stopniem trudności i długością, musi być dopasowana stosownie do możli­wości kondycyjnych i umiejętności najsłabszej osoby w grupie; należy pamiętać, że po przyjeździe w góry organizm musi się zaaklimatyzować,

• każdy sprzęt, nawet markowy musi być sprawdzony przed każdorazowym wyjściem,

• ubranie powinno być bawełniane, wełniane i flanelowe, kurtki odporne na prze­makanie i wiatrochronne; obuwie typowe turystyczne o grubej, rzeźbionej pode­szwie oraz cholewce chroniącej kostki; niedozwolone jest wyjście w góry w obu­wiu treningowym oraz trampkach, tenisówkach, czółenkach, szpilkach, klapkach, sandałach itp.

Jeżeli wyjście jest w wysokie partie gór powyżej 1000 m n.p.m. to grupę musi prowadzić przewodnik wysokogórski, który legitymuje się ważnymi uprawnienia­mi UIAGM/IVBV oraz ważną licencję TPN. Grupa, którą prowadzi przewodnik może liczyć do 10 osób. Jeżeli grupa ma zamiar przekroczyć wysokość 1000 m n.p.m., to jej liczebność nie może przekraczać 7 osób.

Instruktor Polskiego Związku Alpinizmu jest uprawniony do prowadzenia szkoleń taternickich i w czasie szkolenia w wysokich partiach gór może nadzorować 1 osobę. Tytuł instruktora nie daje uprawnień do wykonywania zawodu przewodnika górskiego.

W czasie wędrówki grupy, na szlaku opiekę sprawuje opiekun i grupa liczeb­nie nie może przekraczać 10 osób.

Dyrektorzy szkół i kierownicy placówek edukacyjno-wychowawczych mają obowiązek akceptować dokumenty organizacyjne i plany wycieczek w góry, przygotowa­ne zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i aktualnie obowiązującymi przepisami.

Uwaga: Jeszcze w roku 2003 akcje ratownicze wykonywane przez polskich ratow­ników, a także akcje poszukiwania ciał zaginionych w górach odbywają się na koszt państwa. Natomiast na terenie Słowacji i Czech oraz innych krajów europej­skich akcje tego typu są płatne i odbywają się na koszt osób zawinionych.

Opiekunem grupy wyjeżdżającej w góry powinna być osoba:

• znająca warunki bezpiecznych zachowań,

• posiadająca wiedzę na temat zagrożeń wynikających ze środowiska gór w róż­nych porach roku,

• posiadająca wiedzę i znajomość obowiązujących przepisów bezpieczeństwa,

• posiadająca umiejętność czytania topograficznego terenu.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 12 listopada 2002r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków i uprawnień spe­cjalistycznych organizacji ratowniczych, warunków ich wykonywania przez inne organizacje ratownicze oraz rodzaju i wysokości świadczeń przysługujących ra­townikom górskim i wodnym w związku z udziałem w akcji ratowniczej (Dz.U. Nrl93 poz. 1624 z 2002r), w myśl par.4 ust.l punkt 2, GOPR i TOPR są obowią­zane i uprawnione do kontroli przestrzegania przez osoby przebywające w górach zachowania warunków bezpieczeństwa. W wyjątkowych wypadkach, stanowią­cych zagrożenie dla zdrowia i życia osób, mają prawo żądać od organizatorów i kierowników zaniechania wyjścia w góry, bądź nie prowadzenia imprezy.

Pakiet bezpieczeństwa - TATRY

• Pogotowie ratunkowe

Nowy Targ tel: [phone] - Oddział Pomocy Doraźnej

Zakopane tel:[phone]

• Apteki dyżurne

Zakopane

Ul. Zamojskiego 13A tel: [phone] stały dyżur

Ul. Witkiewicza 3 tel: [phone] stały dyżur

Nowy Targ

ul. Kościelna 2 tel: [phone] – stały dyżur

Policja

Zakopane tel:[phone]

Nowy Targ tel:[phone]

Bukowina Tatrzańska tel:[phone]

Poronin tel:[phone]

• Pomoc drogowa

Zakopane tel: [phone]

Nowy Targ tel: [phone]

Bukowina Tatrzańska tel: [phone]

• Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, Centrala TOPR

• GÓRSKIE OCHOTNICZE POGOTOWIE RATUNKOWE
  018 201 41 52; 0 601 100 300 (telefon ratunkowy w górach)
  lub 985

Biuro Zarządu Głównego GOPR ul. Piłsudskiego 65 43 – 500 Zakopane tel. [phone] www.gopr.pl

Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe ul. Piłsudskiego 63a 43-500 Zakopane tel. [phone] www.topr.pl

• Dyżury całoroczne, całodobowe

schronisko na Hali Gąsienicowej, tel. [phone]

schronisko nad Morskim Okiem, tel. [phone]

• Dyżury sezonowe:

Kasprowy Wierch (górna stacja kolei linowej, tel. [phone])

Gubałówka (górna stacja kolei linowej, tel. [phone])

Bukowina Tatrzańska (na Karpencinach, w okolicy skrzyżowania drogi na Łysą Polanę z drogą do Brzegów i wyciągów narciarskich na Szymkówce)

schronisko PTTK na Polanie Chochołowskiej (okresowo dyżur ratownika, w pozostałym czasie pracownik schroniska będący ratownikiem TOPR), tel. [phone]

• Schroniska (pracownicy schroniska będący ratownikami podejmują w razie potrzeby czynności ratownicze)

Hala Ornak, tel. [phone]

Hala Kondratowa, tel. [phone]

Kalatówki, tel. [phone]

Dolina Pięciu Stawów, tel. [phone]

Stara Roztoka, tel. [phone]

Wycieczki autokarowe

Zdarzenie w relacji 17-laików: Darka i Wiktora - uczestników wycieczki.

W czerwcu ubiegłego roku pojechaliśmy autokarem na pielgrzymkę do Częstocho­wy. Zwiedzaliśmy zabytkowy zespół klasztorny. Pobyt na Jasnej Górze bardzo nam się podobał. W drodze powrotnej zdarzyła się przykra przygoda. W autokarze, któ­rym jechaliśmy były „łyse" opony i przed Warszawą jedna opona pękła i „wystrzeli­ła ". Kierowca założył koło zapasowe. Ujechaliśmy kilkanaście kilometrów i powtó­rzyła się ta sama historia. Można powiedzieć, że cudem uniknęliśmy wypadku, a to tylko dlatego, że kierowca jechał bardzo wolno, a nad nami czuwała opaczność boska. Gdy drugie koło „wystrzeliło" nasi opiekunowie zorganizowali zastępczy autobus, który przywiózł nas do Pruszcza Gdańskiego. Na miejscu byliśmy w nocy zamiast po południu. Autobus w takim stanie technicznym nie powinien wyjechać w trasę. Nigdy więcej nie chcielibyśmy czegoś podobnego przeżyć.

• Każdy pojazd przewożący dzieci musi być oznakowany z przodu i z tyłu żółtymi tablicami z czarnym rysunkiem dzieci (Art. 57).

• Autobus przeznaczony do przewozu dzieci do szkoły powinien być barwy poma­rańczowej i oznakowany dodatkowo prostokątnymi tablicami „autobus szkolny"(Art. 57a).

• Kierowca musi odbyć odpowiednie przeszkolenie i uzyskać uprawnienia do prze­wozu dzieci.

-Wycieczka musi mieć dokumentację w postaci karty wycieczki, trasy przejazdu, programu, regulaminu i listy wszystkich uczestników (łącznie z kierowcą).

- Opiekun musi być ze swoją grupą w pojeździe. Nie wolno rozdzielać grupy na dwa lub więcej pojazdów.

-W czasie przewozu autokarem na 15 podopiecznych należy zapewnić co naj­mniej jednego opiekuna.

• Ilość uczestników, wraz z opiekunami nie może przekroczyć ilości miejsc siedzą­cych w pojeździe.

- Opiekunowie zajmują miejsca przy drzwiach.

• Uczestnicy zajmują miejsca według planu przygotowanego przez organizatora lub kierownika.

• Dzieci sprawiające trudności wychowawcze i mato zdyscyplinowane oraz dzieci źle znoszące podróż siedzą obok opiekunów.

• Organizator wycieczki powinien mieć przy sobie podręczną apteczkę i torebki foliowe dla dzieci źle znoszące podróż.

- Sprzęt osobisty i bagaż uczestników należy umieścić w lukach.

• W autokarze na półkach nie może znajdować się bagaż stwarzający zagrożenie (parasole, napoje, sprzęt sportowy).

• Przerwy na odpoczynek i potrzeby fizjologiczne należy organizować na zorgani­zowanych parkingach.

• Należy przypominać dzieciom o bezwzględnym zakazie wchodzenia na jezdnię i przechodzenia przez nią na drugą stronę.

• Po każdych 4,5 godzinach jazdy należy zaplanować 45 minutową przerwę na odpoczynek,

- Po każdej przerwie należy sprawdzić obecność uczestników.

• W czasie wycieczki nie wolno palić papierosów (dotyczy zarówno uczestników,
  opiekunów, jak i kierowców).

Kierowcy, w czasie jazdy nie wolno palić, rozmawiać i spożywać posiłków.

Wycieczki rowerowe

• Kierujący rowerem jest obowiązany poruszać się po poboczu, chyba że nie nada­je się ono do jazdy lub ruch pojazdu utrudniałby ruch pieszych.

• W czasie wycieczki rowerowej należy korzystać z wyznaczonych dróg dla rowe­rów, ścieżek i poboczy nadających się do jazdy, tak aby nie stwarzać zagrożeń w ruchu.

• Dopuszcza się korzystanie z drogi (poza miastem) w przypadku braku poboczy na zasadach określonych w kodeksie drogowym pamiętając, że obowiązuje jaz­da w rzędzie (jeden za drugim).

• Kierującemu rowerem zabrania się jazdy po jezdni obok innego uczestnika ruchu.

• Liczba rowerów jadących w zorganizowanej kolumnie nie może przekraczać - 15.

• Odległość między jadącymi kolumnami rowerów nie może być mniejsza niż 200 m.

• Odległość między rowerami poruszającymi się w kolumnie rowerów nie może przekroczyć 5 metrów.

• Należy zachować bezpieczną odległość między rowerami (minimum długość roweru).

• Przy przekraczaniu jezdni (drogi) wszyscy uczestnicy zatrzymują się, opiekuno­wie zabezpieczają przejście i przeprowadzają prowadzącą rowery całą grupę na drugą stronę.

• Zabrania się wjeżdżania między jadące w kolumnie rowery.

• Każdy uczestnik jest obowiązany mieć przy sobie i okazywać na żądanie upraw­nionego organu wymagany dokument stwierdzający uprawnienie do kierowania rowerem (Art. 38).

• Wycieczkę w której uczestniczą dzieci do 15 lat prowadzi dwóch opiekunów (początek i koniec kolumny).

• Przed wyjazdem ustalony jest szyk kolumny.

• Słabsze dzieci jadą na czele grupy, tuż za prowadzącym, który reguluje tempo jazdy.

• Należy jechać równo i spokojnie w szyku. Niedopuszczalne jest w czasie jazdy tasowanie się, ciągłe zmiany pozycji i jazda równoległa.

• Każdy manewr na drodze musi być poprzedzony upewnieniem się o możliwości bezpiecznego jego wykonania oraz odpowiednio wcześnie zasygnalizowany.

• Rower powinien być wyposażony: z przodu - w jedno światło pozycyjne barwy białej lub żółtej selektywnej, z tyłu - w jedno światło odblaskowe barwy czerwo­nej o kształcie innym niż trójkąt oraz jedno światło pozycyjne barwy czerwonej, które może być migające, w co najmniej jeden skutecznie działający hamulec, w dzwonek lub inny sygnał ostrzegawczy o nie przeraźliwym dźwięku.

• Co najmniej dwa rowery (pierwszy i ostatni) mają przymocowane ramię bez­piecznika - wysięgnika (pręt o długości około 38 cm z zamocowanym na końcu światełkiem odblaskowym o średnicy 5 cm).

• Rowery na początku i końcu rzędu powinny mieć lusterka wsteczne, które uła­twią patrzenie na drogę i grupę, bez potrzeby odwracania do tyłu całej głowy i mimowolnego skręcania w lewo tułowia wraz z całym rowerem.

• Opiekunowie powinni być zaopatrzeni w gwizdki do podawania (wcześniej usta­lonych) sygnałów ostrzegawczych.

• Na wycieczkę wyjeżdżamy z apteczką techniczną i apteczką I pomocy.

• Przed wyjazdem dokładnie sporządzamy trasę przejazdu z dokładnym zaznacze­niem przejazdów niebezpiecznych (skrzyżowania dróg, torowiska) i bezpiecz­nych miejsc postoju na odpoczynek i posiłek.

• Przed wyruszeniem na wycieczkę dokładnie omawiamy trasę przejazdu z wszyst­kimi uczestnikami.

• Bagaż należy dobrze umocować na bagażniku.

• Postoje należy organizować poza jezdnią, na zorganizowanych parkingach, łące lub polanie, z dala od jezdni i ruchu drogowego.

Ruch pojazdów w kolumnie

Art. 32. 1. Liczba pojazdów jadących w zorganizowanej kolumnie nie może przekraczać:

1) samochodów osobowych, motorowerów lub motocykli - 10,

2) rowerów jednośladowych - 15,

3) pozostałych pojazdów - 5.

2. Odległość między jadącymi kolumnami nie może być mniejsza niż 500 m dla kolumn pojazdów samochodowych oraz 200 m dla kolumn pozostałych pojazdów.

3. Odległość między rowerami poruszającymi się w kolumnie rowerów jednośladowych nie może przekroczyć 5 m.

4. Jazda w kolumnie nie zwalnia kierującego pojazdem od przestrzegania obowiązujących przepisów ruchu drogowego.

5. Przepisów ust. 1 i 2 nie stosuje się do pojazdów uprzywilejowanych oraz do pojazdów jednostek podporządkowanych Ministrom Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Obrony Narodowej.

6. Zabrania się wjeżdżania między jadące w kolumnie rowery jednośladowe oraz pojazdy, o których mowa w ust. 5.

Rozdział 11

Przepisy dodatkowe o ruchu rowerów, motorowerów oraz pojazdów zaprzęgowych

Art. 33. 1. Kierujący rowerem, korzystając z drogi (ścieżki) dla rowerów i pieszych, jest obowiązany zachować szczególną ostrożność wobec pieszego idącego taką drogą i ustępować mu pierwszeństwa.

2. Dziecko w wieku do lat 7 może być przewożone na rowerze, pod warunkiem że jest ono umieszczone na dodatkowym siodełku zapewniającym bezpieczną jazdę.

3. Kierującemu rowerem lub motorowerem zabrania się:

1) jazdy po jezdni obok innego uczestnika ruchu,

2) jazdy bez trzymania co najmniej jednej ręki na kierownicy oraz nóg na pedałach lub podnóżkach,

3) czepiania się pojazdów.

4. Na przejeździe dla rowerzystów, kierującemu rowerem zabrania się:

1) wjeżdżania bezpośrednio przed jadący pojazd,

2) zwalniania lub zatrzymywania się bez uzasadnionej przyczyny.

6. Korzystanie z chodnika przez kierującego rowerem jest dozwolone jedynie w razie braku drogi (ścieżki) dla rowerów i niemożności korzystania z jezdni, jeżeli dozwolony jest na niej ruch pojazdów samochodowych z prędkością większą niż określona w art. 20 ust. 1. Kierujący rowerem, korzystając z chodnika, jest obowiązany zachować szczególną ostrożność oraz ustępować pierwszeństwa pieszemu.

Regulamin kąpieli:

1. Kąpiel może odbywać się tylko w miejscu uprzednio zbadanym i ściśle oznaczonym.

2. Kąpiel może odbywać się tylko pod kontrolą ratownika i w obecności innych wyznaczonych przez kierownika osób (pielęgniarka, wychowawcy, ...)

3. Kąpiel może odbywać się wyłącznie w zorganizowanych grupach nie przekraczających

10 - 15 osób.

4. Wyznaczona grupa może wchodzić do wody i wychodzić z niej tylko na sygnał podany przez osobę kierującą kąpielą.

5. Dzieciom nie wolno wchodzić do wody bez wiedzy i zgody opiekuna.

6. Na sygnał wyjścia z wody i na sygnał alarmu (kilka donośnych krótkich gwizdków) należy natychmiast wyjść z wody i udać się na brzeg w wyznaczone wcześniej miejsce zbiórki.

7. W przypadku złego samopoczucia, bólu lub zawrotu głowy, a także innych dolegliwości należy natychmiast wyjść z wody i powiadomić o tym kierującego kąpielą.

8. W przypadku zauważenia tonięcia na głębokiej wodzie (czerwone boje) należy natychmiast alarmować ratownika.

9. Na głębi bezpośredniej pomocy tonącemu mogą udzielać tylko wykwalifikowani ratownicy, natomiast inni mogą udzielać pomocy wyłącznie z brzegu.

10. Nie wolno niszczyć urządzeń i sprzętu kąpieliska oraz zaśmiecać wody i terenu.

11. Należy pamiętać o zachowaniu pełnego bezpieczeństwa podczas kąpieli. Unikać lekkomyślnych żartów, potrąceń, wrzucania do wody.

Przed rozpoczęciem kąpieli jej uczestnicy muszą być zaznajomieni z obowiązującymi sygnałami dźwiękowymi.

SZCZEGÓŁOWE ZASADY BEZPIECZEŃSTWA OSÓB BIORĄCYCH UDZIAŁ W IMPREZACH ŻEGLARSKICH

§ 1. 1. Udział lub kontynuowanie udziału w imprezach żeglarskich zależy od decyzji każdego kierownika jachtu i odbywa się tylko na jego odpowiedzialność. W wypadku kiedy kierownikiem jachtu jest osoba niepełnoletnia, decyzja należy do kierownika ekipy lub rodziców (opiekunów).

2. Każdy kierownik jachtu ma obowiązek udzielenia wszelkiej pomocy każdemu statkowi czy osobie znajdującej się w niebezpieczeństwie, dbając o bezpieczeństwo własnego jachtu.

§ 2. Organizator imprezy jest obowiązany do przygotowania i przeprowadzenia imprezy, a w szczególności do:

1) spełnienia wszystkich warunków określonych w ogłoszonym zawiadomieniu o imprezie,

2) przestrzegania obowiązujących przepisów w zakresie organizacji imprez, jeśli jest to wymagane, do uzyskania odpowiedniej zgody na przeprowadzenie imprezy,

3) powołania kierownika imprezy,

4) stosownie do warunków i programu imprezy zapewnienia opieki medycznej - minimum pielęgniarka z apteczką pierwszej pomocy,

5) sprawdzania przy przyjmowaniu zgłoszeń, czy jachty, ich kierownicy i członkowie załóg odpowiadają warunkom ustalonym dla danej imprezy,

6) przekazania do dyspozycji kierownika imprezy w czasie przez niego wymaganym:

a) niezbędnych środków technicznych,

b) statku kierownika imprezy oraz statków ratowniczych,

c) informacji z aktualnymi prognozami pogody,

d) informacji o sposobie zabezpieczania,

7) udzielenia wszelkiej pomocy kierownikowi imprezy, a w szczególności w zakresie bezpieczeństwa.

§ 3. 1. Kierownik imprezy jest odpowiedzialny za sprawne i bezpieczne przeprowadzenie imprezy, zgodnie z jej rodzajem.

2. Kierownik imprezy może ją odroczyć, przerwać lub odwołać, szczególnie jeżeli jej przeprowadzenie lub kontynuowanie zagraża bezpieczeństwu uczestników.

3. Ze względu na bezpieczeństwo imprezy, kierownik jest obowiązany do:

1) opracowania i przekazania zainteresowanym ustnej lub pisemnej instrukcji zabezpieczenia trasy imprezy,

2) sprawdzenia, czy zabezpieczenie imprezy jest skuteczne i zgodne z obowiązującymi przepisami,

3) ustalenia sposobu rejestracji jachtów wychodzących i powracających z imprezy,

4) omówienia z kierownikami jachtów, kierownikami ekip lub trenerami instrukcji żeglugi, ze szczególnym zwróceniem uwagi na problemy bezpieczeństwa.

4. Kierownikowi w czasie trwania imprezy przysługują, w stosunku do uczestników, uprawnienia dyscyplinarne, a w stosunku do członków kierownictwa imprezy i jej obsługi oraz w stosunku do kierowników statków ratowniczych - uprawnienia wynikające z zasad zwierzchnictwa służbowego.

5. Kierownik imprezy jest upoważniony do wezwania lub przyjęcia pomocy dla zabezpieczenia życia wszystkich osób biorących udział w imprezie, jeżeli uzna to za niezbędne ze względu na warunki, w których impreza się odbywa. Zaciągając zobowiązania z tego tytułu kierownik imprezy działa jako pełnomocnik organizatora imprezy.

§ 4. Kierownik jachtu jest obowiązany:

1) przestrzegać obowiązujących w danej imprezie przepisów, a w szczególności zasad, o których mowa w § 1,

2) stosować się do zarządzeń, poleceń i sygnałów kierownika imprezy oraz nakazać ich wykonanie załodze, jeśli nie zagrożą one bezpieczeństwu prowadzonego jachtu lub załogi,

3) dbać o sprawność techniczną jachtu oraz jego wyposażenie, zgodnie z odpowiednimi przepisami i zasadami dobrej praktyki,

4) niezwłocznie zawiadomić kierownika imprezy lub wskazaną przez niego osobę o wszelkich wypadkach, chorobach i innych wydarzeniach mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo żeglugi jachtu, który prowadzi, lub innych jachtów oraz o nieprzystąpieniu do imprezy - przed jej rozpoczęciem lub wycofaniu się z imprezy - w trakcie jej trwania.

§ 5. Kierownik lub trener ekipy jest obowiązany do:

1) zgłoszenia swojego udziału w imprezie,

2) podejmowania wszelkich decyzji wynikających z przepisu § 1 ust. 1 w stosunku do niepełnoletnich kierowników jachtów,

3) przestrzegania przez powierzonych jego opiece członków ekipy obowiązujących ogólnie oraz w danej imprezie szczególnych przepisów bezpieczeństwa,

4) podporządkowania się decyzjom kierownika imprezy oraz udostępnienia posiadanych środków technicznych, jeśli tego wymagają względy bezpieczeństwa.

§ 6. Kierownik statku ratowniczego jest obowiązany:

1) przygotować statek ratowniczy i jego załogę, zgodnie z wymaganiami danej imprezy i zasadami dobrej praktyki,

2) stosować się do instrukcji żeglugi oraz do pisemnej lub ustnej instrukcji bezpieczeństwa obowiązującej na akwenach, na których odbywa się impreza,

3) dołożyć wszelkich starań, aby akcja ratownicza przeprowadzona była zgodnie z należytą dbałością o zapewnienie życia i bezpieczeństwa wszystkich osób i sprzętu biorącego udział w imprezie.

§ 7. 1. Jako minimalne zabezpieczenie ratownicze imprezy, z wyjątkiem regat i wypadków, o których mowa w ust. 2, 4 i 6, ustala się jeden statek ratowniczy na każde 20 jachtów. Statek kierownika imprezy, z wyjątkiem regat żeglarskich, może być uważany za statek ratowniczy.

2. W wypadku dopuszczenia do imprezy (z wyjątkiem regat) ponad 50% kierowników jachtów bez uprawnień żeglarskich - ustala się jeden statek ratowniczy na 10 jachtów biorących udział w imprezie.

3. Zarząd okręgowego związku żeglarskiego może zezwolić, aby na terenie jego działalności impreza (z wyjątkiem treningów i regat) była zabezpieczona przez szalupy wiosłowe lub jachty żaglowe z co najmniej 2-osobową załogą złożoną przynajmniej z żeglarzy jachtowych. W takim wypadku jest wymagane, aby jednostka zabezpieczająca przypadała na 10 jachtów.

4. Minimalne zabezpieczenie regat żeglarskich jachtów mieczowych i desek z żaglem stanowi jeden statek ratowniczy oraz dodatkowo jeden statek ratowniczy na każdą rozpoczynającą się liczbę jednostek żaglowych określonych w tabeli:

Miejsce regat	Liczba jednostek na dodatkowy jeden statek ratowniczy
	jachty	deski
wody śródlądowe	25	40
Zatoka Pucka, Zalew Szczeciński, Zalew Wiślany	20	30
Zatoka Gdańska, Morze Bałtyckie	15	30

5. Nie jest wymagane zabezpieczenie regat morskich jachtów balastowych.

6. Szczegółowe przepisy dotyczące zabezpieczenia imprez ślizgów lodowych zawarte są w Przepisach regat żeglarstwa lodowego, wydanych przez Polski Związek Żeglarski.

7. Kierownik imprezy może zażądać zabezpieczenia większego, jeżeli uzna, że wymagają tego warunki atmosferyczne lub stopień wyszkolenia uczestników.

§ 8. Jeżeli warunki bezpieczeństwa tego wymagają, organizatorzy mogą dodatkowo określić szczegółowe zasady organizacji imprez i specjalne wymagania stawiane uczestnikom.

- przepisy dotyczące zdrowia i higieny w placówce wypoczynku

TELEFONICZNE WZYWANIE POMOCY

Cztery podstawowe numery alarmowe:
Policja - 997
Pogotowie Ratunkowe - 999
Straż Pożarna - 998
Numer alarmowy z telefonu komórkowego - 112 (najbliższy komisariat) - w momencie wejścia w życie Ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym będzie to ogólnopolski numer alarmowy dla wszystkich trzech służb ratowniczych. Informacja o zdarzeniu zostanie przekazana z Centrum Powiadamiania Ratunkowego do właściwej zainteresowanej tą informacją służby.

Wzywając pomoc należy podać następujące informacje:
hasło wypadek - należy je podać celem przekonania dyspozytora o ważności zdarzenia nad innymi oczekującymi
określenie miejsca wypadku (jeżeli zaistnieje potrzeba należy wyjaśnić jak dojechać)
krótko opisać zaistniałą sytuacje i opisać jej skutki (w przypadku zmiażdżenia samochodu oraz trudności w wydostaniu się poszkodowanych ze zniszczonego samochodu należy bezwzględnie powiadomić straż pożarną dysponującą sprzętem ratownictwa drogowego do uwalniania ofiar wypadków)
ilość osób poszkodowanych oraz ich stan
rodzaj odniesionych obrażeń oraz rodzaj udzielonej pomocy
swoje dane personalne - celem potwierdzenia autentyczności zgłoszenia oraz ewentualnego wykluczenia osób które utrudniały prowadzenie akcji ratowniczej celem pociągnięcia ich do odpowiedzialności karnej
Należy rozłączyć się na wyraźne polecenie dystrybutora

PRZEKAZYWANIE INFORMACJI NA KANALE 9

Jednym ze środków łączności używanych przez ratowników Pomorskiego Towarzystwa Ratowniczego jest radiowe Pasmo Obywatelskie (CB) - 27 MHz. Ponieważ z tego typu łączności korzysta wiele osób w Polsce, które nie zawsze wiedzą w jaki sposób zachować się na kanale ratunkowym (kanał 9 - 27,060 MHz), opracowaliśmy poniższą instrukcję zachowania się na kanale ratunkowym. Równocześnie zwracamy się z prośbą do wszystkich użytkowników radia CB o jak najrzadsze używanie kanałów 8 i 10 (27,050 i 27,070 MHz), gdyż praca na tych kanałach może utrudnić lub uniemożliwić udzielenie pomocy na kanale 9.

1. Sposób wywoływania.
Najbardziej skutecznym wywołaniem osób nasłuchujących na kanale 9 jest wywołanie Ratownika dyżurnego z danej miejscowości. Najlepszym hasłem będzie tu wyraźne podanie na kanale 9 hasła typu "Ratownik dyżurny Szczecin" lub "Sztab ratownictwa Szczecin" .Po wywołaniu należy odczekać chwilę a jeśli w ciągu kilkunastu sekund nikt się nie zgłosi ponowić wywołanie. Jeśli po 3-4 wywołaniach nikt się nie zgłosi należy wywołać jakąkolwiek osobę ("Wywołanie ogólne dla kanału 9 !") UWAGA! Jeżeli po tym drugim haśle nikt nam się nie zgłasza, może to oznaczać iż w okolicy w której się znajdujemy nie jest pełniony odsłuch kanału 9 lub też że stacja którą się posługujemy jest zbyt słaba. W tym wypadku nie pozostaje nam nic innego jak ponowić "Wywołanie ogólne" na kanale 28 (wywoławczy ogólnopolski) lub na lokalnym kanale wywoławczym.

Po naszym wywołaniu zgłasza się osoba, która powinna przedstawić się - podać swój numer lub pełnioną funkcję (np. "Zgłasza się ratownik dyżurny Police" lub "Zgłasza się ratownik 4567" lub "Zgłasza się Straż Pożarna" itp.).

2. Przekazywanie informacji o zdarzeniu.
Powiadamiając służbę dyżurującą o zaistniałym wydarzeniu należy w sposób zwięzły podać następujące informacje, zachowując ich kolejność:
1. Kto woła (podać numer wywoławczy, skip radiowy, adres itp.)

2. Dokładne miejsce zdarzenia
Jeżeli zdarzenie ma miejsce w mieście - ulica numer najbliższego budynku lub nazwę większego obiektu np. ul. Kwiatowa naprzeciwko bramy numer 7, czy też ulica Gdańska w pobliżu pętli tramwajowej itp.
Jeżeli do zdarzenia doszło poza miastem - numer drogi, który kilometr np. Droga A3 Szczecin-Świnoujście, 200 metrów za zjazdem na drogę numer 6 na Goleniów.

3. Co się stało
Wypadek drogowy - 3 samochody osobowe i cysterna

4. Liczba rannych i skutki zdarzenia np. 4 osoby ranne w tym 2 nieprzytomne, u dwóch uraz głowy i silne krwawienie, Zablokowana droga

5. Po przekazaniu informacji należy pozostać na miejscu zdarzenia oraz na łączności na kanale 9 i czekać na dyspozycje służby dyżurującej.

NAGŁY PRZYPADEK

Nagły przypadek to taki, gdzie doraźnej pomocy wymaga osoba , u której w wyniku urazu lub groźnego dla życia ostrego zachorowania dochodzi do zaburzenia ważnych życiowo czynności głównie: oddychania, krążenia, świadomości.

Czasem możesz znaleźć się w trudnej sytuacji mając do czynienia z kilkoma ofiarami wypadku. Kolejność twojego postępowania może decydować o ich życiu. W pierwszej kolejności zajmij się osobami nieprzytomnymi.

WYPADEK DROGOWY

Wypadki drogowe bywają różne, jest nim katastrofa z dużą liczbą ofiar jak i drobna stłuczka, ale o wypadku można mówić tylko wtedy kiedy ktoś zostanie ranny (poza kierowcą) nawet jeśli jest to tylko drobne skaleczenie. Często w miejscu wypadku występują poważne zagrożenia, głównie z powodu nadjeżdżających z naprzeciwka pojazdów. Bardzo istotne jest zabezpieczenie terenu: dla ochrony życia twojego i ofiary wypadku oraz innych użytkowników drogi.

WYPADEK DROGOWY POSTĘPOWANIE:
* Zadbaj o własne bezpieczeństwo.
* Zabezpiecz miejsce wypadku.
* Zapobiegnij zapaleniu się pojazdów.
* Udziel pomocy poszkodowanym.
* Wezwij pomoc zawodową.

USTAWIANIE TROJKĄTA OSTRZEGAWCZEGO NA MIEJSCU ZDARZENIA:
- teren zabudowany bezpośrednio za samochodem,
- teren niezabudowany 30 - 50 m.
- teren niezabudowany droga ekspresowa 100m.
Między trójkątem a samochodem położyć szmatę odblaskową, żeby miejsce zdarzenia było lepiej widoczne szczególnie w nocy.

ZABEZPIECZENIE MIEJSCA ZDARZENIA:
* Zatrzymaj samochód.
* Ocena sytuacji.
* Ustawić trójkąt ostrzegawczy,
* Włączyć światła awaryjne,
* Żółte światło błyskowe (koguta).
* Wyciągnij kluczyk ze stacyjki i schowaj pod siedzenie kierowcy, ponieważ bardzo często zdarza się że kierowcy będący w szoku powypadkowym próbują odjechać z miejsca zdarzenia.
* Odłącz akumulator (klucz do akumulatora 10 - 13).

NALEŻY PILNOWAĆ ŚWIADKÓW ORAZ NIE MYĆ RAN !!!
OPATRYWAĆ POSZKODOWANEGO JEGO RZECZAMI PONIEWAŻ KAŻDY MA SWOJE BAKTERIE !!!
CIAŁ OBCYCH SIĘ NIE USUWA SAMEMU MOŻE TO ZROBIĆ TYLKO LEKARZ SPECJALISTA !!!
JEŻELI W SAMOCHODZIE ZAINSTALOWANA JEST PODUSZKA POWIETRZNA TO WTEDY NIE NALEŻY JEŚĆ ANI PALIĆ , PONIEWAŻ W CHWILI WYBUCHU PODUSZKI JEDZENIE ALBO PAPIEROS WPADAJĄ DO PRZEŁYKU I BLOKUJĄ DOSTĘP POWIETRZA I W KONSEKWENCJI DOPROWADZAJĄ DO UDUSZENIA SIĘ OFIARY WYPADKU.

OBOWIĄZKI RATOWNIKA

Zadaniem osoby udzielającej pierwszej pomocy jest :
utrzymanie przy życiu poszkodowanego ,
niedopuszczenie do powstania dodatkowych ciężkich komplikacji do chwili przybycia lekarza bądź karetki pogotowia ratunkowego.

Zalecane wyposażenie ratownicze

środki opatrunkowe (apteczka):
bandaże,
gaziki (gaza),
kompresy gazowe,
plaster z opatrunkiem,
rękawiczki gumowe.
chusta trójkątna x4,
koc termiczny (ratunkowy) x4,
nożyk do przecinania pasów,
agrafki,
maseczka do sztucznego oddychania,
kołnierz ortopedyczny z czymś miękkim do wyłożenia,
rurka ustno-gardłowa,
latarka,
folia,
gaśnica proszkowa,
trójkąt legalizowany x3,
kogut żeby być lepiej widocznym na miejscu zdarzenia,
jakiś środek łączności

ABC - ZABIEGÓW RATOWNICZYCH

1.) Ocena stanu poszkodowanego:

A - przytomność, zapytaj głośno poszkodowanego jak się czuje, potrząśnij delikatnie jego ramionami, nie bij po twarzy, nieprzytomny traci pozycję pionową,

B - oddech, udrożnij drogi oddechowe

(1- odchyl głowę do tyłu, 2- wysuń żuchwę do przodu, usuń ciała obce z jamy ustnej),
zbliż swój policzek do ust i nosa poszkodowanego, oczy zwróć w kierunku klatki piersiowej, patrz czy klatka piersiowa lub górna część brzucha porusza się, słuchaj lub wyczuj czy powietrze wydobywa się z ust lub nosa ratowanego, obserwację oddechu prowadź przez około 5 sekund, odgłosy chrapania i bulgotu mogą świadczyć o częściowej niedrożności.

C - tętno, badaj na dużych tętnicach np. szyjnych, opuszkami palców: wskazującego i środkowego (nigdy kciukiem) w zagłębieniu na szyi, na wysokości krtani. Można również badać tętno na tętnicy udowej w pachwinie.

2.) Wezwij pogotowie ratunkowe.
Należy spokojnie w sposób zwięzły udzielić informacji :
- miejsce zdarzenia - adres z opisem dojazdu, nazwami ulic sąsiadujących,
- krótki opis zdarzenia - wypadek, kolizja, zderzenie czołowe, czy się pali, czy wpadł do wody,
- liczba poszkodowanych i ich stan - podać zakres udzielonej pomocy,
- numer telefonu z którego się dzwoni - anonimowa wiadomość może nie zostać przyjęta.
Rozłącz się na wyraźne polecenie dyspozytora.
Upewniwszy się, że pomoc została wysłana, oceń sytuację, nie ryzykując przystąp do ratowania ofiar. Kiedy przybędzie pomoc, kierowanie akcją przejmie ktoś ze służb ratowniczych. Zazwyczaj policja zabezpiecza miejsce wypadku, a pracownicy pogotowia ratunkowego zlecają pozostałym uczestnikom akcji ratunkowej poszczególne zadania

SPRAWDZANIE STANU POSZKODOWANEGO

Etap I
1. Czy jest przytomny?
2. Czy oddycha?
3. Czy pracuje serce?
Czynności te kontroluj co 2-3 minuty.

Etap II Zatamuj krwotoki opatrunkami uciskowymi.

Etap III Jeżeli samodzielnie oddycha, obmacaj obserwując twarz:
*szyje
*głowę
*barki
*obojczyki
*klatkę piersiową
*brzuch
*kręgosłup
*miednicę
*nogi
*ręce

Etap IV
Obserwuj jego stan ogólny!
Ustal kolejność działania według stopnia zagrożenia:
1. Okryj rany opatrunkami
2. Unieruchom uszkodzone kończyny
3. Nadaj optymalną pozycję ciała
4. Chroń przed utratą ciepła

RESUSCYTACJA I REANIMACJA

- to czynności, które mają na celu przywrócenie życia
- to nazwa stanu lub wyniku akcji ratunkowej.

Resuscytacją skuteczną jest przywrócenie w wyniku zabiegów ratowniczych czynności krążenia lub krążenia i oddychania.
Reanimacja skuteczna jest wówczas, gdy przywrócone zostają funkcje krążenia, oddychania oraz świadomość.

Podstawowe czynności resuscytacyjne: udrożnienie dróg oddechowych, wspomaganie oddychania i wspomaganie krążenia.
Resuscytacja krążeniowo-oddechowa - wspomaga obie funkcje organizmu jednocześnie.

Nagłe zatrzymanie krążenia - (NZK) - objawy:
* Brak tętna na tętnicach szyjnych i udowych.
* Zatrzymanie oddechu.
* Rozszerzenie źrenic.
* Utrata napięcia mięśni szkieletowych.
* Bladość ,sinica powłok skórnych.
* Drgawki toniczno-kloniczne.
* Brak krwawienia tętniczego.
* Wskazania aparatury medycznej.

Zasady postępowania w NZK wg Safara
ETAP I
Podtrzymanie podstawowych funkcji życiowych - np. przez ratownika
A - Udrożnienie dróg oddechowych.
B - Sztuczna wentylacja płuc.
C - Pośredni masaż serca.

ETAP II
Etap zaawansowanej resuscytacji - np. zespół karetki "R"
D - Podanie leków.
E - Monitoring czynności serca - EKG.
F - Leczenie migotania komór.

ETAP III
Postępowanie poresuscytacyjne w szpitalu na oddziale intensywnej terapii.
G - Ocena skuteczności postępowania.
H - Resuscytacja mózgu.
I - Intensywna opieka.

Sztuczny oddech
Częstotliwość oddechów 12-15 / minutę, objętość oddechu 500-1200 ml.
I usta-usta
* Ratownik klęka obok głowy poszkodowanego.
* Udrożnić drogi oddechowe.
* Zacisnąć otwory nosowe kciukiem i palcem wskazującym ręki, która uciska okolicę czołową.
* Wykonać głęboki wdech, ustami objąć szczelnie usta poszkodowanego.
* Wdmuchnąć nabrane powietrze do ust poszkodowanego.
* Następnie zwróć twarz w stronę klatki piersiowej, aby obserwować opadanie klatki piersiowej oraz wyczuć i usłyszeć strumień powietrza wydychanego.

II usta-nos
* Ratownik klęka obok głowy poszkodowanego.
* Udrożnić drogi oddechowe.
* Kciukiem ręki podtrzymującej żuchwę docisnąć wargę dolną do górnej zamykając usta ratowanego.
* Wykonać głęboki wdech, ustami objąć szczelnie nos poszkodowanego.
* Wdmuchnąć nabrane powietrze do nosa poszkodowanego.
* Po wdechu sprawdź skuteczność obserwując klatkę piersiową, jak w sposobie wyżej.

III usta - usta + nos
Stosowane u noworodków i małych dzieci.
Pośredni masaż serca
* Ułóż ratowanego na plecach, na twardym podłożu.
* Odsłoń przednią część klatki piersiowej.
* Wskazane jest uniesienie kończyn dolnych pod kątem 30-40 stopni.
* Znajdź miejsce zetknięcia się żeber.
* W odległości 3-5 cm (2 palce) ku górze ułóż nadgarstek ręki wzdłuż mostka.
* Ułóż nadgarstek drugiej ręki na wierzchu pierwszej i spleć palce obydwu rąk tak aby nie uciskać żeber w innym niż wskazanym wcześniej miejscu.
* Pochyl się nad ratowanym i uciśnij mostek prostopadle w dół na głębokość 4-5 cm.
* Wykorzystaj ciężar swojego ciała przenieś go przez wyprostowane w stawach łokciowych ręce.
* Zwolnij ucisk, klatka piersiowa wróci do pozycji wyjściowej.
* Fazy ucisku i rozluźnienia powinny trwać równie długo.
* Uciskaj mostek z częstotliwością 80-100 razy na minutę.

Powikłania akcji resuscytacyjnej
* Wprowadzenie powietrza do żołądka.
* Złamanie 1-3 żeber nawet przy prawidłowo wykonanym masażu serca.
* Przy nieprawidłowo wykonanym masażu:
* Rozległe złamania żeber
* Uszkodzenie płuca
* Wyłamanie mostka
* Pęknięcie wątroby
* Pęknięcie śledziony
* Krwiak opłucnej
Zabiegi reanimacyjne w wykonaniu 1 ratownika .Wszystkie czynności wykonuje sam.

Ocena przytomności oddechu, tętna. Gdy brak: 2-4 oddechy.
Uderzenie przedsercowe - do 2 minut w NZK.
Ponowna ocena tętna, oddechu. Gdy brak: 2 wdechy, 15 uciśnięć mostka.
Co 5 cykli badanie tętna, oddechu.

2 ratowników

Podział zadań między ratującymi.

Ocena przytomności, oddechu, tętna. Gdy brak: 2-4 oddechy
Uderzenie przedsercowe - do 2 minut w NZK.
Ponowna ocena tętna, oddechu. Gdy brak: 1 oddech, 5 uciśnięć mostka.
Co 5 cykli badanie tętna, oddechu.

Pozycja boczna ustalona
Ułóż wszystkich poszkodowanych, nieprzytomnych lub bardzo wyczerpanych w pozycji bocznej ustalonej, po uprzednim ustaleniu, że oddychają sami. Ta pozycja ułatwia krążenie krwi i oddychanie.

1. Zegnij pod kątem ostrym tę jego nogę w kolanie, która znajduje się blisko Ciebie. Ustaw stopę tej nogi równo na ziemi, dosuń ją blisko pośladka.

2. Wyprostuj rękę poszkodowanego, która znajduje się blisko Ciebie, i wsuń ją pod pośladek poszkodowanego.

3. Chwyć jego drugą rękę, lekko pociągnij delikatnie obracając jego ciało na bok ku sobie. Kontroluj ten ruch swoją drugą ręką położoną na kolanie poszkodowanego.

4. Odchyl jego głowę do tyłu twarzą ku dołowi, podłóż jego dłoń pod policzek, by utrzymać głowę w tej pozycji. Lekko odciągnij drugą rękę od ciała.

Zasady ratowania życia drugiego człowieka:

1.) Ratuj w ten sposób abyś Ty nie musiał być ratowany !!!
2.) Jeśli serce bije to się go nie masuje bo możemy zatrzymać akcje serca.
3.) Poszkodowanych nie wozimy własnym samochodem, ewentualnie lekko rannych z tyłu należy położyć, podkurczyć nogi i dotransportować do karetki lub najbliższego szpitala.

RANY, KRWOTOKI, URAZY KRĘGOSŁUPA

RANY KLATKI PIERSIOWEJ :
- Postrzałowe (pistolet, nóż) w wyniku postrzelenia powstaje dziura w klatce piersiowej która przepuszcza powietrze atmosferyczne i prowadzi do powolnego uduszenia się postrzelonego. Należy zatkać powstałą dziurę np:. dłonią albo czymś co nie przepuszcza powietrza i obkleić to szczelnie oraz sprawdzić czy nie ma dziury wylotowej i z nią postąpić podobnie. Postrzelonego należy ułożyć w pozycji pół-siedzącej pół-leżącej (wysokiej).

JAMA BRZUSZNA:
niczego nie wyciągać i niczego nie wkładać z powrotem (chodzi oczywiście o narządy wewnętrzne).

jeżeli będą wystawały jelita to nie wkładać ich z powrotem tylko położyć je na sterylną chustę i owinąć w folię. Należy pamiętać, że jelita bardzo szybko wysychają !!!
Należy również unieść kolana poszkodowanego do góry oraz nie podawać mu nic do picia i jedzenia !!!

KRWOTOKI :
Tętniczy - krew koloru jasnoczerwonego,

Żylny - krew koloru ciemnoczerwonego,

Włośniczkowy (kapilarny) - koloru czerwonego - efekt zacięć przy goleniu - połączenie tętnicy z żyłą to są żyły kapilarne.

ZASADY POSTĘPOWANIA PRZY KRWOTOKACH:
Nie stosuje się żadnych opasek uciskowych.

Należy uciskać u źródła krwotoku a następnie położyć na to miejsce kompresik albo gazę, owinąć bandażem (w żadnym przypadku elastycznym)!!!
Jeżeli krew przesiąka przez bandaż to nakładamy na bandaż jeszcze jedną warstwę!!
Krwawiącą kończynę należy trzymać wyżej niż resztę ciała.
Nie należy pozwolić poszkodowanemu, żeby sam trzymał kończynę w górze ,bo z powodu zmniejszonego obiegu krwi puści kończynę i zemdleje.
Krwotok z szyi albo czoła groźnie wygląda ale nie stanowi dużego zagrożenia dla i przycisnąć.
Krwawienie z nosa - należy wydmuchać nos a następnie na kark poszkodowanego położyć zimny okład i pochylić jego ciało do przodu. Nie należy kłaść poszkodowanego na plecach z głową odchyloną do tyłu ,owszem zahamujemy krwotok ale możemy doprowadzić do powstania skrzepu krwi a w konsekwencji do uduszenia się poszkodowanego.
Krwawienie na głowie - nie uciskamy, jeżeli na gazie krew jest w środku czerwona a na oblamuszkach żółta to znaczy, że został uszkodzony mózg, wówczas zakładamy opatrunek chłonący.
Krew pobiera się na:
- na prośbę lekarza,
- na zlecenie policji,
- na własną prośbę.
U pijanych kierowców i nie tylko!!! pobiera się krew na badanie czy występuje alkohol we krwi ponieważ jest to badanie bardziej wiarygodne dla sądu niż badanie alkomatowe.

Przy zmiażdżeniach i obcięciach kończyn zakłada się opaskę uciskową !!!

W odległości 5 - 10cm od miejsca zmiażdżenia lub obcięcia. Opaski uciskowej NIE LUZUJEMY nawet na natarczywe prośby poszkodowanego. Opaska uciskowa musi być dość szeroka oraz stosujemy ją tylko przy krwotoku. Jeżeli dana część ciała jest zmiażdżona to jej nie podnosimy !!!
Obcięte części ciała należy włożyć do woreczka a woreczek do woreczka z lodem lub zimną wodą. Obcięte części ciała należy zabrać ze sobą ponieważ mogą one przeżyć do 2h i zostać przyszyte przez lekarza w szpitalu.
Można złamać kości i stawy.

Staw - jest to ruchome połączenie kości.
Przy złamaniu się kości długiej unieruchamia się dwa sąsiednie stawy.
Przy złamaniu się stawu unieruchamia się kości tworzące ten staw.
Przy złamaniu otwartym widać uszkodzoną kość.
Przy złamaniu zamkniętym kości nie widać ale złamanie da się wyczuć po zgrubieniu w miejscu złamania.

W TRZECH PRZYPADKACH PODEJRZEWAMY URAZY KRĘGOSŁUPA:
Wypadki komunikacyjne,

Upadki z wysokości,

Skoki do wody.
Jeżeli mężczyzna ma uszkodzony rdzeń kręgowy to może wystąpić wzwód.

POSTĘPOWANIE PRZY URAZIE KRĘGOSŁUPA:

Jeżeli poszkodowany leży i nic mu nie zagraża to nie należy go ruszać bo możemy uszkodzić go bardziej.

Jeżeli musimy przenosić to 1 osoba trzyma za głowę, a pozostałe 3 stoją obok siebie i wkładają ręce pod spód poszkodowanego i unoszą go starając się utrzymać go w poziomie. Najlepiej unieruchomić głowę po przez kołnierz ortopedyczny!

Jeżeli poszkodowany leży na boku a musimy przystąpić do akcji reanimacyjnej to przerzucamy go na plecy i przystępujemy do akcji reanimacyjnej.

POŻARY

W przypadku pożaru decydująca jest błyskawiczna i rozsądna ocena sytuacji. Pożar rozprzestrzenia się bardzo szybko, należy więc natychmiast wszystkich ostrzec o niebezpieczeństwie i powiadomić służby ratownicze. Panika również rozprzestrzenia się szybko; uważaj na osoby, które mogą wywołać niepotrzebny chaos.

Opuszczanie płonącego budynku
Nie ryzykując staraj się pomóc przy ewakuacji ludzi z płonącego budynku. Zawsze zamykaj przy tym za sobą drzwi. Wypatruj napisów informujących o wyjściach awaryjnych i punktach zbiorczych. Zapoznaj się z przepisami przeciwpożarowymi w swoim miejscu pracy; jeśli odwiedzasz inną instytucję, postępuj zgodnie z poleceniami jej personelu.
Wyeliminowanie jednego z trzech czynników niezbędnych do palenia się zburzy ten trójkąt i zapobiegnie powstaniu ognia.

OGIEŃ

Do powstania ognia i jego podtrzymania niezbędne są trzy czynniki: zapalenie (iskra elektryczna lub płomień), materiał palny (na przykład: benzyna, drewno czy tkanina) oraz tlen (powietrze). Jeżeli wyeliminujesz którykolwiek z tych czynników, zburzysz "trójkąt ognia".

Na przykład:
Zapalenie - wyłącz zapłon samochodu.
Materiał palny - odetnij dopływ paliwa w samochodzie; usuń materiał palny z drogi rozprzestrzeniania się ognia (na przykład zasłony).
Tlen - zamknij drzwi podczas pożaru; zduś płomień materiałem nie przepuszczającym powietrza.
Dym - Ogień w zamkniętym pomieszczeniu niebezpiecznie zmniejsza zawartość tlenu w powietrzu, które może być także zanieczyszczone dwutlenkiem węgla i toksycznymi oparami. Nie wchodź do płonącego lub zadymionego pomieszczenia; nie otwieraj drzwi wiodących do ognia. Pozostaw to służbom ratowniczym.
Co możesz zrobić

Jeżeli zostałeś uwięziony w płonącym budynku, udaj się do jakiegoś pokoju z oknem i zamknij drzwi za sobą.
Jeśli musisz przejść przez zadymione pomieszczenie, pamiętaj, że powietrze jest najbardziej czyste blisko podłogi.
Wyprowadzając kogoś z miejsca zadymionego, ale w którym nie ma ognia (na przykład z garażu), najpierw szeroko otwórz drzwi i wpuść świeże powietrze.

PŁONĄCE UBRANIE

Nie wolno dopuścić, żeby osoba, na której pali się ubranie, wpadła w panikę i wybiegła na zewnątrz; ruch i podmuch wiatru podsycą płomienie.
Prędko połóż ofiarę na ziemi w taki sposób, żeby palące się ubranie było na wierzchu i ugaś płomienie polewając je wodą lub inną niepalną cieczą

Inny sposób postępowania w takiej sytuacji: owiń mocno ofiarę płaszczem, zasłoną, kocem (ale nie ze sztucznego materiału!), narzutą lub inną mocną tkaniną, a potem połóż ją na ziemi. W ten sposób odetniesz dopływ tlenu i ugasisz płomienie.

ZASADY POSTĘPOWANIA PRZY OPARZENIACH:

Należy chłodzić tylko zimną wodą przez minimum 20 min. pod najlepiej bieżącą wodą.
Jeżeli na ubraniu lub na skórze jest kwas albo zasada najpierw chłodzi się wodą zdejmuje się ubranie z poparzonej części ciała i cały czas się chłodzi.
Pęcherzy się nie przekłuwa, sam zejdzie !!!
Jeżeli jest to duże oparzenie to wskazane jest żeby to zobaczył lekarz !!!
Skórę w miejscu po oparzeniu najlepiej natłuścić oliwką dla dzieci.
Oparzenie (i nie tylko) szybciej się goi bez opatrunku.
Jeżeli oparzenie nastąpiło przy obrączce, zegarku itp. należy je zdjąć !!!

Oparzenia rozróżniamy w zależności od głębokości oparzenia :
I - stopnia - naskórek - zaczerwienienie, palący ból.
II - stopnia - skóra właściwa - występują pęcherze wilgotne lub z płynem.
III - stopnia - ugotowana skóra - szara, zwęglona.

PORAŻENIE PRĄDEM

Przepływ prądu elektrycznego przez ciało człowieka może go oszołomić i wstrzymać proces oddychania, a nawet pracę serca. Oparzenia powstają zarówno wtedy, kiedy prąd wchodzi do ciała, jak i wówczas, kiedy je opuszcza spływając "do ziemi". Prąd zmienny powoduje dodatkowo skurcze mięśni, co często uniemożliwia odrzucenie przewodu elektrycznego.

PIORUN
Jest to naturalne, atmosferyczne wyładowanie elektryczności, która kieruje się ku ziemi poprzez najbliższy wysoki punkt i czasem przechodzi przez stojącą tam osobę. Rażenie piorunem może zapalić ubranie na człowieku i powalić go na ziemie. Czasem powoduje nawet nagłą śmierć, ale zdarza się to rzadko. Jak najszybciej należy uciekać razem z ofiarą z miejsca, w które uderzył piorun.

PRĄD WYSOKONAPIĘCIOWY
Kontakt z prądem wysokonapięciowym, występującym w liniach energetycznych i napowietrznych przewodach wysokonapięciowych, kończy się zazwyczaj tragicznie. Zawsze powoduje poważne oparzenia, a nagłe skurcze mięśni wywołane porażeniem mogą daleko odrzucić ofiarę, powodując dodatkowe obrażenia, na przykład złamania. Prąd wysokonapięciowy może przeskakiwać między punktami odległymi nawet o 18 m (łuk elektryczny). Nie chronią przed nim takie materiały, jak suche drewno czy tkaniny ubraniowe. Przed zbliżeniem się do poszkodowanego należy odciąć dopływ prądu i izolować przewody elektryczne. Jest to szczególnie ważne w przypadku uszkodzeń napowietrznych kolejowych linii energetycznych.

SPOSÓB POSTĘPOWANIA

NIE zbliżaj się do poszkodowanego dopóki nie zostaniesz formalnie powiadomiony o odcięciu dopływu prądu i, w razie konieczności, o odizolowaniu przewodów elektrycznych.
Zachowaj odległość co najmniej 18 m i trzymaj gapiów z daleka.
Niezwłocznie wezwij specjalistyczne służby ratownicze.
Ofiara prawdopodobnie będzie nieprzytomna; jeśli to niczym nie grozi, sprawdź oddech i puls: bądź gotowy do reanimacji. Ułóż ofiarę w pozycji bocznej ustalonej
Opatrz oparzenia i towarzyszące im obrażenia. Podejmij kroki ograniczające skutki wstrząsu.

PRĄD NISKONAPIĘCIOWY
Prąd elektryczny użytkowy, wykorzystywany w mieszkaniach, biurach, warsztatach i sklepach, może spowodować poważne obrażenia, a nawet śmierć. Przyczynami wielu wypadków są wadliwe przełączniki, przetarte przewody elektryczne, uszkodzenie urządzenia elektrycznego. Największe ryzyko grozi małym dzieciom. Musisz być świadom zagrożenia, jakie stwarza woda, będąca dobrym przewodnikiem elektryczności. Jeżeli obsługujesz urządzenie elektryczne (nawet sprawne) mając mokre ręce lub stojąc na mokrej podłodze, narażasz się na znaczne ryzyko porażenia prądem.

SPOSÓB POSTĘPOWANIA

Przerwij obwód elektryczny wyłączając dopływ prądu w sieci głównej lub w liczniku, jeśli to możliwe . W innym przypadku wyciągnij wtyczkę lub wyrwij przewód elektryczny.
Jeśli nie masz dostępu do przewodu elektrycznego, do kontaktu, do sieci głównej.
wówczas:

Stań na suchym materiale izolacyjnym, takim jak: drewniana skrzynka, gumowa lub plastikowa mata, gruba sterta gazet. Za pomocą kija od szczotki, drewnianego krzesła bądź stoika odepchnij kończyny ofiary od źródła zagrożenia.
Nie dotykając ofiary, zrób pętlę z liny wokół jej stóp bądź pod pachami i odciągnij od źródła zagrożenia.
Dopiero w ostateczności pociągnij ofiarę za luźne, suche ubranie.
NIE dotykaj poszkodowanego ręką
Po przerwaniu obwodu elektrycznego:

Jeśli ofiara jest nieprzytomna, sprawdź oddech i puls: bądź gotowy do reanimacji. Ochłodź miejsca oparzeń dużą ilością zimnej wody . Ułóż poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej i zadzwoń po pogotowie ratunkowe, tel. 999.
Jeśli nawet wygląda na to, że poszkodowany nie ma obrażeń, może być pod wpływem wstrząsu i należy mu zalecić odpoczynek. Obserwuj uważnie jego stan i w razie jakichkolwiek wątpliwości wezwij lekarza.

OMDLENIE, PADACZKA, WSTRZĄS, POWIESZENIE, BIEGUNKI, DRGAWKI

Omdlenie
Omdlenie jest to chwilowe niedotlenienie mózgu ze strachu, bólu (zaburzony błędnik). Należy podnieść nogi poszkodowanego do góry, potrzymać 5 sek. w górze, jeżeli nie powróciła przytomność to należy wezwać karetkę.
Jeżeli siedzi na krześle to głowę wsadzamy między nogi. Otwiera się okna, później po chwili ocknienia, wyprowadzamy na zewnątrz. W kościele nie wyprowadzać na zewnątrz tylko przywrócić przytomność i dopiero wtedy wyprowadzić.
POSTĘPOWANIE PRZY PADACZCE:
Zabezpieczamy głowę!

Nic nie wkładamy do ust, ponieważ w bardzo krótkim czasie występuje szczękościsk.

Nie trzymamy rąk ani nóg, bo złamiemy kości.

Nie podajemy żadnych leków nic nawet relanium.

Jeżeli był to pierwszy raz to wzywamy karetkę!

Jeżeli to nie był pierwszy atak w życiu poszkodowanego to zażywa on leki na padaczkę i idzie do domu.

Jeżeli po 5 min. od pierwszego ataku następuje następny to wzywamy karetkę!

Atak padaczki trwa od kilku do góra 15 minut !!!

Uwaga na padaczkę histeryczną !!! (taka osoba nie pada tam gdzie stoi tylko szuka jak największej publiki która obserwowałaby jej atak).

ZASADY POSTĘPOWANIA PRZY WSTRZĄSIE :
Wstrząs jest to reakcja obronna organizmu, na strach lub ból, przy utracie krwi rozszerzają się naczynia krwionośne.

Objawy - bladość, mokrość zimnym lepkim potem, różna utrata przytomności.

Postępowanie - położyć poszkodowanego, podnieść nogi pod kątem 30 stopni do góry, okryć kocem lub kurtką szczelnie wszystkie części ciała z wyjątkiem głowy!

Zlikwidować przyczynę wstrząsu!

Wstrząs się bardzo szybko pogłębia i może doprowadzić do śmierci.

Wezwać karetkę.

POWIESZENIE :
Odciąć poszkodowanego, przytrzymując go należy położyć na plecach.

Jeżeli to konieczne to przystąpić do akcji reanimacyjnej.

Rękoczyn Hemlicha :
Stosujemy przy zaksztuszeniach uciskamy przeponę. Od końca żeber odmierzamy 4 palce i ruchem wbijamy w przeponę piąstki .U kobiet w ciąży piąstki wbijamy w mostek. Małe dzieci przełożyć przez kolano i uderzać w plecy. Wszystkie wyżej podane czynności wykonujemy ruchem ku górze.
BIEGUNKI :
Ułożyć w pozycji bocznej ustalonej.

Noworodek oddaje wodę ( sód i potas ).

Należy podawać duże ilości płynów bo się odwodni (lekko osłodzonych albo osolonych).

Wezwać pogotowie ratunkowe, ponieważ biegunka u dzieci i dorosłych nie może być prowadzona w domu.

DRGAWKI :
Drgawki są najczęściej pochodzenia wysoko gorączkowego, powodują zatrzymanie oddechu.

Zapobieganie - obniżenie temperatury ciała (należy dziecko chłodzić letnią wodą - zmywać wodą).

Położyć kompres na szyję i w okolice wątroby.

Wezwać pogotowie ratunkowe.

UTONIĘCIA

RATOWANIE TONĄCYCH
Morze Bałtyckie charakteryzuje duży zakres temperatury wody, przy naszym wybrzeżu waha się ona od ok.1 stopnia C w lutym do 18-20 stopni C w sierpniu; wody śródlądowe mogą być jeszcze chłodniejsze. Niska temperatura wody dodatkowo zwiększa stan zagrożenia tak dla ofiary, jak i ratownika, powodując:
Trudności w oddychaniu przy wchodzeniu do wody - skutkiem tego może być zachłyśnięcie się.
Nagły skok ciśnienia krwi - następstwem może być zawał serca.
Nagłą niezdolność pływania - toną wtedy najlepsi pływacy.
Hipotermię (temperaturę ciała poniżej normy) przy dłuższym przebywaniu w wodzie.

SPOSÓB POSTĘPOWANIA

TWOIM CELEM JEST:
Wyciągnąć tonącego na brzeg przy minimalnym zagrożeniu własnym (absolutnie konieczne).
NIE wchodź do wody, jeśli to nie jest konieczne
Wybierz najbardziej bezpieczny sposób ratunku

W miarę możliwości pozostań na brzegu i spróbuj podać tonącemu rękę, kij, gałąź bądź rzuć mu linę lub pływak.
Podpłyń do tonącego i przyholuj go - jeśli masz kwalifikacje ratownika wodnego lub kiedy tonący jest nieprzytomny. Jeśli to możliwe, podejdź do niego po dnie - tak jest bezpieczniej.

Wynosząc ofiarę z wody trzymaj ją poniżej klatki piersiowej; wymiotowanie jest wtedy mniej niebezpieczne.
Udziel pierwszej pomocy.
Zabierz ofiarę do szpitala lub wezwij karetkę pogotowia, jeśli nawet szybko wraca do zdrowia.

Reanimacja

Do życia jest niezbędne, aby tlen i składniki odżywcze pobierane przez organizm były przenoszone przez krwiobieg do wszystkich jego komórek. W komórkach są one przetwarzane w energię konieczną do procesów życiowych. Mózg, który kontroluje wszystkie funkcje naszego organizmu, musi być stale zaopatrywany w tlen. Jeśli tlenu brakuje przez 3-4 minuty, funkcjonowanie mózgu zaczyna zamierać: następuje utrata przytomności, zanika oddech i praca serca, a stan ten może zakończyć się śmiercią.

ABC życia
Trzy czynniki umożliwiają zaopatrywanie mózgu w tlen.
Aby tlen mógł wniknąć do organizmu (A-AIR-powietrze), muszą być drożne drogi oddechowe: musi przebiegać oddychanie (B-BREATHING-oddychanie), dzięki któremu następuje swobodny dopływ powietrza do płuc, a w płucach tlen przenika do krwiobiegu. Krew krąży w organizmie (C-CIRCULATION-krążenie), transportując tlen do wszystkich tkanek, również mózgu.

RATOWNIK POWINIEN: Zapewnić stały dopływ tlenu do mózgu postępując zgodnie z elementarnymi zasadami ABC reanimacji: udrożnienie dróg oddechowych, podtrzymanie oddychania i krążenia. Natychmiast sprowadzić wykwalifikowaną pomoc.

INSTRUKCJA POSTĘPOWANIA W RAZIE POŻARU

I. ALARMOWANIE

1. Kto zauważy pożar obowiązany jest niezwłocznie zawiadomić:

- osoby znajdujące się w strefie zagrożenia,

- STRAŻ POŻARNĄ 998,

- właściciela obiektu,

- dyrektora.

2. Po uzyskaniu telefonicznego połączenia ze strażą pożarną należy wyraźnie podać:

a) gdzie się pali: dokładny adres, nazwę obiektu instytucji, piętro,

b) co się pali: np. szafa w korytarzu, dach,

c) czy są zagrożeni ludzie,

d) numer telefonu, z którego się mówi, i swoje nazwisko.

UWAGA! Odłożyć słuchawkę dopiero po otrzymaniu odpowiedzi, że straż pożarna przyjęła zgłoszenie. Odczekać chwilę przy telefonie na ewentualne sprawdzenie.

3. Zachować spokój i nie dopuścić do powstania paniki.

4. W razie potrzeby (nieszczęśliwy wypadek lub awaria) alarmować:

POGOTOWIE RATUNKOWE 999

POLICJĘ 997

STRAŻ MIEJSKĄ ......

OCHRONĘ OBIEKTU ......

POGOTOWIE GAZOWE ......

POGOTOWIE ELEKTRYCZNE ......

POGOTOWIE WOD.-KAN. ......

II. AKCJA RATOWNICZO-GAŚNICZA

1. Równocześnie z alarmowaniem straży pożarnej należy przystąpić do akcji ratowniczo-gaśniczej przy użyciu podręcznego sprzętu gaśniczego.

2. Do czasu przybycia straży pożarnej kierownictwo akcją objmuje właściciel, kierownik, użytkownik obiektu lub osoba do tego przygotowana.

3. Każdy przystępujący do akcji ratowniczo-gaśniczej powinien pamiętać, że należy:

a) w pierwszej kolejności przeprowadzić ewakuację ludzi,

b) wyłączyć dopływ prądu elektrycznego do pomieszczeń objętych pożarem, nie wolno gasić wodą instalacji i urządzeń elektrycznych pod napięciem, stosować gaśnice śniegowe, proszkowe, halonowe.

c) usunąć z zasięgu ognia wszystkie materiały palne, a w szczególności butle z gazami sprężonymi, naczynia z płynami łatwopalnymi, cenne maszyny, urządzenia i ważne dokumenty,

d) nie otwierać bez potrzeby drzwi i okien do pomieszczeń, w których powstał pożar, ponieważ dopływ powietrza sprzyja rozprzestrzenianiu się ognia,

e) szybkie i prawidłowe użycie podręcznego sprzętu gaśniczego umożliwia ugaszenie pożaru w zarodku.

III. UWAGI KOŃCOWE

1. Na podstawie ustawy o ochronie przeciwpożarowej (tj. Dz. U. z 2002 r. nr 147, poz. 1229):

"Kto zauważy pożar, klęskę żywiołową lub inne miejscowe zagrożenie, obowiązany jest niezwłocznie zawiadomić osoby znajdujące się w strefie zagrożenia oraz jednostkę ochrony przeciwpożarowej bądź policję lub wójta albo sołtysa" .Na podstawie Instrukcji Bezpieczeństwa Pożarowego Obiektu:

2. każdy pracownik powinien przystąpić do gaszenia pożaru podręcznym sprzętem gaśniczym.

3. Instrukcja niniejsza wchodzi w życie z dniem podpisania i obowiązuje wszystkich pracowników.

4. Niniejsza instrukcja odpowiada wymogom stawianym przez Państwową Straż Pożarną.

Podpis kierownika placówki

INSTRUKCJA bezpieczeństwa pożarowego

I. PRZEPISY WSTĘPNE

Podstawa wydania instrukcji:

- Ustawa o ochronie przeciwpożarowej (tj. Dz. U. z 2002 r. nr 147, poz. 1229);

- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2002 r. nr 75, poz. 690 z późn. zmianami);

- Zakładowy Regulamin Ochrony Przeciwpożarowej.

Postanowienia niniejszej instrukcji obowiązują wszystkich bez wyjątku pracowników w czasie przebywania ich w pomieszczeniu i na terenie zakładu.

Osoby winne nieprzestrzegania postanowień zawartych w instrukcji oraz ogólnych przepisów o ochronie przeciwpożarowej, pociągnięte będą do odpowiedzialności karnej lub służbowej, w myśl obowiązujących przepisów.

II. PRZEPISY PORZĄDKOWE

1. W obiektach oraz na terenach przyległych do nich jest zabronione wykonywanie czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenienie się, utrudnienie prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności:

1) używanie otwartego ognia i palenia tytoniu w strefach zagrożonych pożarem lub wybuchem,

2) garażowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie przeznaczonych do tego celu, jeżeli nie opróżniono zbiornika paliwa pojazdu i nie odłączono na stałe zasilania akumulatorowego pojazdu,

3) przechowywanie lub składowanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od:

a) urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do temperatury przekraczającej 100°C,

b) linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz przewodów odprowadzających instalacji odgromowej, jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej,

4) użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na podłożu palnym, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami określonymi przez producenta,

5) stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych z wyjątkiem materiałów trudno zapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 5 cm od żarówki,

6) włączenie do sieci jednocześnie urządzeń elektrycznych w takiej ilości, że łączny pobór energii elektrycznej może wywołać przeciążenie,

7) pozostawienie nie wyłączonego dopływu prądu elektrycznego po zakończeniu pracy w zakładzie, wydziale, pomieszczeniu. itp.,

8) używanie wszelkich grzejników i urządzeń elektrycznych, jak: piecyków, kuchenek, grzałek itp., nie mających związku z potrzebami produkcyjnymi zakładu, lub bez uzyskania pisemnego zezwolenia na ich eksploatację,

9) umieszczanie na przewodach elektrycznych, punktach świetlnych lub w ich bezpośredniej bliskości, przedmiotów dekoracyjnych, odzieży itp.,

10) samowolne naprawianie bezpieczników,

11) pozostawianie po zakończeniu pracy maszyn lub urządzeń technicznych nie oczyszczonych z pyłów, kurzu, smarów palnych, odpadów produkcyjnych itp.,

12) pozostawianie czyściwa do maszyn oraz przetłuszczonych szmat bez zabezpieczenia ich w zamkniętych naczyniach z materiałów niepalnych,

13) przechowywanie odzieży ochronnej i roboczej w miejscach nie przeznaczonych do tego celu,

14) składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej służących ewakuacji,

15) ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotów utrudniających ewakuację,

16) zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe otwarcie,

17) umożliwienie lub ograniczenie dostępu do:

a) urządzeń przeciwpożarowych, takich jak stałe i półstałe urządzenia gaśnicze i zabezpieczające, urządzenia odciążające, instalacje sygnalizacyjno-alarmowe, hydranty, zawory hydrantowe, suche piony, przeciwpożarowe zbiorniki wodne, klapy przeciwpożarowe, urządzenia do usuwania dymów i gazów pożarowych,

b) urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu,

c) wyjść ewakuacyjnych,

d) wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz głównych zaworów gazu.

2. Przy używaniu lub przechowywaniu materiałów należy przestrzegać następujących zasad:

1) wszystkie czynności związane z wytwarzaniem, przetwarzaniem, obróbką, transportem lub składowaniem materiałów, należy wykonywać zgodnie z warunkami ochrony przeciwpożarowej określonymi w instrukcji technologicznej lub według wskazań ich producenta,

2) ilość materiału znajdującego się na stanowisku pracy w obiekcie produkcyjnym nie może przekroczyć wielkości dobowego zapotrzebowania lub dobowej produkcji, jeśli przepisy szczegółowe nie stanowią inaczej,

3) zapas materiałów przekraczający wielkości określone w pkt. 2, należy przechowywać w oddzielnym pomieszczeniu przystosowanym do takiego celu,

4) materiały powinny być przechowywane w sposób uniemożliwiający powstanie pożaru lub wybuchu w następstwie procesu składowania lub wskutek wzajemnego oddziaływania,

5) ciecze palne jak np. benzyna, nafta, spirytus, eter itp., należy przechowywać wyłącznie w pojemnikach wykonanych z materiałów co najmniej trudno zapalnych, odprowadzających ładunki elektryczności statycznej wyposażonych w szczelne zamknięcia:

- w obiektach i pomieszczeniach produkcyjnych lub magazynowych pojemniki z cieczami powinny być dodatkowo zabezpieczone przed stłuczeniem;

- należy zapewnić również skuteczną wentylację.

3. Wszelkie zauważone lub stwierdzone nieprawidłowości i usterki w zakresie bezpieczeństwa pożarowego w zakładzie - na stanowisku pracy - należy natychmiast zgłosić bezpośredniemu przełożonemu lub pracownikowi ds. ochrony przeciwpożarowej w zakładzie.

4. Po zakończeniu pracy, zamykając pomieszczenie produkcyjne lub biurowe, należy dokładnie sprawdzić czy wyłączone zostały urządzenia elektryczne i gazowe i czy nic nie grozi powstaniem pożaru.

III. SPRZĘT GAŚNICZY

1. Każdy pracownik obowiązany jest:

1) znać rodzaje oraz sposób użycia podręcznego sprzętu gaśniczego,

2) znać miejsca rozmieszczenia sprzętu gaśniczego i innych środków gaśniczych znajdujących się w rejonie pracy lub w bezpośrednim sąsiedztwie.

IV. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU POWSTANIA POŻARU

1. Każdy pracownik z chwilą zauważenia pożaru obowiązany jest:

1. zaalarmować pracowników zatrudnionych w najbliższym sąsiedztwie, członków przeciwpożarowego pogotowia salowego, kierownictwo zakładu,

2. powiadomić STRAŻ POŻARNĄ tel. 998,

3. przystąpić do akcji gaśniczej i ratowniczej.

2. Wszyscy pracownicy w czasie prowadzenia akcji ratowniczo-gaśniczej winni bezwzględnie podporządkować się rozkazom prowadzącego akcję - kierownika zespołu ochrony przeciwpożarowej, a z chwilą przybycia Straży Pożarnej - dowódcy przybyłej jednostki straży.

(miejscowość, data) Kierownik obiektu

118